Mahai-ingurua: Munduko inprobisatzaileak elkarrizketan

Atalak: Bertsolaritza, Feminismoa, Sailkatugabeak

Ainhoa Agirreazaldegik egin du aurkezpena. Arratsaldeko saioan (19:00etan Tabakaleran) arituko diren inprobisatzaileak aritu dira elkarrizketan:

Karen Owen: Galestarra, kazetaria. Ikuspegi politiko kulturala du bere jardunak. Gizonezkoek taldearen babesetik inprobistatzen dute eta berak askotan bakarka inprobisatzen du eta saiatzen da poesia leku ezohikoetara eramaten (autobusak, kalea…).

Maria Isabel Servera: Mallorcarra, duela sei urte hasi zen inprobisatzen. Autodidakta. Euskal Herriko jardunaren oso antzekoak dituzte: tabernakoak, plazakoak…

Rebeca Limón: Huasteca. autodidakta da. Aukera gutxi ditu inprobisatzeko, jardunaldi hiberoamerikarretan normalean.

Yunet López: Kubatarra. 9 urtetatik inprobisatzen du. Etxetik jaso zuen tradizioa. Kazetaria.

Maialen Lujanbio: aurkezpenik ez du behar;)

Miren Amuriza: aurkezpenik ez du behar honek ere;)

Argazki orokorra

Karen Owen: Galesen ez dago emakume inprobisatzaile asko. Guk aulki bat ematen dugu sari nagusi, urteroko jaialdian. Poesia, kultura, errezitaldia, dantza elkartzen ditu jaialdi horrek. Honek gure langintzaren hastapenetara garamatza: poeta erregearen ondoko gizona izaten zen. Gales nazio txiki askoren nazioa izan da, printzerri txikiak daude, eta printzerri bakoitzak bere poeta zeukan erregearen ondoan, eta aulki edo trono bat. Horregatik da sari nagusia. 2001ean lehen aldiz irabazi zuen emakume batek aulkia. Mila urteko tradizioa dugu eta ordura arte ez zuen emakume batek irabazi. Oso garrantzitsua izan zen, beste emakumeek pentsatu zutelako “neroni saiatu naiteke”. Egun 12 emakume ari dira inprobisatzen, eta jendaurrean 2-4 aritzen dira. Jarraitzen du oso kultura maskulinoa izaten.

Maria Isabel Servera: Guk ez dugu kolektiboaren kontzientziarik, bi bakarrik garelako. Mallorcan 20 bat inprobisatzaile gara, horietatik 2 emakumeak. Ematen diren tailerretan orekatuago dago parte-hartzea, erdi eta erdi izango gara. Glosaren testuingurua oso maskulinoa zen, gauez eta tabernetan kantatzen zen, eta hor emakumeek ez zuten sarbiderik. Tradizioak gauza on eta txarrak ematen dizkigu, eta hau da horietako bat. Katalunian egoera ezberdina da, berrasmatu egin dutelako: transmisio naturala eten da, eta kantari zaharrak erreferentzia hartu arren, berrasmatu egin dute eta aurten egin duten sariketan 8tik 5 emakumeak izan dira.

Rebeca Limón: Huastecak huapango musikaren barruan inprobisatzen dugu, eta ez da asko inprobisatzen. Hiru emakume helduk inprobisatzen dute eta beste neska gazte batek. Oso zaila da emakumeon arteko komunikazioa, beste estatu batekoak baitira. Huapango jaialdietan elkartzen gara baina elkarbizitzarako denbora gutxi izaten da.

Yunet López: Nik sehaskatik jaso ditut lauda, inprobisazioak… Nire berraitona inprobisatzaile handia zen. Haren lau seme-alabatik seme bakarrak inprobisatzen zuen, baina gazterik hil zen. Nire amona zen beste alabetako bat, eta hark idatzi egiten zituen dezimak. Nire aitak ez du ez inprobisatzen ez idazten, eta galdetzen diot nola transmititu zidan, eta esaten dit hainbeste gustatzen zaionez, dena niri eman zidala. Urrezko aroan, non frontoiak betetzen ziren inprobisatzaileak entzuteko, gizon baserritarrak astoz joaten ziren emanaldietara eta andreak etxean geratzen ziren. 2000. urtean hasi ziren haurrentzako tailerrak, Alexis Díaz Pimienta izan zen nire irakaslea, eta neskak askoz gehiago ginen. Baina adinean aurrera, neskek utzi egiten dute, umeak edukitzeko. Kuban oraindik ere gizonen tradizioa da, emakumeak bere gaitasunak erakutsi behar ditu. Inprobisazioa majia da, poetak majikoak dira, eta nik dezima on bat txalotzen dut, datorren ezpainetatik datorrela. Ez dago repentismo femenino eta maskulinorik.

Maialen Lujanbio: badakigu emakumeek betidanik egin dutela bertsotan, baina ez espazio publikoan. Gaur egunera etorrita, bertso eskolak izan dira emakumeen presentzia ulertzeko gakoetako bat. Hastapena betidanik da naturala, txokea espazio publikoetara ateratakoan etortzen da eta hor bakantzen da emakumeen presentzia. 40 urteotan eboluzio handia izan du gai honek, nahiz izugarrizko bidea dagoen egiteko. Momentu oso interesgarrian dago bertsolaritza: plazara salto egitea lortu eta eutsi dioten emakume bakanek, urteetan saioko emakume bakar izanik, emakumeen bozgorailu izan dira, emakume arketipiko izan dira, errepresentatu dute emakumeA plazan. Azken urteetan, diskurtso feminista integratzean, emakume eta gizonen sentsibilizazioari esker, emakume bertsolari kopurua asko zabaldu da eta oso emakume desberdinak dauzkagu plazan: duela 40 urte onargarri izango ez lirakeen perfilak ere bai. Emakume ezberdin gehiago daude eta horrek diskurtso-iritzi-kantakera desberdinak ekarri ditu plazara, eta bere eragina du baita bertsotan ere. Emakumeen arketipo izan den emakume hori erlaxatu daiteke, mezu hori emakume gehiagok emango dutelako, eta has gaitezke emakumeen ñabardurak lantzen, ez beti korrekto agertzen, alde itsusiagoak lantzen… abaniko kreatiboa asko zabaldu da. Sortzaile bezala sekulako lasaitasuna ematen du, eta sormenerako bide interesgarria.

Miren Amuriza: Oraindik badira egitekoak. Kolektiboa biltzearen zentzua azpimarratuko nuke, gure artean hitz egitearen garrantzia. Gure artean hitz egiten dugu plazan gertatzen diren gauzez. Ni beste belaunaldi batekoa naiz, eta gure adinekook “naturalki” bizi izan dugu neskok elkarrekin kantatzea. Lujanbiori eta beste batzuei gehiago tokatu zitzaien gizonekin kantatzea. Hala ere, ez du esan nahi zailtasunik ez dugunik izan. Badago adin bat bertsolaritza jolasa den unetik zerbait serioago bilakatzen dena, eta nerabezaroarekin gurutzatzen dena. Etapa kritikoa izaten da eta neska askok atzera egiten dute. Zer gertatzen da une horretan? bakoitzak bere beldur eta mugak dauzkagula, eta hortik hitz egitearen garrantzia. Muga hori gainditu dugunok, urteekin gainerakoekin hitz egitean jabetzen zara zure beldurrak ez zirela zure beldurrak, denek bizi izan dituztela. Horregatik, atzetik datozenei bidea errazteko aukera daukagu. Bi bideak egin behar dira, kolektiboa eta bakoitzak berea.

Zer egin du zail eta zer eman dizue positibo emakume izateak?

Karen Owen: Poema irakurtzean inoiz ez dut galdetzen gizon edo emakumeak egina den. Batzuetan, tradizio maskulinoaren barruan, matxismo eta testosteronaren erdian, galdetzen dut, non geratu da sentiberatasuna? ez du zerikusirik generoarekin, poetarekin du zerikusia. Zer sentimendu eragiten dizkidan poemak, hori da begiratzen dudana. Metrika eta errimaz gain, ez dugu ahaztu behar bihotza, bihotzak helarazten gaitu publikoarengana. Poemak ez du generorik.

Maria Isabel Servera: Garai batean bakarra izan naiz, eta horregatik asko deitzen ninduten, saioan emakume bat egon dadin. Ze ondo! pentsatzen nuen, baina gero jabetzen nintzen  ematen zidatela nik nahi ez nuen paper bat. Hitz egin nahi dut nahi dudan gauzez, politikaz eta abar, ez dut nahi animatu nazaten emakume naizelako, ez glosa sexuatuaz aritu nadin… ni neu izateko lana egin behar dut.

Yunet López: Deziman denetik kantatu daiteke. Baina garrantzitsua da dezimak takoia eta soinekoa jantzi eta oholtzara igotzea. Emakumeek probatu beharko lukete poesia esperimentatzea, ihesbide bat delako, hegan egiteko modu bat… Guri gai bat jartzen digute kontrobertsiarako. Emakume-gizonen artean ari garenean, askotan sexu bidetik jotzen dugu. Nik parekotasuna sentitu dut, saiatzen naiz goiko mailara igotzen, obra ona egin dadila eta jendeak jakin dezala badirela goi mailako inprobisatzaile emakumeak. Gozamena da inprobisazioa, eta garrantzitsua da emakumeak hor egotea, entzun dadila emakumeen ahotsa bertsotan.

Maialen Lujanbio: Bertsoak ez dauka generorik, inporta duena bertso ona da… Baina esaldi horretan falta dena testuingurua da. Bertso ona da inporta duena, baina orduan kontua litzateke zer den bertso ona, eta hor hasiko ginateke testuinguruarekin talkan eta galderak sortuko lirateke. Berdin entzuten diren ahots guztiak, esaterakoan konfiantza eta sinesmen bera duten denek, ez baldin bada nondik datorren heziketa hori… bat-batekotasuna ezin da testuingurutik kanpo aztertu. Emakumeak emakume bezala dituen zailtasunak testuinguruari lotuta daude, ez bere doaiei. Obra da inporta duena, baina norbaitek sortzen du, eta hargatik era batera jasotzen edo entzuten da…

Aukera berdintasuna leukakeen mundu batean, normalagoa litzateke inprobisatzaileak erdi eta erdi egotea. Eman dituzuen kopuruetan, urruti gaude oraindik. Zer landu beharko litzateke, hemendik 30 urtera datuak oso bestelakoak izan daitezen?

Rebeca Limón: Gure eskualdean badira hainbat arazo: Hasteko, ez dagoela irakaslerik inprobisatzen irakasten duenik. Dakitenak oso zelosoak dira, bakarrik ikasi dutenez, besteek ere bakarrik ikastea nahi dute. Eta emakumeak ez dira bakarrik hastera ausartzen. Hori falta da, emakumeak ausartzea etxean edo eszenategian inprobisatzera. Gero eta neska gazte gehiago ari da huapangoa jotzen eta publikoak atsegin du, beraz, inprobisatzeko segurtasuna da falta zaiena.

Eneko Orozek zuzenean eman du. Bertan duzu mahai-inguruaren bideoa.