Obreros Chapuceros (en Hendaya)

Atalak: (H)endaika

Hendaiako Lizardi karrikako basque-espagnolen bereizgarria

Hendaika honek (nire) herriko berri xume bat du hizpide. Xume izanagatik deigarria hala ere, deigarria eta niretzat mingarria.
Hendaiako etorbideak eta kaleak etengabe berritzen ari dira azkeneko hamarraldian. Ez da kontu berririk ere, herri guztietan halakoxeak daude eta.
Hendaia, askok uste duenaren aurka, txikia da lurzoruari dagokionez. Azken bi hamarkadatan etxeak eraiki ziren, asko eta azkar, honezkero ez dago ia oruberik, ez iraganeko txaletaren modukorik eraikitzeko behintzat. Hendaian ere etxe asko hutsik dago, txaletak bereziki. Txaletak baino gehiago iragan mendeko luxuzko etxeak, itsas bazterrean eraikiak nagusiki. Auzo modernoak –etxebizitzak edo apartamenduak– eraiki dira berriki.
Eraikin berriak direla eta, argi indarren zutabeak berritzekoak edota uren hoditeriak berritzeko direla, xantierrak edo obrak egin ondorengo estratak hondatu samar geratzen dira. Langileek, hasiera batean itxura antzean uzten dute lana, baina laster, pisu guztietako ibilgailuen ibiltzearen poderioz, autoak hondatzeko moduko zoruak bilakatzen dira –esajeratua esanda–.
Enperadorearen Etorbidea errepide horietako bat duzu, hiriko goi-aldirietako errepide nagusia. Errepide horretan gaindi Bidasoaz bestaldeko asko dabiltza, Gipuzkoan lan egiten dutenak bereziki. Gehienak Hendaia lotegi edo etzalekua dutenak. Etxera bidean datozenen buruan jarri ohi dut nirea sarritan, estrataren egoera madarikatzen dutela pentsu dut: “Junta-kulata”, “trokola”, “palierra” edota “haguna” hitzak pasatzen zaizkie buruetatik. Haguna: “llanta” alegia. Neronek nire auto-hagunen lantuak aditzen baititut sarri.
Enperadorearen Etorbideko lanek luze jo zuten eta Lizardi karrikako xantierrek ere luze jo dute. Behin-behineko semaforoak tarteko, Hendaiako goi aldirietatik Bidasoako zubietara bitarteko karrikek Afrikako hirietako karriken antza hartzen dute goizetan: Hots, Gipuzkoa ia Kamerun bezain urrun antzematen dute automobilistok.
Hots, trafikoaren moteltasunak bertatik iragan ohi diren automobilisten gogoa ernegatzen du. Hainbeste ernegatu ezen bidean bideko hainbat gunetan, beraien kexua agertu baitute. Ez nolanahi agertu ere, paskinen bitartez baizik.
Honela diote paskinek:

Paskinak hamaika dira, kilometro bateko LIZARDI karrikan.

PELIGRO CARRETERRA DESTRUIDA eta PELIGRO OBREROS CHAPUCEROS.
Idazki anonimo horien egileak suminduta daude, begi-bistakoa denez. Sumintzeko arrazoirik ba ote duten? Baliteke. Ni ere banaiteke suminduta egotea. Ni baina, bi bider suminduta naute, nago edo nauzue.
Eta pentsu dut eta galdetu:

– PELIGRO OBREROS CHAPUCEROS idatzi duzuen horiek: langileak al dira errepide hondatua egotearen hobendunak? Langileena ote erantzukizuna? Nor ote da erakin-lan horien egilea? Hots, nor da nagusia? Karrika publikoak diren aldetik, ez ote du Herriko Etxeak ardurarik? Norena ote Herriko Etxea, Udaletxea edo Mairie delakoa?

Eta pentsu dut eta galdetu:

– Eta langileak, litekeena, oso litekeena, Europako goi-ekialdeko langileak balira –errumaniarrak edo beste enda batekoak badira–, gaztelania (zeuon española, argiago esanda) ulertu behar al dute? Hara, obrero horiek iraindu dituzue, areago, zuek bezalako emigranteek iraindu ere.

Eta pentsu dut eta galdetu

– Paris aldetik heldu zen Enperadorea nola horrela heldu zarete vasco emigrante inperialista horiek “zuen gabacholandia”ra. Eta hara, duela mende zenbait euskaldunak inguratu eta azpiratu zituzten nola, frantximantak basque-espagnolez inguraturik bizitzen eta ohitzen hasi “behar” dute orain.

Eta pentsu dut eta baieztatu:

– Hegoaldean lurzoru etikoa lantzen hasi omen da elkarbizitza eraiki beharrean. Bada, hara, nire aburuz, ez dago etika eraikitzerik norberaren lurzorua arrotzek inbaditzen duten unetik. Ez dago bake izaterik, inperialisten hazia norberaren etxean horren sakon eta erroturik dagoenean.

Eta pentsu dut:

Eraikuntza Nazionalaren Bidean

PELIGRO CARRETERRA DESTRUIDA idatzi duzuen horiei azken eleak: Lizardi karrikan bizi zareten horiek, Lizardi izenaren esana ezagutu ote duzue? Ezagutzen al duzu izengoiti horren Lizardi poetaren izana?

Oi, lur, oi, lur. Oi, ene lur, baninduzu zerea, zu landu, ta, zure sariz asea!