Interesgarria Jon Artanok gaurko Berrian idatzi duen artikulua, Idurre Alonsok EKT graduondokoan esandakoak bilduz. Euskal literatura irakasten duenak aurkitzen dituen trabak kontatzen ditu, hizkuntza eta literatura irakasgai berean sartu beharra, adibidez; garaiak, egileak, obrak buruz ikasteko derrigortasuna; edo liburuei buruzko test gorrotagarri horiek.
Makalune horiek azpimarratzearekin ados nago, baina artikuluko azken bi paragrafoetan laprast egin dut. Azkoitiko ikerketa baten berri ematen zaigu lehenik, arranguraz, gazteen %18k ezagutzen ei dutelako Kirmen Uribe.
Galdera: gutxi al da?
Zenbat gazte Azkoitiarrek ezagutzen dute Ramiro Pinilla (Espainiako Literatura Saria irabazi duen beste autore euzkotar bat aipatzearren)?
Galdera gehiago: portzentaje horrek balio al du ezertarako, irakurzaletasunari buruzko ondoriorik ateratzerako orduan?
Ez al da horrelako datu bat irudi publikoari edo marketinari buruzko hitzaldi baterako?
Azken paragrafoa hasteko berriz, honako esaldia: “Etxeko irakurgaiak aukeratzeko ez dira helburu pedagogikoak begiratzen, merkatuarekin lotutakoak dira irizpideak”.
Katakroker: lortu dugu literatura dibortziatzea filologoekin zeukan kastitatezko matrimoniotik, konturatu gara, literaturan bezala bizitzako beste esparru askotan, merkatuaren konfiantzak ondorio kriminalak izan ditzakeela. Eta literaturaz hitz egiten hasiko ginela pentsatzen genuenean, testuekin gozatzeaz edo antzeko kontuez, zer aterako bidera eta liburuak hautatzeko irizpide pedagogikoak.
Halako batean hitz egingo du norbaitek, akaso baita irakaskuntza arautuan ere, obra literario baten helburu literarioaz. Egun horretan xanpain botilak zabaldu eta dantza egingo dugu aldakak dislokatu arte.
9 Iruzkin
Azkenbigarren paragrafoaz:
– Ehuneko txikia iruditzen zait, bai.
– Nik ere ez dut ezagutzen Ramiro Pinilla. Baina zergatik aipatzen duzu “basko” zahar hori, euskal literaturan tokirik ez duena? Ezin dira alderatu.
– Kasu honetan ondorioa ez da irakurzaletasunari buruzkoa, euskal literaturaren ezagutzari dagokiona baizik. Ez eskolak, ez gazte horien gurasoek ez dute asmatu euskal kultura behar bezala transmititzen. Ez da irudi edo marketin kontua bakarrik.
Basko zahar hori aipatu dut, erdaraz idazten duelako eta Uriberen sari berdina irabazitakoa delako hain zuzen. Pinilla ere ez ezagutzeak erakusten du problema ez dela euskal literaturarena bakarrik: idazleak dira ezezagunak oro har, futbolarien, telebistako aurkezleen eta abarren aldean. Asko kezkatzeko kontua ere ez zait iruditzen. Kezkagarriagoa da haien obrak ez ezagutzea.
Hirugarren puntuari dagokionez: idazle baten edo batzuen izenak ezagutzeak ez dakar, ez nire ustez behintzat, literaturaren inguruko inolako ezagutzarik. Kulturaren transmisioa ulertzeko modu oso azalekoa iruditzen zait hori. Eta bide batez, uste dut badela garaia transmisioaz baino, kulturaren sozializazioaz hitz egiteko (transmisioari berez dario halako kutsu bertikal bat).
Saizarbitoriak eta Etxegoienek sari berdina irabazia dute. Horrek pareko bihurtzen ditu? Lehengoa eta garaikidea parekatzea ere tranpa da; Jose Antonio Loidi Bizkarrondo eta Unai Elorriaga konpara genitzake? Pinillak euskaraz idatzi ez badu, nekez izango du tokirik euskal literaturan, eta Espainiakoan ere lanak.
Ni ustez Uribek merezi du tokitxo bat curriculumean, aditu batzuek nahiko luketena baino txikiagoa bada ere. Eta hain gazte gutxik ezagutzen badute, zerbait gaizki egin den seinale. Aukera interesgarriak daude Uriberen lana ezagutzeko, gainera, Mikel Urdangarinen abestiak baliatuta, esaterako. Hara euskal poesia ezagutzeko bide bat, ia erabili ez dena.
Beste zerbait antzematen da zure konparazioan: idatzi duzuna idatziko zenuen testuan Uriberen ordez Harkaitz Cano edo Eider Rodriguez agertu izan balitz? Galdera da: zer aldatu behar da gazteek euskal literatura osoaren berri jarri dezaten, eta ahal bada, era askotako egileen obrak ezagutu?
Azaleko transmisioa edo sozialiazioa da ezagutze soila, obra da garrantzitsua; ados, baina egoera larria dela adierazten du horrek, ezagutzeak erraz dezakeelako gero obra ezagutzea. Pello Lizarralde ezagutzen dut, liburua erosia dut, eta laster obra ere ezagutzen hasiko naiz.
Kulturaren sozilizazioa? Polita da. Nik transmisioarekin arazorik ez dut, ordea, horizontala ere izan daitekeela iruditzen zaidalako; kutsua norberak ematen dio.
Kaixo Gorka!
Eskailerapean denerako astia ateratzen duk itxuraz… estimatuta zaudek iruzkinak.
%18 gutxi al den? Ba niri oso gutxi iruditu zitzaidaan prentsan ikerketa horren berri leitu nuenean (ez ziguan Idurre Alonsok eman horren berri). Baina ‘normala’ izango duk seguru asko, latitude hauetan, gazte-jendeak ez ezagutzea idazle arrakastatsuenak eta idazle horien obrak (obrak ezagutzeko egileak ezagutuko beharko dituzte ba?). Batxilergoan Azkoitian irakasle dabilen bati komentatu nioan eta hura ez zuan batere harritu, “Berri Txarrak denek ezagutuko ditek” bota zidaan.
Portzentaje hori, irakurzaletasunaz baino, euskal sortzaileen ezagutza txikiaz zerbait esaten duelakoan jarri nian. Ez zekiat zenbatek ezagutzen duten Ramiro Pinilla. Askok ezagutuko balute zoragarri, baina kezkagarriagoa izango duk ba euskaraz idazten dutenak ez ezagutzea?
Ikasleei irakurgaiak emateko, Alonsok hemeretzi irakasleri egindako elkarrizketen arabera, lau irizpide nagusi zeudek: Idazleak ikastetxeetan programa, ikasleak motibatzeko idean. Salduenen zerrenda. Sarituenena. Eta, azkenik, irakasleari iritsitako gomendioak eta iritziak. Beraz konstatazio bat duk helburu pedagogikoak ez direla aintzat hartzen. Seguru asko hor ere oreka bilatu beharko duk. Alonsok berak esan ziguan umetatik ikastetxean literatura ematen denean beti dela zerbait egiteko, galderak erantzun ditzaten, ariketaren bat poroposatzeko… eta horrela nola zaletuko dira ba? Gozatzen utzi behar zaiela, beste helbururik gabe.
Ondo segi,
P.D.: Heuk probatu dualako al dakik telebistako aurkezleak ezagunagoak garela?
Aupa Jon, mila esker erantzuteagatik.
Uribe-Pinilla konparazioaz: noski kezkagarriagoa iruditzen zaidala euskaldunen obrak ez ezagutzea. Baina %18 hori gutxi dela pentsatzeko joera erlatibizatu nahi nuen, izan ere, gaztelaniaz idazten duen norbait (hizkuntza dominatzailean alegia) sari berdina irabazita (2006. urtean, Uribe baino hiru urte lehenago baino ez), askorentzat ezezaguna bada (eta ez Azkoitian bakarrik), horrek nire ustez esan nahi du problema ez daukatela euskal idazleek, idazleek orokorrean baizik.
Dena den, hau, hura edo bestea zenbatek ezagutzen duten, ez zait iruditzen irakurzaletasunari buruzko ondoriorik ateratzeko irizpide egokia.
Helburu pedagogikoei dagokionez: hain zuzen konstatazio horrek kezkatzen nau. Liburuak hautatzerako orduan haien kalitatea iruditzen zait balio duen irizpide bakarra. Kalitate literarioa, noski. Eta badakit oso irizpide subjektiboa dela, baina euskal literaturan ere badaude obrak hainbat belaunalditako irakurleek onetsi dituztenez kalitatezkotzat jo ditzakegunak (denboraren testa pasa dutela, alegia).
Horretaz hitz egin beharko litzatekeela uste dut eta ez obra baten helburu pedagogikoez. Edo hain gauza eskasa iruditzen al zaigu literatura bere horretan, beti beste zerbait gainetik jarri nahi izateko? Lehen hizkuntzaren garbitasuna, gero konpromiso politikoa, gero merkatua, gero helburu pedagogikoak… Literatura helburu literarioekin egiten dela uste nuen. Ni behintzat, horrela irakurriz egin naiz literaturzale, hor dago literaturak eskaini dezakeen gozamen handiena. Helburu pedagogikoetarako, bestelako material bikainak egongo dira.
Ondo segi!
Kontua da zertaz ari ote garen irizpide pedagogikoez hitz egiten dugunean. Nire ustez, irizpide pedagogikoak eta kalitate literarioa ezin dira, inolaz ere, kontrajarri. Beraz, aipatzen dugunean arriskutsua dela merkatu-irizpideak nagusitzea, esan nahi dugu ez dagoela inolako arrazoi pedagogikorik ikasleei narrazioa bakarrik irakurrarazteko, edota sarituak soilik izan diren idazleak. Ikasleek kalitatezko irakurgaiak behar dituztela ez dut uste inork zalantzan jarri duenik, baina horrek ez dakar, ezinbestean, erdiguneko idazleak soilik ezagutaraztea.
Beraz, ez gaitezen pedagogia eta kalitatea bereizten has, ez genioke-eta hezkuntzari mesederik egingo. Nire ustez, irizpide pedagogikoa da, erabat, ikasleari euskal komunitateko kide kritikoa izaten lagunduko dioten edukiak hautatzea; horretarako, irakasleak ere ezinbestekoa du kritikotasun hori garatzea, eta merkatu-irizpideek eraikitzen dituzten erdiguneetatik ihes egitea.
Aupa Idurre, mila esker iruzkina uzteagatik.
Ados nago esaten duzunean merkatu-irizpideetatik ihes egin behar dela ikasleei bidali beharreko liburuak hautatzean. Seinalatu nahi nuen bakarra zen, merkatuaren irizpide horietatik bezainbeste bereiziko nukeela helburu pedagogikoetatik. Ez dakit horrek mesederik egingo ote dion hezkuntzari, baina literaturari egingo liokeela uste dut.
Zergatik? Iruditzen zaidalako kalitatea eta pedagogia banatu ezean, literaturaren alderdi hezitzailea lehenesten dela beti. Ikasleari esaten zaio literaturak ez duela baliorik bere horretan, zenbait balore on transmititzeko tresna besterik ez dela (alegia, rollo bat).
Nire iritziz literaturara beste bide batzuetatik zaletzen dira pertsonak, sentsibilitate estetikoa garatuz-eta.
Gainontzean ados, ez dut uste erdiguneko idazleen obrak direnik irakaskuntzan erabili beharreko bakarrak.
Baina, horretan ere ez al dago sekulako asimetria gaztelaniazko literaturan bidaltzen diren liburuekin alderatuta? Ni ikasle nintzenean behintzat, literatura espainiarreko obra kanoniko dezente irakurtzen genituen. Euskaraz berriz, gazte literatura barra-barra. Erabat infantilizatuta sentiarazten ninduen.
Txillardiri: eskertzen dizut hemen erantzunak tekleatzeko egiten ari zaren ahalegina. Gehiago eskertuko nizuke erantzun aurretik idazten duzunari buruz konprobazioren bat egingo bazenu, izan ere, Pinilla eta Uribe adin diferenteetako idazleak badira ere, garai bertsuan jaso dute Espainiako Narratiba saria (2006an batak, 2009an besteak) eta beraz konparazioa erabat baliagarria da (Loidi aldiz, ondo dakizun moduan, XX. mende amaieratik hilda dago eta inoiz ez zuen Espainiako Narratiba saria jaso, beraz, bere kasua ezin da Unai Elorriagarenarekin parekatu).
Diozunez, Pinillak nekez izango du lekurik euskal literaturan. Nik ez dizut kontrakorik esango. Baina post honen helburua ez zen ebaztea nork merezi duen “euskal” etiketa eta nork ez. Egia esan, mota horretako eztabaidek erabat aspertzen naute. Beste batzuei ez, bistan denez, segregazio hori egiteko besterik ez baitira kultur eztabaidetan sartzen.
Diozunez, Pinillak Espainiako literaturan lekua edukitzeko ere lanak izango ditu. Nik diot ausart xamarra dela zure aldetik horrelako iritzi bat ematea, zerorrek aitortu duzunean ez duzula ez idazlea ez haren obra ezagutzen.
Diozunez, kulturaren transmisioa horizontala ere izan daiteke. Bai, posible da, baina zure erantzunak irakurrita, zu behintzat ez zoaz bide horretatik. Irakaskuntzari eta gurasoei eman diezu gazteak euskal kulturan murgiltzeko ardura. Alegia, amek edo aitek edo maistrek edo maisuek iniziatu behar dituzte zure ustez nerabeak euskal kulturan. Alderantziz ez. Eta elkarrizketarik ere ez da posible, irakasleek, gurasoek, ez dute gazteen gustu kulturaletatik ezer ikasteko.
Ba hori, eredu hierarkiko eta bertikala.
Azken apunte gisa: zure bi erantzun nahikoak dira mundutxo honetan dabilen edonorentzat “Txillardi” ezizenaren atzean nor ezkutatzen den ikusteko. K letrarekin hasten da zure izena eta I letrarekin abizena, baietz? Ba, ez gaitezen umeak izan eta sinatu ditzagun gure iruzkinak izen-abizenez, mesedez. Nik askoz gusturago eztabaidatzen dut anonimotasun koldarraren atzean ezkutatzeko premiarik ez duen jendearekin.
[…] Alonsok eskolan esandakoei buruzkoa. Artanoren zutabeari erantzun zion Gorka Bereziartuak bere blogean, eta horri erantzun zioten bai Alonsok berak, bai Artanok, baita anonimoarekin sinaturiko batek […]