Euskara queer da

Atalak: Feminismoa, Hizkuntza

Argazkia: Hik Hasi.

“Euskara ez da genero hizkuntza, ez du genero morfemarik” azalduz hasi zuen UEUren Generoa eta Kazetaritza ikastaroko hitzaldia Amelia Barquinek. Ordea, “hizkuntzak ez dira sexistak, erabilerak dira sexistak” ohartarazi zuen segidan, galdera klabea pausatuz: “Euskaldunok elebidunak bagara, posible ote litzateke gazteleraz mintzo garenean sexista izatea eta euskaraz ari garenean parekide?”.

Jarraian, kazetaritzan zer hitz zehatz eta adierazpide erabili debatea planteatu zuen genero betaurrekoak jantzita. Hemen adibide batzuek:

– Hitanoa. Hartzailea plurala denean maskulinora jo ohi da (“kantazak euskalduna”, “hau duk umorea”…). Antton Olariagak Zakilixut tiran hasitako “zank” estrategia zabaldu da idatziz.

– “Gizon” hitza. Gizon-emakumeak izendatzeko erabili izan da baina dagoeneko adostasuna dago espezifikoa dela, ez duela gizon-emakumea ordezkatzen. Zer egin, ordea, gizon-etik eratorritako hitzekin?

– “Gizarte” hitza. Bere ordez “jendarte” erabili daiteke. Angel Errok Berriako zutabean ohartarazi zuenez, “jende” hitza “gens”etik dator ordea, eta leinu esanahia du, noblearena. Hitz sexista bat beste hitz klasista batez ordezkatzen ariko ginateke. Irtenbide biribilik ez dago oraindik, beraz.

– “Gizalege” hitza. Bere ordez “jendetasun” erabili daiteke.

– “Gizaldia” hitza. Bere ordez “belaunaldi” erabili daiteke.

– “Giza-” (baliabide, -harreman…). Bere ordez “humano” erabili deiteke (baliabide humano, harreman humano…). Baina humano “homo”tik dator, eta “homo”tik dator erdarazko “hombre” ere, beraz arazo antzerakoa genuke.

– Erderakadak zuzenean sexistak egiten ditugu: “Zenbat seme dituzu?” (seme-alaba esan beharrean). “Rubio-rubia” eta abar bereizten ditugu.

– “Neba-arreba-anaia-ahizpa” lauak irakastea gomendatu zuen, genero harreman guztiak kontuan hartzen dituelako.

– “Aiton-amonak, aita-amak…” Bikoteen ordena: zein ordenetan esan guk erabaki dezakegu, “amona-aitonak”, “alaba-semeak”…

– “Sa” bukaerako femeninoak, zubereratik hartuak: jainkosa, printzesa, dukesa… ez da komeni. Hitza feminizatzeak esan nahi du jatorrizkoak maskulinoak direla eta ez da hala, euskarak ez du hitzik jatorrian markatzen. Ez dator bat euskararen izaerarekin.

– Euskaltzaindiak ofizioak arautzerakoan gaztelaniazko hitzak hartu ditu, fonema maskulino eta guzti: “filologoa”… izan zitekeen “filologialaria”.

– “Anaitasuna” hitza: bere ordez erabili daiteke “adiskidetasuna”, “senidetasuna”, “aurridetasuna”…

– “Agure-atso” konnotazioak: landu beharrekoa da gizon hitzek eta emakumeenek duten karga diferentzia. “Zakila” eta batez ere “alua” irain moduan erabiltzea. “Maisu lana”ren ordezkoak bilatzea, “jaun eta jabe” (“andre eta jabe” erabili daiteke), “txapelketa” (saria bera planteatu liteke egunen batean?), “ama hizkuntza”…

– “Putada, putakumea”… neutroak dira edo laguntzen diote prostituzioaren estigmazioari? “Ipurditik sartu, popatik hartu, marikoia” galdera bera egin liteke sexu joeren inguruan. “Alua, potorro bat eginda, koñazo” gauza bera emakumeen sexu aparatuaz…

Hitzaldia amaitu zuen nabarmenduz euskara pagotxa dela entzulea ezustean harrapatzeko (literaturgileek baliatzen dute “medikua eta erizaina” esan eta irakurleok irudikatzen ditugun generoak trukatuz sorpresarekin jokatzeko) eta baita ere generoen binarismoa hautsiz queer hizkera lantzeko. “Euskaraz ari garenean ez dugu dena gizon-emakume sailkatu beharrik”.