Ibilbidea: Kepa Altonagaren Patagoniara Hazparnen barrena liburuaren aurkezpena, Izaro eta Mixel Ducauren arteko solasaldia, Balerdi Balerdiren kontzertua.
“Arroila Handiko artzain transhumanteak segurtasunaz bezainbat edo gehiago kezkatzen ziren, bakarturik pasatu beharreko epe luzeak zirela-eta, beren osasun mentalaz. Hitz bereziak ere asmatu zituzten artzain askok pairatutako trastornoak izendatzeko. ‘Ardituta’ zeudela esaten zuten”. Bertsolari aldizkariaren azken zenbakiko hegalean irakur daiteke Asun Garikanoren zita hori. Mikel Begoña eta Adur Larrearen Arditutakoak komikiak osatzen du 108. alea osorik, AEBetara artzain joandakoen historian oinarrituz.
Durangok zerikusi handirik ez dauka amerikanotu ziren artzain haien lurraldearekin, baina Azokaren azken aurreko egunera iritsita, pixka bat “Azokatuta” gabiltzala esateko moduan gaude. Problema, hain justu, artzainen kontrakoa da hemen: bakoitzak urte osoa bere kasa igaro ondoren, bat-batean jendez inguratuta ikusten duela bere burua pabilioi honen erdian; eta osasun mentala ez dakit, baina fisikoa zaindu beharra dagoela, inguruko jende horrek, kultur zaletasunaz aparte, gainean eduki dezakeelako birus pila bat ere –egun oso bat ohean KO pasa duen norbaitek esaten dizue–.
Jendea –eta birusak– gehiago pilatzen da leku batzuetan besteetan baino nolanahi. Ahotseneko betekada handienetako baten lekuko izan gara larunbatean: 11:00etan Berri Txarrak taldeak jo du eta karparen atea itxi behar izan dute publiko gehiago sartzeko toki faltan. Kanpoan barruan bezainbeste zale. Fenomenoak ez du inor harrituko partiduaren minutu honetan: Berri Txarrak da askorentzat momentuko euskal taldeA. Baina duela bost urte esaldi bera idatzita ere, inork gutxik egingo zizun kontra. Ezta, akaso, duela hamar urte ere. Gutxi falta zaie bi belaunaldi lotzen dituen fenomenoa izatera iristeko –dagoeneko lortu ez badute–.
Publikoz minoritarioagoa izan arren, edonor harritzeko modukoa den liburu batekin segi du egunak: Kepa Altonagak Patagoniara Hazparnen barrena aurkeztu du, zeinak kontatzen duen XIX. mendeko amets bat, Ameriketan Euskal Herri berri bat sortzekoa. Ez zen arditutako norbaiten paranoia, Florentzio Basaldua bilbotarraren plana baizik; eta antza denez, Argentinako presidenteak ere izan zuen asmo horren berri. Gertakari historikoak, baina nobela fantastiko edo abentura-liburu batetik atereak diruditenak –idazleak aipatu du liburua ikusi duela fikziozko lanen zerrenda batean ere–. Lehenagotik erakutsia du Altonagak gure historiaren exhumatzaile-lanetan daukan trebezia –Jean Etxepare nor zen berari esker dakigu askok–; rara avis bat da euskarazko saiakeragintzan, beti harrapatzen zaitu gutxien espero duzun lekutik.
Hara, jendez betetako areto bat. Goazen. Gogoetaren Plazan Mixel Ducau eta Izaro Andres, Antton Iturbek gidatutako elkarrizketan. Mallabiko musikaria nabarmendu da solasaldian eta eman ditu eztabaidarako zenbait helduleku. Aipatu du erasotua sentitzera iritsi izan dela jarrera “militanteak” eskatu izan zaizkiolako edo kanta batzuk gaztelaniaz egiteagatik kontuak eskatu dizkiotelako. Izarok argudiatu du, esplizituki kantatzen dena gorabehera, sortze-prozesu guztia eduki behar dela kontuan –taldeko musikariekin daukan harremana edo autogestioaren aldeko apustua adibidez–; eta uste dut puntu horretan izan dela bere diskurtsoa indartsuen, baita artistek bizi duten prekarietate egoera salatu duenean ere –badira musikariak, letra esplizituki politikoak kantatu arren honelako kontuetan herren egiten dutenak; gehiago barkatzen zaie alderantzizkoa egiten dutenei baino–.
Aldiz, gehiago kostatzen zait bat egitea kantatzeko erabiltzen duen hizkuntzaz egin dituen baieztapen batzuekin. Sortzerako orduan “naturaltasunez” jokatzearen alde egin du, hizkuntzek elkar aberasten dutela arrazoituz –Izarok euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez kantatzen du iaz publikatu zuen OM diskoan– eta inpresioa izan dut “naturaltasun” hori kontrajarri diola euskaraz bakarrik kantatzearen aldeko jarrera “militante” bati. Baina, bi aukera horiek besterik ez daude? Esango nuke badagoela tarteko puntu bat, pertsonalki gehien interesatzen zaidana, eta sarritan ahazten dena musikari baten hizkuntza-hautuaz aritzean: horrek entzulearengan sortzen duen esperientzia estetikoa. Alde horretatik iruditzen zait Izaroren –eta beste musikari batzuen– ekarpen inportante bat euskaraz kantatzea: hizkuntza eramaten dute ordura arte gutxi esploratutako lekuetara, berezitasun plus bat ematen die, norbait bihurtzen ditu eskaintza global infinituaren erdian.
Nolanahi, ongi etorriak hain garbi hitz egiten duten artistak: uste dut datozen urteetan askotan entzungo ditugula Izarok gaur erabili dituen argudioen antzekoak, belaunaldi kontua delako, 1993an jaio den norbaitek euskararekin duen harremana ezin delako izan hamar edo hogei urte zaharragoa den jendeak daukan iguala; eta beraz, kantak euskaraz egiteko edukiko dituzten arrazoiak ere diferenteak izango dira.
Egun osoan gauza totxo samarrak buruan nenbilela jabetuta –“azokatuta” nago, definitiboki– 18:20ean Balerdi Balerdi ikustera joan naiz. Eta a ze aspirina, aizue: Toño Murok eta konpainiak entxufatzen dituzte gitarrak eta hasten dira power-pop dosi bat eskaintzen, guztiz terapeutikoa dena Durangoko sindromeak jota dagoen edozeinentzat. Nahiko harrigarria egiten zait nola urteak pasatzen diren eta Balerdi Balerdiko abeslariaren ahotsa 90eko hamarkadako diskoetan bezala entzuten den oraindik; Sergio Ibarrola “Zara”-ren bateria break horiek; Les Paul gitarra gorputzaren luzapen bihurtua duen Petti; eta sei sokako baxuan Anxel Iraola, koktel guztiari oinarria jartzen: Galtzen ikasteko metodoa diskoko errepertorioan oinarritu dira ordu erdiko gitarra festan, baina denbora eman die bi klasiko jotzeko ere: Letrak zeruan eta Non duzu zauria. Bukatu dutenean publikoko norbaitek (:D) Lore etxean eskatu die. Beste batean izan beharko du.
Gaur ohikoa baino lehenago bukatu dut kronika idazten. Ohikoa baino laburragoa bada ere, Toti Martinez de Lezearen sinaduren bila etorri den jendearen ilarak hor jarraitzen du.