Aizu, eta kultura?

Arte sorkuntza kritikoa beti izan da deserosoa sistema betikotu nahi dutenentzat; eta hala ere, ez duzu kultura aurkituko eraldaketarako agendaren muinean. Bilboko Alternatiben herrian zergatiei eta konponbideei begira jarri dira Irantzu Lekue artista gasteiztarra, EHZ jaialdiko Pauline Guelle, Iñaki Landa kultur sustatzailea eta hogeiren bat lagun Alternatiben Herrian, Gotzon Barandiaran kulturgilea zirikatzaile lanetan zela.
Sarraski bilakatutako Irakeko inbasio militarraren berri eman zuen AEBko Estatu Idazkari Colin Powellek Nazio Batuen Erakundean 2003an. Horretarako, aretoa apaintzen zuen Picassoren “Guernica” paretatik kendu zuten NBEko ordezkari politikariek. Musika, eskultura, pintura, perfomanceak, antzerkia… Kultur adierazpen guztien baturak erakutsi du pentsamendu bakarrari eta kritikotasun ezari aurre egiteko txerto eraginkorra dela. Baina gizartea aldatu nahi dugula diogunok kontuan hartzen al dugu?
“UMP, EAJ eta UPN alderdi kontserbadoreek irabazi dituzte azken hauteskundeak Euskal Herrian”. Mikel Peruarenak Berrian deskribatutako egoera politikoa erabili du Barandiaranek eztabaida pizteko. Balore kapitalisten nagusitasuna gainditzeko kultur sorkuntzaren beharraz ez du zalantzarik sortu, eta ahalmen hori lehen lerrora nola ekarri aztertzeak okupatu du solasaldia. “Kultur sorkuntza dirudunen menpe egon ez dadin sortu dira abangoardiak”. Lekueren hitzak dira, Oteizaren ekarpena gogoan duela. Herritarren parte hartzea pizteko kalea espazio nagusitzat hartuta, artearen eta ekimen sozialen arteko elkarlana azpimarratu zuen.
Krisiak ageriago utzi du kultura ez dela eskubidetzat hartzen. Murrizketen lehen biktima izan ohi da kultur politika publikoen poltsa. Beraz, arteaz gozatzeko dirua behar da. “Industria kulturalak, industria den une beretik, negozio egitea du helburu”, Lekueren ustez. Ifrentzua Pauline Guellek eskaini du. Salerosketen logikatik urrunduz, “amesten dugun gizartearen baloreak irudikatzen saiatzen gara EHZko arlo guztietan: kulturalean, politikoan, ekonomikoan, antolakuntza ereduan…”. Ezkerreko mugimenduen gabeziak kritikatzea zilegi dela, baina galdutako plazak berreskuratzea herritarron esku baino ez dagoela oroitarazi du; Ipar Euskal Herriko zenbait herritan Inauterien eta Toberen berreskurapena adibide jarrita. Landak Gasteiz eta Iruñea izan ditu gogoan, kultur adierazpide anitzei lekua egiten dien zenbait proiektu indartsu daudela esateko: “Lehendik zeuden espazio autogestionatuei beste gune batzuk batu zaizkie, eredu ofizial makurrari emandako erantzun gisa”.
Hezkuntza eredua birplanteatu beharra agertu da behin baino gehiagotan Plaza Berrian egindako bi orduko tailerrean. “Zenbat ordu eskaintzen zaio eskolan kirolari eta zenbat sorkuntza lantzeari?”. Sorkuntza gaztetatik lantzearen onurak azaldu ditu Ainhoa kazetari pasaitarrak. “Umeekin egindako antzerki lantegietan argi ikusi dugu zer eragin positiboa duten txikitatik lotsa gainditzeak, jendaurrean adierazteko gai zarela sentitzeak, hurkoaren arreta edo harridura lortzeak…”. Azken aldian herri mugimenduaren eztabaidetan bolo-bolo dabilen ideia, ahalduntzea, kultur sorkuntzaren bidez txikitatik garatzeaz ari zen. Beste era batez heldu dio gaiari solaskide batek: “hezkuntzan kulturari merezi duen tartea eskaini gabe etorkizunean nola sortuko da ezer berririk ekonomian edo politikan?”.

Ez da mugimendu politikorik kulturgile ezagunen babesa lortzen saiatu ez denik. Politika eta artearen inguruko harremana beti izan da gatazkatsua. Instituzio publikoetatik hasita. “Erakunde publikoen kultur politikak irlatxoak dira basamortu zabalean”. Zurikeria leporatu die agintariei herritarren laguntzaz Gasteiz anitzaren alde hiriaren erdigunean 6.000 zapata paratu zituen artistak.
Eztabaidak laster hartu du bidea esparru malkarragoetara. Zer egiten dugu guk egunerokotasunean kultura plazaratzeko edo sortzeko? Erakundeen eragin zuzenik gabe antolatzen ditugun eremuetan zer eredu bultzatzen dugu? “Bertsolari txapelketaren finalean 10.000 baino 11.000 lagun batzea al da arrakasta neurtzeko aldagaia?”, galdetu du Edorta urtuellarrak. Tabernetako edo txosnetako musika eta jaietako kontzertuak zeren arabera aukeratzen dira? “Gure jardunaren lehen helburua diruari edo ospeari eskainiz, kapitalismoaren logika bera ez ote garen errepikatzen ari” aztertzea ariketa osasungarria izan daitekeela entzun da plenarioan.
“Kulturak aldatuko ditu pertsonak eta pertsonek gizartea”. Ordena horretan neurtzen da kulturaren eraldaketarako gaitasuna Iñaki Landaren ustez. Eztabaidari aurrerantzean nola eman segida izan da Barandiaranen azken galdera. “Hay que hacer!”, Landak aipatutako Lucio Urtubiaren hitzekin bat etorrita, mezu berria sortzeko gai izango den jende multzoa nola aktibatu edo antolatu, ordea? Ahotsenearen bueltan ari diren kultur sortzaile, sustatzaile eta komunikatzaileen artean aurkituko dugu erantzunen bat hurrengo Durangoko Azokan.