Gatazkaren errelatorako Zutabea: Encaje de bolillos edo gako-orratz lan fina

Atalak: Politika saioak

José Félix Azurmendik trilogia osatu du liburu honekin.

ETA de principio a fin
(Crónica documentada de un relato)
Egilea: José Félix Azurmendi
Argitaletxea: Ttarttalo

ETA de principio a fin saioa, dokumentazio lan gaitza eta errelato egokia begitandu zait, areago, bikaina ere. Egilea Durangon jaio zen, familia gernikar baten baitan, eta, Algortan bizi da. Unai Elorriaga algortarraren Iazko hezurrak nobelarekin batera –tartekatuz– irakurri dut. Bizitzaren –edota honen gatazkaren– errelatoen paradoxak.

Liburu biek biolentziaren fenomenoa dute hizpide. Lehena, gaztelaniaz idatzia, kronika da, hots, “benetako” datuekin eraikia. Euskarazkoa, nobela izaki, “benetako”ak iradokitako fikzioa da, naski. Biek dute zerbait (aman)komunean: biolentziaren espiralaren zurrunbiloan irakodiak/idatziak izatea. Biak dira, arkitektura lan handia. Elorriagarena gako-orratz lan itzela da, alta, kronika ere orratzen puntada paregabea da: Encaje de bolillos bikaina, Azurmendirena ETAren fenomenoaren errelatoa da, hasieratik amaierara. Elorriagarena erraldoiagoa da ezen Euskal Herriko biolentzia nazioarteko hainbat espresio bortitzekin uztartzen baititu.

Ba al dago 50 urteko gatazka armatuaren errelato bakarrean egoki kontatzea? Sinesgarririk izatea? EZ. Ez bakar batek, ez idatzi direnek, ezta idatziko direnek ere ez dute eginen. Ez kronika soilek, ez saioek, ez fikziozko errelatoek ere. Haatik, ezbairik gabe, gatazkaren izaera ezagutzeko eta berberak sortarazi dituen arazoak konpontzen –zauriak arintzen– laguntzeko ezinbestekoak –izanen– dira denak. Hagitz lagungarriak gatazkaren ebazpen ahalik eta zehatzena eta inpartzialena egin aldera.

Hitzaurre honen ostean, ETA de principio a fin gaineko nire errelatoa:

I./ Egilea ETAko bigarren belaunaldiko kidea izan zen, gerra osteko euskal matxinadarekin “plazaratu” zen gaztea. Horixe da berebiziko lehen datua. Beste bat: etakidea kazetaria bilakatu izana. Euskal eta goi-mailako kazetagintzan aritu da, belaunaldi zaharren –La historia de ETA empezó en 1936– eta belaunaldi berrien hurbileko ezagulea izaki; ETA fenomenoaren hasierako ezagutzaren eramailea. “Erdaraz” jaioa eta lanbidea erdaraz landu duena. ETAren ezaugarriaren isla, nolabait. Alabaina, liburuaren ezaugarrietako bat hauxe duzu: egileak euskal prentsa sortuz geroztiko jarraipen zehatza egin izana. Halaber, ETAko belaunaldi euskaradunaren lekukoa da. Azurmendi euskal hiztuna baita. Gatazkari buruz euskaraz idatzi izan denaren bere jarraipena agerikoa da. Abangoardiaren borrokaren beroa “erretretan” atxiki du “luma” zorrotzaren bitartez, euskal(dun) munduan barrenetik.

II./ ETA fenomenoak bi parte nagusiak ditu: frankismoaren garaia eta juankarlismoaren aroa. Lehena ederto jasoa da trilogia honen PNV-ETA Cronica oculta (1960-1979) lehen liburuan. Hirugarren honetan, trantsizioaz eta demokrazia aroko ETAri buruzkoa da. ETAren hiru espresio nagusien gainean idatzia: ETA pm-z, Komando Autonomoez eta ETA m-z. Logikoa denez, azken honetaz batez ere. Liburuak ETAren hainbat ezaugarri erakusten digu: bat, ETA belaunaldi fenomenoa izatea. Belaunaldiek elkarren segidako ezagutzarik ez zutela izan, edo oso ahula. Hala ere, belaunaldiek aurrekoa “purgatu” izan zuten. Areago, ETA aldian aldiko gazteen espresio bortitza izaki, ondorioz, belaunaldi zaharrak berriari eman zion “botika” bera erabili izan zuen hurrengoarentzat. Beste bat, ETAren biolentzia ezaugarri nagusia Jose Luis Zalbide etakideak proposatu da –paradoxikoki, estatu “etsaia”ren alde lanera pasa zena–, amaierara arte iraun duena: Acción reaccion delakoa, espiralean gauzatua. “ETA” eta “ekintza armatua” sinonimoak dira oroz gainetik.

III./ ETA garaile atera zen frankismotik, baina are garaileago EAJ. Hori –izan– da ETAren paradoxa, EAJ “lehiakidea” izatea. Espainiako eta Frantziako estatuez beste, gainditu ezinezko “mugarria”. “ETAk zuhaitza astindu eta EAJk intxaurrak jasotzearen aukera” delakoak, inozoa izateaz gain, biolentziaren perbertsioaren tamaina islatzen du. Baina perbertsio hori ez da mugatu soilik “etxeko”en orubera. Estatu etsai(ar)en “bazka” ere bihurtzera iritsi zen ETA. Espainiar nazionalismoak ETAren beharra eta elikagaia izatea “ederto” agertu du ETAren bilakaera okerra eta ankerra, baita bere ideologiaren gabezia handiak ere. Gatazkek sorrarazten dituzten paradoxak! Paradoxak paradoxa, ETAk ukatu eta purgatu dituen etxetiarren –Elkarri edo Lokarri, edo deitu hirugarren espaziokoak– orubera itzuli behar izan du bere burua, seme-alaba hondatzailea etxera itzultzen den gisan.

IV./ ETA eta estatuen arteko borrokaren ondorioz, ETA estatua –bere estatu estatusa, eredu sistemiko baten barruan garatu izana ulertua– izatera pasa zen, baita bere sistema estrukturalaren presoa bilakatu ere. Frankismo garaiko erretagoardia edo babesgunea (Iparraldea, Santutegia zenbaiten hitzetan) “higatua” geratu ondoren, Frantziara eta mundura zabaldu ahala, bere buruaren preso izatera pasa zen. Klandestinitateak ez du ustezko mugimendu iraultzaileen edota askatzaileen garapen “emankorra” ahalbidetzen, aitzitik, funtsezko printzipioak “traizionatzera” behartzen du, baita helburua galbideratzera eraman ere.

V./ ETA izendatzea arazoa –izan– da. ETA munduko fenomeno armatu askatzaileen aroan jaio zen (Kuba, Aljeria…). Anartean baina, ETA “mundura” zabaltzeaz batera, fenomeno terrorista –Al Qaeda eta jihadismoa– globalizatu da. ETAk genesi politikoko fenomenoa da, ezbairik gabe, baina bere jarduera borroka armatua den edo fenomeno terroristaren epitetoa –terrorismoa nola biktima hitzak dira gatazka honen definizioan hitz gako eta trabagarriak– “merezi” duen adieraztea “arantzatsua, mingarria eta gaitza” da, eta areago bere tesi politiko nagusiei atxikiak direnentzat. Hots, Euskal Herriak nazio ezagutua izan beharrizanari eta erabakitzeko eskubide eztabaidaezinari.

Liburuak nigan sorrarazitatikoa bost puntuetan biltzeak ez ditu honen dimentsioa eta izaera esplikatzen. ETA –eta edozein– fenomenoaren izari politikoa eta bere historia zintzoki kontatzea gaitza baita. Alabaina, ETA de principio a fin saio-kronika zolia eta zorrotza da. ETA de principio a fin liburua Zutabea da gatazkaren errelatoa osatzeko bidean.

Azkenik, nire aburuz noski, Bietan jarrai delakoak ez du, askok dioten legez, Seguir en los dos adierazten, Bidetan jarraitzea baizik. Hau da, ETA espresio sozio-politiko armatua herri honek bere bidea urratzen segituko duen azken 50 urteko adierazle bat gehiago da. Beste bat herri honen historian.