Twitter ez da gauza bera izango Manuel Bartualek joan den astean publikatu zuen hariaren ondoren. “Oporretan nabil duela pare bat egunetik, hondartzatik gertu dagoen hotel batean. Dena ondo zebilen gauza arraroak gertatzen hasi diren arte” txioarekin hasitako kateak asteburu osoan harrapatuta eduki ditu milaka irakurle.
Ando de vacaciones desde hace un par de días, en un hotel cerca de la playa. Iba todo bien hasta que han comenzado a suceder cosas raras. pic.twitter.com/6gd7Rqs6bL
— Manuel Bartual (@ManuelBartual) 2017(e)ko abuztuak 21
Jende gehiena baino beranduago harrapatu nuen haria, ostiral arratsaldean, Gari Berasaluzek Aiora @probatxoa-ren bidez gomendatu zuenean.Berehala engantxatu nintzen eta ostiral gauerdian Bartualen azken berriak jakiteko nire TLa berritzen ari nintzen jonki bat bezala.
Harkaitz Cano, Stephen King eta Murakami, hari bakar batean bilduta. Benetan handia! @probatxoa bidez https://t.co/nJf1cLzfag
— Gari Berasaluze (@kalaportu) 2017(e)ko abuztuak 25
Gero larunbata etorri zen, aspaldi ikusi ez nuen lagun batekin geratuta nengoen; eta ez denez batere Twitter zalea, gehi, hitz egiteko beste mila kontu geneuzkanez, afaltzen bukatu arte alde batera utzi nuen. Kontua ekarri bitartean telefonoa atera nuen ordea, eta biharko egunik egongo ez balitz bezala irakurtzen hasi nintzen. Hori ikusi zuenean, lagunak galdetu zidan: “Zu ere Bartualena segitzen ari zara?”. Bera ere harrapatuta zeukan istorioak.
Anekdota bat da, baina fenomenoaren tamaina eman dezake: sare sozial jakin baten ohiko erabiltzaile ez direnek ere heldu diote amuari eta hori ez da askotan gertatzen. Batzuetan Twitterrek daukan izaera anplifikatzailea gainbaloratzen dugula iruditzen zait, pentsatzen dugu bertan ematen ditugun iritziak, sortzen diren eztabaidak eta banderizo-gerrak gizarte osoak ikusten dituela. Ez da hala izaten. Kasu honetan ordea, agian bai. Gaztelaniaz (ere) dakigun irakurleen artean Bartualen hariak izan duen oihartzuna konparatu liteke modako telesail baten denboraldi amaierarekin. Eta hori abuztuan, ustez mundu guztia “deskonektatuta” dagoenean.
Nobela bat? Ez, beste zerbait da
Gakoa, nire ustez, egileak asmatu duela autofikzioaren baliabideak erabiltzen zuzeneko kontakizun batean, ederki probestuz bat batekotasunak ematen duen aukera suspentsea sortzeko. Norbaitek hariko txio guztiak bildu ditu dokumentu batean –oraindik irakurri ez duenak hor dauka beraz–, baina nire ustez horrela leitzean irakurlearen pertzepzioa bestelakoa izango da. Hari horrek fikziozko lan bezala daukan balioaren %50 edo momentuan irakurtzeak ematen dio.
Asko teorizatu izan da Twitterrek sormenerako eskaintzen dituen aukeren inguruan. Ohituta gaude fikziozko pertsonaiekin hitz egitera sareetan, egile ezezaguna duten pertsonaiek iritzi publikoan eragiteko gaitasuna dutela ere erakutsi dute –gai horri buruzko Larrun bat publikatu genuen duela pare bat urte–. Manuel Bartualen kasuan ordea, zera da diferentea ohiko trollen aldean: orain arte bere kontua ez duela fikziorako erabili, ez du bere burua pertsonaia gisa aurkeztu –ez behintzat gainontzeko erabiltzaileok baino gehiago–; eta beraz, opor arraroei buruzko haria abiatu eta gauza benetan sinesgaitzak gertatzen hasi ziren arte, askok ez zuten ulertu ariketa narratibo bat zeukatela pantailan.
Twitterren erregistro arrunta apurtze horrek arazoak ere badauzka, Bartualek haria amaitu duenean esplikatu behar izan baitu dena berak asmatutako istorio bat dela, bikotearekin joana zela oporretara eta hura izan dela komikilariaren ustezko doblearen irudiak grabatu dituena etab. Irakurketa-gaitasun diferenteak dauzkaten pertsonak daude sare sozialetan, tartean txio bakoitzari “INVENT” erantzuten ziotenak, fikzioa eta errealitatea modu argian desberdintzeko premia sentitzen zutelako agian –gogoeta tonto bat: ez al da paradoxikoa hori gertatzea non eta Espainian, zenbait komunikabideren albisteak maiz surrealismotik gertu aritzen diren herrialdean?–.
Beste gauza bat ere agerian utzi du Bartualek: testu pixka batekin, bideo eta argazki sinple batzuekin, publiko masiboa harrapatuko duten istorioak kontatu daitezke. Narrazio transmedia baten aurrean gaude Jorge Carriónen esplikatu duen moduan, The Blair Witch Project filmarekin konpara litekeena baliabideen ekonomiari eta arrakastari dagokionez –“munstro arraro hori esnatu du, sinkronia kolektiboa, biraltasunaren dimentsio kulturala”, azaldu du idazleak–. Baina pelikula hura aretoetan ikusi genuen eta ez zen hain erraza istorioaren erreplikak sortzea, ezin zenuen harekin interakziorik eduki. Txio-hari batekin bai. Eta publikoak hori aprobetxatu du fan fiction paraleloak sortzeko, istorioa martxan zegoen bitartean.
Bolaño eta turismo masiboaren ifrentzua
Fenomenotik harago, eta fikziozko lan bat denez, horrelakoek merezi duten ariketa kritikoa ere eskatzen du Bartualen hariak. Iñaki Ortizek horixe egin du El Contraplano blogean, istorioaren hasieratik kontakizunaren txio-gakoak aztertuz, erabili dituen baliabideekin batera. Gauza gutxi dauzkat gehitzeko kritika horri. Akaso, erreferentzia literarioren bat: gauza arraroak gertatzen diren hondartza ondoko hotelaren kontuak Roberto Bolañoren El tercer Reich nobelaren atmosfera ekarri dit gogora, ustez plazer hedonistarako diren leku turistikoetan ezusteko gauzak gertatzean sortzen den tentsio sorrarengatik. Kasu hartan klabea egunkari-estiloko egitura zen eta hura idazten zuen narratzailea, zeina ez zen oso fidagarria, eta informazioa haren galbahe bitxitik pasata iristen zenez, atzean zer gehiago zegoen galdetzera eramaten zuen irakurlea etengabe. Bartualek ere, beste baliabide askoren artean, narratzaile mota hori erabili du.
Hariaren irakurketa sozialago bat ere egin daiteke, zergatik ez, uda honetan Euskal Herriko gezurmendi guztietan aipatu den afera ekarriz. Izan ere, ez ote da Bartualena turismo masibo globalizatuaren garaiotan izan ditzakegun beldurren analisi zorrotz bat?
Irakur ezazu honela: protagonistak opor batzuk pasa nahi zituen lasai, bakarrik; eta aurkitu du estresatutako pertsona bat bere gelan, bere espazioa inbaditzen, dagoeneko hoteleko gelak ere ez direlako saltzen dizuten leku seguru hori –komuna bezain leku intimoan izan du Manuelek arriskuaren berri esplizituki lehen aldiz, pentsa–. Azken urteetan ohitu gara ikusten nola bihurtu diren arriskutsu turista asko jasotzen dituzten lekuak –Bartzelonako Ramblak izan dira horren azken agertokia, baina Paris, Londres edo Tunisiako hondartza batean ere zain dago hiltzeko makina–. Oporretan zaude, baina kasu eman, ez zara ibiliko lehen bezain lasai.
Eta kontuz zer bihurtzen zaren ere: istorioak aurrera egin ahala, Manuel konturatuko da doble bat daukala –turismo masiboak denak denen klon bihurtzen gaitu?–, deskubrituko du bere hotelaren erreplika bat dagoela hondartzaren beste aldean –bisitariak erakartzeko egiten diren politika urbanistiko irrazionalen ondorioa–; eta etxera bueltatzean ere, ez du bakerik izango, denok baikara turistak, gure identitatearen parte bihurtu dugu bidaiatzea; baina horrek ondorio perbertsoak ere baditu, adibidez, kanpoan bizi izan ditugun arriskuak etxe atariraino segika izango ditugula.
Enfin, irakurketa posible bat da, txioek eskatzen duten urgentziaz egina. Seguru datozen aste eta hilabeteetan argitaratuko direla istorio biral honen ertz guztiak patxadaz aztertzen dituzten ahalegin kritiko sakonagoak.