Ez naiz Jesukristo, baina nire azken afarietako bat ekarri nahi dut gaur hona. Urriaren 7an izan zen, Gasteizen, literatur kritikari buruzko mahai-inguru baten ostean. Janariaren bueltan idazle, kritikari eta itzultzaile ezagunak. Hizketa gai, ezin bestela, literatur kontuak. Off the recorda errespetatzeagatik ezin ditut “zer” eta “nor” guztiak esan, baina uste dut mahaikideei ez zaiela inportako kontatzen badut Fermin Etxegoienen Autokarabana nobelaz jardun genuela pixka batean.
Labur eta sinpleegi esateko, bi jarrera afaltiarren artean: liburuarekin asko gozatu zutenak, batetik; eta ezer berezirik ikusi ez ziotenak, bestetik. Esango nuke dikotomia hori askotan errepikatu dela Etxegoienen obrarekin.
Gogoan dut Hasier Etxeberriak Zuzeu.com webgunean idatzitakoa. Nobela garrantzitsua izan zitekeela esaten zuen, hainbat arrazoi tarteko: antiheroi garaikideari buruzkoa izatea esklusiboki; idazkera ez izatea helburu, bitarteko baizik; nahi nagusia istorioa kontatzeko gogoa izatea…
Nobelak alde makal asko ere baditu, ordea. Ez naiz Jesukristo, eta ez dut uste zurikeriatan ibili behar dudanik: idazkera bigarren mailako afera dela pentsatuta ere (eta nik ez dut hala pentsatzen), Autokarabanaren estiloa zaila da irensten momentu batzuetan. Gehiegi kontatzen duela ere esango nuke, arindu eder bat hartuta hobeto funtzionatuko lukeela. Eta pertsonaiak eta egoerak estereotipatuegiak dira. Parodiaren zerbitzurako, ados, baina nire gusturako, klixe gehiegi.
Meritua ere aitortu behar zaio, noski: askok irakurri dute nobela eta ez du inor epel utzi. Zeresana eman du. Etxegoienen lehen eleberria da eta gutxik lortzen dute halakorik euskaraz, zoritxarrez.
Ez naiz Jesukristo, baina badakit galdezka egongo zaretela, ea zertara datorren duela urtebete publikatutako liburu bat orain hona ekartzea. Bada, ekarri dut, badabilelako zurrumurrua literatur munduko gezurmendietan: Etxegoieni emango omen diote Euskadi Saria datorren astelehenean.
Ez, ez naiz Jesukristo. Judas Iskariote naiz. Eta hogeita hamar dirutan saldu berri dizuet sekretua.
Jesukristo, Judas eta 'Autokarabana'
Gorka Bereziartua
18 Iruzkin
Iepa Gorka, Fermin naiz.
Autokarabanari ikusten dizkiozun arazoen artean hizkuntzaren kalitate falta dago, eta konturatu naiz iritziak ezin bereiziago daudela erabili dudan hizkuntza dela-eta, izan ere hamabi hilabete hauetan zuk ezagutzen dituzun batzuek pertsonalki zoriondu naute nobelagatik (Atxaga, Eider Rodrigez, Iban Zaldua,Iñaki Aldekoa, Iñazio Mujika Iraola,Lorea Agirre, Asier Muniategi, Imanol Ubeda, Anari, Kike Amonarriz, Joxemari Iturralde, Sagrario Aleman…)eta zenbait kasutan bereziki azpimarratu didate “zein ongi idatzita dagoen”, hain zuzen 200 hitzekin idatzita dagoelako eta askotan narratzailearen hizkuntza narraza delako.
Beraz, bi ikuspegi erabat bereizi antzematen ditut nire testuaren kulpagatik. Alde batetik hizkuntzaren alde “terrenala” preziatu dutenena (non eta pertsonaiek eurek sortzen baitute euren hizkuntza propioa) eta bestalde hizkuntzaren alde teologikoa lehenesten duzuenona (hizkuntzak berak sortzen ditu pertsonaiak).
Jesukristo ez zarela diozu, eta egia esan ez zintudan espero bigarren multzo teologiko horretan… baina garbi dago hemen batzuentzat “ez dela idazle” idazketa sakratuetako hizkuntzan idazten ez duena.
Erran gabe doa niretzat literatura dela hain zuzen kontrakoa.
Aklarazio bat Fermin, teologoen bandoan kokatzen bainauzu eta injustua iruditzen zait: estiloa irensten zaila dela idatzi dut; hizkuntzaren kalitatearekin ez naiz sartu (eta ez naiz sartuko, ni ere, zuk kontrakoa esan arren, lurtarra bainaiz eta ez dut maite literatura alde filologikotik baloratzea). Baina pertsonaien elkarrizketez gain narratzailearen ahotsa dago, testuaren erritmoa, erabiltzen diren baliabide narratiboak… mila kontu. Estiloa, alegia. Eta alde horretan, nire iritzia da nobelak herren egiten duela. Iritzi bat, besterik ez. Hortik aurrera atera dituzun ondorio guztiak zureak dira, ez baititut konpartitzen: nik ez dut esan idazle ez zarenik (ez naiz, bide batez, idazle karnetak ematen edo kentzen ibiltzen den dispentsario bat) eta “idazkera sakratuetatik” aldentzea beti izango da txalotuko dudan ahalegina, nahiz eta batzuetan emaitza ez gustukoa izan.
A, eta zorionak sariagatik, bide batez!
Gorka, zure hitz testualak dira:
“Ez naiz Jesukristo, eta ez dut uste zurikeriatan ibili behar dudanik: idazkera bigarren mailako afera dela pentsatuta ere (eta nik ez dut hala pentsatzen)…”
Beraz-eta idazkeraz ari zinen, eta horregatik kokatu zaitut idazle karnetak dispentsatzen diren mostradore berean.
Eta nago nire testuaren jatorrizko bekatu horrek -duen idazketa bastardoak- eraman zaituela -zuk kontrakoa uste arren- Autokarabanaren gainerako arazoak -mila, zure ustez- hain garbi ikustera; agian, uste duzun baino modu beteagoan harten zaituelako idazketa jasoaren aldeko aurrejuzguak (niri kontrakoa gertatzen zaidan bezala: idazle karneten dispentsadoreen hizkuntza… fikziozko hizkuntza iruditzen baitzait ez gutxitan; alegia, fikziorako balio ez duen hizkuntza irreala).
Eta bai, zuk diozun moduan “atera ditudan ondorio guztiak nireak dira”… baina ez nuen uste zuri ere gauza bera gogoraraztea beharrezkoa izango zenik iritzi blog batean.
Gorka; estiloa aipatzen duzunean, denok dakigunez erabat subjetiboa den zerbaiti buruz ari zara, eta nik ez dakit zure gogoko estiloa folkerrianoa ote den, txillardegianoa… edota txikitan zure belaunaldiko askok erruz ikusten zituzten japoniar marrazki bizidunena. Badakizu, hiru minutuero leherketa trikolore bat.
Baina nire asmoa ez da hemen, hiru minututan, Pepis andereñoaren literatur tailer horietariko bat antolatzea, baizik eta zure subjetibitatea eta nirea lehian jartzea.
Tira, gureak zein gure lagunenak. Hemen bidaltzen dizut lehen mezuko zerrendaren segida bat, esan bezala nobelagatik pertsonalki edota idatziz zoriondu nauten hainbat izen -zuretzat- ezagunekin partzialki osatua: Arantxa Iturbe, Gorka Urbizu, Kepa Altonaga, Felix Ibargutxi, Jone Larrañaga, Aritz Galarraga, Rafa Rueda, Ruper Ordorika…
Eta zinez diotsut horietariko batek baino gehiagok goratu zituela narratzailearen ahotsa, testuaren erritmoa, baliabide narratiboak… Estiloa, alegia.
Horien guztien subjetibitatea (zein askoz jende -zuretzat- ezezagun gehiagorena) jaso dut nik hamabi hilabete hauetan… Horregatik animatu naute erantzutera zure lehen mezuko hitz hiper-seguru horiek (“Nobelak alde makal asko ere baditu…”).
Hau da; nik jaso dudan informazioaren arabera, lasai asko idatz nezake: “Zure pertzeptzio estetikoak alde makal asko ere baditu…”). Edo beste modu batez; “Zure pertzeptzio estetikoa bi zerrendotan aipatu ditudan izen horien guztiena baino argiagoa da; zorionak”.
Gorka, erran gabe doa ezinbestez onartzen dudala zuri -zein beste edonori- nobela ez gustatzea, gainera badakit zure arrazoibideak ez direla hutsaren hurrengo izango, eta oso litekeena dela joku-arau berdinen arabera zeu zuzen egotea eta neu ez, nola ez dut hau guztia jakingo eta onartuko.
Baina zure estiloa izan da hain zuzen erantzutera animatu nauena.
Arraioa!
Hizkuntzaren alde teologikoan kokatu nau Fermin Etxegoienek, bat batean.
Kalitatea eskatzen diot nik testuari. Hitzak. Mezua. Zerbait adieraztea, txukun ahal bada, hobeto. Aberats bada ederto. Zuzena bada bikain.
Hizkuntzaren ekonomiaz asko esan daiteke. Laburtasuna eta txirotasunak baina, ez dute sinonimo izan behar.
Eta belaunaldi berriotakook hizkuntza pobreago dugula onartzeak ez gaitu lotsatu behar. Ikastolan ikasteak ez duela piperrik balio adierazteak, kezkatu beharko gintuzke.
Ni enaiz filologoa, enaiz soziolinguista… baina arrazoi dute gu baino jantziagoek, eskuartean darabilgun nobela eta testu gehienak espainolez pentsatuak eta idatziak daudela esaten digutenean. Gure kolega lapurtarrek ez dutela konprenitzen ahala gure testurik, aurretik espainolez ez badakite.
Eta horrek, kolega, ematen dit zer pentsatua. Ah bale! Identitatearen atal teologikoan egongo naiz orduan.
Eta horregatik maiteago dut Ruper Ordorika Ken Zazpi baino. Bide Ertzean Katamalo baino. Sarrionandia Uribe baino. Antton Luku Vaya semanita edo Wazemank baino. Ander Lipus Porrotx baino. Baina hoiek denak, nire hautuak dira, sujbetiboak.
Eta kalitatea ez da soilik tomate ekologikoak hautatzeko zioa. Bada akorde bat, margo bat edo film bat interpretatzeko arrazoi ere.
Eta Fermin Etxegoienek gura ez balu be, ateoa naiz, baina militantea, euskaltzalea jarraitu gura nuke izaten, eta literaturzale.
Eta sariek, eta lagunen aupamenek, eta buenrollismoak… niri bost!
Orain mintza gaitezen nobelaz, nahi baduzue. Autobonboaz, autofikzioaz, autodeterminazioaz…. ere gura baduzue.
Erraza dirudi: egin ezazu eginda dagoen zerbaiten gaineko kritika. Baina inoiz kritikarik egin duenak badaki ez dela batere erraza.
Erraza dirudi: jaso ezazu zerorrek egindako zerbaiten gaineko kritika. Baina inoiz kritikarik jaso duenak badaki ez dela batere erraza.
Erraza ez dena are zailago egiten da kultura kritikoa (alegia, kritika egin eta jasotzekoa) benetan murritza denean.
Eta barkatu, baina hori da gure kasua.
PS> Badaezpada diot: ez naiz “hiperseguru” ari. Nirea ere iritzi bat baino ez da.
Ufa, luze erantzutea tokatzen zait…
Ordena pixka bat jartzeagatik, Fermin; hiru pausotan argudiatzen duzu: 1) Ad hominem (“egia esan ez zintudan espero bigarren multzo teologiko horretan”); 2) Magister dixit (terrakotazko armada bezala, formazioan jarri dituzu nobela gustuko izan dutenen izenak); eta 3) Ego solus ipse (zure subjektibitatea, nire subjektibitatea… etc.).
Aurreko erantzunean lehen puntuari heldu nion eta beraz ez dut hortik jarraituko. Bigarrenak ere, ez dut uste eztabaida gehiegirik merezi duenik: autoritate-argudioek ez naute inoiz gehiegi konbentzitu izan. Ez zaizkit eztabaidarako tresna onak iruditzen, nahiz eta pertsona horien guztien iritzia oso kontuan hartzekoa den, noski.
Hel diezaiogun beraz hirugarrenari. Zure subjektibitatea eta nirea lehian jartzeaz hitz egiten duzunez, eta eztabaidari helduleku bat emateko, adibide konkretuak mahai gainean jartzea egokia dela iruditzen zait, liburutik bertatik abiatzea. Horra:
“Guggenheim-i begira, bururatzen ari zait arratsalde eguzkitsu epela titanioan pausatu dela bertan zabaltzeko. Eraikin miragarriak gauza dirudi egunaren aldarteaz informazio zehatza bezain poetikoa emateko”. (169. orrialdea)
Aurreneko esaldian ni trabatu egiten naiz. Nire gustuen arabera betiere, “eguzkitsu” eta “epela”-ren artean bakarra aukeratuta nahikoa izango zen, Quirogak esaten zuen moduan, alferrikakoa baita kolorezko isatsak eransten ibiltzea izen ahul bati. Gainera adjektibazio horren erruz, gehi seko despistatu nauen “bertan” horrengatik, ez zait argi geratzen esaldiak sortu nahi duen figura: arratsaldea zabaltzen da titanioan? Eguzkia? Epeltasuna?
Berdin trabatu naiz bigarren esaldian ere. Eta nobelako beste hainbatetan. Hain zuzen ere, ‘Neurona eta zeurona’-n zentrala zen kontzeptu batek huts egin dit ‘Autokarabana’ leitzean: plazer estetikoak.
Noski, niri gertatu zait. Beste irakurle askori ez, garbi dago. Baina aukeratu duzun “Nobelak alde makal asko ere baditu” horretaz aparte, egin ezazu ariketa: begiratu zenbat esalditan azpimarratzen dudan nire subjektibitatea. “Uste dut”, “esango nuke”, “nire gusturako”… batzuk aurkituko dituzu testuan.
Gehiegi, aukeran.
Izan ere, subjektibitateaz hizketan hasten garenean, ahaztu egiten zaigu sarri puntu interesgarri bat: mundu ikuskera guztiek daukatela izaera monopolizatzailea. Parte bat dira, baina osotasuna konkistatzea dute helburu, berdin zure nobelari buruz eztabaidatzen ari bagara edo Realak bihar zenbat aurrelarirekin jokatu behar duen.
Eta lehia sortzen da. Edo, demodé irudituko zaizun hitza erabiltzeko, borroka. Ulertuko duzunez, horrek badu estiloan ondoriorik: inor konbentzitu nahi badut askoz eraginkorragoa da “alde makal asko ere baditu” esatea, eta ez, adibidez, “niri iruditzen zait nobela pasarte batzuetan beharbada (eta ez nago seguru, e; badakizu, gauza hauek oso subjektiboak dira) estilo aldetik pixka bat makala dela”.
Dena dela, pozten naiz estilo hori bada erantzutera animatu zaituena, eta ez kritika bera. Gainontzean, Robertok nobelan esaten duen legez, modu paranoikoan barneratzen hasiko nintzen herri honetan nire iritzia emateko askatasuna ofentsiboa izan daitekeela beste norbaitentzat.
Mesedez! Utz itzazue Pepis Andereñoaren literatur tailerrak eta joan zaitezte funtsezkora.
Momentuz:
Autokarabana BAI: 21 (Ferminen zerrenda + Fermin bera)
Autokarabana EZ: 1
Zuriak (barkatu hitza): 2
Oharrak:
-Hautesontziak urriaren 31an itxiko dira.
-Berdinketa egonez gero, kalitatezko bozka autorearen beraren esku, esan gabe doa.
Patxi Lopezekin 22 seguru!!!
nire bozka BAI baina EZ moduko bat da. Zuria, beraz?
Autokarabanaren ekarpena, agian, euskaraz “horrela” idatzitako liburu gutxi dagoela izan da (edo neuk behintzat asko ez ditut topatu izan). Alde horretatik BAI.
Bestalde, EZ, Gorkak aipatu ildotik agian. Alegia, Unai Iturriagaren “Berandu da gelditzeko” gogorarazi zidan neurri batean:
gustora samar irakurri daiteke, erraz antzean (gazteleradun ere izaki) baina, literatur ikuspuntutik, agian ez da literatura lan azpimarragarri horietako bat. edo ez litzateke hizkuntza normalizatu baten kasuan. baina hala ere, pozgarria eta eskertzekoa da, agian beharrezkoa ere, ferminen ahalegina.
hau guztia nire subjetibitate ez aditutik, bistan dena.
[…] Gorka Bereziartua, Boli gorria, 2010-10-22 […]
Ba nik apalean daukat Autokarabana. Gustura botako diot eskua, oraindik ez baitut tartea hartu. Inguruan batzuei asko gustatu zaie eta beste batzuei ez.
Ño a ze umorea Ferminena.
Idazlearen zereginetako bat tribuaren hizkuntza edertzea eta aberastea dela uste genuenok ohituta geunden filologokeria eta horrelakoak entzutera, hizkuntzaren senarekin eta gustuarekin idazteko ahalegina egiten dutenen lana barregarri uzteko, baina bando teologikoarenak marka guztiak hausten ditu. Ba ote da pertsonaiak hizkuntzak berak sortzen dituela uste duenik?
Oso zabalduta dagoen joera da aurkariaren karikatura egitea gero haren kontrako geziak erosoago botatzeko (zenbat eta argudio arsenal eskasagoa, orduan eta karikatura xinpleagoa), baina Ratzingerren eta gisakoen sailean sartzea… Oraindik holakorik!
Uda baino lehen irakurri nuen. Normalkuntzari buruz asko eman dit pentsatzeko.Estiloa gustatu zitzaidan: arina, ironikoa… istorioa ez da ezer zoragarria, baina dauka bere grazia. Oso erreza irakurtzeko. Liburua irakurri eta gero lekak jateko kentzen dira gogoak , kar,kar…
[…] Bestelako kontsideraziotan ez naiz sartuko, jendea erraz mintzen dela konturatu bainaiz. PS2: Gai honi buruz lehenago ere jardun genuen blogean. Etiketak: datuak, […]
[…] Jesukristo, Judas eta Autokarabana […]
Eztabaida honentzat epilogo polita izan daiteke Harkaitz Canok Arratsean programan joan den astean esandakoa.