Interkulturalitate kritikoa: gure oparotasunaren sustrai arrazistak

Atalak: Sailkatu gabea

Olatukoopek antolatutako ekonomia dekolonial eta interkulturalitate kritiko tailerra eman zuen Emilia Larrondok apirilaren 30ean Errenteria-Oreretan (hemen irakur daiteke kronikaren I. zatia).

Interkulturalitate kritikoa definitu zuen Larrondok: proiektu sozial, epistemiko eta etiko bat da, menperakuntza eta subalternazio historia bizi izan duten pertsonengandik sortua. Boterearen arazoari heltzen dio eta arrazializatutako botere egiturak aldatzea bilatzen du. Merkatuaren interesak pribilegiatzen dituen politika neoliberalei aurre egiten dio.

“Gu vs besteak” modernitate arrazista

Mendebaldetik ikasi dugun modernitatearen irudia gogoratu zuen Larrondok, zertzelada nagusiak emanaz: Frantziako iraultza eta Ingalaterrako industria iraultza; zientziak agur esan zionekoa nekazal munduari, erlijioari eta errege sistema feudalari…; “argi urteak”, garapena etorri zela, bizitzak denean hobera egingo zuenaren promesa sinetsi genuela naturaren dominioa eskuratu genuelako…

Azaldu zuen Latinamerikan ere Europa Mendebaldeko historia ikasten dutela (Grezia, Erroma…) inoiz ez Asia edo Afrikakoa. Gauza bera filosofian: “Afrikan ez dagoela jakintzarik saldu digute”.

Arno Petersen 1974ko mapari begira, munduaz dugun iruditegi geografikoa ere erabat eurozentrista eta desitxuratua dela ikusi zen.

Modernitatearen beste aurpegia, historiako klaseetan kontakizunetik at utzi ohi dena, ekarri zuen gogora Larrondok: Abya Yala kolonizatu izana pare bat mende lehenago, Amerika izena emanaz lurralde hari: “Ekarri zuen lurren sakeoa, baina baita biztanleena ere”, herriak eta hizkuntzak desagerraraziz, eta lanerako esplotatuz. Zapalkuntza horretan arraza izan zen ardatza: Kolonizazio garaian espainiarrek egindako kasten klasifikazio zehatzaren irudia erakutsi zuen: zenbat eta zuriago orduan eta gorago boterearen eskilaran, eta zenbat eta “mestizo” edo azal beltzekoago, beherago. “Kolorearen arabera posizio bat dugu bizitzan: eredu koloniala bizi dugu egun ere, ez da iraganeko kontua”. Hona hemen irudia:

Bitartean, hemen sorginak erre zituztela azaldu zuen, Silvia Federiciren Kaliban eta sorgina gomendatuz: “Emakumeen lana sakeatu zuten. Emakumeek lehen lurrera sarbidea zuten, baina kapitalismora pasatzeko beharrezko izan zen emakumeak etxera joatea, ‘lan’erako sarbidea gizonek bakarrik izatea. Inkisizioa izan zen erakunde nagusia eta emakumeen gorputza kontrolatu zen: lehen belarrei eta osasunari buruzko jakintza zuten… posizionamendu hori lapurtu zioten eta subordinazio egoeran jarri zuten emakumea, bizitzaren erreprodukziora mugatuta”.

Zientziak naturaren gainetik jarri zuen “gizona”. Zeren emakumea naturaren maila berean jarri zuen, eta biak ziren dominatu beharrekoak. Gizonen eredu erabat normatiboa ezarri zen eta bizitzaren ikuspegi antropozentrista.

Gure buruarentzako gaurko galderak

Nola eusten zaio arrazista den hierarkia horri oraindik ere? Larrondok eman zuen erantzunetako bat izan zen dominazioa indarkeriarekin egiten dela, “gu” eta “besteak” bereiziz. “Gu” gizon, zuri, heterosexual eta “besteak” diferenteak direnak (beltz, emakume, homosexual, natura) salbaje, barbaro, animalia, ez gizaki, arima gabe.

Aitak azaltzen dio Mafaldari non bizi diren eta buruz behera bizi direla ondorioztatzen du. Buruz gora bizi diren herriak garatuenak direla justifikatzen dio bere lagunari Mafaldak, buruz behera bizi direnei ideiak erori egiten zaizkielako.

Zergatik da hegoaldea hegoalde? Zergatik kontsumitzen du iparrak munduko baliabideen %80? “Kasta eredutik eraikitakoa da” oroitarazi zuen Larrondok.

Nola iristen gara azal kolorea edertasunarekin eta gaiztakeriarekin lotzera? Behean ikus daitekeen bideoa jarri zuen (gazteleraz dago), zeinetan ikusten den ia denak zuriak ez diren umeek panpina politena aukeratzeko emanda zuria aukeratzen dutela, eta nor den gaiztoa galdetuta beltza seinalatzen dutela. “Arrazakeria asimilatzen eta erreproduzitzen dugu” gehitu zuen Larrondok.

“Arrazakeria sistema kolonial baten ondorio da. Bizitza hierarkizatzen du, batzuenak gehiago balio du besteenak baino. Arrazakeria ez da zerbait indibiduala, soziala da. Eta kontenporaneoa”. Egun lan prekarizatuaren eta esklabutzaren sustraietan dagoena arrazakeria dela azaldu zuen. “Arrazakeria kasta modeloetan oinarritzen da. Zapalkuntza ulertzeko arraza ardatza da”.

Non gaude munduan? Zer leku du gizarte honek beste batzuekiko? Hemengo industriek nola eragiten dute munduko posizioan?

Abya Yala-ko herrietatik dator paradigma aldaketa

Egungo garapenaren eredu hau herri indigenek 80ko hamarkadatik kuestionatu dutela azaldu zuen Larrondok, politika neoliberalak ezarri zirenetik alegia.

Eta paradigma aldaketa planteatzen dutela: lehen zientzia zen ongizatea eskainiko ziguna. Lehen gizona zegoen unibertsoaren zentroan eta dena zegoen bere zerbitzura: emakume, lur, animalia… “Orain denak egon behar du orekan eta erdian bizitza jarri behar dugu, ez onura materiala”. Bizitza ona, bizitza duina, kontzeptua han sortu eta garatua da.

Abya Yalako herriek Mendebaldeko garapenak dakarrenari uko egin nahi diotela azaldu zuen: “Ez dugu nahi makinariarik, komunitate batera lana ekarriko duena, burujabetza suntsituko duelako: eskulana izango gara meatzean eta irabaziak kanpora joango dira. Lurra pozoituko dute eta hamarkada batzuk geroago enpresak alde egiten duenean ezingo dugu lurra landu”.

Zer da jatorrizko herri izatea?

Diapositiba batean, deskripzio ederra egin zuen:

“Jatorrizko herri izatea, sarrita, zapalkuntzaren sinonimo da, diskriminazioarena, pobreziarena eta indarkeriarena. Honen arrazoia da jatorrizko herri gehienak noizbait kolonizatuak izan zirela, eta horrek ekarri zuen sarritan motaren bateko esklabutza.

Munduko biztanleriaren %5,3 dira.

Haien lurretan kontserbatzen da Lurraren bioaniztasunaren %80, baina lur horien %11ren jabe dira soilik.

Haientzat lurra ez da soilik ondasun ekonomiko bat, baizik eta da beren arbasoak bizi izan ziren espazio fisiko eta psikosoziala, beren harremanak eta antolaketa soziala egiten den espazioa da eta beren nortasuna eta balioak eusteko elkarreragiten duten espazioa da”.

Paradigma horretatik jatorrizko herriek egin dituzten konstituzioek natura eskubidedun izaki gisa aitortzen dutela azaldu zuen Larrondok.

Dekrezimenduaren beharra azpimarratu zuen paradigma aldaketa egiteko eta Euskal Herrira etorri zenean bertako kontsumo mailarekin harritu zela azaldu zuen: “Mundu guztiak hemengo bizi estiloa izango bagenu, nahiz eta erdi mailako jendea izan eta ez elitekoa, 20 planeta beharko genituzke. Ez da jasangarria. Paradigma aldaketak, ongi bizitzeak, gure proiektuak birplanteatzeko pistak ematen dizkigu”.

Gure ongizatea beste herrien zapalkuntzan oinarritzen baita: “1492an jatorrizko herriak beren lurretatik bidaliak izan ziren, eta egun ere bai”.