Lehen “neskame”, orain “interna”

Atalak: Feminismoa, Hizkuntza

Jon Abril Olaetxeak zuzendutako “Neskatoak” dokumentalaren kartela.

Desiatzen nago gaur (martxoaren 27) arratsaldean Soraya García (zaharren egoitzetako langilea), Arantza Arrien (baserritarra), Elena Vasconez (hoteletako garbitzailea) eta Silvia Haayde Rugamas Rivas (etxeko langilea) entzuteko. Non eta Kafe Antzokian, Bilboko euskaltzaleen topaleku nagusietakoan. “Zaintzako langileen borrokak” mahai-inguruan lau hizlarietatik bakarrak egingo du euskaraz, asmatuko duzu nork, irakurle. Sektore prekarizatuenak diren hauen errealitatearen islada da. Ematen du zer pentsatu, klaseen eskilaran norberak duen posizioaz, euskara planen xede taldeez, harrera planez, lan baldintzez, bertako hizkuntza zapaldua ezagutzera emateko eta besteen enpatia lortzeko gaitasunaz…

Gai horiek buruan bueltaka aurpegia gorritu antzera izango nuela, amona Anttonirekin gogoratu naiz. Urnietako baserrian jaiotakoaz, eta nola beti kontatu zigun Urnietako medikuaren etxera joan zela neskame neska-kozkorretan. Gerra etorri zenean itzuli zela jaiotetxera, eta gerra bukatutakoan Donostiara joan zela, “Banko gipuzkoanoko zuzendariaren etxera” neskame. Etxe hartako eguneroko lan zerrenda errepasatzen zuen, zenbat neskame ziren etxe hartan, egunari zein ordutan ekiten zioten eta noiz oheratzen ziren… umore eta amorru punttu batez deskribatzen zituen garai hartako aberaskiloen itxurakeriek neskameei ekartzen zizkien gainkargak: txandaka meriendatzen zutela baten eta bestearen etxean, eta egun horretan harizko trapuekin garbitu behar izaten zirela kopak, zilarreriari distira atera, egunerokoak ez ziren mokaduak prestatu (“pate orduan ezagutu nuen. Ogi bigunetan txerriki hotza ere bai, sandwich tipoko horiek…”)… eta etxera etorritako gonbidatuek jasotzen ari ziren zerbitzuari punta ateratzea izaten zutela denbora-pasa.

Herri honetan noiz ez dira egon klaseak? gure aitona-amonen belaunalditan, baserriko alabak ziren 11-13 urterekin “neskame” joaten zirenak. Naturaltasunez kontatzen zuten, baina nekea eta estuasunak argi adieraziz. Ez dut irudipenik gure gizartea lotsatu denik hainbeste belaunalditan esklabutza horri eutsi diolako. Garai hartan baserriko alabek egiten zuten: umiliatuak ziren euskara hitz egiten bazuten, barre egiten zieten baserritar kutsurik bazuten. Gaur migranteek egiten dituzte Euskal Herrian lehen baserritarrek egiten zituzten zaintza lan prekarizatuenak. Izan estatu barruko bigarren belaunaldiko migranteak, izan munduko gainerako txokoetatik etorritakoak. Batez ere latinamerikarrak dira. Jatorrizko hizkuntza galdu zutenak eta gazteleraz mintzo direnak. Azal koloreagatik, jatorriagatik estigmatizatuak.

Bakoitzak gure aurrekoetan izan ditugun neskameek ere lotzen gaituzte egun zaintza lan hauetan ari diren emakumeokin. Hortik aurrera, dena da korapilo, eta denok gaude inplikatuta. Neskame izan ziren haiek edo haien seme-alabek, “interna” bat dute orain etxean bera zaintzeko? Neskame joandakoan euskara alboratu behar, eta etxean zaintzaile bat hartutakoan ere, euskara alboratu? …

Kontraesanetan ito aurretik, arnasa ematen digu etorkizun hurbilerako nahi duguna amesteak, eta hori lortzeko bakoitzak egin beharreko aldaketak pentsatzeak eta indarrak batzeak: lan duina izan dadila zaintza, neskametza abolitu behingoz, eta baliabideak jarrita euskaldundu dezagun lan mundu osoa. Euskara izan dadila berriz langile guztion hizkuntza, ez soilik funtzionarioena.

Ahotsak proiektuak 800 neskameen testigantzak ditu jasoak. Merezi du ikusteak. Hemen bat, Ahotsak-etik hartua, adibiderako. Pilar Tolosa Amondarain da mintzo dena: