Bai, badakit, Borroka Klubaren lehenbiziko araua da ez dela Borroka Klubaz hitz egiten, baina zerbait izango du David Fincherren Fight Club pelikulak, estreinatu zenetik 23 urte pasa ondoren oraindik zeresana ematen jarraitzen baldin badu. Aste honetan egin da publiko albistea: filmaren amaiera zentsuratu dute Txinako Tencent Video plataforman –ez duzuela ezagutzen? Nik ere ez gaur arte: 900 milioi erabiltzaile; nork egiten du barre orain, Netflix?–.
Zentsoreek pelikulari nahiko modu kutrean sartu dizkiote artaziak gainera, amaierako eszenaren ordez –bonbak, bankuen eraikinak amiltzen eta abar– pantaila beltz bat jarriz, zeinean testu bidez kontatzen den poliziak protagonista atxilotu zuela bere planak gauzatu aurretik, gero eroetxe batean sartu zutela eta 2012an atera zela handik.
The Guardian-en arabera, ez dago argi Txinako Gobernua bera ote den zentsuraren arduraduna ala pelikularen ekoizleak izan diren amaiera aldatu dutenak, merkatu horretara –gogoratu, 900 milioi erabiltzaile– errazago sartu ahal izateko. Kontua da aldaketak ikus-entzule batzuk haserretu dituela, bertsio berriak polizia eta estatua ahalduntzen dituelako. Eta gutxienez, bat egiten du Xi Jinpingen gobernuak esparru digitalean bultzatu duen espiritu paternalistarekin.
Historia hau buka zitekeen irakurketa horrekin, Txina berriz zentsuratzen eta tar-tar-tar, baina pare bat bidezidor interesgarri ere baditu.
Lehena, Fight Club filmaren oinarrian dagoen nobela idatzi zuen Chuck Palahniuk-ek zer esan duen aldaketaren berri izan ondoren: amaiera berriak antz handiagoa dauka bere ustez nobelaren amaierarekin –diferentzia da eleberrian protagonistaren planak erreka jotzen zuela bonbak ez zirelako lehertzen–; eta, batez ere, AEBetan asko ari direla espantuka Txinako kontu honengatik, ez ordea Fight Club bera eta haren egilearen beste liburu asko AEBetan bertan jasaten ari diren tratuagatik, ateak itxita aurkitzen baitituzte, egilearen arabera, eskola publiko eta pribatu gehienetako liburutegietan eta kartzeletan, esate baterako.
(Liburuaren eta filmaren arteko konparaketan sakondu nahi izanez gero, Birth. Movies. Death. webgunean –bai, niri ere Berri Txarraken disko hura etorri zait gogora– David Faracik duela urte batzuk idatzi zuen artikulu hau material ona da. Eta gainera, bizpahiru paragrafo aurreztuko ditugu horri esker, zuzenean polemika honek ekarri duen bigarren asuntu katramilatsuan sartzeko).
Zeren –hau da bigarrena, beraz–, kontu honek gogora ekarri dit Sakoneta podcastaren hirugarren saioan Jon Urzelaik eta Kepa Matxainek landu duten “fabulatxoa”-ren gaia, ez baitute alferrik aipatu Fight Club filma ere gure panoramako bi metakritikari segailenek.
Badago Fight Club film faxistatzat jo izan duenik. Badu funtsik kritika horrek? “Bai”, dio Urzelaik aipatutako saioan. “Pelikulak berak aurkezten duena bada segur aski talde protofaxista baten sorrera. Zantzu faxista batzuk eduki ahal ditu. Egiten da salaketa bat kontsumo gizartearena, amerikar ametsarena… eta horri ematen zaion soluzioa da Borroka Klub batzuk oso maskulinoak, dena suntsitzearen aldeko mezuak, Mayhem proiektua eta abar. (…) Eros dezaket hor aurkezten zaiguna dela talde protofaxista baten sorrera. Beste gauza bat da pelikula bera faxista dela esatea”.
Eta ñabardura horri esker atera daiteke iltzea Txinan egindako zentsuraren auzi honetan. Alegia: zenbateraino den garrantzitsua pelikularen amaiera. Erantzuna aldatuko da, segur aski, pelikulak ikusten ditugun moduaren arabera. Fight Club eta beste edozein film ikusten baldin badugu Urzelaik eta Matxainek kritikatzen duten “fabulatxo”-aren logikatik, orduan bai, amaieran protagonistak bere plana gauzatzea ala poliziak atxilotzea munta handiko kontua da, gehien inporta duen kontua azken mezua delako, alegia, zer irakaspen moral transmititu nahi diguten pantailan.
Aldiz, pelikulari horrelako lezio moralak eskatu ordez galdetzen baldin badugu nola interpelatzen gaituen, beste leku batzuetara iritsi gaitezke. Planteatzera, adibidez, zergatik nire belaunaldiko askorentzat kultuzko lana den Fight Club, nahiz eta ez duten inola ere bat egiten pelikularen ikonografia sareetan ustiatzen duten incel-ekin eta alt-right-eko kideekin.
Eremu grisetan sartzen ausartzea da hori, noski: posible dela artefaktu kulturalak interpretatzea onartuz irakurketa batzuk elkarren artean kontraesankorrak izan daitezkeela eta aldi berean filmarekiko koherenteak. Ez direla pelikulak sinplifikatu behar. “Bertute perfektuekin ala bertute inperfektuekin begiratzen ote diozun pelikulari”, galdetu du Matxainek aipatutako podcastean, Pau Luqueren Las cosas como son y otras fantasías liburuaren uberan. “Eta bertute perfektuekin begiratzen badiozu, gauzak askoz sinpleagoak dira: gauzak badira ala ez dira; eta pelikulak faxistak dira ala ez dira; eta baloreak goraipatzen dira ala ez dira goraipatzen”. Aldiz, “bertute inperfektuen begirada batetik gauzak oso bestela ikusten dira”.
Begiratzeko bigarren modu horrekin uler daiteke batzuek Fight Club-en protofaxismoa ikusi zuten lekuan beste batzuek anarkismoa nola ikusi zuten. Eta beste batzuek, aita absentearen figurak, patriarkatuaren dekadentziak eta, azken finean, jainkoaren heriotzak eragindako ezinegonak markatutako film bat –beste perspektiba batzuetatik egin daitezkeen interpretazioak albo batera utzi gabe–.
Bukaeran garaile nor ateratzen den eztabaidatzea baino mami handixeagoko kontuak iruditzen zaizkit, niri behintzat. Eta zuri, Tyler?
