Patagoniako errekek presa gabe jarraituko dute, momentuz

Atalak: Sailkatu gabea

Txileko Gobernuak Hidroaysen proiektua geldiarazita dauka, ingurumenari eta bertako familiei egindako kalteak kontuan hartzen ez dituelako.

ENDESA eta Colbun S.A. enpresek, Patagoniako ibaietan bost zentral hidroelektriko egin nahi dituzte. Santiagoko Apelazio Gortean erreklamatu dute gobernuaren azken erabakia.

Baker errekaren zati bat (Arg. patagoniasinrepresas.cl)

Baker eta Pascua ibaiak Txile hegoaldean aurki daitezken leku ederrenetakoak dira. Ur garbi eta emaritsudun erreka hauen inguruak Patagoniaren esentzia dira. Carretera Australean bidelagun, desagertzeko arriskuan dagoen huemul bakartiren bat ikus daiteke zortearekin, eta ekoturismo berriak eraman dituen arrantza edo raftinga egin daitezke errekotan. Potentzia hidriko garrantzitsua dute, eta hori ez da sekula oharkabean pasa energia enpresentzat.

2007an Endesa Chile eta Colbun S.A.k, Hidroaysen proiektua aurkeztu zuten. 5 zentral hidroelektriko eraikita, hiru Pascua ibaian eta beste bi Bakerren, 2.750 megawattseko (MW) potentzia edukiko lukeen egitasmoa jarri zuten mahai gainean. Txilen energia hutsunea aurreikusten da datozen 10 urtetarako, batez ere iparraldeko meatzeen eskariaren ondorioz. Hidroaysenek beharrizan horien %20 eta %40 tartean beteko lituzke.

Energia gehiena minetara bideratuko litzateke, eta bitartean Patagonian soilik azpiegiturak geldituko lirateke. Proiektua polemikoa izan zen hasieratik, eta gizartearen zati handi baten gaitzespena eduki du. Manifestazio eta protesta ugari egon dira ordutik, eta Patagonia Presa Gabe bezalako mugimenduek oposizio gogorra egin diote.

Endesa Chile eta Colbun S.A. herrialdeko energia merkatuan garrantzia gehien duten bi enpresak dira eta proiektua burutuz gero, nabarmena den duopolioa gehiago indartuko zuten. Colbun, Matte familia indartsuaren enpresa da, eta Endesa Chile, izen bereko talde espainiarraren filiala, hori aldi berean ENEL italiarraren esku dagoelarik.

Espainiako multinazionalak Latinoamerikan

Txileko uraren %83 inguru bere esku du Endesak. Juan Pablo Orrego, Patagonia Babesteko Kontseiluko kidearen esanetan “1987an, Pinocheten diktaduraren azken urtean, estatuko energia sektore osoa pribatizatu zuten, lapurreta hutsa izan zena benetan.” Hamar urte geroago, diktaduran aritutako funtzionario ohiek Enersis Partzuergoa saldu zioten Endesa Españari. Txileko ur guztien eskubideak transnazionalizatu zituzten enpresa espainiarraren mesedetan, eta estatuak ezer kobratu gabe.

Espainiako hainbat multinazionalek Latinoamerikan duten jardueraren etsenplu gisa hartu dezakegu Endesaren kasua. Txilen eztabaida sortu duten beste proiektu batzuk ere eginak ditu, adibidez, Ralcoko urtegia BioBio eskualdean. Pehuenche komunitateak bizi ziren lurrak urpean utzi, eta orduan munduko hirugarren urtegirik handiena zena eraiki zuten 2004an. Indigena ugari engainatu zituzten paperak sinatzerako momentuan, eta ingurumenari eta indigenei buruzko legeen tolesdura guztiak aprobetxatu zituzten proiektua gauzatzeko.

                                             Ralco urtegiaren panoramika (Arg. Diariouchile.cl)

Txilen bakarrik ez, El Salvadorren ere irregulartasun ugari salatu zituzten Torola ibaian egindako El Chaparral presa dela eta. Zenbait komunitate pobre jaioterritik kanporatu zituzten, eta eraikuntzaren ostean OMAL behatokian publikatutako txosten batek, komunitate kaltetuetan genero ezberdintasunak areagotu egin direla dio. Izan ere, uraren egoera txarrak zaildu egiten du emakumeak egiten dituzten etxeko lanak. Jorge Lago Bakea eta Duintasuna erakundeko kideak uste du El Chaparral presaren eraikuntza Erdialdeko Amerikarako Interkonexio Elektrikoaren Sistema deituriko proiektu estrategiko neoliberalaren parte dela, eta Endesa dela bere inplementazioaren bultzatzaile nagusietako bat.

Txilen bakarrik ez, El Salvadorren ere irregulartasun ugari salatu zituzten Torola ibaian egindako El Chaparral presa dela eta. Zenbait komunitate pobre jaioterritik kanporatu zituzten, eta eraikuntzaren ostean OMAL behatokian publikatutako txosten batek, komunitate kaltetuetan genero ezberdintasunak areagotu egin direla dio. Izan ere, uraren egoera txarrak zaildu egiten du emakumeak egiten dituzten etxeko lanak. Jorge Lago Bakea eta Duintasuna erakundeko kideak uste du El Chaparral presaren eraikuntza Erdialdeko Amerikarako Interkonexio Elektrikoaren Sistema deituriko proiektu estrategiko neoliberalaren parte dela, eta Endesa dela bere inplementazioaren bultzatzaile nagusietako bat.

Lan-kostu merkeak bilatzen dituzte enpresa multinazionalek, eta lan erreformen bidez gero eta gehiago estutzen dituzte langileak. Giza eskubideak sarritan urratzen dira, eta mugimendu sindikala debekatua edo jarraitua dago zenbait tokitan. Langile edo enpresen azpikontratazioa da jardun txar hori zuritzeko modu eraginkor bat. Kolonbian, esaterako, Endesaren filiala den Condesa enpresa energetikoan, langileen %80 azpikontratatuak dira.

Pablo Orregoren ustez enpresa europarrek estandar bikoitza erabiltzen dute. Latinoamerikako herrialdeetan saiatzen dira egiten Europar Batasunaren zuzentarau edo erregulazioen ondorioz egin ezin dituztenak. Patagonia Babesteko Kontseiluko kideak leku guztietarako estandar bakarra egotea exijitzen du.

Gobernuak ezetz dio, baina ez da betiko

Oraingoan negozioa ez zaie nahi bezala irten. Ingurumenean eduki dezakeen inpaktua neurtzeko tramiteetan sartuta zegoen proiektua. Sebastian Piñeraren aurreko legealdian Ingurumen Kalifikazioaren Erresoluzioa onartu egin zitzaion, baina ordutik 34 erreklamazio jaso zituen Hidroaysenek. Aurreko urteko ekainean, Michelle Bachelet presidenteak Ministro Batzordea  deitu zuen kexen inguruko erabakia hartzeko. Komiteak erresoluzioa bertan behera utzi eta egitasmoa geldiarazi zuen.

Michelle Bacheletek gidatutako Ministro Batzordea (Arg. latercera.com)

Erresoluzioaren motibo garrantzitsuenak bi izan ziren. Batetik, presaren eraikuntzak eragingo dien 39 familiak birkokatu eta konpentsazio egoki bat emateko plan duin bat falta da. Bestetik, ingurumenean eragingo dituen inpaktuak ez dira behar bezala neurtu, batez ere, haragijale eta anfibioentzat neurriak ez dira hartu. Pablo Badenier, Ingurumen titularrak eta Ministro Batzordearen presidenteak, garbi utzi zuen orduan beraien jarrera: “Hidroaysen proiektu txarra da eta horregatik itxi diogu atea”.

Proiektua aldeko ahotsak ere azaldu ziren, eta adibidez,  Alberto Salas Meatzaritzako Elkarte Nazionalaren presidentea, ez zen konforme geratu ministroek hartutako erabakiaz. Bere esanetan, meatzeek energia epe luzerako eta prezio lehiakorrean lortu nahi dute: “Hidroelektrizitatea energia garbi, berriztagarri eta merkea da herrialdeak dituen erronkei aurre egiteko. Lehiakortasun abantaila dugun aukera hau ezin dugu bazter utzi”.

Urte honen hasieran, Gobernuak Hidroaysenen kapitulua ixteko beste pauso garrantzitsu bat eman zuen. Endesak 2006an ur eskubide berriak eskatu zituen proiektua gauzatzeko, eta 7 urte tramitean egon ostean, Uren Zuzendaritza Orokorrak enpresak eskatutako ur eskubideak ezeztatu zizkion.

Hortik aste batera, Hidroaysen eta Punta Alcalde proiektuen garapena geldiarazi zuela iragarri zuen Endesak. Patagoniako eraikuntzari buruz, berehalako proiektuen portfolioan ez dagoela esan zuen konpainiak. Hala ere, Endesa Chilek eta Colbunek ez dute oraindik amorerik eman eta Ministerioaren zenbait dekreturen aurka egin zuten. Santiagoko Apelazio Gorteak enpresek aurkeztutako errekurtsoa tramitera onartu zuen eta orain erantzunaren zain daude.

Txile hegoaldean dauden baliabide hidrologikoak ustiatzeko eztabaida ez da proiektu honetara mugatzen. Sakonean landu beharreko gaia da, izan ere, seguruena da energia beharrak berriz ere hegoaldera begira jarriko dituela enpresak etorkizunean.

Hidroaysenekin bazter utziko litzatekeen energia ordezkatzeko, sektoreko aktore eta adituek Txile erdialdeko proiektu hidrologikoak azkartu behar direla uste dute. Horrekin batera, ikatz eta gasean oinarrituko den termoelektrizitatea garatu beharra ikusten dute. Energia nuklearraren aukera ere irten da mahai gainera. Hala ere, zentral nuklearrak eraikitzeko aukerak gaitzespen handia du iritzi publikoan, are gehiago Txilek dituen mugimendu sismikoak kontuan hartuta, eta 2011n Fukushiman gertatuko lurrikararen esperientzia denboran horren gertu edukita.

Jende gehienak gaia amaitutzat eman duen arren enpresek sokatik tiratzen jarraitzeko aukera dute oraindik. Gainera, beste gobernu batek azkenaldian hartutako erabakiak aldatu ditzake etorkizunean. Aysen eskualderako erabakitzen den energia garapen planaren arabera izango da hori.