“Apirilaren lehenengo bi asteetan”, entzun dugu irratian, “44 gaixo hil ziren Covid-19ak jota Hego Euskal Herrian”; artean maskara asko ikusten bazen ere, lehenaldi urrun bateko gauza ziruditen gainontzeko arauek; inork etzuen ya kalean haietaz hitzegiten.
Aste ber haietan, Shangain, Covidez edo Covida zuela inor hil gabe artean, itxialdi zorrotza dekretatu zuten agintariek. Handik heldu ziren irudietan -etzen lehen plano askotara iritsi notizia- hiriko poblazio sumindua ikusten genuen… “Izugarria da”, esaten zuten aho batez komentaristek; birusaren erabilpen politikoa salatu zuten askok.
Orain dela bi urte gure hitzez esan genuena, debekatu zigutena, orain, konparazio, Markus Gabrielen La realidad en crisis liburuan sinple eta garbi esanda atzeman dugu: “Gizartearen erreakzioa bere osoan, bereziki erreakzio politikoa, politikoki inplikatuak diren Robert Koch Institutua bezalako agenteen birus-sailkapenak, berdin Munduko Osasun Erakundearen pandemia-deklarazioa ere, ezin dira ulertu, besterik gabe, entitate natural baten (birus baten) eta haren efektu patologikoen aurreko erreakzio naturaltzat. Sistema haundiek beren baloreak eszenifikatu eta gertakariak beren moduan ulertzen dituzte”.
Bi urte luzean, “hala dio zientziak”, eman izan digute azkenburuko arrazoia erlijio berriaren apaizek; mezadunek, berriz, belauniko edo ez oso tenterik: “zientziak hala badio…”
Zientziak bere-beretik hitzegingo balu bezala; bitartekari batzuk ezpaleude bezala, maiz zientzilari deituak, zientzia esaten dutenak: diren tokitik esan.
Bi urte luzean, zientzilari, mediku, politiko, kazetari gehienek, birusaren gainean zekitenekoa egiteaz bat, ezjakinarena egin dute hortaz. Jakin badakite, baina… Zer dira, gaiztoak? Ergelak? Ergelentzat ari ote da idiota?
Andrei Tarkovskiren Nostalgia filmean, idiota bat, Domenico, ahalegintzen da behin eta berriz kandela bat piztuta daramala bainuetxe bateko pistina alderik alde pasatzen… ekintza horrek humanidadea salbatuko duelakoan.
Urola aldean, kalean, ‘hitza’ esanahian, bere matizekin, erabiltzen aditu badugu paola, bertako baserrietan, berriz, aspaldi eztela, paola, kriseilu mota bati: olio-ontzia edo kandela kristalez babestuta zeukan esku-argiari esaten zitzaion.
… Paola pizturik edukitzeak badu sentidorik: nork bere txokoa eta bere esku-aldea argitzearekin, bere bide txikia eta agian besteen bideak ere argitzen ahal dituen argia…
“Zoonosian -esaten digu Iñaki Segurolak- gertatzen omen da pixti sanoak gaiztotu egiten direla, gaixotu ez-ezik, eta gaiztorako joera bat hartzen dutela, gaitz-kutsatzailea, ze ‘karga birikoa’ haunditzen omen zaie asko, sistema inmunea apaltzen zaielako, eta hori da izugarri aztoratu eta estresatu direlako gizakiaren esku-sartze eta jarrera inbaditzaile suntsitzailearekin, eta, bestalde… edo alde berean, bioaniztasunaren galerarekin, beren bizilekua izorratzen edo murrizten zaie, basoa edo dena delakoa […] uzte hauekin, zapuzte hauekin, lagun minen arteko abandonatze hauetan, eee… bizilekuaren edo bioaniztasunaren galeraren moduko zerbait ez ote den gertatzen zenbait gizakigan, utzia izan den gizakiagan, edo gizakien artean, eta gure baitako gizabaso koxkorrean ez ote den arnasa galtzen, arnasbide ona galtzen, eta giroa gaiztotzen”.
Bi urte hauetan giroa zenbateraino gaiztotu den, gutxika ari da azaltzen.
Definizio zahar baten arabera, “ongi dagoena eta gaizki dagoena juzkaten dituen barru-sentimendua” da kontzientzia. Norbere oharmenetik edo norbere sumaeran ere, egin behar dugunari buruz esan ohi dugu “hau ongi dago”, eta egin behar ez dugunari buruz “hau gaizki dago”.
Hitz nahasgarrien eta hitz abandonatuen aurrean, sentipentsurik gabeko zenbaki-kalkuluen aurrean ere: kontzientziatik eta sumaeratik, paolaren argitan esan ahal dugu, urte biotan birusa dela medio agintariek gurekin egin dutena, ondo gaizki egina dagoela.