Zein balio izan dira gako Elhuyar, Ikastolen Elkartea, Elkar eta ARGIA aurrera ateratzeko?

Atalak: Sailkatugabeak

“Euskararen biziberritze prozesuaren balioak” hitzaldia antolatu du Agirre Lehendakaria Zentroak Bilboko EHUren egoitzan, martxoaren 20 arratsaldean. Duela 50 urte abiatutako lau proiektuk, bere esperientziatik kontatu dute zein baliok lagundu dien enpresa aurrera ateratzen: Elhuyar (Leire Cancio), Ikastolen Elkartea (Abel Ariznabarreta), Elkar (Juan Mari Larrarte) eta ARGIA (Bego Zuza). Hitzaldi honen oinarrian, Elhuyarrek lau proiektu hauek ikertuz egin duen lana dago: enpresa bakoitzaren ibilbidean gakoak izan diren hiru prozesu aztertu dituzte eta elkarren artean dauden antzekotasunak bildu ditu bertan [Itsaso Zubiriak artikulu honetan azaldu zuen]. Hitzaldiaren amaieran Agirre Zentroko zuzendari Juan Jose Ibarretxek, lan honetako ondorioak izan ditu hizpide.

Hona hemen bakoitzak azaldu dituen hainbat ideia: [Hitzaldiak aurrera egin ahala eguneratzen joango gara]

Bego Zuza, ARGIA: “Burujabetza, horizontaltasuna eta berdintasuna”

Balioak dira gure oinarria. Bizitza jartzen dugu denaren erdian, justizia soziala, osasuna eta ingurumena jartzen dugu zentroan. 2015ean martxan jarri genuen enpresa kudeatzeko modu ausarta azaltzea pentsatu dut, hor ikusten direlako burujabetza, parte-hartzea eta berdintasuna balioak islatuta. ARGIAk badu abantaila bat hori gauzatzeko: langileok garela jabeak, gure esku daudela erabaki denak.

ARGIAn beti izan da egitura horizontala helburu, baina ezinbestekoa zen horizontaltasun hori benetakoa izatea. Ahalegin handia egiten genuen berdintasuna bermatzeko, baina hainbat hierarkiek ez zuten ahalbidetzen langile guztien parte-hartzea erabatekoa izatea. Ikusten genuen asmatu behar genuela langileen inplikazio handiagoa sentitu zedin. Hierarkiak puskatzen direnean lortzen da berdintasuna. Hierarkiak gehienetan apurtzen dira ikuspegi ekonomikotik heltzean. Ahalegina egin genuen: erabaki dezagun nola banatu nahi dugun sodaten poltsa, eskalekin edo eskalarik gabe. Prozesu parte-hartzaile bat jarri genuen martxan, eta erabakia ordura arte gehien kobratzen zutenekin partekatu genuen. Banan bana hitz egin genuen guztiekin, eta denek ikaragarri ongi ikusi zuten apustua, aukera polita zelako berdintasun hori lortzeko.

Soldatak berdindu genituen, eta ondoren zetorren ardurak banatzea. Ordura arteko karguek betetzen zituzten ardurak nola banatu adostu genuen. Lantaldeak sortu genituen, eta langile bakoitzak erabaki zuen zein lantaldetan parte hartu. Lantalde bakoitzean nahasten gara sekzioetako jendea (erredaktore, komertzial, idazkaritzako…) eta ikuspegia aberasten du horrek.

Guretzat oso inportantea da ahalik ongien bizitzea. Prozesu parte-hartzaile horretatik denok hobeto biziko ginela espero genuen, berdintasuna, eta eraginkortasuna hobetuko genuela. Eta horrela izan da, langileek hare bereago sentitzen dugu ARGIA, eta norabide ona hartu dugu 25 langileko proiektua indartzeko.

Horrelako antolaketak eskatzen du errespetu handiz egitea. Ideien arteko konfrontazioa handia da, asko haserretzen gara, etengabe ari gara eztabaidan, baina lortzen denean errespetutik aritzea eta horiek gainditzea, indartuta ateratzen gara.

Juan Mari Larrarte, Elkar: “Elkarlana, irauteko bokazioa eta berrinbertsioa”

Zergatik izan da posible 70eko hamarkadan martxan jarritako proiektua egun bizirik izatea? Hiru balio hautatu ditut: elkarlana, irauteko bokazioa eta berrinbertsioa.

Hasieratik saiatu zen Elkar, sorreratik, elkarkidetzan, alegia, euskalgintzako beste eragileekin indarrak biltzen. Garai hartan momentuko beharrei erantzuten saiatzen zen. 70-80ko hamarkadan Ikastolen Elkartearen eta Elkarren arteko harremana zegoen, eta egun gauzatu da elkarrekin argitaletxe bat eratuta. Egiturak sortzea, etorkizunean iraungo dutenak, horrela ulertzen dugu elkarlana. Egun elkarlanak egituratzen ari gara, iraungo dutenak.

Elkarrek sorreratik izan du helburu iraunkortasuna: etorkizunean iraungo duen egitura sortzea. Euskal Herrian sortutako egiturak, bertako beharrei erantzungo dietenak, iraungo dutenak. Ikus dezakegu bertakoak ez diren enpresek nola egiten duten lan: hainbat argitaletxe aritzen dira Euskal Herrian ere, baina haurren eremuan, gainerako eremuetan ez delako errentagarria. Elkarrek badu bestelako erantzukizun bat, bestelako eskaintza bat ematekoa.

40 urte ezin da iraun aldaketarik ez badago. Moldatzea eta egokitzea ezinbestekoa da. Elkar martxan jarri zen euskarazko produkzioa bildu, argitaratu eta ikusgarri egiteko, eta Donostiako Alde Zaharreko dendarekin hasi zen. Baina bideragarri egiteko disko eta liburu eskaintza zabalari eutsi zitzaion. Banaketarekin berdin. Denborarekin estatuan ere zabaltzera jo du. Horrek ekarri du hasierako misioari eustea eta indartzen joatea.

Hori guztia ez litzateke posible izango hasieratik berrinbertsio balioari heldu ez balitzaio: Elkar sortu zutenek argi zuten Elkarren etekinak berriro ere euskalgintzara bideratu behar zirela. Hori zen hasierako espiritua, eta horrekin funtzionatu da. Horrek ekarri du handitzen eta zabaltzen joatea. Urteetan sortzen joan den azpiegitura euskalgintzaren zerbitzura jarri nahi izan da, horregatik sortu da Fundazioa.

Abel Ariznabarreta, Ikastolen Elkartea: Konpromisoa, auzolana eta berrikuntza

70eko hamarkadatik hona gakoak izan diren proiektuaren errelatoa egitea izugarrizko altxorra da eta eskerrik asko horregatik Elhuyarri. Balio hauek irakurtzen jakitea garrantzitsua da, hurrengo belaunaldiari transmititzeko.

Hiru balio hauek aukeratu ditugu: konpromisoa eta atxikimendua, auzolana eta elkarlana, berrikuntza eta sormena.

Konpromisoa eta atxikimendua euskararekiko batez ere, ikastolak herritik sortuak izan ziren, gurasoak eta euskaltzaleak izan ziren sortzaileak. Euskararen biziberritze prozesuan tresna garrantzitsua izan da ikastola. Konpromisoa, baita ere, gizartearekin: ikastolak txertatuta dauden herriarekin eta ingurumenarekin. Ikastola bakoitza ezberdina izan da, tokian tokiko pertsonek egina. Kultura militantean jaio ziren ikastolak eta militantzia ulertzeko modua aldatu bada ere, izaera militante hori ere mantentzen da eta balio gisa ikusten dugu.

Auzolana eta parte-hartzea: gainerako hezkuntza eragileengandik bereizteko modu gisa ikusten dugu. Barrura zein kanpora begira elkartasuna beharrezkoa izan da. Egun guraso kooperatibak dira ikastolak. Euskara berreskuratzeko lanean diharduten beste erakundeekin ere auzolana egin du ikastolak, baita administrazioekin ere. Askotan beharrak bultzatuta, esaterako, ikas materialgintzan: Elkarrekin eginiko ibilbidea. 2011tik hona Ikas-Elkar elkarrekin sortzea izan da adierazgarriena.

Inplikazioa nabarmenago ateratzen da zailtasunak handitzen direnean. Egun Nafarroan eta Iparraldean ikus daiteke, hezkuntza komunitatetik harago ere zabaltzen den inplikazioa, gizarteko beste sektore batzuenak, ikastolen jaian antzematen dugun bezala.

Berrikuntza eta sormenaren bidez aurrera egiten dugu, aldatzen doan ingurura egokituz. Balio hau nabari da ikerketa honetarako aukeratu ditugun lau proiektuetan. Adibidez, ikastolen jaietan. Beharrak eraginda sortu ziren, dirua biltzeko premiak bultzatuta; jai horiek eboluzio bat izan dute, baina eraikitako zutabeek bizirik diraute, baliabide propioak lortzea helburu. 1993an publifikatzeko momentuan nabari agertzen da balio hau: ikastolek hautua egin behar izan zuten sare publikora pasatzea edo pribatuan jarraitzea. Zatiketa handia ekarri zuen, ikastola ereduan geratzea erabaki zuten zentroak oso ahulduta geratu ziren, eta eskatu zuen erabaki handiak hartzea, esaterako, elkartasun kutxa martxan jartzea. Gasteiz ikastolarik gabe geratu zen, Bilbo ere nahiko ahul… ikasleko eta urteko diru kopuru bat jartzen du ikastola bakoitzak, proiektuak aurkezten dira, eta hautatutako proiektu horiek garatzeko erabiltzen da diru hori, ez funtzionamendu gastuetarako. Hau izan da ikastolak berrindartzeko modua, elkartasun kutxa. Arabar Errioxako ikastolak eta Nafarroako eremu ez euskaldunekoak, zer esanik ez Iparraldekoak, elkartasun kutxari esker bizi dira. Urtero 700.000 euro inguru biltzen dira elkartasun kutxaren bidez. Ibilbide osoan zehar 14 milioi euro baino gehiago bildu dira. Konpromiso handia da ikastola askorentzat, askok ez baitute diru horretatik ezer jaso.

Berrikuntzaren beste adibide da ikas baterialgintza.

Harreman sarea ere funtsezkoa da: ikastola bakoitzaren baitan. Herriarekin eta auzoarekin ere bai. Ikastolen artean: 2009tik hona ikastola bakoitza da kooperatiba, eta kooperatiba bakoitzak hartzen du bigarren mailako kooperatiban, berdintasun printzipio nahikorekin: botoetan 1/4-ko aldea dago ikastolarik handienaren eta txikienaren artean. Euskalgintzako gainerako eragileekin ere harreman sarea, esaterako, Bertsozale Elkartearekin. Administrazioarekin ere harreman sarea ezinbestekoa da: mesfidantza ere agertzen da hezkuntza sailarekin, baina ezinbestean gainditu beharrekotzat ikusten da. Une honetan itunduta daude ikastolak, eta azpimarratzen da administrazio guztiek aitortzen dutela ikastolek egindako ekarpena hezkuntza sistemari. Nazioartean hobetu beharra dugu bidea, baina hizkuntza gutxituen artean ikastolen elkartearen erreferentzialtasuna handia da.

Leire Cancio, Elhuyar: Ausardia, erreferentzialtasuna, aitzindaritza

Hiru balio hauek aukeratu ditut, ez atzera begira, gaur egun nola bizi ditugun hiru balio horiek baizik, aurrera begira nola erabili jakiteko: ausardia, erreferentzialtasuna, aitzindaritza.

Ausardia: hutsune batetik, behar batetik sortutakoak gara. Bi planotan ulertzen dugu: erakundearen planoa. Euskara esparru berrietara zabaltzea zen gure xedea. Euskara ez dagoen jakintza eremuetan egitea dagokigu. Ausardia, ekintzailetza, autonomia deitu dezakegu. Lankide zehatzek eraman dute aurrera.

Aitzindari izan ginela dugu buruan, eta uste dugu galdu dugula hori. Lehen CD-rooma sortzen aitzindari izan ginen. Egun aitzindaritzan baino, erreferentzialtasunean jartzen dugu pisua. Proiektuen bidez ekarpena egitea dugu helburu, jakintzatik, teknologiatik, berrikuntzatik…

40 urteotan asko dibertsifikatu dugu jarduera, eta arlo batzuk ez daude euskararekin hain lotuak: berdintasunean, parte-hartzean, zientzian aritzen gara. Euskaratik lantzen ditugu esparru horiek.

Pertsonak gakoak dira, baina gurean proiektuak pisu handia du, proiektua dago pertsonen gainetik. Pertsonen erreferentzialtasuna ez dugu berariaz bilatzen, gurean proiektua eta jarduera da inportantea.

Harreman sarea oso garrantzitsua da guretzat ere: elkarrekin lan egitea Elhuyar kanpoan eta barruan. Harreman sarea formaltzeko Kultur Elkarte gisa sortu zen, eta 2002an Fundazio bihurtu zen. Fundazioak zekarren gizartearekiko bokazioa, eta patronoetan egituratzen ziren gure harreman multzoak: norbanakoak, erakundeak, enpresak, eta erakundearentzat garrantzitsuak izandako pertsonak.

Elhuyar Fundazioa da eta bi enpresa ditu. Bi enpresen irabaziak doaz Fundazioaren jarduera aurrera atera ahal izateko.

Jon Abril, Elhuyar: Lau erakundeetan partekatzen diren balio batzuk ikusi ditugu

Lau erakundeetan sei balio nagusi nabarmendu ditugu.

Burujabetasuna eta autonomia: erakunde hauek halabeharrez burujabe aritzeko lan egin behar izan dute. Egoera zailetan sortutako erakundeak dira, ekonomikoki ere anitzetan zailtasun handiak izan dituzte. Bestelako enpresa egitura batzuk sortu dituzte bidea egiteko. Erabakietan, inorekiko menpekotasunik ez izatean, ahalegin handia egin da.

Konpromisoa: Euskararekiko, hasteko. Izaera militantea barneratuta dute. Baina hori ulertzeko modua ezberdina da egun, aldatzen joan da gizartean bezala. Baina alde emozionalak pisu handia du erakunde hauetan. Proiektuan sinestea egon da, eta borondatezko lan handia ere bai, baita profesionaldu ostean ere.

Elkarlana: Arreta deitzeko neurrikoa da. Beharrak eraginda, askotan: kalitatean jauzi egiteko, merkatuan lehiakor izateko, sinesgarritasuna irabazteko… sinergiak sortu dira.

Demokrazia: barne demokrazia oso garatua duten erakundeak dira, egitura oso horizontalak, soldata arrakala oso txikiekin, oso kritikoak, etikoki jokatzeko garatuta dauden erakundeak, gardentasuna balio handia da erakunde hauetan… ez da kasualitatea. Beharretik sortuak eta behetik gora eraikitako erakundeak izan dira. Hori zabaldu da erakundea antolatzeko modura, eta baita jakintza partekatzera ere: eskuzabal jokatzera, onura gizartearentzat eta euskararentzat izatera jo da. Adibidez, jakintza partekatzetik, Ikas-Elkarren materiala gainerako sareetara zabaltzea…

Erresilientzia, egoeretara egokitzeko gaitasuna: arrazoi ekonomikoak, sozialak eta politikoak tarteko. Horrek ekarri du ekintzaile izatea, sortzaile jokatzea, berrikuntza euren erakundeetan erabat txertatuta izan beharra…

Berdintasuna: pertsona eta langileen zentralitatea. Egitasmoetan garrantzia handia izaten jarraitzen dute. Bego Zuzak aipatu bezala, egitura bertikalak puskatzearekin lotua dago, begietara begiratzearekin, errespetuz jokatzearekin.

Barruko eta kanpoko harreman sareak: garrantzitsua izan da erakunde hauen ibilbidean eta aurrera begira ere hala izango da.

Berrikuntza irekia: bete betean esan dezakegu euskalgintzako erakundeak gizarte-sistema irekiak direla. Helburu argia eta definitua dutelako; ekosistema bizi eta malguak dira; pertsonen konpromisoa eta garapena handia da; lidergo partekatuak dira; elkarlana egiten dute kanpoko eragileekin; eta ezker-eskuin jokatzeko gaitasuna dute, oreka bilatuz ekonomikoki aurre egiteko beren helburu sozialari.

Ondorioak:

• Balio partekatuak dituzte
• Iraganaz narratiba komun indartsua dago
• Sistema sozial oso konplexua osatzen dute erakunde hauek. Kolaborazio estrategia handiak dituen sistema oso bat eratzen dute
• Kapital sozial handia du
• Kooperazioan eta konpetentzian oinarritutako erakundeak dira. Sarri entzun dugu erakunde gehiegi ote garen, jo behar ote genukeen ekosistema xinpleago batera. Lan honetan ikusten da nahiz eta lehiatu behar izan dugun momentu batzuetan, aldi berean gaitasuna izan dugula kooperatzeko, euskara helburu jarrita. Horrek lagundu digu ekosistema aberatsago bat sortzen, berritzen eta egokitzen… “ekosistema sinpleago bat, erakunde gutxiagorekin eta lehiarik gabe” defendatzeko argudiorik ez dago. Alderantziz, esperientziak erakusten du ekosistema konplexuak ahalbidetu duela euskara biziberritzea. Horrek ez du esan nahi kooperazioan aurrerapausorik eman ezin denik.

Juan Jose Ibarretxe, Agirre Lehendakaria Zentroa:

Azken 25 urteko paradigma aldaketa bizi izan dugu: informazio faltatik, informazio abundantziara. Diagnostiko bat behar dugu.

Paradigma aldaketako beste elementu bat izan da tokikoaren garrantzia: bertakoak mugitzen du mundua. Zer ikasi dugu azken 10 urteotan? gizarte global batean erantzun lokalak balio du.

Ikerketa+Garapena+Berrikuntza+Kultura. Zure K propioa aplikatzen ez badugu, jai dugu. Kultura da klabea etorkizunari begira.

Kultura da gakoa ulertzeko gure bilakaera sozial, ekonomiko eta politikoa. K hori neurtzeko martxan jarriko dugu hurrengo hilabetean Agirre katedra, neurtzen ez dena ez delako existitzen.

Ikusi dugu partekatzen ditugun baloreak asko direla, bai lau erakunde hauetan, bai Mondragonen (“sakrifizioa” balioa agertzen da hemen, euskalgintzako beste proiektu hauetan ez bezala), bai Gipuzkoako Foru Aldundian.

Informazioa ez da gakoa, baizik ezagutza. Eta ez dago erlazio zuzenik euren artean, paradigma aldaketan informazio abundantzia da ezagutza faltaren oinarrietakoa.

Gakoa ez da jakitea, baizik ezagutzea. Nola bihurtu informazioa ezagutza?

Berrikuntza da gauza bera ikustea baina beste era batera pentsatzea. Ezberdin pentsatze horretan, kultura da gakoa.

Gorka Espiau, beste hizkuntza txikietako proiektuen balioekin alderatuta:

Burujabetza eta autoeraketa da hemen nagusitzen den balioa. Beste hizkuntza txikietako proiktuetan elkarrekotasuna, elkarlana…

Hemen barneratuta dago lehiakortasunaren eta elkarlanaren arteko dinamika berezi hori.

Beste hizkuntzetan proiektuak eskala txikiagokoak dira, euskalgintzako kasuan eskala handiagokoak dira, nazioarteko besteekin alderatuta. Tamaina handiko ekosistema da hemengoa, erresilientzia eta berrikuntza oso txertatua duena.

Berdintasun kontzeptua ere transbertsala da hemengo proiektu hauetan. Berdintasuna beharrezkoa da ekintza kolektiborako: ezberdintasuna dagoenean jendeari ezin zaio erantzun berezirik eskatu egoera larrienetan. Lehiakortasunerako zein da eraginkorrago? berdintasuna zentroan dagoen sistema edo kontrakoa? orain arte esan digute lehiakortasunerako berdintasuna traba dela, eta esperientzia hauetan aurkakoa ikusi dugu: berdintasunak oso lehiakor egiten gaituela.