Zarautzen e bazazkau, baboarrayua!

Orain urte pare bat-edo argitaratu zuten Zarautz hizketan liburua. Alde batetik, Zarauzko euskararen ezaugarriak biltzen ditu liburuak eta ondorio bat ateratzen: Zarauzko euskara erdialdeko euskalkia da, sartaldekoa. Beste alde batetik, zenbait herritarren hitzezko testigantza jasotzen da idatziz eta DVD batean, lexikoari eskainitako atal berezi eta guzti. Hemen ere ikus-entzungai dituzue.

Horixe da batez ere niri gehien gustatu zaidana, Zarauzko lexikoa, hitz asko eta asko topatu ditudalako inoiz entzun gabeak, beste zenbait ezagunak egiten zitzaizkidann bai baina adiera asmatu ezinik ibili naiz, baina ezagutu bai baina gutxitan erabiltzen nituen hitzak ere. Jarraian jarri dizkizuet niri hitz horietatik gehien gustatu zaizkidanak, hutsetik sortzen ibili beharrean, daukagunetik aberastea ere handia delako. Hasteko eta behin Zarauzko biraoak, burlak edo isekak:

• babuolki, babolki: erredemediorik gabeko babua, babuarrayua.
• bargasta: neska mari-mutila; bihurria ere bai. Oraindik txikia denean, gehiago matraka.
• burutik behera kaka in: burla egin, trufatu, iseka egin modu nabarmenean.
• gaztalehor: artaburua, baboa.
• giza(a)jo: gizarajo
• gorri-hotsian ibili, gorrian jardun (gorriak esan): juramentuka aritu, iseka jardun: hori beti gorri- hotsian!
• haize, haixe: pertsona txolina
• hegabera: hegaztia, lagun artean pertsona txolina.
• hezurbeltz: kanpotarra, kastellanoa
• jangartsu: gutxi jaten duena, jan-txarra.
• jan-zakur: ezertarako balio ez duen txakurra; hedaduraz, baita pertsona ganoragabea ere.
• kalabazero: eskolan, gutxi zekiena, ezer ikasten ez zuena.
• lapazorri: alperra
• lepaa: mozkor handia
• matraka, marimatraka: neska txiki bihurria; bargastaren zentzu bera dauka, baina neska txikia denean.
• maxkal: goibel, ahul, gaixo. Begi maxkalekin dago gaixua.
• mielka: jatun txarra, mizkina, jangartsua
• mixkiñ: jatun txarra, bere gustukoa bakarrik jaten duena.
• moztaka: lagun txiki eta lodi antzekoa, txaparrotea.
• oolki, olki: lagun artean, alua: ume-olkiya, haundi-olkiya, babu-olkiya…
• panpota: Gosaritan jaten zen ogia // Burla egiteko ere erabiltzen da, pertsona puztua adierazteko, bereziki neska: ikusi zak horko neska panpota hoi!
• petral
• purtzil: neska zikina, traketsa, itxura txarrekoa.
• susa, susaa: behiak arreske egotea; pertsonekin ere erabiltzen da, lagun artean, baten bat oso bere onetik aterata dagoenean, edo burla egiteko ere bai: susaa al zabe?
• txoliñ: buru arinekoa, ganoragabea, bereziki neskak
• txorikaka izan: hutsaren hurrengoa izan.
• xinpro: pertsona lotsagabea
• zokor mazo: zokorrak jotzeko eta txikitzeko egurrezko mazoa; hedaduraz, babua, kaikua.
• zonzongo: grazia gutxiko, nerbio gutxiko pertsona.