Unibertsaltasuna partikulartasunetik erdiesten baita (80 egunean ez da berant)

Atalak: Artea

Maite eta Axun, nerabezaroko argazkia akorduan

Laurogei egun baino aise gehiago joan dira 80 egunean filma estreinatu zenetik, alabaina, ez da berant –izan– berau ikusteko. Donostiako Zinemaldian ikusi ez genuenok, arrazoiak arrazoi, ETBn ikusi ahal izan dugu berriki.

Gure txoriak eskaintzen digu zoria tarteka, hara.

Mikel Ruedaren Izarren argia filma aipatu garaian ikusi eta iruzkina egin nuen gure Abarretan, eta blog honetan ere agertu ziren nire juzkuak. Besteak beste, hauxe erran nuen:
“Euskaraz –film batean– inoiz ikusitako interpretazio onenak iruditu zitzaizkidan emakume preso eta moja borreroenak. Gizonenak ere bai, baina oraingoan emakumeak dira protagonista.
Behingoz, euskararen tratamendu egokiari esker, hizkuntza ez zen traba izan nire gogoan…”.

Hitz horiek gogora ekarri ditut, berauek idatzi ahala 80 egunean filmea bainuen akorduan, artean bigarren hau ikusi gabe.
Orain, berriz, Izarren argiaz esandakoa berresten dut, eta berau  gutxietsi gabe, 80 egunean haren aldean hobetsi ere.

80 egunean filmaz gauza asko esan daiteke, eta gehienak –den-denak esatea pertsonon ezintasuna ukatzea litzateke, eta beraz, Jon Garaño eta Jose Mari Goenagaren hala nola talde osoaren mugak ukatzea– onak. Onak ez ezik, bikainak.

Hasteko eta behin, gure kulturan gai tabua dena –edo izan dena, nahiago baduzu– homosexualitatea (kasurako lesbianismoa) maitasunez eta samurki landua duzu. Maitasuna gai nagusia izanagatik, ez da bakarra. Familiako bizikidetasuna, adiskidetasuna, hiriaren eta baserrien arteko sinbiosia. Horiek ere agertzen dira modu batez edo bestez filman.

80 egunean Euskal Herritik mundura joan daiteke lasai asko, unibertsaltasuna partikulartasunetik abiatuz erdiesten baita –tira joan da dagoeneko–, izan ere, partikularrean biziz, bizi gaitezke-eta unibertsaltasunean. Eta filmeak ezaugarri hori biltzen duenez, munduko filma dugu.

Lanaren espontaneotasuna, hots, filmaren naturaltasuna izugarria da. Zuzendari bien arteko lana (ez zen lan samurra izango, bistan da) bikainak behar du izan, naturaltasun hori erdietsi(ko) badu(te). Eta hori aktoreengan antzeman da.

Maite (M. Pagoaga) eta Axun (I. Aizpurua) eta Juan Mariren (J. R. Argoitia) lana azpimarragarria da oso, baita Axunen alabarena nola ilobarena ere beren txikian. Azpimarragarria eta erreala euren lana. Erreala da, aktoreen ohiko figura desagertzen baita. Maiteren kasuan kasu aparte da, bere figura ezagutu gabe, Pagoaga aktore aparta baita filmean.

Bestelako filma da 80 egunean, euskarazko bestelako filma. Baserriko eta hiriko irudien kontrasteek “askatasuna” helarazten digute. Filma hasi eta berehala, baserriko lehen planoak loriatzen zaitu: Axun alabarekin mintzatzeko telefonoa hartzen ditueneko planoak –hala etxearen kanpotik nola barrutik– zinezko zinema da.

Planoak, eszenografia –dekoratuak– eta elkarrizketak berealdikoak dira, eta aktoreen karakterizazioak bikainak. Adibidez, Maiteren edertasuna –barne eta kanpoko edertasuna– izugarria da. Axun berriz, itsusia da. Benetan itsusia. Kanpotik. Eta aspektu hau, itxura batez, lortzen erraza ematen badu ere, gero, ustez errazena denak filma izorratzen du.

Badago azpimarratu nukeen beste aspektu bat. Filmearen parte bereizgarriena –filmatzerakoan izango zituen zailtasunengatik diot– Donostiako Santa Klara uharteko pasartea begitantzen zait. Alegia, sekuentzia horietan akzioa landu beharra dago, zine “amerikarren” akzioa nolabait. Ez zen samurra izango, bitartekoak ez baitira amerikarrenak. Ez dut tarte hori sublimatu nahi, baina pasarte horretan filma “eror liteke” eta ondo eusten dio, goratik eutsi ere. Izan ere, planoak bikainak dira. Bi emakume txiki-txiki eta txikituak handiak ageri dira pantailan.

80 egunean ez da bakarrik plano onak dituen filmea, ideiak ditu, berezko ideiak. Berbarako, Maitek liburu batean du argazkia, orrien bereizgarria: Maitek Asun ahaztua zuen hor nonbait, hori esaten dio Axuni. Baina, gezurra da. Gezurra baino ongi kontatua.

Azkenik, bederatziehun egun igaro eta gero, patuak batzen ditu Maite eta Axun berriz ere. Bion arteko sekuentzia bikaina da. Erreza irudi luke. Baina ez da. Eta azken sekuentzia hori lortu-lortua da.

Chapeau! Zinea!