“Kolonizatzaileen jarrera da pentsatzea emakume indigenek, euren herria defendatzeagatik, eskubideak baztertzen dituztela”

Atalak: Feminismoa

Argazkia: Iván Rafel Castellanos Díaz/ Luna del Sur A.C.

Sylvia Marcos Feminismo Deskolonialen Sareko kide da eta “Más allá del feminismo. Caminos por andar” saiakera liburua aurkeztu du Mexikon. Bere hitzetan, liburu honek tradizio intelektual feministari “behetik eta ezkerretik” egin nahi dio ekarpena. Feminismoa deskolonizatu eta emakume zapatistekin elkarrizketan jarri nahi du. Zapatismoak 20 urte bete dituenean, Soraya González Guerrerok elkarrizketa egin dio Pikara Magazinen.

Besteak beste, eztabaidarako bide ematen duten ideia hauek jaulki ditu elkarrizketan:

(Ezer baino lehen, nor da Sylvia Marcos?)

1993an Mexikoko Unibertsitate Autonomoan zebilela gazte batek eskuorri bat eman eta ezkutatu egin zen. Zapatismoaren lehen buletin ofiziala zen. Irakurtzean, emakume zapatisten Lege Iraultzailearekin egin zuen topo, erresistentzian zeuden komunitate guztiek adostutakoa zena, eta lege hori lurralde eskubidearen aldeko Nekazal legearen ondoan ageri zen. Zapatismoan emakumeen eskubideen aldeko apustu esplizitua ikusi zuen, eta hori nobedade historikoa dela dio: “Emakume indartsu horiek denak autoritate postuetan ikusi nituenean maitemindu nintzen zapatismoaz”. Zapatismoa barrutik ezagutzen du eta hainbat liburu idatzi ditu emakume zapatistez eta feminismo indigenaz.

Emakume zapatisten lorpenak medikuntzan eta politikan

Gobernu autonomoak autoritate espazio handia ematen die emakumeei. Bertako kulturetan badira botere espazioak emakumeentzako bakarrik direnak, eta zapatismoak bere proiektu politikoko parte egin ditu. Bertako emakumeek hainbat jakintza landu dituzte (sendabelarrak, erditze-lanak…) mundu hiritarreko klase ertainak gutxietsi dituenak. Zapatismoarentzat berriz, medikuntza hori bere proposamen politikoko zati da, medikuntza hori errespetuzkoagoa delako gorputzarekin, holistikoa da eta beharrezkoa denean badaki bateratzen medizina alopatikoarekin.

Zapatismoak medikuntzan aritzeko emakumeak lehenesten ditu, emakumeen osasunean jarduten duten bakarrak emakumeak dira. Gobernu autonomotik kanpo emakume medikuek ez dute halako botererik, gizonezkoek bezero gehiago dute eta hobe ordaintzen zaie. Emakumeak beti lehiatu behar du jakintsuagotzat jotzen den gizon baten aurka.

Politikan, emakumeak autoritate nagusia duten guneetan daude, ez berdintasun sailetan. Komandanteak dira, baita hezkuntza bultzatzaileak, nekazal aholkulariak… askok irakurtzen eta idazten ez badakite ere, Ramona Komandantea bezala, antolaketan jeinu hutsa izan zena. Eta ez dute genero kuotarik, baina denei tokatuko zaie gobernatzea: kargu guztiak dira aldi baterako eta batzarrak hautatuak.

Indarkeria matxista gutxitzeko gakoak

Alkoholari uko egitea autonomiarako bide izan zen eta horrek asko gutxitu zuen emakumeen kontrako indarkeria. Erabaki zailenetakoa izan zen, herritarrak ohituta zeuden peri egunean mozkortzera eta garagardo saltzaileek itzeleko negozioa egina zuten. Jendea menpekoa zen. Errotik moztu behar izan zen.

Emakumeen lege iraultzailea ere erabakigarria izan da, emakumeen kontrako tratu txarrak debekatzen baititu. Euren asanbladatan emakumeak azaldu egiten du gizonak jo badu eta legea aplikatzen da. Ez da Espainian bezala, non poliziaren aurrean salatu eta gizonak hil egiten dituen. Polizia etxean salaketak jarri orduko beren bizitza arriskuan dute. Emakume zapatistek asanbladan azaltzen dute arazoa, beste edozein gatazka komunitario bezala. Asanblada da irtenbideak proposatzen dituena. Gizonari hiru abisu ematen dizkio asanbladak, eta hirugarrenean kanporatua da, gizona baita legea urratzen ari dena. Noski, horrek ez du esan nahi bidea erraza denik eta asanblada bakoitzean landu behar da gaia.

Feminismoa eta ikuspegi koloniala

Kanpoko feministek uste dute emakume indigenek euren herria defendatzen dutenez, ez direla euren eskubideez kontziente, bigarren mailan uzten dituztela. Jarrera hori kolonizatzaileena da, eskubideak hierarkizatzen ditugu, norbanakoenak eta kolektiboenak, eta pentsatzen dugu ezin dutela batera joan. Ezin dugu ulertu zapatistak aldi berean ari direla eskubide horiek praktikara eramaten. Zapatistek ez dituzte emakume gisa dagozkien eskubideak baztertzen, eta aldi berean beti gizonekin ari dira defenditzen autonomia eta lurraldea. Bi fronteetan ari dira aldi berean eta hori ikusten ikasi egiten da. Garrantzitsua da oinarrizko ezagutza bat izatea euren oinarri filosofiko eta euren kosmobisioarena.

Bestalde, eurentzat borroka ez da emakumeak gizonen “aurka” egin beharrekoa, “gizonekin” baizik, eta hori ulertzea asko kostatzen zaie feminista askori. Eta ez feminista hegemonikoei soilik (elitearekin eta gobernuarekin paktua egin dutenei). Beste feminismo gehiago ere badira ulertzen ez dutenak eta irakatsi nahi dietenak, lagundu nahi dietenak euren eskubideak defendatzen. Nola okurritzen zaie erabat ezberdina den mundu sinboliko batean sartu eta gorputzarekin eta sexualitatearekin lotua dagoen zerbait erakutsi nahi izatea? Zapatistentzat gorputza sinbolismoz betea dago, kosmosarekin lotzen da, lurrarekin, arbasoekin… oso gauza konplexua da eta feministak iristen dira esatera ez daitezela haurdun geratu. Nola da hori?

Jendea sendatu daitezkeen gaixotasun askok jota hiltzen ari da, eta zergatik dago dirua ugaldu ez daitezen bakarrik? Eskubide sexual eta ugalkorren kontzeptuaren distortsioa erabatekoa da. Ni han nintzen New Yorken, osasun sexual eta ugalkorraren adiera zehaztu zenean, eta emakumearen bizitza ziklo osoa hartzen zuen aintzat eta plazer sexuala emakumeen eskubide zela berreskuratzen zuen. Baina hori ezabatu egin zuten AEBek eta Iparrak finantzatutako GKEetako programek.

Eskubide sexualak eta ugalkortasunekoak deskolonizatuz

Nazio Batuek finantzatutako hainbat GKEtan aritu nintzen lanean. Latinoamerikako programaren zuzendari jartzeko proposatu zidaten, Rockefeller Fundationen. Baina ohartu nintzen han bazebilela diru bat borondate onarekin bakarrik azaldu ezinezkoa. Goiko esferetan mugitu nintzen eta goiko jendea zinikoa da. Rockefeller Fundationeko Latinoamerikako kargu gorenak ez zuen lotsarik izan esateko “nahi duguna da jende hori ez dadila gehiago ugaldu”. Kolpe gogorra izan zen niretzat, urtetan bazka eman zidaten eta benetan sinesten nuen emakumeek euren gorputzarengan botere handiagoa izan zezaketela, urtetan GKEetatik bultzatzen genuena egiten bazuten. Baina ohartu nintzen ezetz, eta hilabete batzuen buruan, neronek Mexikon abiatutako GKE pare batetik alde egin nuen. Ezin nuen jarraitu, Washingtondik aginduak jasoko banituen.

Gogorra egin zitzaidan. Hainbat harreman nituen, mundu osoan bidaiatzen nuen, oso estatus berezia nuen, eta bestaldera pasa nintzen kritikatzera. Nire mundu akademikoa birrosatu nuen, zeina alboratua baineukan Nazio Batuekin lan ekintzaileak egiteko. Ez dut batere damurik.

Urteekin saiatu naiz errespetatzen ikasten, emakume indigenek euren eskubideak aldarrikatzeko dituzten modu bereziak. Ez dute beste gabe guk nahi duguna eta aldarrikatzen duguna egiten. Hori da feminista askoren iruzurra, nahiz ezker kritikokoak izan. Zapatisten aldarrikapenak euren ezaugarrietan aitortu eta ebaluatu behar dira.