Deserria

2021-09-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“Maketoa naiz eta arto nago”. Hala zioen udaberri aldera auzoko pareta batean loratutako pintadak. Lerro hauen atzean denari irri bihurria atera zion esaldiak, baina oso bestelako irakurketak ere izan zituen. Bigarren zentzua izan zezakeen esaldia izatetik urruti, zentzugabekeria zeritzon askok, trauskilkeria. Sarera ere egin zuen salto pintaketaren argazkiak, beronen bueltako iritzi gehiago ezagutzeko aukera irekiz. Erdaldun baten kexa gisakoa izan zitekeela zioenik bazen –nahiz eta euskara erabili–, bere burua maketotzat duenak kexa euskaraz adierazi izanaz trufatzen zenik ere bai. Nire baitarako pentsatu nuen bazitekeela esaldiaren ironia tonua oharkabe pasa izana.

Arreta eman zidan ohartzeak pintaketa haren egilea gure ingurunetik at kokatzen zuela hainbatek, auzoan eta euskaraz idatzia egonik ere. Bazirudien gaur gaurkoz ere askorentzat maketoak bestetasuna, gu –zernahi dela ere hori– ez den hori, izaten segitzen duela. Urte hauetan guztietan tarterik izan ez balitz bezala behinola irain izandakoaz jabetu eta norbere identitatearen parte gisa onartzeko eta aldarrikatzeko, euskalduntasunarekin batera, zergaitik ez. Batak eta besteak ez baitaukate zertan kontrajarriak egon. Ez ote da, hain justu, bestetasun horretara betikotzen dituen logikaz kexu izango pintaketa?

“Ez dakit nire gurasoek destierro moduan bizi izan zuten euren herrietatik alde egin eta mila kilometrora bizimodua topatzera behartuta egotea. Baina nire bizitza deserri huts legez bizi izan dut (…) Beste batzuena zen herrian jaio eta haztea da deserria. Betirako trenak ekarritakoa izatea da deserria”. Sonia Gonzalezen hitzak dira, Erreka Haizea lanean jazoak, eta muturren parean jartzen diote bati maketoak arto egoteko izan ditzakeen motiboen artean bat aski potoloa: norbere herrian arrotz izatera kondena. Konplexurik gabe maketo gisa identifikatzerakoan harrotasuna ordez artotasuna besarkatzera eraman dezakeena, ondoriozta dezaket.

Orain gutxi irakurritako iritzi artikulu baten harira gogoratu dut pintaketaren pasartea. Aipatu idatziak euskararen egoeraren pagaburu bilakatzen zituen migratzaileak, “inmigrazio masibo” gisako terminoak erabiliz eta hala izendatzen zenari “aurre egin beharraz” mintzatuz. To! Atzerritarrek euskara kaltetzen dutela defendatzeko, industrializazio garaiko migrazio fluxuak euskara urritu izanaren argudioa zerabilen autoreak. Puntu horretantxe oroitu nuen garai hartan etorritako norbaiten ondorengoak egindako auzoko pintaketa. Irakurtzen ari nintzen diskurtsoa hedatzearen arriskuak ez ziren gutxi eta edonolakoak, baina bakarra aipatzearren –eta inolaz ere ez larriena–, beste belaunaldi bat kondena zezakeen bere herrian bertan deserrian sentitzera, Beste izatera.

Aniztasunari tokia egingo dion eta euskara kohesiorako –eta ez diskriminaziorako– erabiliko duen herria bada nahi duguna, urgentziazkoa zaigu gisako diskurtsoei bidea moztea. Kanpotik etorri(ko) direnen ondorengoek biharko egunean paretak sprayatuko badituzte, artotasuna adierazteko baino, harrotasuna adierazteko arrazoi gehiago izan ditzaten.

Ez manipulatzaileak, ezta koitaduak ere

2021-07-05  //  feminismoa  //  Iruzkinik ez

Duela hilabete, hotzikara eragiten duen berria heldu zitzaigun Kanariar Uharteetatik: urtebete eta zazpi urteko Anna eta Olivia alabak hil zituen Tomás Gimenok. Apirilean haurrak bahitu zituenetik beren berri jakin gabe egon ostean, ekainaren 10ean itsasoko uretan ahizpa nagusiaren gorpua aurkitzeak eszenatokirik beltzenera zeraman kasua. Hipotesi nagusia da aitak txikiena ere hil izana.

Hilketok harrabotsa sortu zuten jendartean, tamainako doilorkeriaren aurrean gaitzespen olatua eraginez. Itsaso harro bilakatutako iritzi publikoan, baina, korronteek irentsi egin zuten indarkeria matxista pairatzen duten amen eta haurren errealitatearen gaineko perspektiba zabaltzeko –eta berau problematizatzen eta salatzen jarraitzeko– parada luzatzen zuen albistea: Oliviaren hilotza aurkitu eta biharamunean, Juana Rivas andaluziarra bere kabuz aurkeztu zen espetxean; 3 eta 11 urteko bere semeak tratu txarrak eman dizkien aita eta bikote-ohiarengandik babestu asmoz hasitako periploak eraman zuen bertaraino.

Horratx problematika beraren txanponaren bi aldeak: aitak hildako haurrak eta seme-alabak arrisku horretatik libratzeko borrokan diharduten emakumeak. Behin harremana moztutakoan, emakumeari min egiten jarraitzeko azken heldulekua haurrak baitira tratu txarrak ematen dituen gizonaren begietara. Beatriz Zinnermanek harremana moztu zuenean sortu zitzaion Gimenori berau kaltetzeko nahia, alabak hiltzera eramango zuena; Francisco Acurik bereganako zuen indarkeriazko jarreragatik jarri zuen distantzia gizonaren eta bera zein bere semeen artean Rivasek, eta orduan ekin zion beste aldeak epaitegietan semeen zaintza exijitzeari; eta hor dugu Irune Costumero bizkaitarraren kasua ere, zeinak hiru urte daramatzan zortzi urte dituen alaba tratu txarrak ematen dizkion aitarengandik babesteko borrokan, existitzen ez den Gurasoen Alienazio Sindromea leporatuta Bizkaiko Foru Aldundiak haurraren tutoretza kendu baitzion –tratu txarrengatik salatutako gizonari emateko–.

Feminicidio.net-ek bildutako informazioaren arabera, 2013 eta 2018ko martxoa artean, Espainiako Estatuan jazotako feminizidioen biktimen artetik, 40 adin txikikoak ziren eta horietako hamar bisita erregimenaren edota zaintza partekatuaren bidez aitaren eskuetara igarotzean hil zituzten. Ama den hainbatek badu beldurrez, arduratuta eta asaldaturik egoteko motiborik, aurreiritzi matxistetan oinarrituz –besteak beste, emakumeak manipulatzaileak garela eta gizonari dena kendu nahi diogula– justizia patriarkalak seme-alabak besoetatik erausten dizkienean berauen osotasunarentzat arrisku diren gizonen eskuetan uzteko. Tenerifeko hilketen gisako kasuak irmoki gaitzesten ditugun era berean, Costumeroren eta Rivasen egoeran dauden hamaika emakumeei babesa helarazi eta horien borrokara lerratzea legokiguke. Indarkeria bikarioaren aurrean haurren amak manipulatzaile edo koitadu izatera kondenatzen dituen logikarekin hausteak bai baitauka bere urgentzia.

Porn Riot-az eta kazetaritzaz

2021-03-09  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Argazkia: Betevé

Pablo Haselen atxiloketaren harira deitutako mobilizazioen eskutik mahai gaineratu da, ebatzi gabea izateagatik, tarteka eztanda egin ohi duen auzia: gatazka sozialaren ondorioz istiluak sortzen direnean, zer duen zilegi argitaratzea lekuko izan den (foto)kazetariak. Orain hiru aste Bartzelonan jasotako protesten harira, gori-gori egon da eztabaida, publiko egindako hainbat irudiren aitzakian: manifestari asko eta asko ageri ziren, identifikatzeko erraz, eta legearen aurrean delitu kontsideratzen diren ekintzak gauzatzen.

Kexu agertu dira herritar eta kolektibo ugari, protestetan parte hartu eta ekintza zuzena gauzatu nahi izatera, (foto)kazetaritza eredu horrek beren segurtasuna urratzen duela eta maiz beren ekintzei ere trabak jartzen dizkiela seinalatuz. Interpelazioen aurrean, pilota bere teilatutik kanpora jaurti duenik ez da falta izan, adierazpen askatasunaren izenean autokritikari ateak itxi eta jaten ematen dion kazetaritza eredu sarraskijalearen defentsa eginez. Isilik mantendu den kazetaririk ere egon da. Eta beste zenbaitek, eztabaida aurrerapausoak emateko aukera gisa baliatuz, beren jardunaren berrikusketari eta eztabaidari bide eman die. Alabaina, iruditu zait badela argudio bat postura ezberdinek baliatu dutena, zeinaren erabilerak artegatzen nauen, iruditzen zaidalako bi ahoko sorbatza izan dezakeela eta norbere jarduna zuritzeko baliatu daitekeela: kazetarion presentziak bermatzen duela protesta egiten dutenen segurtasuna, gertakizunen testigu garen heinetik.

Bada, bai eta ez. Kazetarion jarduna giltzarri da edozein gertakariren aurrean –poliziaren gehiegikeria, kasu– testigantza zuzena eta frogak aurkezteko. Baina kaltetuari nola, beste aldeari ere balio diezaioke froga bezala dokumentatu dugunak, baldin eta informazio konprometitua eskuragarri jartzen badiogu. Adibide bat jartzearren: Bartzelonako protestetan emakume bati begia leherrarazi zion mossoa ustez identifikatzea ahalbidetzen duten irudiak justiziari luzatu dizkion fotokazetari berberak hamaika argazki ditu sarean publikatuak, protesta horietan parte hartu zuen hainbaten identifikaziorako balia daitezkeenak. Kazetariak begia txikitu dioten emakumearen kasuan egindako ekarpenari baliorik kentzeko inolako asmorik barik, baina jarduteko modu horrekin, nago, kaltetu ditzakegun pertsonak gehiago direla mesedetu ditzakegunak baino.

Porn Riot-ak (istiluen pornoa) pisua duen garaiotan, zerbait argitaratzerakoan, iruditzen zait erraz antzean gailentzen zaiola irudiaren inpaktatzeko gaitasuna eta estetika berorrekin ematen dugun informazioaren egokitasunari. Eta horrek, boterea jagon eta kuestionatu xedez kazetari sartu denari bederen, alarma jo beharko lioke; eskutan darabilgun informazioarekin, lana erraztu baitiezaiokegu hormaren kontra jarri gura dugun horri. Ez al litzateke kazetarion eginbeharra gure jardunarekin defendatzen dugun horren alde protesta egiten duten herritarren segurtasuna bermatzea –nahiz eta horrek eskatu daukagun irudi potenteena sakrifikatu eta argitara ez ematea–?

Zaintzak, garaiotan

2020-12-09  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Konfinamenduan, isolatzeak aterabidetik baino galbidetik gehiago zuela oharturik, zaintza sareak eratu ziren han-hemenka, eta kolektiboaren, elkar-babesaren eta elkar-zaintzaren garrantzia azpimarratu. Joan dira ordutik zenbait hilabete, eta zaintzak segitzen badu ere ezkerreko sektoreen diskurtsoetan presente, antzeman daiteke beronen ulerkerari dagokionean ezberdintasunak azaleratzen hasi direla.

Ezberdintasun horiek zerbaitek egin baditu ageriko, izan da kaleak hartu eta protesta egiteak egungo testuinguruan duen (des)egokitasunaren bueltako eztabaida. Zenbaitek, osasunaren izenean, etxean geratzearen aldeko postura agertu du, argudiatuz gu guztion zaintzak horixe exijitzen duela momentuotan; postura horretatik protesten kriminalizazioa egitera iritsi denik bada, protesta eta zaintza kasik aurkakotzat agertuz, eta kaleak hartzea eskuin muturraren logika neoliberaletan erortzea litzatekeela ulertzera emanez. Bestelako iritzia agertu duenik bada, argudiatuz kaleko mobilizazio oro eskuin muturrekotzat jotzea ezkerrari protestarako zilegitasuna deuseztatzea litzatekeela, eta bizi dugun koiunturak exijitzen duela kalera ateratzea, izan oinarrizko eskubide eta zerbitzuen alde, izan eskuin muturrak jendearen ondoeza kapitalizatzea eragozteko.

“Protesta oro negazionista da” premisari jarraiki iritzi publikoaren zati handi batek kontrakoa egozten dion arren, zaintzaren esangura zabalena bigarren posturak darabilenaren iritzikoa naiz. Izan ere, pandemia hasi zenetik gaiztotuz doan egoera –aspaldiko krisi ekonomiko bortitzena dirudiena dugu ate joka– ari da eragiten geroz eta jende gehiagok ez izatea bermatuta beharrizan material oinarrizkoenak, eta minimo horien bermeak, errealitate horren aurrean sorgor dirauen aginte klasearen aurrean, exijitzen du kalera atera eta protesta egitea; bai behintzat jendarteko estratu zaurgarrienetaraino helduko den zaintzaz badihardugu, guztion osasunaz hitz egin nahi badugu.

Geroz eta gordinagoa den egoeran urkoaren zaintzak exijiitzen ditu geroz eta irmoagoak diren esku-hartzeak, alegia. Klase zantzu argiak dituzten “osasun” neurrien aurrean, diskriminatzailea ez den zaintzak ezinbestean baitakar gatazka. Horren adibide, azkenaldian hainbat etxe kaleratzeren aurkako mobilizazio jendetsuen irudiak ari zaizkigu heltzen, Kataluniatik gehienbat, ageriko eginez osasunaren izenean etxean gelditzeko agintzen diguten berberek jendea aterperik gabe uzteko eskrupulurik ez dutela; eta halakorik ekiditeko modu bakarra, gaur eta hemen, kalea hartu eta erantzun sendoa artikulatzea dela. Zaintza amaren magalaren goxotasunarekin lotzen badugu ere, nekropolitika inposatzen denean eta pribilegioen araberakoa denean, ezinbestean doalako gatazkaren eskutik.

Teloia altxa eta…

2020-10-05  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Argazkia: Jimmy Jazz Gasteiz

“Kultura gara eta arriskuan gaude”. Badira lau hilabete S.O.S. Kultura plataformak ohartarazpena egin zuenetik, berez prekario den euskal kulturaren sektoreak pandemiaren ondorioz bizi zuen egoeraren larritasuna bistaratuz. Sektoreko hainbat eragilek sinatutako Kultura gara manifestuaren bidez, etorkizun hurbileko balizko bi eszenatoki iragarri zituzten: oihala altxa eta ekosistema kultural bizia ageri zen horietako batean, oihala goratu eta ezereza nagusitzen zen bestean.

Sektorearen biziraupena bermatzeko neurriak exijituz, gobernu zein erakunde interpelatu zituen plataformak, eta hala segi dute egiten ikuskizunen sektoreko profesionalak batzen dituen Alerta Gorria ekimenak edota ekitaldi eta ikuskizunetako teknikarien Teknikariok sindikatuak. Alabaina, eskariei entzungor, birusaren agerpenarekin hartutako neurriek idortutako eremua basamortutzea eragin du agintarien utzikeriak.

Oihala hasi da lurretik zentimetro batzuk aldentzen, eta irekitako zirrikitutik begiztatu daitekeenak antz gehiago dauka uda aurretik iragarritako bi eszenatokietako batekin: deus ez bistara, astun sumatu daitezkeen hutsunea eta isilunea besterik ez. Oihala gehixeago goratzean ezerez hori apurtuko duen zerbaitekin topo egiteko esperoan egon daiteke bat, baina toki gutxi uzten dio esperantzari berriki jaso dugun berriak: Durangoko Plateruenak ateak itxiko ditu, azken urteetako zailtasunei COVID-19aren eragina batuta, proiektuaren bideragarritasuna ezinezkotzat jota. Gauzak aldatu ezean –eta bizkor–, sektorearen egoera larria arintzeko eskumena dutenak axolagabe segiz gero, Plateruenaren izena buru duen zerrenda beltz baten aurrean geundeke.

Bistan da herri honetan agintzen dutenen agenda politikoetan kultura ez dela ageri azken hilabeteetan seta handiz bultzatu beharrezkotzat jo dituzten industrien artean. “Koma ekonomikoa” saihesteari dagokionez, kapitalismoaren zimenduak indartzeari begira, kulturan inbertitzeak ez baitirudi negoziorik onena. Are gehiago, kaltegarri ere suerta dakieke deskuiduan. Izan ere, “artea ez da errealitatea islatzeko ispilua, baizik eta honi forma emateko mailua”, zioen Bertolt Brechek; eta kulturak, arte espresioen edukiontzi denez gero, badu potentziala mailukadaz-mailukada inguratzen gaituena eraldatzeko. Ziurgabetasuna nagusi den garaiotan, bederen, zerbait ez oso desiragarria galtzeko dezente dutenentzat.

Poliki-poliki ari da oihala gehixeago altxatzen eta prekario ageri da eszenatokia. Pertsonala murritza, nekea eta artega horien aurpegietan, segurtasun distantzia gordetzen duten aulki solte batzuk, eta saiatuta ere elkarren arteko distantzia kirurgikora ohitzen ez diren ikusleria eta artistak. Eta han, izkina batean, mailu batena dirudien itzala; egoeraren gordina tarteko egonik ere, mailua herriak duen artean dena galdurik ez dagoen seinale.

Etxebizitza lubaki

2020-06-29  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Normaltasun generitzon iraganera buelta egitea ezinezkoa dela, horixe osasun krisiak ireki duen hutsartetik etorkizunari behatzerakoan gehiengoak partekatu duen irakurketa. Datorrenak dakarkigunaren bueltan, kontrara, iritzi batasunik ez da: sistema kapitalistaren barrenak bere gordinean bistaratu ditugun honetan, zentraltasuna bizitzari emango dion jendarte baterantz bideratuko gaituen paradigma aldaketa emango dela uste duenik bada; are muturrekoagoa eta autoritarioagoa den kapitalismo baterantz bidean goazela deritzonik baden bezalaxe.

Bi tesiak mahai gainean, errealitatea horietako baterantz edo besterantz lerratu dadin ahaleginetan dabilenik ez da falta. 2008koa baino indartsuago ei datorren krisi ekonomikoa kantoian buelta emanda, saretzen eta antolatzen ari da herritar asko, paradigma aldaketara bidean krisia beronen erantzuleek –hots, aberatsek– ordain dezaten xede. Nola ez, indarrean den ordena soziala bere horretan mantendu asmoz, kontrako noranzkoan dihardu establishmentak, eta gurean beronen jagole fidela den komunikabide taldea zuhurtziaz ari da norabide horretan saka egiten. El Correok etxebizitzaren aferaz informatzeko duen modua da, ziurrenik, horren adierazle nabarmenetarikoa.

Egunkariak denbora darama inurri lana egiten, iritzi publikoa jabetza pribatuaren eta aginte klasearen interesen alde agertu dadin. Urrian ikusi genuen nola kriminalizatzen zuten –beste behin– okupazioa, Portugaleten jazotako etxebizitza baten usurpazioa makiavelikoki okupazio mugimenduarekin lotuz. Gaiaren trataerak eragin zuen hainbat herritar mobilizatzea okupatutako etxebizitzak husteko –hein handi batean arrazakeriak motibaturik, gainera–. Orduko hartan hauspotutako suaren garrak bizitzeari ekin dio orain hedabideak, datorren krisia gordinen islatuko den eremuetako bat etxebizitzarena izango dela agerikoa denean. Euskadin okupatutako etxebizitzen “gehiengo handia” mafiek kudeatzen dituzte zioen iragan astean, Gueñesen herritar talde batek, Ertzaintzarekin ondoz ondo, pertsona bat okupatutako baserri batetik nola kaleratu zuten hedatu eta egun gutxira.

Testuinguru horretan ulertu behar da auzoko etxebizitza sindikatuak orain gutxi jaso duen deia: telefonoaren bestaldetik, herritar xumeen etxebizitzak okupatzea bultzatzen ari zirela leporatu zien asaldatuta batek. Etxebizitza eskubidearen defentsa usurpazioarekin nahasten zuen nonbait. Zergatik ote. Badirudi etxebizitza sindikatuek egiturazkoa den miseriari aurre egiten hasteko arrakala etxebizitzan aurkitu duten era berean, bertan aurkitu duela goi-klaseak ere miseria borrokatzera datozenak erasotzeko beste bide bat. Lehenengoek arrakala zartatu heinean, hormatu egiten dute bigarrenek, horma eraistera datorrenari zilegitasuna kentzeaz zenbait hedabide arduratzen diren bitartean. Azken hauen lanaren eraginkortasunaren berme, etxe kaleratzeak burutzen dituena (polizia-)herritarra da geroz eta sarriago. Besteren artean, arrakala horren bi aldeen artean datza biharamun bizigarriagoaren eta bizikaitzagoaren arteko norgehiagoka.

Ardura

2020-04-27  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Zalaparta eragin zuten Espainiako Gobernuak haurren konfinamendua leuntzeko onartutako lehen neurriek. 14 urtetik beherakoei adin nagusiko batekin etxetik irtetetzea ahalbidetzen zitzaien, bai, baina kalera ordez supermerkatura, banketxera eta farmaziara joateko. Ordu gutxiren buruan atzera egin zuen gobernuak, eta haur eta nerabeei kalera ateratzen utziko zitzaiela aurreratu. Orduantxe agertu zen, sare sozialetan baretzen hasitako eztabaidaren erdian, nire arreta deitu zuen txioa; “Eskerrak!” zioen lasaitua hartutako ama batek, aurreneko neurriak desobeditzeko hautua egina zeukala adieraziz.

Haize ufada freskoa bailitzan heldu zitzaidan mezu hura. Antzeko sentipena eragin zidan egun gutxi aurretik Italiatik heldutako berriak: itxialdi betean, eta hileta-errituak egiteko debekua hautsiz, hainbat lagunek Erromako kaleak hartu zituzten beren adiskide eta ibilbide luzeko militante Salvatore Ricciardi agurtzeko. Bateko mezua zein besteko berria, ziega –erosoa, baina ziega– itxura hartzen hasia den lau pareta artea egurastera zetozen. Epe motzean gainera. Baliteke mortua dirudien etxeko leihoaz bestalde horretan desobedientzia korronteak sortzen ari izatea.

“Ilogikoa eta irrazionala den arau bat errespetatu behar izatea, obedientzia eta mendetasun ariketa nabarmenena da”, zioten Ricciardiren hiletaren harira idatzitako artikuluaren autoreek. Nago, Paz Francesen hitzetan oinarrituz, beldurraren maneiua dela otzantasun hori elikatzen duena, jendaurrean arduragabetzat agertzea izanik izu horren adierazpide gorena. Kontrol sozialak ez baitu zertan izan goitik beherakoa, balkoietako polizien fenomenoak argi utzi bezala. Itxura guztien arabera, arduratsu agertzeaz arduratuta, arau eta jokabide irrazionalak jasaten –eta horiek razional bilakatzen, kasurik muturrekoenetan– ari gara. Zehaztuta eman zaigun arduraren esangura onartu izanaren ajeak. Alabaina, ez dirudi atzera bueltarik gabeko puntuan gaudenik, geroz eta ugariagoak baitira zentzurik eta gizatasunik ez duten arauei men egin gabe ere arduraz jokatu –eta duinago bizi, zein hil– daitekeela adieraztera datozen keinuak; eta horiek, testuingurua duguna izanik, desobedientzia forman ematen dira eta emango dira ezinbestean.

Bizitza biziraupenera mugatu duen errealitate honetan, bizi-irrikak, nonbait gordetzekotan, gizatasuna eutsi asmo duten desobedientzia keinu horien atzean behar du egon. Ez ditzagun arduragabekeriatzat jo, ez ditzagun kriminalizatu; ez behintzat kalea zapaltzen uzten digutenean bizitza bizirik iraute hutsera murrizturik ikusi nahi baldin ez badugu. Halakorik gerta dadin ekiditea ere bada ardura kontua.

“Ondo jan, eta dirurik ez baduzu, ez ordaindu alokairua!”

2020-04-03  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Azken urteetan etxebizitzen alokairuen abusuzko igoera antzeman eta pairatu dugu. 2013. urtetik hona, erregularizaziorik ez duen higiezinen merkatuan etxebizitzaren prezioek etengabe egin dute gora; besteak beste, alokairu turistikoen areagotzea eta funts putreen eta etxejabeen neurrira egindako legeak tarteko. Beren etxeetatik kaleratuak izan dira asko, alokairu gastuetara hileroko soldataren zati handiago bat bideratu beharrean ikusi dira hainbat, eta beste askok, prezioen igoeraren aurrean, beren bizilekuak atzean utzi behar izan dituzte.

Geroz eta larriago bilakatzen ari zen egoera guztiz eutsiezin bilakatu du koronabirusaren hedapenak: krisia tarteko langabezian egotera pasa da jende mordoa, eta etxebizitza ordaintzeko ezintasuna birusarekin batera hedatu da. Hori gutxi ez, eta Espainiako Gobernuak martxoaren 31an onartutako neurri sozialek alokairuak mantentzeari eman diote lehentasuna, maizterrei zorpetzea exijitzen duten “aterabideak” eskainiz. Egoera horren aurrean, maizterren sindikatuek eta etxebizitza eskubidearen aldeko kolektiboek alokairu greba deitu dute. Espainiako Estatuan milaka maizterrek egin dute bat grebarekin, eta martxan jarri dute apirila abiatzearekin batera. Han eta hemen, berdin egin dute tokian tokiko maizterrek. Birusa eta prekarietatea bakarrik ez, erresistentzia ere pandemiko bilakatu da:

This April, millions won’t be able to afford their bills even if they want to pay them. Like the pandemic, this is the inevitable consequence of a system that wasn’t designed to keep us safe in the first place.https://t.co/memKQpMEF3

Organize for self-defense!#RentStrike pic.twitter.com/yqFOk3e9IW

— CrimethInc. (@crimethinc) March 28, 2020

Testuinguru honetan gaudela probestuz, eta memoria ariketa gisa, historian zehar etxebizitza eskubidea defendatzeko egin diren zenbait alokairu greba ekarri ditugu gogora. Eskubide ororen atzean gordetzen baita memorian iltzatzea komeni zaigun borroka luze baten historia.

Barakaldo, 1905

1905ekoa dugu Barakaldon hasi eta Sestaora hedatu zen alokairu greba. Bilboko itsasadar industrializatuan, fabriken produkzioa eta meatzaritza ustiapena areagotzearekin batera, populazioa hasi egin zen. Biztanleriarentzat motz geratu zen etxebizitza kopurua, eta egoera hori baliatu zuten etxejabeek prezioak igotzeko. Alokairuen igoeraren aurrean, maizterren artean beren etxebizitza beste pertsona batzuei alokatzeko joera hedatu zen, baina horrek jendea pilatuta eta baldintza kaxkarretan bizitzea eragin zuen. Izan ere, etxejabeen utzikeria tarteko, osasungarritasuna gabezia zuten bizilekuek; eta jende pilaketak ez zuen laguntzen baldintzak hobetzen. Gauzak horrela, maizterrek greba deitzea erabaki zuten.

Alokairuen ordainketak etenda, etxe-kaleratzea agindu ziren; lehenak maiatzaren 22ko data zuen. Alabaina, auzitegi funtzionarioak espero ez zuten egoerarekin egin zuten topo kaleratua izan behar zuen langilearen etxera gerturatzean: etxebizitzaren bueltan emakume andana zegoen, kaleratzea gelditzeko prest. Hala egin zuten. Behin autoritatea kanporatuta, maizterren artean kaleak okupatzea adostu zuten, eta beren etxeetako tresnekin batera hartu zuten espazio publikoa. Protestak eztanda egin berri zuen, segidan Sestaora hedatuz.

Errepresioa espero zitekeenez, trenbideak blokatu zituzten harriak eta burdin zatiak baliatuz, eta protesta gisa ekin zioten garraio oro mozteari. Alokairu grebak erreakzio kate bati eman zion hasiera, eta bukatu zuen jardun ekonomikoa eteten: Altos Hornos, Astilleros de Nervión eta beste hainbat fabrika, tipografoen sektorearekin batera, greban murgildu ziren. Bilbo Handiko jardun ekonomikoa ia hilabetez gelditu zen. Erreboltaren aurrean, aginteak “gerra egoera” deklaratu zuen.

Buenos Aires, 1907

Europatik heldutako migrazio olatuak eragindako populazio hazkundearen ondorioz, Buenos Aires-en (Argentina) jendea conventilloetan pilatuta bizi zen. Hala deitzen zitzaien gela mordoa eta bainugela komunak zeuzkaten eraikin handiei, eta familia mordoa batera bizi zen horietan. Espazio oso murritzetan jende kopuru handia biltzen zen, eta horrek eragin zuen, Barakaldon bezala, jendea osasun gabezia baldintzetan bizitzea.

Egoera hori batetik, eta alokairuen prezioen igoera bestetik, maizterrek alokairu greba hasi zuten; alokairuak %30 jaistea eta etxebizitzen baldintzak hobetzea eskatzen zieten etxejabeei. Mugimendua azkar hedatu zen maizterren artean, herrialdean barrena zabalduz. Protestei amaiera eman asmoz, gobernuak etxe-kaleratze masiboak agindu zituen. Antolatutako herriak, baina, aurre egin zion: anarkistek eta sozialistek beren lokaletako ateak ireki zituzten grebaren antolaketari lekua eskaintzeko. Istiluak jazo ziren grebalarien eta polizien artean, eta erresistentzia testuinguru horretan poliziak 17 urteko Miguel Pepe gaztea hil zuen tiroz.

Emakume grebalaria, eskoba eskuan.

Etxebizitzaren aldeko borrokan ohikoa izan ohi denez, honetan ere emakumeen papera esanguratsua izan zen. Poliziarekin aurrez aurrekoetan ez ezik, bestelako ekintzetan ere nabarmendu ziren emakumeak: jasota dagoenez, hainbat emakumek beren haurrekin batera “eskoben martxa” egin zuten La Boca auzoan, erratza eskuan hartuta etxejabeak ekortzeko asmoa zutela adieraztera emanez.

Veracruz, 1922

Hiriko portuan populazioak izandako hazkundearen aurrean espekulaziorako aukera ikusi zuten etxejabeek. Alokairuen prezio gehiegizkoen aurrean haserre, sexu-langileek alokairu greba hasi zuten 1922ko urtarrilean Veracruzeko (Mexiko) Huaca auzoan. Alokatuak zituzten bizilekuetako koltxoiak eta altzairuak leihoetatik jaurtiki zituzten, su handia egin asmoz. Segidan batu zitzaizkien protestara portuko langileak; eta egun gutxiren buruan Maizterren Sindikatu Iraultzailea sortu zuten. Martxoan abiarazi zuten alokairu greba, eta maiatza bukaerarako, 30.000 mila pertsona baino gehiagok utzi zion alokairua ordaintzeari, eta hainbat etxetako leihoetatik zintzilikatu kolore gorriko pankartetan ondoko leloa irakur zitekeen: “Greban nago eta ez dut alokairua ordaintzen”. Protestak herrialde guztian barrena hedatu ziren.

Alokairu grebaren baitan egindako protesta. Erdian Maria Luisa Marin militante anarkista, greba hartako pertsona ezagunenetakoa bilakatu dena.

Bartzelona, 1931

Alokairu greba ororen sorreran nola, honetan ere etxebizitza krisiak zetzan atzo-oihal gisa. Batetik, altuak ziren bai langabezia tasa zein alokairuen prezioa, eta bestetik, hirira iristen joandako migratzaileekin populazioa hazi egin zen eta etxebizitza eskaintza urria bilakatu zen.  Ondorioz, behar baino jende gehiago hasi zen etxeetan pilatzen, osasungarritasun gabezia baldintzetan; are gehiago, “lo egiteko etxeen” fenomenoa hedatu zen, eta jendeak soilik lo egiteko erabiltzen zuen espazioagatik ordaintzen zuen.

Egoera horrela, CNT sindikatuak alokairu greba deitu zuen Eraikuntza Sindikatuko Ekonomia Defentsa Batzordearen bitartez; sektore horretako afiliatuen artean langabezia tasa %40koa zen. “Ondo jan, eta dirurik ez baduzu, ez ordaindu alokairua!” aldarri, greba sustatzeari ekin zioten, eta epe laburrean milaka maizterrek egin zuten bat alokairua eteteko deiarekin. Auzoz auzo, greba hirian barrena zabaldu zen, 100.000 maizter ingururen parte hartzea lortzeraino.

Etxe-kaleratzeei etenik gabe egin zieten aurre maizterrek, eta konfrontazioa haziz joan zen herritarren eta poliziaren artean. Poliziaren indarkeriak 18 hildako eragin zituen, eta ehunka pertsonak egin behar izan zieten aurre atxiloketei eta prozesu judizialei. Alabaina, grebak gailur jo eta gerora ere protestek utzitako arrastoa nabarmena zen, maizter askok eta askok elkarrekin antolatzeari ekin baitzioten.

Gizon bat, lo egiteko etxe baten atarian.

Varsovia, 2010

Etxebizitza publikoaren pribatizazioaren aurrean, ZSP sindikatuak grebarako deia egin zien pribatizazioak pairatu zituzten maizterrei, eta 2010eko urrian alokairu grebari ekin zioten Varsovian (Polonia).

Urte bete lehenago antzerako esperientziaren testigu izan ziren herritarrak, maizter talde batek beren eraikinaren pribatizazioa ekiditea lortu baitzuen protesta bidez. Garaipen horrek eman zion bide Maizterren Defentsa Komiteari, zeinak etxe-kaleratzeko arriskuan edo pribatizazioari aurre egin beharrean zeuden norbanakoei laguntza eskaintzeari ekin zion.

ZSPk deitutako 2010eko greban ondoz ondo aritu zen Maizterren Defentsa Komitea ere, eta deialdia hainbat eraikinetara hedatzea lortu zuten. Pribatizazioei ez ezik, gentrifikazioari, etxebizitzen baldintza negargarriei eta alokairuen abusuzko prezioei ere egin zieten aurre. Protestaren bidez pribatizazio gutxi gelditu baziren ere, lortu egin zen Parlamentuak higiezinen merkatua are gehiago liberalizatuko zuen legea baztertzea.

Etxebizitza eskubidearen defentsan egindako hamaika protesten lagina besterik ez dira hauek. Gehiagoren gogoz geratu denak, Miren Osa Galdonak bere garaian idatzitako honetan aurkitu ditzake beste zenbait adibide.

Komunitatearen ongizateak ez du poliziarekin errimatzen

2020-03-25  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Biharamunean alarma egoera ezarriko zela jakinik bildu ginen lagun artean. Kosta egiten zitzaigun zein egoeratan murgiltzear ginen imajinatzea, baina aurretik genuena ez zela egun batzuetarako itxialdi hutsala izango eta gauzak errotik aldatzera zihoazela iradokitzera zetorren sentimendua hasia zitzaigun barrenean ernaltzen. Berriz bildu arte luze itxaron beharko genuela susmatu genezakeen, eta perspektiba belztuz, koronabirusaren hedapena tarteko jendartean zabaltzen hasitako zenbait jarrera hasiak zitzaizkigun ordurako arreta ematen: birusa baino abiada handiagoan barreiatzen hasia zen beldurra, bizilagunarekiko mesfidantza elikatuz eta “herritar-poliziaren” figura ongarrituz. Itxialdi bezperako agur hura bera balkoietako eta gortina arteko zaindariengandik ahalik eta ezkutuen egin beharrean ikusi ginen; debekuak indarrean egotera iritsi aurretik, kalera ateratzea lintxamendurako motibo bilakatua zen.

Itxialditik astebete pasa igaro den honetan, ez da giro distopia itxura hartu duen errealitatean: basamortutako kaledun Polizia Estatu batean bizitzera igaro gara, zeinetan herritar asko eta asko indar polizialen eskuineko esku bilakatzen ari diren. Hala izaten lagundu du agintariek eginiko hiztegi belikoaren erabilerak: birusa etsai gisa aurkeztu eta koronabirusaren hedapenari aurre egitea gudu terminoetan planteatu dute, eta logika belizista hori barneratuta ari da polizia kalean den oro –arrazoia edozein izanik– etsaitzat jotzen, etengabeko abusu jarrerei inpunitate osoz bide emanez. Inpunitate osoz, kalean testigurik ez dagoelako batetik, eta bestetik, kale bazterrean edo leiho atzean egon daitezkeen testigu bakanetako askok poliziaren abusuzko jarrerak onargarritzat jo eta horiek salatzetik urruti, txalotu egiten dituelako. Harritzekorik ez kontuan hartzen badugu aipatu logika belizistaren arabera herritarrok nekez izan gaitezkeela lehen lerroko soldadu edota polizia ez den beste ezer.

Alabaina, ez gaizki ulertu: indar polizialenganako errefusak ez du bat “herritar-polizia” izatetik libratzen. Jakin badakigu inguratzen gaituen jendarte egiturak goitik behera eta alde guztietatik zeharkatzen gaituela, eta ondorioz, gustuko izan ala ez, denon baitan gorde daitekeela polizia agente bat, indar polizialak txalotu ez arren bizilagunekin polizia bagina bezala jokatzera eraman gaitzakeena. Entzun ditut segurtasun indarrak gorroto dituztenak pareko bizilaguna kuestionatzen eta epaitzen, aintzat hartu gabe pertsona bakoitza eta beronen errealitatea bakarra eta ezberdina dela, eta beraz konfinamendua egiteko hamaika era daudela. Jarrera horiek zuritzen saiatu gaitezke geure buruak engainatzera heltzeraino, “ongizate komunitarioarena” bezalako argudio errespetagarrien izenean adibidez, baina jarraituko dute direna izaten. Paralelismoetarako balio dezakeelakoan, poliziak kalean zebilen herritarra kolpatzen duenean txalo jotzen duenak ere uste du komunitatearen ongizatearen izenean ari dela. Ondokoa zaintzea eta zelatatzea ez direla gauza bera seinalatzea, beraz, funtsezkoa bilakatzen ari da; bai behintzat ongizate komunitarioaren izenean joera autoritarioak nagusitu daitezen ekidin nahi badugu. Hala egiteak soilik zabaldu ahal baitigu krisi honetatik errealitate bizigarriago batera igarotzeko atea.

Izan ere, geroz eta agerikoagoa ari da bilakatzen egoera honek ezinbestean ekarriko duela paradigma aldaketa, eta aldaketa hori dagoeneko hasia dela forma hartzen, arriskuak bezainbeste aukera mahai gaineratuz. Beraz testuinguruak exijitzen du kontzientzia hartu eta geure buruei galdetzea zein norabidetan lerratu nahi dugun errealitate berri hori. Zaintzak –bizitza, alegia– erdigunean jarriko dituen paradigma baten alde borroka egin nahi dugu, ala gehiengoaren kalterako diren logika zaharkituei utziko diegu beste behin gailentzen?

“Hilabeteetan kaosa, isolamendua eta beldurra bizi eta gero, normaltasunera itzultzeko desira ikaragarri indartsua izan daiteke, nahiz eta normaltasun hori abusuzko sistema izan”, ohartarazi du Max Haivenek ROAR bidez. Alabaina, kontuan hartuta “normaltasun” hark ekarri gaituela bizi dugun egoerara, lehengora bueltatzeak ez dauka aterabide itxurarik. Are gehiago, posible denik ere ez dirudi, gauzatzen hasia den aldaketak atzerabiderik gabekoa baitirudi. Hein handi batean geure esku dago aldaketa hori errealitate bizigarriago ala bizikaitzago baterantz bideratzea.

Denborarik galdu gabe lanean hasi denik bada, mugimendu feministaren mahai teknikoa eta auzo eta herrietako elkartasun sareak kasu. Alarma egoera honi segida emango diona bizigarriagoa den errealitate bat izatea nahi badugu, hartu beharreko norabidea zein den seinalatua dago jada. Alabaina, harantz abiatzea soilik izango da posible baldin eta, besteak beste, kolektiboa, zaintzak, elkartasuna eta elkar-laguntza lehenesten baditugu; denak ere zipayoaren printzipioei kontrajartzen zaizkion balioak. Paradigma berdinzaleago batek ezinbestean exijitzen du, beraz, barruan daramagun polizia akabatzea. Nago komunitatearen ongizateak ekintza hori beste gauza askoren gainetik eskertuko lukeela.

Koronabirusa kontrolatzeko aplikazioak eta muturreko zelatatzea

2020-03-20  //  Gizartea, Politika  //  Iruzkinik ez

Eusko Jaurlaritzak jakinarazi du koronabirusa prebenitzeko eta kasuen jarraipena egiteko aplikazioa sortuko duela. Hainbat herrialdetan erabili den formula mesfidantza iturri da, herritarren muturreko jagoletza normalizatu dezakeelako.

Iñigo Urkulluk ostegunean egindako agerraldian hainbat neurri aipatu zituen koronabirusari aurre egiteko, tartean sakelakoetarako aplikazio baten sorrera. Hainbat herrialdek egin dutenari jarraiki, Eusko Jaurlaritzak ere bere egin du sistema. Azaldutakoaren arabera, aplikazioak ahalbidetuko du prebentzio neurriak azaltzea eta ezagutzera ematea, eta baita kutsatuak diagnostikatzea eta horien jarraipena egitea.

Herritarrek aplikazioa deskargatu ahalko dute, eta behin instalatutakoan, sintomak dituenak galdetegi bat bete ahalko du, dituen sintomak eta datu pertsonalak xedatuz. Aplikazioak jasotako informazioarekin ondorioak aterako ditu, eta beharrezkotzat joz gero, erabiltzaileari koronabirusaren proba egiteko txanda emango dio. Positibo ematen duten herritarren jarraipena ere aplikazio bidez egin ahal izango da.

Sistema hau EAEn aplikatzeko lanean ari dira zenbait enpresa, Jaurlaritzako Osasun Sailarekin eta Osakidetzarekin batera. Urkulluren arabera, aplikazioak “berme mediko guztiak eta datuen babeserako sistemak” izango ditu. Alabaina, gisa horretako sistemek herritarren zelatatze muturrekoa normalizatu dezaketela seinalatzera datoz hainbat irakurketa.

Herritarren eskubideak, koronabirusa kontrolpean izatearen truke txanpona

Hego Koreatik dator koronabirusa kontrolpean hartzeko aplikazioaren ideia, eta beste hainbat herrialderekin konparaketa eginez gero, lortu dute koronabirusaren hedatzea apalagoa izatea. Alabaina, aplikazio bidezko sistemak izan ditzakeen albo kalteez ohartarazten hasiak dira hainbat, birusa kontrolpean izateak herritarren muturreko jagoletza eta eskubideen urratzea dakartzala seinalatuz.

Honezkero hainbat herrialdetan jarri dute martxan Hego Korean asmatutako sistema. Pauso hori ematen lehena Txina izan zen, eta bertako esperientzia ardatz hartuta, aplikazioak –beste zenbait neurriren artean– jendartearen zelatatze masiboari ateak ireki dizkiola azaldu du Lily Kuo-k, Kaosenlared.net atarian irakur daitekeen artikuluan.

Kuok azaldu du azken hilabeteetan gobernua maila handiagoan sartu dela herritarren bizian, eta hori “norma berria” bilakatu daitekeela, hainbat adituk ohartarazi dutenez. Norma berri horrek herritarren muturreko zelatatzea normalizatzea eragingo luke. Koronabirusaren aitzakiarekin hartutako zenbait kontrol neurri betikotzeko arriskuaren aurrean gaudela, alegia.

Aplikazioa tarteko denetik, txinatarren egunerokotasunean nola eragin duen azaldu du Kuok. Norbere bizitegi-gunera edo lanera sartzeko QR kode bat eskaneatu behar dute herritarrek, eta behin kodea eskaneatuta xedatu egin behar dituzte beren izena, NAN zenbakia, tenperatura eta egindako azken bidaiak. Bestetik, telefono operadoreak jendearen desplazamenduak arakatzen ari dira. Hori gutxi ez, eta zenbait sare sozialek –WeChat eta Weibo aipatzen ditu Kuok– kutsatuak egon daitezkeen herritarren berri emateko bideak sortu dituzte, eta zenbait tokitan gaixorik egon daitekeen herritarra salatzen duen norbanakoari ordainsariak eskaintzera heldu dira.

Baliabide teknologikoak birusa kontrolpean izateko tresna gisa behin planteatuta, hainbat ei dira ildo horretan lanean ari diren enpresak, eta aurpegi ezagutza bidez sukarra duten edo maskararik ez daramaten norbanakoak identifikatzeko teknologiak garatu dituzte. Herritar bakoitzaren osasun datuen arabera, hainbat aplikaziok herritarrak ohartarazten ditu kutsatutako norbait –edo kutsatu batekin harremanetan egon den norbait–  gertuan dutenean.

Guangzhou Wang Aizhong ekintzailearen hitzak jaso ditu Kuok: “Dudarik gabe, epidemia honek herritarrak kontrolatzeko aitzakia gehiago eman dizkio gobernuari, ez dut uste koronabirus-agerraldiaren ostean autoritateek jagoletza maila hau mantentzeari uko egingo diotenik”.

Kuoren arabera, adituek diote birusak aitzakia perfektua jarri diela eskura autoritateei, herritarren datu pertsonalak bildu eta horiek aztertzeko. “Arriskutsua, kontuan hartuta ez dagoela lege zorrotzik datu pertsonalen erabilerari dagokionez”, egin du irakurketa.

Pribatutasun eta informazio legeetan aditua den Stuart Hargreavesek jagoletza muturrekoa “norma berria” dela dio argi eta garbi, eta egoera berri honetan gakoa izan daitekeen aspektu bati erreparatu dio: “Txinak jakin behar du zein den herritarrak toleratuko ez duen jagoletza maila, halakorik baldin bada”.

Antza, koronabirusaren eraginez sortutako alerta egoera honen aurrean, neurtu beharrekoa ez da gorputzeko tenperatura soilik; areagotzen ari den kontrol sozialaren aurrean garatzen dugun tolerantzia neurtzen joatea ere komeni. Zein puntura arte estutu gaitzaken frogatu asmoz tenperatura hartuko digunik ez baita faltako.