50 edota joan-jin neketsuaren gaineko esperimentua

Atalak: (A)iruzkin literarioak

Joseba pianista, Rafael pintorea eta Nikolas idazlea dira protagonistak.

50

Egilea: Patxi Zubizarreta

Argitaletxea: Txalaparta

Bitxia da 50 nobela delakoa, izenburuak nola. Idazleak, omen, beti idazten du liburu bera, edo liburu bera zertu nahian dihardu behin eta birritan. Nik idazle honen Jeans-ak hozkailuan eta Barrikadak nobelak daramatzat gogoan, arras gatibatu ninduten. Idazlea Joan nobelarekin heldu zen gero, askoz beranduago, alta, bidaia hartarako trena huts egin nuen.
Demagun idazleak liburu bera idazten duela beti, alta, irakurleak ez ditu beti ez idazle ez liburu bera kausitzen. Patxi Zubizarreta idazlea hasiera hartatik gaurrera dezente aldatu dela uste dut. Orobat, eta oro har, Zubizarretaren belaunaldiko –aurreko belaunaldikoak barne– idazleen kasuan, neke moduko bat sumatzen dut. Idazle izateko apustua egin zuten
eta bizitzaren zikloan nola, literaturaren ziklo baten amaierara heldu ote diren nago.
50 nobela –Joan nobelaren sintonian eta norabidean, nonbait– iraganeko –euskal edota ohiko– nobelen bestelako da. Garai eta bizimolde berri baten adierazle eta isla da, hots, sakoneko gogoetak hala nola azaleko gertakariak –friboloak– aurkituko dituzue berean. Liburu hibridoa da: ez da nobela. Ipuinak daude, baita zenbait poema ere. Iraganaldiko kronikaren eta lekukotasunaren islak dituzu, eta horiek denak nobelaren jitearekin txirikordatzen dira. Egungo bizimolde aldi berean arin eta motelaren suspensean ahitzen dena.      

  Hibridotasun horretaz gain, nobelagileak bizitza arrunteko bidaian gogoko dituen diziplina artistikoak, irudigilearen lana (Mintxo Cemillán) eta musikari(ar)ena(Joxerra Senperena, buruan buru) liburuan zertuak dakartza. Meta-literaturaren karga dakar halaber. Idazleak bere egiten dituen bere ibilbideko idazle kuttunen aipuak, aburu miresgarriak edota gogoangarriak.
   Joseba pianista, Rafael pintorea eta Nikolas (Patxi Zubizarretaren alter ego) idazlea dira 50 delakoaren protagonistak. Bidaian abian dira, baina ez urrutira, Pirinioen inguruko basoetan eta herrietan barrena, zer eta Baso bat opari emanaldia eskaintzera. Funtsean, idazleak iragan hamarraldian adinkide dituen artistekin bizitakoak ekarri ditu nobelara. Iraganeko bizialdi bizkorra zein oraingo bizitza arrunta eskribitzen eta deskribatzen ditu. 50 eguneroko joan-jin neketsuaren gaineko esperimentua da. 50ren protagonista eta narratzailea, hein batean, bizitza arruntean kateatua –iraganeko askatasun aldarrien alegorien eta sinbologian preso– begitandu zait.
   50 izenburua ez da kasualitatea, kausalitatea baizik. Liburuko hiru protagonistak adin jira horretakoak dira. Euskal gizarte lehenik suspertu zuen eta gero inarrosi zuen fenomeno sozio-politikoaren garaikideak. 50, halaber, zalu eta bizi ibili zen belaunaldi baten abiadura moteltzera gonbidatzen duen bide-seinale da. Estatuaren arauen markoan errenditzeko ordua iritsi den seinalea, nolabait. 50 nobelan askatasunaren bidean zapuztu den belaunaldi baten adierazlea ere bada. Edo hor nonbait.
Euskal literaturan gero eta gehiago dira autobiografiaren arrastoa duten liburuak: Nevadako egunak, Errateko nituenak (Cuzcoko kronika), Larremotzetik, Erraiak… Liburu horien egileak belaunaldi ezberdinetakoak izan arren, eta ezaugarri ezberdineko idazleak izanda ere. Egileak egile, Nevadako Egunak egilearen antzera, Patxi Zubizarretaren abantaila –edo desabantaila– idazlea izatea da, idazle kontsideratua, idazle ofizioaren jabea.
Egungo nobela gero eta alegorikoagoa eta sinbolotikoagoa bilakatze bidean dagoela sentitu dut 50 irakurri ostean. Alegoriak alegoria, sinboloak sinbolo, hona nire parabola:

Duela 20.000 urte kobazuloetan bizi zen gizakiak eta Erdi Aroan bizi izandakoak lotzen zituen katea, aroak aro, aldaketak aldaketa, kate bera begitantzen zait. Gizakiak –mendebaldeko jendartearen gizakiak– kate beraren begietan loturik jarraitu du orain dela 50 urtera arte. Nago, XXI. mendeaz geroztik, gizakiak ez duela engoitik antzera sentitzen, ez ikusten ez pentsatzen ere. Duela 20.000 urteko kobazuloko ahoan gizakiak sentitzen zuen bertigoa eta egungo kobazulo bereko ahoan sentitzen duena ez dela bertigoa bera, orain 50 urte eraldatzen hasi zela. Eta 50 nobelako  protagonisten antzera, egungo gizakiok opera bufoa bera jokatzen dugula fikzioan nola errealitatean. Duela 20.000 urtetik iragan mendera arte iraun eta izan zenaren esperantzan ahitu da egungo gizakia.

“Eguzkia badoa bere amagana, eta ez nekez berotuko du aro berriko uzta bildu artean”.