“Euskara bidegurutzetik aurrera”: Euskalgintzaren zati bat eta Gipuzkoako Aldundiaren arteko lankidetza

Atalak: Hizkuntza

Euskalgintzako hainbat eragile, Mondragon Korporazioko ordezkariak, Eusko Jaurlaritzako eta Gipuzkoako Aldundiko karguak eta EAJko pisuzko kideren bat elkartu dira Oronaren Hernaniko Ideo egoitzan, Aldundiaren gonbidapenari erantzunez, “euskara bidegurutzetik aurrera” ekitaldian. Aretoaren sarreran, “Errausketarik ez!” pankartaren atzean dozena bat adinekok egin duten kontzentrazioarekin egin dute topo (azpiko bideoan, Olano aurkezpenera sartzen).

Markel Olano “euskara bidegurutzetik aurrera” aurkezpenera sartzen aurrean #erraustegirikez dela #euskara40 pic.twitter.com/xDMy6tFPoK

— Estitxu Eizagirre (@eeizagirre) 2017(e)ko maiatzak 18

Gonbidatu batzuek ekitaldiaren aurretik adierazi dute zehazki zeren aurkezpenera joan diren ez dakitela, “espektazioa” hitzarekin definituko luke beste zenbaitek. Mikel Irizarrek ekitaldiaren hasieran eta amaieran berariaz zera eskatu die gonbidatuei: “Datorren astean, 25ean, Gipuzkoako Aldundiak beste hitzordu garrantzitsu bat du, Tabakaleran. Bi urteko jarduera osoari balorazioa egingo zaio, eta oso garrantzitsua da euskararentzat, gizartearen ordezkaritza bilduko den ekitaldi horretan gure presentzia handia izatea. Horregatik eskatzen dizuet, euskararen mesedetan, hara joatea”. Ondoren mapa batean azaldu ditu duela bi urtetik hona martxan jarri dituzten ekimenak, 10 puntutan sailkatuta. “Aurkezpen korala” egin nahi izan dutela eta, lan ildo bakoitzean Aldundiarekin elkarlanean ari den eragile sozial batek egin du aurkezpena.

Argazkia: @OrainGipuzkoa

Markel Olanok ireki du “Euskara bidegurutzetik aurrera” ekitaldia. Hona bere hitzartzean azaldu dituen hainbat ideia: “Aldundira sartzean pentsatzen genuen une berezian geundela. Beharrezkoa zela euskararen alorrean denok elkarrekin egitea apustua, erakunde publikoak, eragile sozialek… denok batera apustua egin ezean, indarra galtzen joaten da. Garbi genuen beharrezkoa zela euskara eragileak erakunde publikoekin lotzea. Horregatik hautatu genuen Mikel Irizar, pertsona egokia, enfoke egoki batekin, ‘zubigintza’. Ikusten genuen euskara egoera jakin batean dagoela gure herrian eta egoera horri buelta emateko kontzeptuak aldatu behar direla, horregatik, ‘berdintasun’ izena jarri genion sailari, berdintasun kontzeptuarekin eta zubigintza filosofiarekin lanari ekiteko. Kike Amonarrizek Antton Abadia saria jasotzerakoan esan zuen euskara bidegurutzean dagoela. Ibilbide zaharrak agortze sintomak agertu ditu, eta anbizioarekin, bide berritik ekin behar diogu. Hor sartzen da berrikuntza, ikerkuntza. Osagai guzti horiekin ekin genion legealdi honi. Guk uste dugu bidegurutze hori atzera utzi behar dela eta bide jakin batean aurrera egin behar dugula normalizazioa garatzeko. Mapa honetan ageri diren puntuen artean, lehenbizikoa azpimarratzekoa iruditzen zait, alegia, ikus-entzunezko sorkuntza euskaraz sortzea. Gazteek erregistro formala eskolan lantzen dute, eta beste erregistroak lantzeko ikusentzunezkoak oso beharrezkoak dira”.

Jarraian, Mikel Irizarrek bigarren puntua azaltzeari ekin dio: “Bakarlanetik elkarlanera. Euskaran herri ekimenak garrantzi handia izan du eta aberastasun izugarria da, baina baldintzek ez dute lagundu aurrera jarrai dezaten. Ekintza pila horien artean baditugu batzuk eraginkortasun gutxi dituztenak, eskala ere hartu behar baita lehiakor eta anbiziosoak izateko. Saiatuko gara elkarlana eta sinergiak sustatzen eta traktoreak ere jarriko ditugu prozesu horretan laguntzeko”.

Lasarteko ekimena ikergai hartuta

Hirugarren puntua izan da aurkezpenean pisu gehien izan duen puntua: Gizarte aktibazioa. Irizarrek adierazi zuen “giroa bero” sumatzen dutela, Udaltop jardunaldietan ohiko asistentzia bikoiztu izana horren adibide. “Soziolinguistika klusterra da gure ikertegia nolabait” Irizarren esanetan, eta abiatu tokiko aktibazioa ikertzeko ildo bat abiatu zutela azaldu du, “aztertzeko zer izan den arrakastaren gakoa eta zer den hedatu daitekeena. Gizartea oso aktibo dago bestela ere, ezaguna da Egiako ekimena, Hernanin ere egin da, eta guk bereziki ikertu genuen Lasarte-Orian egin zuten esperimentua”.

Pello Jauregik azaldu du ikerketa: “Lau urtean behin maratoia egiten da Lasarten eta aurten erabaki zuten udalak eta Ttakun elkarteak aurrerapausoa ematea eta Aldundiak lagundu zuen ikerketa bidez. Esperientzia ongi dokumentatzea zen helburua, gero zabaldu ahal izateko. Ekimenaren izena izan zen baietz 40 egun euskaraz. Irten armairutik! badirelako euskaldun asko euskaraz egiteko ohiturarik ez dutenak. 2016ko urrian hasi eta abendu bitartean izan ziren 40 egunak. Ia 3.000 lagunek parte hartu zuten, bi figuretan: Belarriprest eta Ahobizia. Baldintza sozialak hobetu behar ziren herrian, euskararen erabilera sustatzeko. Horregatik, Belarripresten funtzioa da herritar denei esatea ‘euskaraz ulertzen dut, eta gustura hartzen dut niri euskaraz egitea’. Agian ez dira hitz egiteko gauza baina bai ulertzeko. Bigarren figura Ahobizia zen (957 herritarrek eman zuten izena). Hauek hartu zuten konpromisoa astebetez euskaraz egingo zutela euskaraz ulertzen duten denekin: ezagunak dituzten pertsonen artean badakite nork ulertzen duen, eta Belarriprest txapa daramanak ere adierazten du ulertzen duela; ezagutzen ez duten herritarren aurrean, aholkua zen lehen hitza euskaraz izatea”. Ikerketa horren emaitzak ekaina bukaeran argitaratuko dituztela adierazi du. Aurrerapen gisa, datu bat azaldu du, euskararen erabileran egon den eboluzioaren erakusle:

Esperientzia hasi baino lehen, (Ahobizien) euskararen erabilera %62,4 zen. %83,8-ra igo zen erronkan parte hartzearen ondorioz. %81,3-koa zen erabilera esperientzia bukatu eta bi hilabetera. “Beraz, aldaketa handia egon da kanpaina honi esker eta emaitza hauek denboran zehar mantendu egin dira” ondorioztatu du Jauregik.

Belarripresten funtzioa pasiboagoa zela azaldu du eta Belarriprestek izan duten jokaerari buruzko datua eman du: esperientzian zehar, %76-aren jarrera izan da euskaraz egin dietenean euskaraz egitea. “Moldatu egin dira solaskide euskaldunaren mintzora. Horrek esan nahi du pertsona batzuek euskara erabiltzeko joera baldin badute, gainerako jendeak gaitasun minimo bat badu joera duela egokitzeko. Beraz, aktibazioan pertsona gutxi batzuk behar dira baina baldintza sozial egokiekin, horrela, jende askok erantzuten du modu positiboan”.

Lantokietan euskara errazean

Jauregik azaldu du lantokietan euskararen erabilera sustatzeko Soziolinguistika Klusterra lantzen ari den motodologia: “Helburua da lantokietan baldintza sozialak lortzea euskaraz egin nahi duten pertsonek euskaraz egin ahal izateko. Gutxieneko baldintzetako bat da solaskideek euskaraz ulertu behar dutela. Lantokietan badira kide batzuk gutxi ulertzen dutenak, oso gutxi edo batere ez. Horrelako kasuetan euskaraz egin nahi dutenek ezin dute euskaraz egin. Egoera hori desblokeatzeko Ulersaioak metodologia prestatu genuen eta esperientzia pilotu batzuk egin ditugu: Gipuzkoako Ogasun taldean, Eibarko armeria eskolan, eta Fagor Arrasate lantokian. Metodologia da benetako elkarrizketa egitea baina euskaraz, oso gutxi ulertzen duten pertsonekin. Trebatzailearen zeregina da euskara errazean hitz egitea eta kideek gazteleraz frogatzen dute ulertu duten edo ez. Helburua da denbora laburrean kide horiek ulertzera iristea, horrek desblokeatuko lukeelako lantokietan euskaraz egin nahi dutenek euskaraz egitea”.

Mikel Azkarate, Ogasuneko langileak azaldu du esperientzia honek kognitibotik eta emoziotik izan duela asko: “Euskara ikasteko prozesuan hasi zirenak eta bidean geratu zirenak, lortu dute euskara ikasteko prozesuan pauso bat ematea. Lantaldeetan ‘hau ezinezkoa da’ bezalako mito batzuk erori dira”.

Topaguneak eta Jaurlaritzak elkarrekin landu duten “Euskarak 365 egun”

Topaguneko kide Jasone Mendizabalen hitzetan, “ekimen hau ere bidegurutzea gainditzeko ahalegin bat da. Berritzailea izaten ari da elkarlan bidea eta nahi genuke gizarte osora zabaltzea, zubigintzaren garaia delako. Lankidetza soziopolitikotarako inoizko baldintza onenak ematen dira eta berritzeko premia handia dugu. Mikroan gauzatzen ari diren esperientziak Euskal Herri osora zabaltzea da gure asmoa. Hiru helburu ditugu: hizkuntza ohiturei astindu bat ematea; tokian tokiko euskaltzaleak aktibatzea eta erakunde askoren babesekin hornitzea; eta epe luzeko lanketa izatea”.

Estibalitz Alkorta Jaurlaritzako sailburuak adierazi duenez, “modua da batez ere berritzailea. Bada garaia jauzi kualitatibo eta kuantitatibo bat emateko. Euskararen gehiengoak badu jarrera bat eta garaia heldu da jarreratik ekintzara pasatzeko. Batez ere elkarlana da planteatzen duguna, hiru planotan: gizarte eragile eta erakunde publikoen arteko elkarlana, tokian tokiko kolektibo eta nazio mailakoen arteko elkarlana, eta euskalgintzan eta beste esparrutan ari diren eragileen arteko elkarlana. Ez gara hutsetik abiatzen, badira hainbat tokian tokiko esperientzia (Egia, Agurain…) eta horiei eman nahi diegu nazio mailako oihartzuna. Ez da kanpaina huts bat, lan ildo bat da, arnas luzekoa, ohitura eta jarreretan eragingo duena eta era guztietako entitateak konfort guneetatik aterako dituena”.

Mendizabalek iragarri du ekimen hau herriz herri zabaltzeaz gain, 2018an herri guztiek elkarrekin 11 egunez euskaraz egitea dela proposamena.

Alkortak parte-hartzeko modua azaldu du: “Herriek izango dute aukera izena emateko, erakundeek ere eta herritarrek. Herriko euskalgintza eta udala elkarrekin aritzea nahiko genuke, baina kontziente gara herri batzuetan ez dela posible izango. Erakunde eta enpresei ere aukera eman diegu parte hartzeko. Belarriprest eta Ahobiziak perfilak erabiliko ditugu eta herritarrek bi perfil horietako batean izena eman beharko dute. Izena emateko baldintzak dira 16 urtez gorakoak izatea, Euskal Herrian jaio, bizi edo lan egitea eta Ahobizi izateko euskaraz hitz egiteko gaitasuna izatea”.

Segidan Soziolinguistika Klusterreko kide batek azaldu du aktibazioa nola egin lantzen ari direla, Tolosaldea bailaran eta Arrasaten esku-hartzeak gauzatzeko. Erakunde hauek osatzen dute lantalde teknikoa: Aldundia, Soziolinguistika Klusterra, Euskaltzaleen Topagunea, Emun, Elhuyar eta Donostiako Udala. Aktibazioa gertatzeko gakoak aztertu dituzte lehenik, esperientzia hauetara hurbilduta: Astra, Herri-ola, Ttakun, Euskal Herriko Mundu Martxa eta Egian Euskaraz Biz Nahi Dugulako egitasmoa. Ikusi dute balio batzuetan oinarritzen zirela esperientzia hauek eta talde motor bat zutela eta talde motor horren ezaugarriak aztertu dituzte. Taldean harreman egonkorra eta giro ona izatea, eta babes sozialaren eta ekonomikoaren garrantzia ikusi dute Soziolinguistika klusterrekoek esperientzia horietan.

Partaidetza eta euskarazko hedabideak

Irizarrek 5. puntua aurkeztu du (kooperazio linguistikoa eta partaidetza prozesuak), esanaz “ibilbide honen oinarrian parte-hartze prozesu bat dagoela”. Euskarazko hedabideekin “ituntze esplorazio bat” abiatua dutela aipatu du eta Alberto Barandiaran Hekimen herri ekimeneko hedabideen elkarteko ordezkariari eskatu dio bere ikuspegia azaltzea.

Argazkia: @euskaljakintza.

Alberto Barandiaranek esan du “partaidetza zer den definitu beharko genuke. Nik ikusten dut pareta bat botatzea bezala, elkarrekin, alde batetik eta bestetik. Ez dut ezer deskubritzen esaten badut euskalgintzaren bidea izan dela esparruak irabaztea erakundeei, edo erakundeekin eztabaidan. Egon da pareta bat bien artean eta partaidetza pareta hori botatzea da. Partaidetzarako ezinbestekoa da konfiantza. Ateak zabaltzean badaude bi jarrera, bata da atea ixtea korrontea datorrelako, eta bestea atetik harago joatea. Gure historiak eraman gaitu lehia planteamenduetara, eta orokorra da lehia hori gainditu nahi dugula. Partaidetza prozesu hauek gehiago ikusten ditut bide moduan, ibili beharreko bideak dira. Eta bide horrek ekarri behar du zerbait, bukaeran beste pareta batekin egiten badugu topo, frustratu eta atzera egiteko arriskua baitago. Konpromisoa egon behar du bukaeran zerbait egon dadin”.

Azaldu du berak parte-hartze prozesuan bi taldetan parte hartu duela, bata “Putzuberri”: “Planteamendua da euskalgintzako eragileak gabiltzala putzu txikien inguruan, eta bilatu nahi ditugula non dauden aurrekontu publikoetan beste putzu handiago horiek. Parte-hartzean bidea egin dugu, oso interesgarria, jarreragatik batez ere: proaktibotasun handia izan dugu eta identifikatu ditugu esparru batzuk, zuzendaritza batzuk, iristen ez ginenak eta iritsi gaitezkeenak. Esperientziak erakutsi digu jo dugula beste esparru horietara eta oraindik asko dagoela egiteko; seguraski erabaki politikoak ere behar dira, epe ertain edo epe luzeko prozesu gisa ikusten dut. Bukaeran zerbait egon behar du, bestela tentazioa egon daiteke atea ixteko eta berriz goxo egoteko”.

Hedabideen “balizko ituntze baten prozesuan” ere parte hartzen ari dela azaldu du: “Inoiz ez gara egon horrelako egoera batean, esertzen garena administrazioarekin eta aztertzen duguna zer aukera egon daitekeen arnas luzeko proiektu bat egiteko. Horren atzean dagoena alde bietako aitortza dago: Aitortzen ari gara administrazioa bidaide izan daitekeela, eta aitortzen ari gara hedabideek ongi egiten dutela lana eta horiekin egin nahi dela lana. Esplorazio prozesuan gaude, eta egin behar dugu bide hori, ez daukagu beste irtenbiderik, sikiera pareta non dagoen ikusteko eta paretarekin topo egitean botatzeko. Sektorea egonkortu egin behar da, baldintza duinak eman behar dira egiten duen lan hori egin dezan. Egonkortzeak esan nahi du baliabideak eta aukerak emango zaizkiola lana hobeto egiteko eta garatzeko”.

Diru-laguntza sistema

Irizar adierazpen hauek egin ditu: “Udaberrian egin dugun partaidetza prozesuaren bigarren fasean ondorio batzuetara iritsi gara eta ondorio horiek eramango ditugu hurrengo aurrekontuetara. 2018an hasiko dira emaitzak islatzen diru-laguntzetan, baina diru-laguntza sistema epe ertain-luzeko ikuspegiarekin ari gara planteatzen. Aldundiaren aurrekontu osoa pretenditu behar du eta saiatu hori lehiatzen Putzuberri ikuspegiarekin, biziberritze funtzioaren ikuspegitik. Erakunde sozialek izan dezatela bermatuta diru sarrera egonkor bat betetzen duten funtzioagatik, diru-laguntzetatik kanpo. Diru-laguntzetan aldaketa handi xamarrak aurreikusten ditut”.

Euskararen aldeko paktua

Irizarrek nahi hau adierazi du: “Jendeak sentitu dezala daukala erakunde eta alderdien konpromisoa. Ez dela gatazka kontu bat. Gehiegitan lotu da euskara gatazkarekin eta saihestu behar genuke. 2018 garrantzitsua izan daiteke zenbait ausnarketarako, Eusko Ikaskuntzak 100. urteurrena beteko du, eta ea gai garen oinarri komun baten bueltan adostasun handi bat eraiki eta gizartera trasladatzeko”.

FQM kudeaketa administrazioan

Irizarrek azaldu duenez, “enpresa esparruan oso ongi frotatuta dagoen FQM estiloa ekarriko da administrazioaren kudeaketara, eta iraultza izango da: kalitatea, prozesuak, pertsona, emaitzetara bideratutakoa, bezeroari bideratutakoa… kudeaketa aldaketan hizkuntza ardatzean jarriko dugu”. Kabia erakundeak prototipo bat egin du eta, zuzendari Arantxa Lekuonak azaldu du: “Mendekotasun egoeran dauden adineko pertsonei egoitzetan eta eguneko zentroetan zaintza eta arreta ematea da gure misioa eta horretarako iruditzen zaigu hizkuntza berdintasuna txertatuta egon behar duela. Helburua da zerbitzu hizkuntza euskara izatea zentroen %100ean eta bestetik, euskara lan hizkuntza izatea gutxienez zerbitzu zentraletan. Bikain Berria ziurtagiria da oinarria. Kabian hizkuntza berdintasuna kudeatzeko jarraibidea onartu berri du Gizarte Politikako Sailburuak, gure erakundeko lehendakariak. Garrantzitsua da ebaluatzea, jakitea benetan gure zentroetan zerbitzua eta lana euskaraz egiten ari garen”.

Erreferenteak euskaraz

Irizarrek aurkeztu du azken puntua: “Hau da azkena abiatu dugun ekimena, baina ibilbide luzeena duena. Soziolinguistika klusterrak Eralan ildoa jarri zuen martxan duela 8 urte, enpresetan euskara ikertzeko: bere ibilbidean ikusi zen lidergoak garrantzitsuak zirela euskara sustatzeko, eta ondoren erakunde publikoekin uztartu zen la hura. Gipuzkoa Berdinago taldea sortu genuen, Gipuzkoako dozena bat erreferente bildu genituen duela hilabete bat eta proposatu genien 6 hilabeteko ekimen bat, ea hizkuntza berdintasun portaera bat definitzeko gai garen eta horretara iristen bagara publiko egiteko eta jarrera hori mantentzeko konpromisoa hartzeko. Elebitasunarekin ez diogu aurre egingo desberdintasun egoera honi, euskaraz gehiago funtzionatu behar dugu, indartu egin behar ditugu euskarazko praktikak”.

Gipuzkoa Berdinago talde horren kide den Mondragon Korporazioko bi kidek aurkeztu dute euskara nola lantzen duten. Ander Etxeberria hizkuntz arduraduna: “Mondragon Koporazioak konpromisoa dauka euskararekin. Euskara normalizatzeko oinarriak garatuta ditugu, eta plan estrategiko bat egiten dugun bakoitzean puntu bat euskara da. Kooperatiben %30-ak dauka Bikain ziurtagiria eta %60-ak dauka euskara plana. Sentsibilitatea gizartean dago eta kooperatibetan sentsibilitate hori zuzenean doa aginte organoetara. Langileok gara jabeak eta guk hartzen ditugu erabakiak kontseiluetan”.

Jabier Markos Mondragon Korporazioko komunikazio arduradunak datu hauek eman ditu: “Gure zentroetan euskaraz ulertzen ez dutenak %13 dira eta ia departamentu guztietan daude. Euskaldunon leialtasuna %50ekoa dela dugu neurtuta. Urtero bi bilera informatibo egiten ditugu eta %50 euskaraz egiten dugu. Batzar Nagusian %30 egiten dugu euskaraz, badugu hobetzeko eremu bat. Batzorde iraunkorraren (hilero biltzen diren organoak, kooperatiba bakoitzeko kideez osatuak) dinamika naturala euskaraz egitea da, hori lorpen handia da eta oso harro gaude. Urteko Kongresua, %60 euskaraz egin genuen azkenekoa. Foroetan eta bilkuretan, aldiz, kosta egiten zaigu euskara erabiltzea. Nahiz eta Otaloran formazio kooperatiboa iaz egin zuten 1.600 kideetatik 900ek euskaraz egin zuten”.

Irizarrek ideia honekin eman dio amaiera aurkezpenari: “Beste bi urterako energia badaukagu bide hau osatzeko. Bidea ez daukagu oso zehaztuta baina norabidea bai: Lankidetza eta berrikuntza”.