Urrezko Aroaren konplexuaz

Woody Allenen Gauerdia Parisen filma ikusi duenak jakingo du zertaz ari naizen “Urrezko Aroaren konplexua”-ri buruz hitz egiten badut, gaitz hori sufritzen baitu protagonistak: emaztegaiarekin eta haren gurasoekin Parisera joan da, baita erabat fazinatuta geratu ere. Horraino kontua ez da berriegia: maila sozio-kultural altuko yankee askok daukate hexagonoko hiriburuaren ikuspegi idealizatu samarra eta pelikula askok heldu diote topikoari, zuzenean ala zeharka.
Baina Gil-ek (hori baita protagonistaren izena) Parisekin daukan obsesioa berezia da, ez baitago gaur egungo hiriarekin maiteminduta, hiriak urteen poderioz pilatu duen kapital sinbolikoarekin baizik. Idazlea da, eta haluzinatu batek bakarrik egingo lukeen moduan hasten da hizketan, zapaltzen ari den kale horretatik Ernest Hemingway, Francis Scott Fitzgerald edo Gertrude Stein ibili zirela pentsatzen hutsarekin.

Fantasia egia bihurtuko zaio gau batez, mozkor-mozkor eginda Parisko kaleetan galdu eta auto zahar batean sartuko denean. Festa arrunt bitxi batean bukatuko du, Zelda izena duen neska batekin hizketan. Zelda Fitzgeraldekin. Francis Scott Fitzgeralden emaztearekin, alegia. Eta Francis berarekin gero. Eta Hemingwayrekin, eta Cole Porterrekin, eta Gertrude Steinekin, eta… bere ametsetako Paris ezagutuko du azkenik, emazteaz eta aitaginarreba ultra-kontserbadoreaz ahaztuta gauerdiro egingo dituen promenaldietan. 1920ko hamarkadako Paris, Belaunaldi Galduaren Paris, literatura amerikarraren urrezko aroa protagonistaren ustez.
Gauza jakina da: oroitzapenen kutxan bilatzen hasi eta edozein denbora zaharrek ematen du hobea (filosofo espainiar ezagun batek, Karinak, kanta batean jaso zuen maxima hori). Allenen filmean bertan, protagonistak denboran atzera egin eta neska bat ezagutuko du, Adriana (Marion Cotillardek bikain jokatua) baina hark esango dio ezetz, 1920ko hamarkada ez dela beste munduko ezer; Belle Epoqueko Paris izan zela hiriaren momentu gorena. Eta Belle Epoquera joango dira biak, denboran are atzerago eginda. Baina hara iritsita, Paul Gauguinek ere ezetz esango du, zaharragoak direla hiriak ezagutu dituen urterik distiratsuenak. Garbi dago, oraina ez da inoiz ezeren “Urrezko Aroa” izaten. Distantzia eskatzen du idealizazioak.
Dena den, esan: nork ez du inoiz antzeko fantasiarik eduki? Nik aitortu behar dut, Bilbon ikasle nintzenean, Verdes liburu dendara sartu eta askotan pasatzen zitzaidala burutik 30 urte atzerago, hantxe bertan ibili behar zutela Sarrionandiak, Atxagak, Ordorikak edo Juaristik, gero Pott aldizkarian aipatuko zituzten liburuen bila. Eta, aitortzekin jarraitzeko esango dut, Woody Allenen filmeko pertsonaia bezala, zain geratzen nintzela Zazpikaleetako edozein bazterretan, Gabriel Aresti eta Blas de Otero noiz pasako eztabaida sutsuren batean murgilduta.
Bakoitzak bere iragan gogokoenak dauzka. Askok maite dute 80ko hamarkadako Euskal Herria. Beste askok giltzurrun bat salduko lukete Ez Dok Amairuren urteetara itzultzeagatik. Eta neurri batean iruditzen zait sanoa dela iraganari balioa emate hori ere.
Baina “Urrezko Aroaren konplexua” beste zerbait da: orainetik ihes egin nahia; bizi dugunak asetzen ez, baina hemen eta orain zerbait egin beharrean, “atzean goxo, atzean goxo” esaten ibiltzea, Kalabaza Tripontziko ardi alderantzizkatuak bezala. Hitz batean esateko: eskapismoa. Beste hitz batean esateko: Houdinikeria.

Eta iruditzen zait, gure artean askok pasatzen dutela lerroa: iraganeko kulturgintzari balioa ematetik, “Urrezko Aroaren koplexua”-n erortzen direla behin eta berriz. Sintomak asko izan daitezke. Nik adibide bi ekarriko ditut: taberna batean bazaude eta musika duela 20, 30 edo 40 urtekoa bada, tabernariak “Urrezko Aroaren gaitza” dauka, eritasun aski zabaldua nire inguruan, dena esan behar bada. Eta hitzaldi bat entzutera joaten bazara (demagun, Xamarrek eman behar duen batera) eta hizlariak esaten badu “erreferente kultural indartsuak” behar dituela euskarak, ondoren Benito Lertxundi edo Mikel Laboa etsenplu gisa jartzeko, ez egin dudarik, hizlari horrek “Urrezko Aroitis larria” dauka.
Modu bakarra dago horri aurre egiteko: atzera begiratzeari uztea. Aurrera begiratzea. Eta orain hemen izan ditzakegun problemei aurre egitea behingoz, nola kultur politiketan, hala kontu artistikoetan, iraganeko erreferentziak horixe bihurtuz, erreferentzia, eta inola ere ez totem. Beste aukera iragana idealizatzen jarraitzea baita, eta esatea, hemendik 40 urtera-edo, oraingoa izan zela euskal kulturgintzaren “Urrezko Aroa”.