Ida Vitale

2022-06-12  //  bAst, Juan Luis Aizpuru Beristain  //  Iruzkinik ez

 

1.

Kilkerrak engainurik gabe

perfumeak sartzen bere orratzean,

gauez ditu altxatzen.

 

2.

Laino-lastaira batetik

katu zuri batek jauzi

zuhaitz baten adarretara:

Ilargi lagunkoi.

 

Behelainoan zehar

pasatzen da deitu bat

ez dena hegal urrekaraz betetzen

eta ez dutena

hitz zehazgabeek asetzen.

 

4.

Zuhaitzak ez du askatzen

hosto bat gustuz.

Badaki beragandik urrun

hosto lehor bertzerik ez dela izanen.

 

Hirietan,

oilarrak zarpail heltzen dira.

 

6.

Barraskiloek

larre gainean brodatzen dute

beren luxu-nahia.

 

Ez dute txoriek arnasten:

haien kantutik arnasten du munduak.

 

8.

Eta ez du kantatzen jasminak;

haren usain gozoa eresia da

airerantz joan doana.

 

9.

Hiltzen da heriotza:

Astearen burua

joan-etorria eten da.

 

10. Destinu posible bat:

joatea, sobratuz.

Ezerezetik ezerezera.

 

 

Vestigios (mínimas de aguanieve)             

 Infinitu hitza

 

Infinitu hitza infinitua da,

misterio hitza misteriotsua da.

Biak dira infinituak, misteriotsuak.

Silabaz silaba saiatzen zara haiek deitzen

argi batek haien nagusitasuna iragar dezan gabe,

itzal batek adieraz dezan gabe haietatik zer distantziatara

dagoen zu zauden lausoa.

Distiraren punturen batera doaz eta habia egiten dute,

libre uzten dituzunean airean

itxaroz hegal esplikaezin batek

haren hegaldiraino eraman zaitzan.

 

Duen zaporea baino gehiago al da bizitzaren gustua?

 

Liturgia errepikatua

Hiri guztietan zehar doa gudulari

doluaren kale ezaguna

zeinaren kolorea -kaioak, beleak-

barrutik kanpora isurtzen baita, zuri, beltz.

 

Ahotsak entzun litezke musikak

baina gehiago dezake indar beltzak, zuriak,

zuhaitz erreen kalbario batekin,

seinalean esperantza posiblea ezabatu.

 

 

Procura de lo imposible (Tropelía)

  

Aukeratu egiten da

 

Sarraskitua, odolustua,

amets hainbat puskatan

ebakia, nahi dut,

halere,

bizirik egoteko era hau

eta ez bertze bat;

hiltzeko era hau

eta ez bertze bat;

izu-ikara hau

eta ez gehiago

ohiko loarina.

Norberaren itzal bezala

edo poxpolo sutu bortitz bezala.

Ez dago bertze aukerarik,

ez bertze ezaugarririk.

Ez bertze heriotzarik.

Ez bizitza handiagorik.

 

Oidor andante (Razón suficiente)

 

Bertze batzuen intimitatearekin bat egiten duen intimitatea da poesia.

katua                                                                  Argazkilaria: Juan Luis Aizpuru Beristain

 

Heremakono: hogei urte zorionaren zain

2022-06-05  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Abderrahmane Sissako zinema-zuzendari mauritaniarrak “Heremakono: zorionaren zain” izeneko filma egin zuen orain hogei urte, 2002. urtean hain zuzen.

Mamia:

Abdallah egon gabe dago Nouhadhiboun, jada ez da gai jendeak hitz egiten duen hizkuntza hitz egiteko. Nouhadhibou irteera-geltoki bat da, portuan atrakatutako ontzi handiek Europa gotorlekurako bide arriskutsua seinalatzen dute. Abdallah Mauritaniatik Espainiara nola joan bilatzen ari da, hau da, bertze mundu batera nola joan. Bertze bat nola izan.(FILMAFFINITY)

 

 

 

2012. urtean, Maliko Tombuctú hiria muturreko erlijiosoen eskuetan erori da. Kidane lasai asko bizi da dunetan Satima emaztearekin, Toya alabarekin eta Issam 12 urteko artzainarekin. Baina hirian herritarrek jihadistek ezarritako izu-erregimena pairatzen dute: debekatuta musika entzutea, barre egitea, erretzea eta baita futbolean jokatzea ere. Emakumeak duintasunez eusten saiatzen diren itzal bihurtu dira. Egunero, auzitegi islamista inprobisatu batzuek epai zentzugabe bezain tragikoak botatzen dituzte. Tombuktun nagusi den kaosak ez du Kidanerengan eraginik izango, harik eta Amadou, bere behi kuttuna hil duen arrantzalea, istripuz hiltzen duen arte. Orain aurre egin behar die okupatzaile atzerritarrek ezarritako legeei. (Filmaffinity

Bamako (2006)

 

Bamako auzo herrikoi bateko patioan auzitegi bat jarri dute. Afrikako gizarte zibileko ordezkariek nazioarteko finantza-erakundeen aurkako prozesu bat abiarazi dute: Munduko Bankua eta NDF (FMI) auzitan jarriz. Uste dute Afrikaren egoera lazgarriaren erantzulea bi horiek direla. Benetako prozesu honek legelari profesionalak, gizarte zibileko ordezkariak eta aktoreak eszenaratzen ditu.

Patio honetan bizi direnen artean Melé dago, taberna bateko abeslaria, eta bere senarra, Chaka, lanik gabea.

XXI. mendearen bezperan, Abderrahmane Sissako, Frantzian bizi den Mauritaniako zinemagilea, Maliko Sokolo herrixkara itzuliko da bere aitarekin elkartzeko: aita maitea, harritu egingo zara eta kezkatu ere egingo zara nire gutun bat jasotzean. Dena ondo dagoela ziurtatzeko egiten dut. Sokolora itzultzen nauen gauza garrantzitsu bat gertatu da: Sokoloko bizitza filmatzeko gogoa, nire herriko bizitza, eta denetik urruntzeko gogoa, 2000. urtea laster iritsiko dela eta ezer ez dela onerako aldatuko jakinda. Nik baino hobeto dakizu. Sissako herrira iristen da, arropaz aldatzen da, bizikletan ibiltzen da eta kaleetan paseatzen du… (FILMAFFINITY)

  

Mauritanian jaioa eta Malin hazia, Abderrahmane Sissakok Moskun zinema ikasteko beka bat jaso zuen, eskolan graduatu ondoren. Errusiera ikastera, Rostovera bidali zuten, Don ibaian urtebetez. Moskutik Rostoverako tren-bidaia amaigabean Baribanga ezagutu zuen, hizkuntza eskola berera zihoan ikasle angolarra. Urte hartan, etxetik urrun, bi afrikarrak lagun egin ziren. Ia bi hamarkada geroago, Sissakok Baribanga bilatzea erabaki zuen. Rostov-Luandak bi istorio kontatzen ditu, aspaldian galdutako lagunaren bilaketa, gaur egungo Angolarekin elkartzera garamatzana. Atzera begirako pertsonala ere bada, Mauritaniatik Malira eta gero Sobietar Batasunera egindako bidaia eta bidaiari buruzko filma, eta filmaren helmuga berria, Angola. Filmak herrialde askotako istorioak lantzen ditu, eta haien arteko lotura, kontinente baten nahastea, esperientzia sentsual bihurtzen da, eta Afrikako historiaren zati bat hautematen dugu.

 

Zortzi film labur, munduaren inguruko zortzi istoriotan oinarrituak. Gaur egungo gizartearen hainbat arazo eta ezuste islatzen dituzten zortzi zuzendari.

Zuzendariak

Jane Campion, Gael García Bernal, Jan Kounen, Mira Nair, Gaspar Noé, Abderrahmane Sissako, Gus Van Sant, Wim Wenders

 

Biografia

«Film bat egiten dudanean, zalantza egiten dut etengabe, eta batzuetan nabaritzen da. Hala ere, nire barruan, inorekin partekatzen ez dudan uste sendo bat daukat, ezkutuan bezala.»

Abderrahmane Sissako lan humanista eta konprometitu baten egilea da, Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko harreman konplexuak eta sufritzen ari den kontinente afrikar baten patua aztertzen dituena. Kulturen eta kontinenteen artean nabigatzen du; Mauritanian jaio zen 1961ean, Malin eman zuen haurtzaroa eta 1983an Sobietar Batasunera joan zen zinema ikastera Moskuko VGIKn. Han egin zituen bere lehen film laburrak: graduko bere filma, Le Jeu (1989), eta bi urte geroago, Octobre (37 ‘ko iraupena), Cannesko Zinemaldian aurkeztua 1993an Un Certain Regarden. 1990eko hamarkadaren hasieran, Abderrahmane Sissako Frantzian kokatu zen. 1998an, Life on Earth (La Vie sur Terre) egin zuen, zuzendarien Hamabostaldian programatua. Heremakono (Waiting for Happiness) 2002an hautatu zuten Un Certain Regard sailean, eta nazioarteko kritikaren saria jaso zuen. 2006an, berriro itzuli zen Cannesera, Bamakorekin, lehiaketatik kanpo aurkeztuta. 2014an, bere azken filmak, Timbuktu, Lehiaketan proiektatua, zirrara handia piztu zuen Zinemaldian, eta atzerriko film onenaren Oscar saria (2015) lortzeko lehian Mauritaniako lehen lana izan zen. Frantzian, zazpi Zesar sari irabazi ditu, zuzendari onenaren eta film onenaren sariak barne.

 

 

 

Susanna Rafart

2022-05-29  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Susanna Rafart Corominas 2001eko Carles Riba sariarekin ezagutu zuen jendeak, Pou de glaç  liburuagatik. Horren ondoren, Retrat en blanc eta Baies liburukiak eta L’ocell a la cendra (2010), La mà interior (2011) eta La llum constant (2015) trilogia idatzi zituen. En el teu nom  (2014), Antoni Rossellek izen bereko diskoan egindako lan musikalarekin batera argitaratu zen.

Generoen mugako idazlea da, eta  Un cor grec. Memòria i notes d’un viatge (2006), Les tombes blanques. Contes de la Mediterrània (2008) eta Gaspara i jo. Sobre l’amor. Retrat oval de Gaspara Stampa amb intervencions presents (2011) argitaratu ditu.

Haren atzetik Crisàlide eleberri laburra. Pastoral en Si Menor (2015) eta Dies d’agost. Notes i dies de terres properes (2017) egunerokoa.

2018an La fugida de Urània nobela historikoa argitaratu zuen, eta Quima Jaume saria jaso zuen ibilbide literarioagatik. D’una sola branca liburuarekin, Miquel de Palol 2021 saria irabazi zuen.

 

D’una sola branca [Adar bakarrekoa] lanak, Susanna Rafart poetarena baita, pentsamenduaren eta irudien intentsitatea eta bertsoaren eta poemaren kalitate formala ditu ezaugarri. Poema-liburuak bataren ibilbide metaforikoa aurkezten du, natura basotsu eta hotz batean barrena, heriotza eta oroitzapenak buru dituela.

 

Esnatzen ari zaren altzifre zaharra

zauritutako beltzean,

gau bat eta bertze bat, zure oinaze izoztuan:

non bota duzu zure zeinuaren aitzurra?,

noiz arte izanen zara isiltasunaren mudantza?

Zure itzala hondatuta,

orain airean irekita dauden fruituak zapaltzen ditut,

bereizten dut berdea, bakardade isila.

 

Zugatik eta nigatik, txirikorda mikatza izan zen zoria.

La llum constant liburua denboraz eta galeraz mintzo da. Liburu honekin, Susanna Rafartek  L’ocell a la cendre (Labreu, 2010) eta La mà interior (Meteora, 2011) lanek osatutako zikloa amaitu eta hesitu du. John Donne poetaren bertso batetik abiatuta, egileak absolutuaren maitasun-biografia bat marrazten du, non errealitateak bere mugak galtzen dituen, eroriko, ilunpe eta oihuaren hizkuntzarekin elkarrizketa bizia egiteko. Liburu honetako sinboloek San Juan Gurutzeko, Salvador Espriu olerkarien edo Maria-Mercè Marçalen azken liburuen erregistroa hartzen dute.

 

Cançons de bressol (Sehaska kantak)

Enric Casasses Figueras | Narcís Comadira | Teresa Costa Gramunt | Emmanuel David Mari García | Jordi Valls Pozo | Jordi Pere Cerdà | Núria Albertí Martínez Velasco | Carles Duarte Montserrat | Anna Aguilar-Amat Castillo | Xavier Amorós Solà | Carles Torner |Vinyet Panyella Balcells |Vicenç Llorca Berrocal| Joana Raspall Juanola | Joan Margarit | Pere Rovira | Jordi Guardans Cambó | Josefa Contijoch Pratdesaba | Ricard Creus Marzo | Susanna Rafart | Carme Riera | Gabriel Janer Manila | Dolors Miquel

 

Cançons de bressol-en laburpena:

Garai guztietako sehaska kanta aukeratuak.

 

Baliteke sehaska kanten jatorriak ia gizateriarenak bezain urrunak izatea. Eta ez da zaila imajinatzea, duela milaka milioi urte, gure arbasoetako edozein kobazulo batean edo palafito batean, kukubilko, bere haurra kulunkatzen bere soinuen gozotasunarekin, ohartu eta gero, batera, loa deitzeko eta izpiritu txarrak urruntzeko efektibo baino gehiago zirela. Sehaska kanta hauekin, Carme Rierak gure poesia katalanaren historian zehar ibiltzera gonbidatzen gaitu. Ikerketa sakon baten ondorioz, antologia honek sehaska-kanta tradizional eta anonimoen erakusketa zabala biltzen du lehen aldiz, baita autoreek sinatutakoak ere, batzuk oso gazteenak. Bidaia harrigarria eta hunkigarria, gure ahozko tradizioko sehaska kantarik onenak eta, aldi berean, gaurkotuenak aurkituko ditugu, Mirna Vilasís eta Xavi Murcia, Pisto de Colores taldeko kideek interpretatutako abestiekin osatutako CDarekin batera.

 

Uholdea-k beren mundu hondatua bizi duten hiriko eta landako pertsonaiei buruzko hemeretzi kontakizun biltzen ditu. Barne-bakarrizketa nagusi dela, orri hauetan zehar, existentziari buruzko ikuspegi pragmatiko eta poetikoak agertzen dira.

 

1888: Erakusketa handia. Bartzelona magoz eta poetaz, harrokeriaz eta miseriaz betetako hiria da; alfonbra lizun baten azpian ezkutatutako miseria-kapazuak. Eugeni Bellavista margolari frustratua Bartzelonara joan da, nahi gabe argazki galantean aritzeko. Hiria kortse perfektua dela konturatuko da, irribarre artean erreprimitzen duela.’ Bere estudiotik Kataluniako burgesiako andereño handiak igaroko dira. Haiek, jakin gabe, Londresko prentsaren irakurleen gozamena izango dira, baina oraindik gai izango da obra noble batean parte hartzeko. Desagerketa eszeniko beldurgarrienetik, Tibidaboko ispilu zahar eta urrunetan bezala, egia sortuko da.

Maskarada handi honetako protagonista guztiak Fructuoso Canónigok, Merlí katalanak eta Misericordia ederrak osatzen duten opera batean txotxongilo gisa dantzatzera bideratuta daude.

 

Ttitto Aguerre zizelkaria: “Formaren bila noa puska baten barnean delakoan”

2022-05-22  //  bAst  //  Iruzkinik ez

 

Beronika Zamora kultura-zaleak bertatik bertara elkarrizketa egin dio Ttitto Aguerre zizelkariari Lazzaretto Vecchio blogerako. Hona hemen emaitza:

 

Ttitto Aguerren ikustera joan gara Senpereko Aldapa etxera neguko arratsalde euritsu batez. Aldapako sukaldean, berak egindako mahainaren inguruan hartu gaitu; leku hoberik ba ote zen  haren zizelkari ibilbideari behako bat emaiteko?

 

Ttitto, nola sortu zaizu zizelkaritzan aritzeko tirria? Nola hasi zira zizelkatzen?

 

Etapa desberdinak izan ditut baina momento garrantzitsu bat izan da Aldapa etxea berritu dugun garaia. Lanak bukatu eta bi urte berantago, bazterrera utzi zur bat  garbitzeko berriz atera nuen, ateburu bat. Ohartu nintzen izigarri ederra zela. Jadaneko bazituen bi zilo, garbitu  eta  bertze bi zilo egin nituen. Xutik eman nuen eta zerbait bazuela ohartu nintzen. Momento hortaz oroitzen naiz: garbitzea maisturutzaren luzamena bazen, baina bi zilo egitea eta gero zutik emaitea, bertzerik zen! Ez nintzen baitezpada  hortaz ohartu. Horren ondotik, bazterrera utzitako lehenagoko ximine zaharraren zura atera dut. Garbitzen hasi  nintzen eta barnekaldetik suak milikatutako halako aho bat bezala bazuela, hots erredura bat bazuela ohartu nintzen. Hain segur pindar batek horra joanik egina zuen eta emeki-emeki forma berezi batean suak jana zuen. Ilar luxe baten forma hartzen zuen. Garbitzearekin  sakondu nuen eta sakontzearekin kasik zura pasa nuen.  Pasatzearekin, geometrikoki lauki bat bezala egin nuen eta gero nintzen ohartu, xutik eman eta, banituela bi pertsona hor!

Bi pertsona: gizona, emaztea, emaztea, gizona! Orduan mozten ditut eta ilar forma horren xiloari xuxurlaren gunea emaiten diot. Momentu horrek osoki bete ninduen  eta izena deplauki etorri zitzaidan: xuxurla.

 

Hor atsematen dut lehen zizelketan etorri zitzaidan emozio berdintsua, ez bazen emozio handiago bat! Momentu hortan deskubritzen dut enetako osoki berria zen zerbait  eta ez zena lana, baina ez nuena izendatzen, zizelkatzea! Hor alimaleko zilo bat bezala bazela eta zerbaitek deitzen nauela konprenitzen dut. Orduan intuiziotik haratago joateko gogoa etorri zait. Sakondu nahi dudan mundu bat badela hor ohartzen naiz. Beraz, zizelketari buruz  gogoeta batzu eraman ditut. Ezker ta eskuin so egiten hasi naiz, fite ohartzeko ezagunenak zirenak baino haratago eta artisautzaz  baino haratago, Euskal Herrian zizelkaritzarekin hartu eman berezi bat badela. Harritzekoa da hain kilometro kadratu guttitan zenbat zizelkari baden!

 

 Orduan artista batzuek inspiratu ote zaituzte?

 

Hasi naizen momentoan batere! Gero  bertze zizelkarien lanari interesatzen hasi naiz, ohartzeko ezjakina nintzela. Ez nuen kasik deusik ezagutzen! Figura bat edo bertze ezagutzen nuen, baina zizelkarien praktikei buruz ez nekien kasik deusik. Mundu arrotz bat zen. Beraz, sakontzeko garaia izan da. Lehenik, zabalago ikusteko  dokumentatu naiz, baina ene baitan sakonago ikusteko marraztea  garrantzitsua izan da; kontzeptuen lantzea, ideien biltzea,  ene ingurumen hurbilak ekartzen ahal zidanaz jabetzea eta hori ber lantzea ahalbideratzen dizulako. Lanketa desberdin horiek badute logika bat; erran nahi du hastapenean hasi banintzen garbitzen jakin gabe nora ari nintzen, hor aldiz marrazten dut  egin ahala xuxen, eta materia lantzen hasi aintzin, zeri buruz ari naizen jakiteko. Tartean ez dut erran, baina esperientzia biziki bortitza bizi izan dut. Hastapeneko bi zuren artean, hasi nintzen enbor bat lantzen ideia finkorik gabe eta katastrofe bat izan da! Landu dut baina ez nekien nora iritsi eta  ez nekien bukatua zenez ere! Momentu batez gelditu naiz, baina ez zuen itxurarik! Ez dut batere lehen bi zurekin ukan dudan bibrazio bera izan baizik eta kontrarioa sentitu nuen! Haatik, biziki formagarria izan da. Horrek bidea markatu dit  eta egoera katastrofiko hortara ez berriz erortzeko ditut marrazkiak egin. Hor pasa dira bortz urte: marrazten eta marrazten, dokumentatzen, baina sustut marrazten aritu naiz. Emeki-emeki gorpuzten joan da eta enetako nahiko koherentzia izan dudalarik, materien ikerketara pasa naiz. Hola joan naiz osatzen eta materien esperimentatzen lehenik. Gero, marrazkiak eta materiak gurutzatu ditut eta azkenik obrak bukatu ditut.  Hor 5 -10 -15, kasik 80 bat obra segidan ekoizten joan naiz.

 

Garapen bat  izan duzu materiaren lanketan? Lehenik zura, gero burdina edo denak batera landu dituzu?

 

Paraleloki  materia ezberdinak landu ditut. Baina halere, kasik hierarkia bat badela erran nezake. Zuretik abiatu naiz. Ez naiz enborretatik abiatu baina zuretatik, jadanik erabilia izan den zuretik abiatu naiz, eta haritzaren kasuan ahalaz zur zaharretik, ederrago atsemaiten baitut!  Bakoitzaren mamia ikusteko, zur zaharretan estimatu ditut: haritza, gaztaina, akazia, zurzuria, irroko, platana, ezkia eta hainbat zur. Ez dut erranen burdina edo altzairua zuraren luzamena dela baina ondotik landu dut. Momentu batean ohartu naiz sail batetako lau obretarik hiru lehenak haritzez egin nituela eta azkena altzairuz, indar gehiagoren bila joan nahi banu bezala. Hori esperimentatu dut hiruzpalau sailetan. Gero burdinkien munduan sartu naiz. Hor  altzairua, inox edo herdoilezina, aluminioa, kobrea, denak esperimentatu ditut bakoitzaren nortasuna ikusteko. Ondotik alabastroa eta papera heldu dira. Materien ikertzen ari nintzela, konzeptuak ere landu ditut eta hor argia ikertzen joan naiz.  Ber zura emaiten baduzu argi elegante baten besopean edo iguzkipean  edo sukaldeko argipean ohartu naiz ez dela batere ber gauza ateratzen! Beraz, argia ikertu dut eta argia aise gehiago bizi da alabastroaren baitan edo alabastroaren bitartez.  Argiak  du bolumena egiten, ez baduzu argirik bolumena ez duzu ikusten edo ez duzu bertzela ikusten.  Zizelkatzea formaz haratago joaitea baita, beraz, bertze zerbaiten ikustera joaiteko argia duzu kasik bidelagunik hoberena. Horrek ekarri nau alabastroaren ikertzera.

 

 Eta papera, materia bezala lantzen duzu?

 

Bai, eskuz eginiko paperak argia harrapatzen duelako papera landu dut.

Papera eskuz egiten zuen norbaiten ikustera joan nintzen jakiteko nola egiten zen. Materiaren ikertzea ez da bakarrik so egitea baina bere izaiteko moldea  konprenitzea da. Beraz, esperimentatzean: egin, zilatu,… baina bereziki nola portatzen den eta zer dizun eskaintzekoa ororen buru begiratzen duzu. Burdinkiak, barnean nola eginak diren konprenitu behar duzu, gero dirdirarazteko edo aire lanbrotsu bat utzi nahi badiozu. Ororen buruko emaitza ahalik eta hobekien irudikatzeko zer dizun eskaintzeko behar duzu jakin. Gero ohartzen zira materia bakoitzak badituela aplikapen desberdinak. Zizelketa bera egiten ahal duzula zurez, altzairuz,  ala alabastroz  ohartzen zaren bezala baina ez dira batere ber mezuak pasarazten. Zizelkatzea da, neretako osagai guzi horien artean lotura egitea eta ene aztaparraren finkatzea. Erran nahi baitu, bata bertzearen gibeletik heldu diren erabaki askoren emaitza da zizelketa bakoitza. Zizelkatzea da erabakitzea zer egin, zer ez. Eta ene kasuan materia kentzea da. Erran nahi du forma egiten dudala, formaren bila noa puska baten barnean delakoan. Beraz, bazter guziak behar ditut kendu! Hori da, nik zizelkatzen dut materia kenduz.

 

Bertze materiarik lantzen ote duzu? Harria  adibidez?

 

Eskupean dudanarekin egiten dut eta interesa pizten didanarekin! Adibidez, Larrungo harriarekin, ez dut tirarik, tresneria berezia behar  delakoan. Baina ikerkuntza desberdinetan bazen mineralogiaren ikerkuntza. Hor ohartu nintzen  forma guziak jadanik naturan direla eta forma geometriko harrigarrienak barne. Adibidez, pirritak harriaren barnean ohatzen direla konturatzea, harrigarria da! Hori ezagutu dudalarik, bederen oren erdi bat eman dut erraiteko «nola posible ote da?». Ez da zizezelkariaren esku sartzerik hor eta gero zure buruan mila galdera pasatzen dituzu: «nolaz da posible? Presioa? Beroa?…». Baina zerbait sutan emaiten duzularik ez du kubo bat egiten! Enigma  horren konprenitzeko, partez bakarrik oren erdi bat segurrik joan zait, ondoko egunetan bertze galdera batzu sorraraziz. Beraz, geologian adituak eta pasionatuak diren batzuen ikustera joan naiz. Ezustean, desmartxa guzi horiek dira zizelkatzea ere. Ez da bakarrik tresna batekin, edo zizelarekin «tanka-tanka» ari zaren momentua!

 

Eta obra bat nola sortzen da zure buruan? Materia esperimentatzen duzu, galderak pausa arazten dizkizu eta ondotik zein da, argia ikusi arte obra batek egiten duen bidea edo bidaia?

Marrazten dut, marraztea baita enetako buruan dudana konfrontatzeko manera bat: ea buruan ikusten dudana paperean eman eta hori denez. Paperean  pasatzen ahal ditut  asteak, ez bada urteak  gauza ttipi batzuen aldatzen eta aldatzen baldin baditut, nere buruan ez  dudalakoan argi da. Hor bukatua delarik, erran nahi baitu  buruan argi dudala zer izango dudan, zer neurritan, zer tresna erabiliko dudan, zer materialekin eginen dudan,…Orduan naiz materialera pasatzen, orduan naiz hasten.

 

Hortako ikusten duguna azken etapa da?

 

Hortako, idazle edo bertzek erdizka baizik ez naute sinetsi erraiten diedalarik tailerrera noalarik obra exekutatzeko dela. Buruan dudana ateratzen dut, horra!

 Hor ez zara gehiago intuitiboki  ari hastapenean bezala; biziki pentsatua da, biziki landua da…

 

Osoki. Orduan zer da? Dena menperatzeko nahia? Hain segur, partez bederen… Baina hola egitea zentzu ematea da, eta edozein gisaz ez duzu dena menperatzen. Baina ikasi izan dut eginaren eginaz, pentsatuak ez nituen elementu horien barneratzen eta ene  egiten. Nik nahi diodan ebakiera zuzen egiteko haritzaren zaina, ez dela behar den zentzura joaiten,  baina «negoziatzen» dut! Zentzu hortan erraiten ahal da materiak ere baimentzen didala egin nahi dudana. Berak dit baimena emaiten. Batzutan entseatu naiz, baina ez du balio, zerbait hausten duzu. Hori bizi izan dut esperimentazio garaian. Esperimentatzen dudalarik, erran nahi baita ikusi, moztu, trebeska moztu, maxinarekin, segarekin, «tronzoneusarekin»,  bertzelako tresnekin,… ikusten duzu nola bizi den. Gero, obren egiten hasten naizelarik, ustegabe guzi hoiek gainditzeko gai izanen naizela erran nahi du.  Gertatzen da, adibidez, itxuraz kanpotik izigarri ederra atsemaiten dudan zur bat  eta barnean ikusi ez nuen adabegi bat baduela! Negoziatzen da eta uzten diozu  berea  duelakoan! Ez da perfekziorik!  Hori hartzen eta ororen buru indar bihurtzen ikasten da. Plazerra galdu gabe! Beti hor hari bat bada, plazerra!

 

Bistan dena, ez bazenu plazerrik ez zenuke eginen, erraiten da «gustuko tokian aldaparik ez!»…

Egun guziz lan egiten dut eta seguraski ohartu gabe, gau guziz ametsetan ere!

 

Momentu batez obra guzi horien partekatzeko nahia izan duzula pentsatzen dut eta  erakusketak egin dituzu. Ba ote da zure ibilbidea markatu duen erakusketa bat?

 

Bai, 2015ean hasi nintzen  lehen erakusketa egiten. Justuki lanketa desberdin horiek egin ditudalarik, ororen buru 60-70-80 obra banituen  eta  partekatzeko nahia banuen. Momento batean senditzen duzulako erakutsi behar duzula egin duzuna, baina jendearen begiradaz ere ez duzu beldur izan behar.

 

Eta jendearen interpretazioetaz…

 

Bai, beren sentipenetaz jabetzeko gogoaz… Beraz, hori nahi izan dut momentu batean egin ahala untsa antolatu. Lanketetan ohartu nintzen ene obra guziek eta obra sail guziek logika bati erantzuten zutela. Hau da ideograma huni: «Distantzian» , «Egunsentian», «Sartzebidean», «Barnean». Obra guziek ideograma huntan badute oinarria eta hortaz eginaren eginaz ohartu naiz. Egin ahala gauzen esplikatzeko ideograma hori gero sortu dut. Beraz, erakusteko gogoa eta erakusketak ideograma hunen arabera muntatzeko ideia etorri zait.

 

Lehen erakusketa batean erakutsi nahi nuen zer den distantzian izaitea, eta hainbat obra sekuentzia huni lotu nituen. Hori izan zen Donibane Garazin. Ondotik, «Egunsentian»  edo «Sartzebidean», bi sekuentzia hoiei lotu nizkien hainbat obra erakutsi nituen Angelun; eta azkenik, «Barnean»-ekin, hainbat obra erakutsi nituen, Senpereko Larraldean. Eta irringarria da: Uharte Garazin sortua naiz, Donibane Garazin erakutsi nuen; Angelutik pasatu, arrazoi ezberdinendako, adibidez, gaztetan oroit naiz pilotan ari izanik Angelun; eta azkenik  Senperen bizi naiz eta Senpereko Larraldean erakusketa egin nuen! Kointzidentzia bat baizik ez da, baina hasteko istorio horren kondatzea, nere buruarentzat baizik ez bada, gustuko zait! Ondotik  bertze erakusketa batzuk muntatu ditut eta  denbora berean ekoizten segitzen nuen. Izan dira Zumaia, Ordizia, Donostia; gero Saint Junien, eta La Baule. Azkenik egin dutana eta gehienik markatu nauen erakusketa, 2019an Senpereko Larreko kultur gunekoa izan da. Hor 110 obra pasa erakutsi ditut, 500 metro karratutan, nik nahi bezala, behar den espazioan, behar den argiarekin eta bertze artisten laguntza galdeturik. Hori da inbeztizamendu pertsonal gehiena eskatu didan erakusketa edo erakusketak eskatu dit edo nik eskaini diot. Nere burua eskaini dut eta ez da sinple hori…

 

Milesker, Ttitto, gurekin solasean iragan momentu horrentzat!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Arancha Nogueira-ren loratzea

2022-05-15  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Antese (loratzea), Arancha Nogueira, Premio Victoriano Taibo 2021.

Antese argitaratu da, Arancha Nogueirarena, 2021eko Victoriano Taibo saria irabazi zuen poesia liburua.

Dente de leite idatzi zuenaren lan berri honek bi emakume, ama eta alaba bat, eta leku bat, lorategia, ditu ardatz. Hazkuntza da, idazten duen poetak eta landareek berdina dutena. Arrain bat ere badute. Eguneroko egoeretatik abiatuta, hizkuntza kolokialean eta euskarri digitalen, musikaren eta irudien ebokazioaren sinboloetan oinarritutako poetika batekin, Arancha Nogueirak bizitzaren gertaera nagusia aurkezten du: askatasunerako sarbidea.

Natura lorategi gisa eta poesia hizkuntzaren laborantza-ideiaren arteko paralelismoa; metafora, hemen berritua, lehertze askatzaile gisa kimatzearena, artea askapen bide gisa, dira poema bilduma honi lore baten arintasuna eta sakontasuna ematen dioten gaietako batzuk. Poeta eguneroko hondamendien artean hazten da, lorategiak ezusteko klima aprobetxatzen duen modu berean, urtaro bakoitzean forma bat, bere izaeraren aldakuntza, ñabardura, kolorea, usain ezberdina hartzeko. Basamortua zegoen tokian, lorategia nola lantzen den agertzen duen poema liburua da Antese.

 

Arancha Nogueira (Ourense, 1989) Andar descalza (Francisco Añón saria 2013), O único lugar donde ficar inmóbil (2018), #hashtags para un espacio / confinamento agónico (2019) eta Dente de leite (Johán saria) poesia-lanen egilea da. Carballeira 2019).

 

Antese (real academia galega-ren hiztegia)

substantivo feminino

1 Botánica Acto de abrirse a flor.

A planta require coidados especiais durante a antese.

2 por extensión Floración A falta de calor atrasa a antese.

Rosalía de Castro. Escolma poética. [Poema aukeratuak]

Egilea: Rosalía de Castro
Irudiak: Belén Padrón

Sinopsia: Belén Padrónek olerki bakoitzari forma eta kolorea ematen dio, bere ilustrazioetan iruditeria ‘Rosaliarra’ duen ikuspegia jasoz. Eduki ametsezko eta sinbolikoa duten irudiak, maitasunik eza, irrika, paisaiaren edertasuna, landa-bizitza, injustizia soziala, nostalgia, barne ezinegona…

 

Darlles voz ás cigarreiras. Emakume zigarrogileei ahotsa ematea. Horixe pentsatu izan behar zuen Emilia Pardo Bazánek. Eman iezaiezu ahots zuzena, ez hitz egin haiei buruz edo haien alde, baizik eta utzi hitz egiten euren kabuz. Oraingoan ezin izan dugu Tabako Fabrikara –gaur egun Probintzia Auzitegia– joan, baina haiekin hitz egiteko toki bat bilatu dugu. Hala, Pilar, Cani, Lolecha, Mariceli, Rosi, Elena, Camocha, Matucha, Elvira eta Rosalíarekin solasean egondako orduetan ikusi ahal izan genuen nola, A Palloza itxi eta ia 20 urte igaro direnean, gogoratzea emozioz egiten duten: tailer ezberdinetatik igarotzea, nagusiekiko harremanak, lantegietako festak, lana eta familia uztartzeko zailtasunak… eta, batez ere, azken egunetako mina eta tristura, zigarrogile izandako azken egunetan.

Florencio Delgado Gurriarán. Vida e obra dun poeta valdeorrés, republicano e galeguista (llimiar de Xesús Alonso Montero)

Galaxia, Vigo, 416 orrialde, 2022.

Iazko abuztuan, Florencio Delgado Gurriaránengan interesgarrienak zitzaizkidan jakingaiei buruz, batzorde batek eskatuta, artikulu bat argitaratu nuen eta bertan ohartu nintzen, biografia eta lanaren zabalkunderako duen garrantziaz. (…) Monografia honek, bestalde, lehen edizioko edukiak, akatsak zuzenduta eta espazioen banaketa ezberdin batekin aurkezteaz gain, testuaren amaierako eranskin grafikoa dakar eta orain Galaxiaren webgunean jarritako eranskin dokumentalak, eta kapitulu bakoitzaren amaierako oharrak.Nabarmentzekoa da, halaber, Xesús Alonso Monteroren hitzaurre interesgarri bat sartu izana. (…). Liburu honen lehen edizioa iritsi zenean, logikoa zen monografia honekin are gehiago ikastea, eta orain, hogeita bi urte geroago, berriro iritsi da, Delgado Gurriaránen zer-nolakoa argitzen jarraitzeko asmoz.

 

Xesús Alonso Monteroren hitzaurrea Florencio Delgado Gurriaránen ibilbide poetiko hasiberria (Córgomo, Vilamartín de Valdeorras, 1903-VIII-23 – Fair Oaks, Kalifornia, 1987-V-14) Gerra Zibilak eta sutsu aldeztu zuen askatasuna mozteak eten zuten. “Jokatu nuen, galdu nuen, isildu nintzen eta joan nintzen”. Alde egin zuen, baina ez zen isildu. Armada errepublikanoan sartu eta Frantzian lan garrantzitsua egin ondoren, erbesteratutako milaka galiziarren patua konpontzen lagundu ondoren, Mexikoko erbesterako bidea hartu zuen, non ez zen zailtasunen faltan izan, eta askatasunarekiko eta frankismoaren aurkako borrokarako konpromisoa berregin zuen. Jarrera koherentea mantendu zuen, eta,  ez zen bere sorterrira itzuli, harik eta burua makurtu gabe etorri ahal izan zuen arte. Florencio Delgado Gurriarán. Ricardo Gurriarán Valdeorraseko poeta errepublikano eta galegista baten bizitza eta obra lanak gure poetaren bizitza eta obraren ibilbide zehatza eskaintzen digu, kalitate literarioa eta defentsa ideologikoa erakutsiz gainera. Valdeorrasko poeta moderno eta kosmopolita baten bizitzaren sintesia da.

 

 

Rodribico txori txiki bat da,  indartsua izatea eta mota guztietako abenturak bizitzea gustatzen zaiona. Rodribico zuhaitz erraldoi batean bizi da, adar handiko batean, eta bere habian txori batek izan ditzakeen erosotasun guztiak ditu.

Sami Tchak togoar idazlearen izarrak

2022-05-08  //  bAst  //  Iruzkinik ez

 

Izarrak suzkoak dira

eta gure hegalak lastozkoak

baina, Linguère

hegalda gaitezen

zazpigarren izarreraino

hark hartuko gaitu

bere halo gozoan

edo suntsituko gaitu.

Beharbada hark

nahiko du baita ere,

nik bezala,

entzun zure iturriaren kanta

han behean, zure zilborpean.

Bidaia ederra da

arriskuz betea.

Beraz, goazemazue zazpigarren izarreraino,

halo leun edo su bizi.

Zure kamisoia izanen da

gure maindirea

edo gure hil-oihala.

Abia gaitezen, Linguère!

(Begiratzen zaitut

eta pentsatzen dut bizitzan,

txori hauskor horretan

zeru amaigabearen haize guztiei aitzi.)

Txolarreen hegaldia iduri,

(¡Oh zure adatsa!)

bultzaturik

aldeko haizeek

haize minek

(Zure adatsa!)

bizitza orok ihes dagi

ostertzean aurkitzeko

Izar beltza,

Argi Handiaren Begi itxia.

(Zure adatsa!)

Anker, bizitza,

baina zein paisaia ederra,

txingar gaineko bidea barne.

¡Oh zure adatsa!

Basamortuko palmera baten pean

hondar duna zabal baten gainean,

eguzkiak intzentsu eskutada bat erretzen du

gure zentzumenentzat.

Badakizu?

Zuk badakizu:

Jainkoa,

alhinna irudizko bere eskuarekin

zure adatsean galdu da.

Ez ezazu itzal zure lotsarekin.

Ilargia, bera,

su izoztuaren aingeru,

ari da prestatzen bere pintzel zurrun irazekia.

Beraz, ager zaitez!

Heldu da unea,

obra galkorrarentzat,

betikotasunaren aldaketan dantzatzekoa.

Ea, erakuts zure adatsa.

 

Sami Tchak

 

Oharra: «Linguère» Senegalgo hiri bat da, baina, historikoki, Senegalgo zenbait erresumatan printzearen edo erregearen arrebari ematen zitzaion tituluarekin du zerikusia. Horien artean, adibidez, Sérèreko erresuma, Léopold Sédar Senghor-en herria. Togoko poetak hemen Linguère hitza erabiltzen du printzesa gisa emakume senegaldar bati buruz ari dela adierazteko. Poema klasikoen antzera ere irakur daiteke, izen propio baten erabilera gisa.

 

 

 

 

2

 

Ilunbistako jantzi ederra erakutsiz,

eguna urruntzen da,

neka-neka egina bidaia luzearen ondoren.

Nik, hegazti barkati,

hegaz egiten dut goizalbatik

eta ez dakit non utzi bertsoak,

bien bitartean

gauak desegin egiten ditu gauzen inguru-ertzak.

Hotz egiten du

ene bihotzak ez luke jasanen gehiago

oraindik ere luzaro itxaron behar balu

airean zehar noraezean.

Mesedez, Linguère,

ireki iezadazu zure habia.

Eskain iezaiezu zure ahotsa ene orduei

hazten baitira ene denbora hauskorarren

lorategian.

 

Ez nago zure egoitzatik hain urrun.

Ene otoitza zure eskura dago

baina zure isiltasuna izotzezko murru bat da.

Entzunarazi zaidazu zure ahotsa…

 

3

 

 

[…]

Guztia doa oso bizkor,

2666 gure etorkizunaren iragana da jadanik,

bukatuko dugu

hauts eginak

maitasun hilen galaxian.

Zer axola du!

Gaur bere ateak zabaltzen dizkigu

une bedeinkatuaren jauregirantz

non zuztarra beheratzen den,

mezuz betea,

lur emankorraren barne belarrira.

Jaso ezazu zuztarraren mezu beroa

eta eramanen dituzu loreak,

ondoren fruituak,

sortzen den urtearenak,

iragan urrunaren apurra,

2666 bezala

irentsia gu baino askoz lehenago

denboraren goseak

itxuraz geldi denak.

 

[…]

 

 

4

 

Zuhaitz zahar baten adarren gain

pausatu zen txori gaztea.

Zuhaitz zahar baten adarretan,

txori gazte batek bere había egin zuen.

Zer erraten dio zuhaitz zaharrak txoriari?

Zer erraten dio txori gazteak zuhaitzari?

Loturen misterioa, adinetatik haratago.

Makurtzen naiz zure itzalaren pean,

ene hatsak koloreztatzen du neure nota barnenekoekin.

Zatoz, joan gaitezen,

zatoz,

landara,

zatoz ikustera lurraren ernamuin gazteak

mila uzten oroitza dakarrena.

Zatoz!

Zatoz joango baikara ikustera

gariaren ernamuinak

haren gaztaro berdea,

zatoz!

Zatoz joango baikara ikustera

mustardaren lore horiak.

Ernamuin gazteak,

loreak,

Zimelduko diren promesak

helduaro bidean.

Zatoz!

Zatoz, Linguère!

Zatoz!

Heriotzak zeharka begiratzen dio edertasunari.

Zatoz!

Abestuko dizut

nire bihotzaren isilera arte.

 

5

 

Isilik sartzen zara,

itxaroten baituzu

ene desira irazekia

sutegiko sutatik aterea

isilik sartzen zara,

Linguère,

baina, entzun ene kanta.

Isilik sartzen zara.

Egun berri bat sortzen ari da,

eta haren aurpegian,

idazten dut, aski ozen oihukatzen ez dudana:

zure izena.

(Zure adatsean biziko naiz

zure garuneko izar melodiatsuak entzuteko.

Bainatuko naiz eta ez behin bakarrik

zuk daramazun errekan.

Eskain iezadazu zure ertz irristakorra.

Edanen dut zure uhain gazietatik.

Sartuko naiz zure tenpluan

gure betikotasuna idazteko.)

Linguère,

burua jarriko duzun burukoaren gainean,

lore bat utzi dut,

errotzeko

zure adats zetatsuaren oinetara jaitsiko den

haziaren promesa.

(Joango gara sutegira,

joango gara jatorrizko sutara

Linguère, magal honetan,

eramanen duzu,

burdina bezain gogor,

gure batze intimoaren printzea.)

Lerro zuzen lodi bat naiz

zure irribarre hezera herrestan doana,

orrialde emankor zeinaren gain

askatuko dudan errima eranskor bat

non,

ikusezin,

igeri egiten duen printzearen hasteak

gure erreinuan errege izanen denarenak.

(Zure bularretik datorren esnea

zure espiritutik dator.

Elika nazazu zure espirituaren esnearekin,

emadazu bada zure bularra.)

Ireki ezazu zure ikuspegia

gure etorkizuna zure sabelean hartzeko.

 

 

 

Printze, zure mihia nigan sartua, heltzen naiz poemaren ertzera, haurdun zure lirismoaz eta isolatu behar dut ene burua, irits dezadan eguna, mundura ekarriko dudana, eraiki dugun edertasuna. Heldu da haurdunaldia. Bizi ezazu eta pentsa ezazu neurekin. Ni poematik aterako naiz. Baina, itzuliko naiz gure printzearekin, egiazkoarekin, gure erreinuaren oinordearekin. Niri dagokit azken bertsoak erratea:

 

 

“Begira,

begira ene aldakak,

beharbada azken aldiz.

Eta gure amets gozoen gain,

beilatuko du heriotzak,

betikotasunaren alaba bakarrak.”

 

Nazioa: Togo
Jaioterria: Bowounda, 1960
Bizitza:

Sami Tchak, Sadamba TCHA-KOURAren goitizena da.

1983an Lomeko Unibertsitatean lizentziatu ondoren, hiru urtez irakasle izan zen institutu batean. 1986an iritsi zen Frantziara soziologia ikasketak egitera. Sorbonan (Paris V) doktoratu zen 1993an.

Soziologo gisa egiten dituen jardueren baitan, Kubara eramango du halabeharrak 1996an, prostituzioari buruzko zazpi hilabetetako ikerketan. Kubako Prostituzioa. Komunismoa, amarruak eta pasadizoak idatziko du. (Eduardo Manet idazle kubatarrak idatzia). Mexikoren eta Kolonbiaren aurkikuntzak eragin handia izango du. Espazio hauek eta munduari eman dizkioten idazle handiek bide berriak irekitzen dizkiote.

Hainbat sari jaso ditu.

Egileak berak bere lanari buruz ematen duen azalpenera joko dugu, bere eleberri guztien argumentu-laburpen bat egiteko: Femme infidèle-k Lomeko (Togo) musulman pobreen arteko poligamia salatzen du, Place des Fêtesek etorkin afrikarren eta Frantziako arrazakeriaren auzia jorratzen du; Herminak bere zalantzei aurre egiten dien idazle bat eszenaratzen du; La fête des masques liburuak, bere sexu-identitatearekin zerikusia duten arazo batzuetatik abiatuta, izenik gabeko herrialde bateko botere ustelaren bastidoreak arrastatzen dituen gizon bati buruz hitz egiten du; Le paradis des chiots liburuak Bogotako auzo nahiko pobre eta bortitz bateko kaleetako haur batzuei ahotsa ematen die; Filles de Mexicok, besteak beste, Mexikoko eta Kolonbiako beltzen gaiari heltzen die; Al Capone le Malien liburuak, berriz, Maliko herrietara joateko aukera ematen digu. Nahiko eskematikoki esango nuke Al Capone le Malienek bidaia bat proposatzen duela Afrika beltzaren bihotzera, Maliko inperioaren historia loriatsutik gaur egungo iruzurgile handietaraino, horien artean Donatien Koagne kamerundar ospetsua dagoelarik.

 

 

***

Frantzia zurien herrialdea da -ekin zion-, zuriak nonahitik datozela, Italia, Espainia, Portugal, Polonia, Hungaria, Errusia, Grezia, kaukasiarrak edo juduak izan, azkenean etorki berekoak izaten bukatzen dute, ez bakarrik haien integrazioa errazten duelako, nik hurbiltasun zibilizaziozko sekularra deituko niokeenak, baizik eta, batez ere, zuriak direlako, abizen frantsestuak izan ala ez.

 

 

***

Sinetsidazu, ez zarete benetako frantses eta frantsesak izango, harik eta zuen odola nondik datorren ahazten ez duzuen arte. Zuek hemengoak zarete, eta herri hau zuena da, eta ez duzue merezi izan behar, baina izan zaitezte haren duin. Herrialde hau zuena da, harrotasunez daramazue zuen baitan, baina zuen jatorria, zuen gurasoena bederen, aberastasun bat da zeuentzat eta zeuen herriarentzat, Frantziarentzat.

 

 

“Printzeak bidea egin zuen Binetou Fallerantz joateko dantzarien artean. Eskua sorbaldan jarri zion. Irribarre egin zuen. Emakumeak oihuka ari ziren. Harridurarako, Edmond VI.a bere gorentasunak unibertsoa irensteko zorian balego bezala zabaldu zuen ahoa aurrena, eta Binetou Fallen buru gainetik putz egin zuen zaratatsu. Ikusi dut. Uso zuri bat atera da gizon urreztatuaren ahotik Binetou Fallen orrazkeran pausatzera. Kargudun guztiak zutitu egin dira, begiak zabal-zabalik.”

Ginea eta Maliren arteko mugan erreportajea egitera etorrita, René Bamakoko luxuzko hotel batean harrapatuta geratu da. Ikuspegi tradizionaletik urrun, frantsesak beste Afrika bat aurkitzen du: ustelkeria, ohitura-arazoak eta hilketa odoltsuak… Luxuaren eta lizunkeriaren unibertso horrek liluraturik, eta Edmond VII.a izengoitiz Al Capone printze bitxiak liluraturik, René abentura zoro batean murgiltzen da, non sexua, dirua eta estatu-sekreturik handienak nahasirik daudela baitirudi.

Bere ahots bereziarekin, Sami Tchak-ek Afrika bat margotzen du, poesia, indarkeria, krudelkeria eta sentsualitatea nahasiz.

 

 

 

 

 

Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo

2022-05-01  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Iñaki Segurola Amutxastegi gogoan           

140. or.

Bizia eta heriotza, bi anaia ama batenak. Etsai amorratuak dirudite eta ezin uztartuzkoak, baina irudipenetatik haruntzaxeago jo eta elkarren behar gorrian harrapatzen ditugu. Hi eta ni bezalatsu, edo hortxe nonbait: hi ni haiz hizketan; ni hi nauk ni ixiltzean.

Aise egiten dute bi senide horiek jauzia batetik besterenera. Bizia eta biziena, hiltzeko minbiziaren beste izen batzuk dira gure mintzamolde honetan. Herioa, berriz, pertsona biziaren herio-suharreko larria ere bada, eta laborria, estuasuna, zorabioa, edo bizirik gaudelako kontzientzia minena. Horrezaz gainera, hil-eta-biziko zernahi eratako nahaskiloak ditugu, noiznahi agintzen edo saltzen zaizkigunak: hil-ondoko bizia edo betierekoa, jaio-aurreko bizialdiak, bizi-bitarteko heriotzatxo behin-behinekoak, jaiotzatik hasten omen den heriotzako bidea, hila dirudien bizia dirudien hila dirudien…

Heriotzak ontzen du bizia; (nire) heriotzak izanarazten du (nire) bizia, eta alderantziz. Biziak, bizitzak, bizimoduak eta bizilegeak ontzen dute heriotza azkenerako. Eta gauzak argiago aditu nahi badira, betor Axular: bicitceaz hiltcen gara, eta hiltceaz bicitcen.

Elkarren ongarri izanagatik ere, inork ez du heriotzarik famatzen, baina, aitzitik, biziak izen ona du. Baita nire belarrirako ere, baina zer den ez dakigun eta ezin harrapa genezakeen zera horretaz ari baldin bagara, zeren bizia edo bizitza zer den badakigula uste dugun momentutik, bietako bat: edo biziaren predikatzaile bioenergetikoen gisa hasten gara (“bizia indar sortzaile bat da, askea, ederra, zoragarria, indartsua, gihartsua, geldiezna…”), edo bestela, etsi beltzean, honako honatagoko honetaz ari garelarik, “horixe da bizia” edo “bizitza holakoxea da” eta horrelakoak botatzeari ekiten diogu, eta hor bizia edo bizitza bizilege bat bilakatzen da, eta hilotz bat bezain gogorra; hor biziaz heriotzaz bezalaxe mintzatzen gara: “horixe” edo “holakoxea” den hori, edo heriotza bera da, edo heriotzaren koloreko ezbeharreko edo nahigabezko zeraren bat.

Biziak eta heriotzak gauak eta egunak ere ez daukaten etengabeko gurutzatze bat daukate elkarrekin. (Ederki zekien hori Schrödinger-en katuak).

Bizia eta heriotza ezin baten bi izen dira.

 

108. or.

(Hil, akabatu…). Hemen, hil, pertsonak eta animaliak hiltzen gara eta gaituzte. Belar edo landare-jendea ihartu edo erre egiten da; ez da hiltzen, ez baitzegoen bizirik ere (biologiarentzat bai, jendearen hizkuntzarentzat ez; gauzak berezko zentzuan harturik beti ere, ez erabilera irudizko, hedatu edo norgauzatuetan). Heriotzak direnak oro berdintzen omen ditu eta ezerezten; gu, mendekuz, heriotzaren lana pusketan xehatzen ari gara, ea bere lan beltzean errazago harrapatzen dugun. Pertsonek eta animaliek badugu antz pixkat; jaten, lotan, bizitzen (bizimoduan?), lanean (lanbidean?), eta beste zera horretan ere bai: “arrak emea gainkatzea edo estaltzea” eta horrelako aukera sexualak garatzen dituzte askatasun osoz (hau barregura!), eta guk berriz, jo egiten dugu, eta bai, nahi izan ezkero, ez dugu antzik batere.. Eta hiltzeari gagozkiola zer? Animaliak eta gu hiltzen garela eta gaituztela esan dut gorago, baina hona aurreneko bereizkuntza edo aldea: gu, oraintxe arteko gure euskaratxo honetan bederen, geure kasa hil egiten gara, baina animaliak ez; animalia bere kasa akabatu egiten da. Bereizi egiten ditugu -hizkuntzak bereizi egiten ditu- gure hiltzea eta animalien azken “naturala”; gure hiltzea gauza bat da eta haiena beste bat. Zer den bata eta zer bestea ez dakigu, ez gaude esateko moduan, baina dakiguna da zerbait senti edo suma genezakeela gurearen gainean, gure hiltzeaz edo hiltzeko beldurraz, baina haienaz ez, eta badaezpada bestelako hitzez izendatzen dugu zuhurki, gure hiltzeaz bestelako zerbait delakoan edo izan daitekeelakoan. […]

 

 

Jexux Mari Irazu:

Orotariko zerbait

bazebilen Ogrun

hirekin ez nikek nahi

zurikerin jardun

ezin izan leizkenak

bazitezkek lagun

hire zabaltasuna

bihotz eta garun

ezin izan leizkenak

bazitezkek lagun

ze gerra eman deken ta

zenbat maite haugun!

 

 

 

 

 

  

268. orrialdea

Ezdotrina-2: Zer da heriotza? Edo zer da hiltzea? Arima gorputzetik apartatzea?; bizi-bitartearen erremateko ertzean aurrera pasatzea?; osotoro ahantzia izateko bide bati lotzea?; ametsik eta esnaerarik gabeko loan etzatea?; zendu eta esistitze hutsean erortzea?; behingoz oreka oso-osoa lortzea?; munduarentzat (hila) itzaltzea eta mundua bera (hilarentzat) itzaltzea?; jaioak zor duena pagatzea?; gehienak (mundutar gehienak) dauden egoitzara edo egoerara lekutzea?; joatea, eta daitekeen erarik zeharokoenean joatea?; pixkanaka hiltzen joateari uztea?; erantzun ezinik gelditzea behin-betiko, Olloki xarra Txirritaren aurrean bezala?; denboratik eternitatera hankaz aurrera igarotzea?; zeharo eta osotoro arduragabetzea? (hala esaten omen dute Hego Ameriketako zenbait bazterretan hil berriaz: se ha vuelto indiferente); hiltzeko beldurra sentitu ezinik geratzea?; alferrik jarduteari ez baina alferrik egoteari ederrestea?; arnasa gastatzea? (gure bailarako batek esana: iltzie eztek ezer, arnasaik artu eziñe dek txarra).

Fina Cardona-Bosch-en gauerdiko eguzkia

2022-04-24  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Plouen pigues liburutik:

«Nire derrigorrezko ganberaren erdian
bestea aurkitzen dut.
Eta eskuak eta lepoa luzatzen ditut: hautsi egiten naiz.
Garrasi egiteak eztarria erretzen dit: eta isildu egiten naiz.
Hartu eta musu eman nahi diot nire aire maiteari.
Banatzen nauen berdearen harresia daukat.
Loa margotzen dut izarren gainean zaldizko.
Ordua da…Ez zara. Eta aurkitzen zaitut.»

 

 

Idazlea zendu berritan prentsan agertutako albisteetatik atera ditugu honako jakingarri hauek:

 

Fina Cardona-Bosch idazle eta poeta, Valentziako Erkidegoko Letren egilerik ezagunenetako bat, hil da, denbora luzez gaixotasun baten aurka borrokan aritu ondoren. Gidoilaria ere bazen, Valentzian jaio zen 1957an, eta duela hilabete batzuetatik zegoen fokuetatik urrun.

Fina Cardona-Bosch eta bere bi poema-liburu handiak: ‘Plouen pigues’ eta ‘Pessigolles de Palmera’

Fina Cardona-Bosch XX. mende amaierako valentzierazko lirika femeninoaren ahots nabarmenetako bat bezala kalifikatua izan zen, nahiz eta bere ekoizpen poetiko laburra izan. Historia eta Geografia ikasi zuen Valentziako Unibertsitatean (UV), eta han lizentziatu zen Artean aipamen bat eginez. Handik gutxira, irakasle hasi zen institutu publiko batean.
70eko hamarkadaren amaieran, Cardona literatur panoraman sartu zen ‘Plouen pigues’ (1978) poema-liburuarekin, ‘Edicions 3 i 4’ argitaletxeak argitaratua eta Vicent Andrés Estellések hitzaurrea eginda. Obra, Premis de Octubreko finalista izan zen. ‘Pessigolles de Palmera’ (1981), bere bigarren poema-liburuak, Llibres del Mallek argitaratua eta Maria del Mar Bonet abeslariak hitzaurrea eginda, Valentziako egile oparoenetako bat bihurtu zuen.

Fina Cardona-Bosch, “Gure literaturako ahots berezi, berritzaile eta diskretuenetako bat”

Idazlea Carles Barranco kantautorearekin ezkondu zen, eta hau 2002an hil zen. Cardona-Boschek hainbat katetako telebista-saiotan aurkeztu, zuzendu eta lan egin zuen. Era berean, zenbait komunikabidetan zutabegile gisa aritu zen.

Bere heriotzak Valentziako literatura dolu-egoeran jartzen du. Hainbat pertsona ezagunek deitoratu dute idazlearen heriotza sare sozialetan. Besteak beste, Francisco Brines Fundazioak “gure literaturako ahots berezi, berritzaile eta diskretuenetako bat” agurtu nahi izan du.

 

València, quina paciència  

 

Valenciaplaza egunkari digitalean blog hau egin du Fina Cardona-Boschek.

Azken artikulua (el sol de mitjanit-gauerdiko eguzkia) ilustratzeko argazkia

La paraula màrfega mira que té accepcions. A casa meua l’he sentida de sempre. Normalment qualifica una persona tranquil·lota, sense empenta, prou gossa i es diu precedida d’un “quina”. Quina màrfega! Amb el temps he sabut la varietat de possibilitats que té el mot en qüestió.

Márfega hitzak adiera ugari du. Etxean beti entzun izan dut. Normalki pertsona lasaikote, adorerik gabeko, aski zakur bati buruz esaten da eta aurretik “quina” (indargarria) jartzen zaio. Quina màrfega! Denborarekin jakin dut zenbat aukera dituen aipaturiko hitz horrek.

[…]El subconscient m’ha traït amb tant de tràfec de matalàs amunt i avall! Si el que us volia comentar és que faré vacances a Culturplaza en aquests mesos d’insuportable xafogor. Bon estiu! Salut! Ens trobarem quan la frescor cluque l’ull. Mentrestant, airejaré les idees escapolint-me dels dies forts, del foc etern, de l’estiu mediterrani. Potser m’escodrinye el sol de mitjanit, tan tafaner. I, si vol, que diga: “mira, quina màrfega!” A mi, plin! 

[…] Subkontzienteak traizio egin dit koltxoi-trafikoarekin gora eta behera! Esan nahi nizuen opor egingo dudala Culturplazan, sargori jasan ezineko hilabete hauetan. Uda on! Osasuna! Hoztasunak begia kliskatzen duenean elkartuko gara. Bitartean, egun beroetatik, betiko sutik, uda mediterraneotik urrunduz aireztatuko ditut nire ideiak. Beharbada gauerdiko eguzkiak zelatatuko nau, hain begiluzea baita. Eta, nahi badu, esan dezala: “Begira, hori astun elkorra!” Neuri bost!

 

márfega (rae)

Del ár. hisp. márfaqa, y este del ár. clás. mirfaqah.

1. Ar. jergón (‖ colchón de paja).

 

màrfega f. ‎(plural màrfegues) (viccionari)

1. Espècie de sac gran amb un forat al mig que, ple de palla o espart, serveix de matalàs.
2. Persona grossa, pesada i tosca.
3. Estora que sol ser d’escuma de poliuretà, o potser inflable, utilitzat com aïllant en els bivacs o en sessions de gimnàstica, per tal d’aïllar-se del terra.

 

 

 

 

 

 

Asseguren que encara no han xutat neurones, ni han sabut augmentar unes talles la intel·ligència per entendre la realitat. El greix neuronal, quan pren gust, és impossible d’absorbir, sempre passa factura. L’enteniment fa comprendre, enginyar-se-les bé, sortir d’un mal pas. El seny millora la imatge sense passar pel quiròfan, no cal fer el paperot, ni dissimular el postoperatori. Una societat liposuccionada de sentit comú mai no és perillosa, rumiem. “Peter Pan. El nen que no volia créixer” és un llibre on sempre està present la ironia, com en la vida, però cal saber entendre-la. Els mites continuen operant, són una mena d’estímuls col·lectius. Viure per sempre només és un desig humà. Ser eternament jove, també. L’envelliment és un bon senyal, un procés que tothom hauria de conèixer. Posar-se a punt de solfa, no tenir prou mans per fer una fi de festa amb dos-cents anys o més. Si en aquest planeta els “supermans” no tenen res a fer! Es dutxen amb kriptonita.  

Forever young (blog)

Fina Cardona-Bosch

 

Porque además de la cançò, del folclore reivindicado por Sisa y Pau Riba, de las obras de Joan Fuster y Vicent Andrés Estellés, a Fina también le gustaban Elvis Presley, Guardianes del espacio, Lou Reed, Mariscal y El Hortelano, La familia Monster, las películas de Ann-Margret, Los Coyotes y, sobre todo, Gabinete Caligari, con cuyos miembros entabló una amistad que perdura hasta el día de hoy.

Rafa Cervera

Bortz liburu eta bi gehiago

2022-04-16  //  bAst, Juan Luis Aizpuru Beristain  //  Iruzkinik ez

Dakit argitaldari bixiak bortz berritasun dakartza udaberri, primadera edo bedatse honetan. Bertze bi ere jarri ditugu, lehenagokoak izan arren. Liburutik libururako jauzian, Juan Luis Aizpuru Beristainen argazkiak aurkituko dituzue.

Zuihitsua
Idazlumari jarraiki

Josu Jimenez Maia

Zuihitsua.

Zui, japonieraz, segitzea, jarritzea; hitsu, pintzela, idazluma; zuihitsu (随筆) japonierazko hitz bat da, arinki lotutako paragrafoz eta askotariko ideiez sortutako entsegu edo saiakera, egilearen gertuko kontuez beti ere.

Euskaraz egindako kamishibai, haiku eta haibun izeneko teknika japoniarrak maite edo ezagutu nahi dituenak aurkituko du zerikasirik liburu honetan; euskal artisauek Soetsu Yanagi handiaren hainbat ekarpen ezagutuko dituzte, zerpentsaturik ematen dutenak.

Zuihitsu hitzak idazteko tresnaren nahimen edo gogoa azpimarratzen du, idazlumak, neurri batean bederen, agintea hartuko balu bezala.

Izan eta Oroit
euskal lurraren oihartzunak

Joseba Aurkenerena Barandiaran

Mundu honetan badira errealitate anitz, ez da mundu bakarra, eta denok bizi gara gure errealitate berezian murgildurik. Errealitate hori f isikoa edota irudimenezkoa izan daiteke, mundu etnograf ikoarekin, politikoarekin, izpiritualarekin, zientziazkoekin…, loturikoa. Bakoitzak bereari eusten dio, eta bere errealitatean bizitzen ahalegintzen da. Horixe da niri gertatzen zaidana, gainerako gizaki guztiei bezalaxe, nire errealitatean, euskaldunen planetan, bizitzen saiatzen bainaiz. Badakit planeta gehiago badirela, gurea ez dela ortzian den izarbel bakarra, denak errespetatzen ditut, eta guztietatik zerbait ikasten eta ezagutzen ahalegintzen naizen arren, nire bihotzak euskal errealitatean bizitzera bultzatzen nau, hori izan baita ttikitandik berez etorri zaidana eta nire izate osoa bideratu duena.

Bada herri bat, Euskal Herria, munduko beste herrien artean bizi dena, eta bizirik jarraitu nahi duena. Badu bere nortasuna, badu bere historia, badu bere mintzaira eta baditu historian zehar jorratu dituen bideak, ezagutu dituen bizipenak. Eta horiexek dira, azalpen laburrez, liburu honen orrietara ekarri nahi izan ditudanak. Izan eta oroit, gure lurraren oihartzunak. Bihotzez egindako liburua da, eta bihotzez eskaintzen dizuet.

Gure Otto Piarre

Peio Jorajuria Iturria

2021eko ekainaren 28an ehun bete dira Jean-Pierre Iratchet bidarraitar apez, idazle, ikerle eta ohorezko euskaltzaina sortu zenetik. 1991ko azaroaren 10ean hilik 70 urtetan. Urtemuga aproposa bidarraitar idazle jeinutsua itzaletik ateratzeko. Zeren gaur egun nor oroitzen da hartaz?

Ez dut pertsonalki ezagutu Jean-Pierre Iratchet, nahiz 1983az geroztik haren sorterrian bizi naizen, 40 urte hauetan nonbait han beraz. Bainan gure bidarraitarra ordukotzat eta aspaldian Euskal Herritik haratago bizi zen, Landesetan (edo Landetan, Euskaltzaindiaren izendegiaren arabera), Buglose herrian. Handik haatik kasik aste oroz Herria astekariari igortzen zituen bere artikuluak, azken urtean Otto Piarre-ren izendurapean. Eta artikulu horien bidez nuen haren ezagutza egin. Haren luma xorrotx eta arraillanta oso gustukoa nuen. Eta astekari hunen langile bilakatu nintzelarik, artxiboetan bildu nituen Iratcheten idazlanak, Chilar, Piarre Iparla, J-P.I. eta Otto Piarre izenpetuak. Errebelazio bat izan zen enetzat. Zer luma aberatsa, zer jakitatea, zer kondatzeko talentua! Bertsu andana handia ere badu idatzia, zenbaitekin sari batzuk irabazirik. Nola utzi gorderik horrelako altxorra? Haren obrak merezi du gaurko eta biharko belaunaldiek ezagut dezaten. Hara liburu honen xedea, aldi berean xumea eta handia. Bidarrai Elixaldeko semea atxik dezagun luzaz bihotzean.

Euskal artikulua edo izaera

Alatz Robles-Arangiz Bernaola

Liburu hau bestetatik ezberdina da. Ziur aski behin baino gehiagotan gertatu zaizula, liburu bat irekitzean zure galdeen erantzun guztiak aurkitzea, antzinako misterioei eta unibertsoari buruz, filosofia eder batekin baina ez arras berria. Liburu honen gaia EUSKARA da, noizkoa den eta nortzuek egina. Aspaldidanik euskaldunek pentsatzen zuten euskara Adan eta Ebaren hizkuntza izan zitekeela, batez ere, bizkaitarrek, zeren beren euskalkian Ebaren izena bi aldiz agertzen baita filiazioan: AR-EBA eta N-EBA hitzetan.

Duela urte batzuk, euskal hilabetekari batean irakurri nuen euskarak 5.000 urte zituela. Nire lehengo liburuan, “Euskara edo sugearen zibilizazioa” izenekoan, esaten nuen data hori barregarria zela eta euskarak 50.000 urte gutxienik bazituela, non ez ziren 100.000 urte. Nire azkeneko ikerketek erakusten dute hau izan zitekeela benetako data.

Mendekatzeak

Txomin Peillen Karrikaburu

“Etxeko bi gizonak elkarren antzeko dira, mendizale errabiatuak, atleta gorputza, ilea beltzaran eta begiak urdin. Aita Ander, ordea, P.J polizi lanetan gaizkigile handien aurkako brigadan higatua. Hain zuzen Ama Anari eguneroko arrangura zaio, nola eta noiz etxera sartuko den? Senarrari emazteak ez dio gehiago erraten lanbide arriskutsu eta gaizki ordaindu hori noiz utziko duen.

Hamaiketan, bat batean telefonoa. Ahots latz ia ez ezaguna. Anderen begitartea nazka keinuz aldatzen da.”

(Txomin Peillen, “Sabukitarrak”, Mendekatzeak, 2022)

 

Eta bi gehiago:

Parisko Champs Elysées gunean jaiotako andere gaztea dugu Sofia Rafeli. Ume eta gazte garaian txandaka bizi izan da gurasoekin, eta hauek kanpoan zirenean, amonarekin batera.

Lege alorreko ikasketen munduan prestatu du bere burua, eta ondoren epaile izateko asmoarekin doktoradutza eskuratu nahi du. Tesia idazten hasten denean aitak zioen aipua gogoratzen du: “epaile izateko, eta justizia eskaintzeko aurrena injustizia zer den ezagutu behar duzu”.

Injustizia eta miserian bizi den jendea aztertzeko bidaian bere lagun Claudia izango du.

 

Osaba Joxeren sotoko kutxan

Marisa Arruabarrena Elizalde

Orioko udalak moila eraberritzeko lanekin hasi nahi duela eta Mirenen familiak moila gainean duen sotoa langileen lanerako lanabesak gordetzeko erabili nahi du.

Familiarentzat aitzakia ezin hobea izango da aurrekoek gordetako gauzetan ordena ipintzeko eta balio ez duen guztia zakarretara ateratzeko. Sotoa txukuntzen hasi direnean, traste zaharren artean egurrezko aintzinako kutxa eder bat topatu du Mirenek. Kontu handiz zabaldu ondoren paperez beteta dagoela ikusi du. Dirudienez amatxi Jonek bere irakasle garaian egin eta jasotakoak dira. Bere familiaren historia ezagutzeko aukera izango duela otu zaio Mireni.

 

 

René de Obaldia idazlearen sekretua

2022-04-10  //  bAst  //  Iruzkinik ez

 

Panamako unibertsitateko blogetik atera dugu honako berri hau idazleaz, bizi zelarik berari buruz idatzi zutena hain zuzen:

Duela bost urte, Pariseko Literatura Hispanoamerikarraren Topaketaren lehenengo ekitaldirako ohorezko lehendakaririk onenaren bila, René de Obaldia izena sortu zen. Bi aldiz pentsatu gabe, mezu bat bidali zitzaion Frantses Akademiari, ez zegoen harekin komunikatzeko beste modurik.

Jose Clémente de Obaldía diplomatiko panamarraren eta Madeleine Peuvrel frantziarraren semea da; Panamako bigarren presidente José Domingo de Obaldíaren ondorengoa. Parisen hazi zen, Condorcet lizeoan ikasi zuen, 1940an gerrara joan baino lehen. Preso hartu zuten eta 1944an Frantziara itzuli zen gaixorik.

Ehun urteko irudia

De Obaldiak urriaren 22an ospatu zituen bere bizitzako 103 urteak. Hong Kongen jaio zen 1918ko urriaren 22an. Poeta, idazlea, antzerkigile frantsesa eta 22. eserlekua betetzen duen Akademia Frantseseko kidea da.

Sariak [asko]

Hispanoamerikako Literaturaren Topaketa

De Obaldiak Hispanoamerikako Literaturaren Lehen Topaketako ohorezko lehendakari izatea onartu zuen. Berarentzat jada garrantzitsua zen ekitaldia, nahiz eta ez duen gaztelaniaz hitz egiten.

Bere garaiko gizon guztiak bezala, ez da ordenagailuaren laguna, ezta mugikorrena ere, eta horregatik eskuz idatzitako mezu bat bidali zuen izendapen sinbolikoa onartuz, berak ezagutzen ez zuen pertsona batek eskainia, baina panamarra zela esatean nahikoa motibazio izan zuena.

1960an hasi zen antzerkigintzan, Jean Vilarri eta André Barsacqi esker, Frantziako eszenatokietan eta nazioarteko foroetan gehien antzeztutako egileetako bat da. Bere lanak 28 hizkuntzatara itzuli dira.

Frantziako akademiako kidea

Frantziako Akademiak 1999ko ekainaren 24an hautatu zuen, 22. eserlekuan. 2012tik Akademiako dekanoa da.

2008an, Pierrette Micheloud Poesia Saria eman zioten bere obra osoagatik.

Panamako sariak

Bere omenez antolatu zen afarian, 2017an, bi sari garrantzitsu jaso zituen distantzia eta errekorra gorabehera: Panamako Alkatetzarena eta Panamako Hizkuntzaren Akademiarena.

Bere adinagatik azkar nekatzen den arren, bisitak hartzea eta bere bizitzaz eta lanez hitz egiten denbora luzea ematea gustatzen zaio. Atsegin handia da dramaturgo handi honekin hitz egitea, baina plazer bat baino gehiago pribilegio bat da hain pertsonaia garrantzitsua barru-barrutik ezagutzea.

Blog universidad de panamá

René de Obaldiak berak igorri digu harainditik “sekretu” hau:

 

 

Sekretua

 

Basoaren ondoko bidean

altxor bat dut aurkitu:

Intxaur azal bat

Urrezko matxinsalto bat

Hildako ostadar bat.

 

Inori ez diot ezer esan

eskuan ditut hartu

barnean tinko atxiki

atxiki itotzeraino!

Astelehenetik larunbatera.

 

Igandean dut ireki

baina ez zen gehiago deusik

Aurkitu dut zakur bat

Bere etxola berdean etzana

Ai, neure atsekabea!

 

Esan dit zaunkarik gabe:

Gau honetan amets egingo duzu

Gauean, hain zegoen beltz ilun

Pentsatu dut dena kontu bat zela

Eta dena galdua nuela

 

Baina bat batean ikusi dut

Itsasontzi bat zeruan

Matxinsalto batek zeraman herrestan

Ostadarraren olatuen gain!

 

René de Obaldia

 

Obaldia? Finezia, kultura, jakituria, erlatibitatearen zentzu zorrotza, poesia, maxima eta aforismoak, elkarrizketarako zaletasuna, maitatu, bizi izan eta ulertu duenaren xarma argiezina. (Philipphe Labro)