Plazetatik erretiroa hartu du maisuak

Atalak: Bertsolaritza

Erreleboa emanda utziko du plaza.

75 urte bete dituen egunean (maiatzaren 3an) iragarri du Xabier Amuriza Sarrionandiak bertsotatik erretiroa hartu duela. 1980an, txapela buruan, bertsogintza irauli eta bertso eskolak martxan jarri zituen eta geroztik etengabe aritu da bertsoz bideak urratzen. Omenaldia prestatzen ari dira bere inguruko bertsolariak, ekain amaierarako.

Euskadi Irratiko Faktoria saioan eman du albistea: “Nire gazia eta gozoa gaur da. Gaur egiten ditut 75 urte eta entzule guztiei jakinarazi nahi diet, gaur hartu dudala bertsolaritza uzteko erabakia. Jendaurreko ibilera uztera noa. Gaurko egunez, 7 urte egin nituen egunean, tabernan kantatu nuen jendaurreko lehen bertsoa, aitarekin. Beste sasi bertsolari batek txapela pasa zuen eta garai hartarako dirutza batu zuen. Geroztik, hemen gaude. Gaur amaitu dut ibilbide hori”. Azken hiru saioak aipatu ditu, ingurukoek azkenak izango zirela jakinik antolatu dituztenak: apirilaren 22an Legazpin; Bilboko San Anton plaza atzeko tabernetan; eta gehien “hunkitu” duena, apirilaren 29an Altzon.

Apirilak 29an Altzon egin zuen hura, “azken” jendaurreko bertso-afaria, alaba Mirenekin egin zuen. Erreleboa emanda utziko du, beraz, plaza. (bertsoa.com-en dago ikusgai Altzon egindako elkarrizketa eta kantatu zuen azken agurra).

Hona hemen hurrengo hilabeteetan omenaldiak iragartzen dituen kartela:

Bere ibilbidea errepasatzeko modu atsegina izan daiteke kontalari aparta ere badenaren hitzak irakurtzea, 2004an egin genion elkarrizketa honetan: “Plaza bat harrapatzen duena da bertsolaria“.

Kartzelan ernetako bertsogintza berria

1965ean apaiz egin zen, eta 1968tik aurrera, Francoren diktadura garaian, zazpi urte egin zituen preso, hiru espetxealditan (1976an Elixabete Garmendiak egindako elkarrizketan kontatzen du xehe) (Urko Apaolazak 2009an batu zituen 40 urte lehenago Gotzaindegian gose greba burutu zutenak). 1976an utzi zuen apaizgintza eta bertso ibilbideari ekin zion. Bi aldiz izan da Euskal Herriko bertsolari txapelduna: 1980 eta 1982an. Bertsozale Elkarteko Datu Baseak aitortzen duenez: “1980ko txapelketan, berritasun handia ekarri zion bertsogintzari. Haren hizkera, irudi eta metafora-mundua eta, oro har, bertsoak egituratzeko modua bereziak ziren, ordu artekoak ez bezalakoak. Neurri eta doinuetan ere berrikuntza handiak ekarri zituen: estrofa eta doinu asko sortu zituen, ordu artekoetatik oso desberdinak. Amurizarekin, bertsolaritza beste aro batean sartu zen”. Atzetik etorri diren puntako hainbat bertsolarik aitortu dute Amurizak eurengan izandako eragina (hemen Andoni Egañak kontatu zuen “bizitzaren pasartea“).

Plazan bezala eskolan maisu

Bertsolari jaio egiten zela esaten zen garai hartan (80ko hamarkadan) Amurizak “Hori bada baldintza, zuek jada betetzen duzue! jaio zarete!” egiten zuen aldarri, ondoren, bertsotan ikasi egiten zela azaltzeko. Bertso eskola asko Xabier Amurizak emandako ikastaro horietatik sortu ziren (webgune honetan duzue bertso eskolen sorreraren berri). Horietan lehena Santutxuko bertsolari eskola izan zen. Txapeldunak bertsolaritzari buruzko ikastaroa eman zuen Bilbon, egun Euskal Museoa den lekuan. Amurizak berak aitortzen duenez, talde hau izan ziren bere “esperimentutarako kuiak”: Hitzaren Kirol Nazionala eta Hiztegi errimatua idazten ari zen, eta praktikan non jarria izan zuen [Hiztegi errimatuaren berrargitalpen bat eskuetatik kenduko liokete gaur egun argitaratzaileei, bertso eskoletako ikasle oldeek. Zenbat etortzen diren galdezka!]. Ikastaroa bukatzean, Santutxuko gau eskolako kideek bertsolaritza lantzen jarraitu zuten, Joxerra Etxebarria maisu hartuta: “pentsatu genuen bertsotan egiten ikastea izan zitekeela euskara maila hobetzeko motibazioaren giltza. Amurizak ikastaroan irakatsitakoa praktikan ipini nuen Santutxuko eskolan”.

Amurizaren hitzalditik sortutako beste bertso eskola bat da Hernanikoa. Udaletxean Juanjo Uria alkate zela, udaletxeak antolatuta, Amurizak 1981eko azaroaren 11n eman zuela lehen klasea. Ikastaro horren ondoren herriko bi ikastolek bakoitzak bere eskola sortu zuen, eta helduek ere biltzen jarraitu zuten, euren kasa.

Amurizaren ikastaro gehienek ezaugarri berak zituzten: kopuruz oso handiak ziren, edade eta mota desberdineko jendea biltzen zen, bertsoa zer zen ez zekienetik bat-batean zerbait egiten zuenera. Amurizak “apoteosiko”tzat du garai hura, oso giro beroa sortzen zela du gogoan, herriz herri hainbat jende ezagutzen zuela, eta ikastaroek beti afaritan bukatzen zutela.

Txapelketetan

Bertsolari Txapelketa Nagusian Txapelduna izan zen 1980an eta 1982an eta hirugarren 1986an (ARGIAn finaleko egun hartan egin zioten elkarrizketa).

Bide urratzaile, beti

Bertsozale Elkarteko Datu Baseak dioenez, 90eko hamarkadan, plazarik plazako ibilia utzi, eta bestelako formatu batzuk lantzeko ahalegina egin zuen (gai-emailerik gabeko saioak bultzatu zituen, berak “Saio integral” deituak). Hona herriz herri eskaini izan dituen beste formatu landu eta berezi batzuk:

– Lazkao Txiki bat-bateko sorgina. Lazkao Txikiren pasarte eta bertsoekin emanaldia (1999an Joxepa Madariagak emanaldiaz eginiko kronika).

– Mende baten aldarriak XX.ean jarriak. Hautatutako bertso politiko eta sozialen bidez historian ibilbidea egiten zuten Jon Maiak eta biek.

– Harri eta herri. Arestiren poesia hautatuekin emaniko hitzaldi-errezitaldia.

Argitalpenak

Aurrez barkamenak, hain obra oparoa izanik zerbait kanpo geratuko zenaren beldur. Beste erreferentziarik duenak bidali, eta oso gustura gehituko dugu.

BERTSOLARITZA

– Hiztegi errimatua (1981, Elkar-AEK)

– Hitzaren kirol nazionala (1981, Elkar-AEK)

– Laurehun herri, mila bertso berri (1982, AEK–Elkar).

– Harri eta irri (1985, Elkar).

– Agur sagar beltzaran (2001, Bertsolari).

BIOGRAFIA

– Enaz banaz, autobiografia (1999, AEK – Bertsozale Elkartea).

– Vulkanoren atzamarrak: Rufino Arrola (2002, Euskal Herriko Trikitixa Elkartea).

– Mañukorta bertsonajea (2014, Bertsozale Elkartea)

ITZULPENA

– Bai mundu berria (1971, Kriselu-Lur). Jatorrizko testuaren egilea: Aldous Huxley.

ELEBERRIA

– Hil ala bizi (lehenik, 1973, edizio klandestinoa, Larraun ezizenez, eta gero Elkar, 1983)

– Oromenderrieta (1984, Elkar).

– Emea (1985, Elkar).

– Joan ziren zikloa:

1. Dinosauroak horizontean (2007, Xabier Amuriza).
2. Orain ezin naiz hil (2008, Interneten eskuragai).
3. Olatu bat kuartelen gainetik (2009, Lanku).
4. 4×4 operazioa (2013, Lanku)

POESIA

– Menditik mundura (1977, Egilea editore).

SAIAKERA

– Zu ere bertsolari (1982, Elkar).

– Bertsolaritzaren historia (1996, Orain).

– Euskara Batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala (2010, Lanku)

– Zazpi ebidentzia birjaiotzarako (2012, Lanku)

DISKOGRAFIA

– Menditik mundura (1978)

– Anje Duhalde Xabier Amurizaren kantari (1990)

– Bizkaiko kopla zaharrak (Joseba Tapiarekin elkarlanean) (1999)

– Vizcayatik… Bizkaiara (Oskorrik, Amurizaren Bizkaiko Bertsogintza liburuko bertsoz osatua) (2001)

– Betibizi (Leioako kantika korala eta Kepa Junkerarekin elkarlanean) (2010)

Xabier Amurizaren olerkiak beste hainbat kantariren abestiren letra izan dira:

– Mendian gora haritza. Imanol Larzabal, 1982

– Euskal Herrian Euskaraz. Oskorri, 1984

– Furra furra. Oskorri, 1984

– Mende lauren bat. Mikel Urdangarin, 2007