Ekonomia dekoloniala: pribilegioen korapiloak minetatik askatzen

Atalak: Sailkatu gabea

Olatukoopek antolatutako Interkulturalitate kritiko eta dekolonialari buruzko tailerra gidatu zuen Emilia Larrondok apirilaren 30ean Errenteria-Oreretan. (Hemen irakur daiteke hitzaldi ziklo beraren barruan, Cony Carranzak emandako ekonomia feministari buruzko tailerraren kronika ).

Aniztasunaren betaurrekoak janzten baditugu, irakur dezakegu gaurko sistemak aniztasun oro hierarkikoki mailakatzen duela, izateko modu batzuk beste batzuen gainetik ezarriz, eta zapalkuntzaren eskailera horretan norbera bihurtzen duela goragokoen zapaldu eta beheragokoen zapaltzaile-pribilegiodun.

Denen artean koloretako kartulinetan idatzi zituzten bizitzan zehar gurutzatu izan gaituzten zapalkuntza ardatzak, zeinak izendatu daitezkeen baita ere gure izaeraren elementu gisa: sexu orientazioa, adina, kultura-hizkuntza, errebeldia, arraza-etnia, generoa, klasea. Tailerrean zehar konturatu ziren gorputz funtzionaltasunari lotutako ardatzik ez zutela jarri, eta hori bezala beste hainbat aldagai gehiago ere badaudela. Izaeraren elementuak deklinatu egiten direla azaldu du, eta ondorioz pribilegioek eta zapalkuntzek eskaileretan maila ezberdinak ematen dizkigutela: “Euskaldun identitatea konjugatzen duzunean emakume izatearekin ba al dago ezberdintasunik gizon euskaldunekiko? Klaseak ere zeharkatzen du identitate euskalduna. Euskaldun bat lan finkoa duena edo ez duena, ez da berdin”.

Larrondok ohartarazi zuen izate hutsak ez duela esan nahi horren kontzientzia edukitzea: “Guk dugun rolaz jarrera kritikoa izatea da gakoa. Bestela, zure alde badatoz pribilegioak, zergatik egingo diezu uko?”.

Zer da pribilegio eta zer eskubide?

Talde txikitan pribilegioen adibideak zerrendatzea. Hara Larrondok kideei jarri zien ariketa “sinplea”. Zer da, ordea, pribilegio bat? Zerrenda egiten hasi ahala, taldeetan eztabaida piztu zen, pribilegio gisa izendatu daitekeena berez guztiontzako eskubide izan beharko lukeela aldarrikatu dezakegulako. Adibidez, gauez kale ilunetan bakarrik beldurrik gabe ibiltzea batzuen pribilegio da? Ez al luke guztion eskubide izan behar?

Talde txikitan egindako zerrendak talde handian partekatu zirenean, korapilo eta kontraesan sentimendua nagusitu zen. Eskubide direnak praktikan ez daudenez denen eskura, eta jakinik gure herrian gero eta jende gehiago geratzen ari dela eskubide horietatik kanpo, eskubideak pribilegio moduan definitzera iristen ari ote gara? Pribilegio moduan azaldu ziren umetan zainduak izatea, eskolara joatea, enplegua edukitzea, norberarentzat denbora izatea, pasaportea (española? frantsesa?) edukitzea, euskara (artikulu sorta honen III. artikulua euskararen “pribilegio”ari eskainiko zaio)…

Pribilegioa gora, eskubidea behera, gogoeta interesgarriak plazaratu ziren tailerreko kideen artean:

Tailerreko kide batek “abolizioa” darabil galbahe moduan. Zerbait “pribilegio” den edo ez pentsatzerakoan, ea elementu hori abolitu nahi duen pentsatzen du, eta horrela konprobatzen du ea pribilegio den edo ez. Eta pribilegioak abolitzearen alde dagoenez, bada abolitu nahi ez duen hori ezin da pribilegio izan. Izan ere, bere ustez pribilegioak abolitzea da guztiontzako eskubideak bermatzeko modua.  Mugikorra atera eta hiztegira jo du “pribilegio” hitzaren definizio bila: “Pertsona batek besteei baimentzen dien karga edo betebehar bat luzatzea”.

Larrondok pribilegioen beste definizio hau gehitu du: “Prozesu bat da, zeinaren bidez, talde batek beste sektorearen zapalkuntzatik datozkion abantailei etekina ateratzen dien. Zapalkuntzak ahalbidetzen du talde batek beste talde bat esplotatzea”.

Beste kide batek zalantzan jarri du pribilegio modura atera diren elementu batzuk (hauek pribilegio edo eskubide diren eztabaidaz gain) benetan desiragarri al zaizkigun. “Dudan jarri behar genuke enplegua nahi dugun”. Pasaportea izatea ere pribilegio moduan izendatu da, eta gauza bera galdetu daiteke: pasaporte espainiar edo frantsesa inposatua izateaz gain, euskal pasaporte bat nahi genuke, edo pasaporteen sistema bera da planteatu beharrekoa?

Kide batek pribilegioek berarekin autonomia falta ekartzen dutela azaldu du: etxeko lanik egiten ez duen gizonak pribilegioa du baina autonomiarik ez. “Gizon horrek erabaki dezake espabilatzea, edo lan horiek emakume baten esku uztea”, erantzun du tailerraren gidariak.

Eztabaidan harrotu diren zaurietatik gogoeta egiten laguntzeko, Larrondok ohar hau utzi du: “Erraza izan zaigu bizitzan zeharkatu gaituzten zapalkuntza ardatzak zerrendatzea. Baina debatea sortu du pribilegioez hitz egiteak. Nork uko egingo dio pribilegio bati? Adibidez asanbladan isiltzea, besteei ahotsa emateko… pribilegioei uko egitea askoz gehiago kostatzen da”.

Zapalketarik ez badago, izan liteke pribilegio?

Tailerraren amaieran, gogoeta hau egin du Larrondok: “Kontestualizatu egin behar da non eta zein garaitan den zerbait eskubide eta zer pribilegio. Mundu guztiak ezin badu horra sarbide izan, orduan da pribilegio. Aztertu dezakegu zein baldintzatan izan dezakegun sarbidea berez eskubide izan beharko lukeen horretara”.

Kazetaria, agian kide izan diren gehienen modura, erraiak zentrifugagailu bihurtuta atera da tailerretik. Emozioak, zapalkuntzak eta kontraesanak astinduta. Ez da gutxi, ezta? Bidean pentsatuz doa, ez dagoela ados “denok ez badaukagu, pribilegio da” ideia horrekin. Ez ote dugu eskubideekiko irudi idealizatuegirik? Zerutik emanda etorriko balitzaizkigu bezala… aldiz, mundu honetan, eskubideak etengabe borrokatu eta praktikara eramatean soilik dira eskubide. Mundu osoan ba ote dago gizarterik herritar den-denek eskubide bakar bat bera ere praktikan bermatuta dutenik? Ez ote dira eskubideak bezain unibertsalak eskubide urraketak?

Eskubide urraketa bakoitzeko, urraketa seinalatu beharrean eskubidea “pribilegio” modura seinalatzera pasatu behar badugu, ez dakit zehazki zer den irabazten duguna. Berdintasunaren izenean, guztiok eskubiderik gabe geratuz berdintzea? Kontrako norabidean, eskubide guztiak guztiontzat borrokatuko bagenitu?

Tailerra oso emankorra izan zen: bihar beste dosi bat gehiago.