Gazteentzat euskara gehiago da atzerriko hizkuntza, beren pentsamenduko hizkuntza baino

Atalak: (C)politika, Euskara, Hizkuntzak

Bortzaren kontakizunetik, kontakizunaren bortxara da, (Txalaparta) Joxe Manuel Odriozolaren azken saiakera. (Argazkia: Dani Blanco).

Joxe Manuel Odriozola elkarrizketatu dugu Argian, Bortzaren kontakizunetik, kontakizunaren bortxara saioaren karietara. Alabaina, hasteko, saiogilearen hitz hauek izan genituen hizpide abiaburuan: “Nire bidea ez da erdal herritik euskal herrira doan bidea, abertzale gehienen kasuan bezala”.

– Horrelako kasuak gutxi al dira edo zarete? Ezaugarri horrek adierazten du euskaldunon egungo egoera, akaso?
UEMAko (Udalerri Euskaldunen Mankomunitatea) herri euskaldunetatik etorritakoa naiz. Alegia, Gasteiz, Baiona edo Bilbotik etorri izanak adierazten badu jatorri moduko bat, ni Altzotik nator. Haurtzaroko eta gaztaroko sozializazioa han egin nuen, alde handia dago UEMAtik etortzea edo aipatu hiriburu horietatik euskararen mundura bide egitea.
Oraindik erdara entzuten ez zen herri batetik edo Euskal Herritik nator. Euskararen herri historikoak, garai bateko Euskal Herriaren hondakinak, UEMAn geratu zaizkigu nolabait, eta Euskal Herritik Erdal Herrira etorri gara. 16 urterekin etorri nintzen herri “espainol” batera, Donostiara, beraz sozializazio berria hasi behar izan nuen nire baitan. Garai hartan hizkuntza hegemoniko ia bakarra euskara zen Altzo aldean. Alegia edota Tolosa aldera jaistean harreman bagenuen erdararekin, baina gu ez ginen erdalduntzen gaur egun Altzon erdalduntzen edo elebidun bilakatzen diren bezala.
Horregatik edo, orduko eskolako nire porrota. Ni autodidakta naiz, eta horren faktoretako bat hor izan daiteke, alegia, garai hartako eskolako terminologia hauteman eta ulertu ahal izateko zailtasunak, ele bakarrak ginelako. Euskaraz bizi ginen. Beraz, alde handia dago euskal herritik erdal herrira trantsizioa egitea edo erdal herritik euskal herrira. Guk suerte hori izan dugu onerako edo txarrerako. Gu azken mohikanoak gara euskarari dagokionez.

– Abertzaleak eta euskara. Nazio euskaldunaren gainbehera da zure saiakera baten izenburua. Kritikoa agertu zara euskaldunaren etorkizunarekin, eszeptikoa, akaso.
Euskaldunok gure euskaltasuna agonian bizi izan dugula esaten da, ez naiz harritzen azken mohikanoak baldin bagara. Hain zuzen ere, UEMAko herriak erdalduntzen hasi direla diote azken emaitzek, orduan, zer esango dizut? Azterketa soziolinguistikoak era askotakoak izan daitezke, baikorragoak eta ezkorragoak, baina Euskal Herriari eragin dioten etnozidioa, hau da, hizkuntzaren galera, galbidea noiz hasi zen ikusita, ez da harritzekoa azkenetan egotea. Txillardegik eta enparauekhorregatik sortu zuten ETA, besteak beste. Beste arrazoiak edo beharrak bazeuden noski, baina euskal identitatearen ezaugarriak azkenetan sumatuko zituzten, azkenetan zeuden eta, eta bereziki euskara. Erreakzionatu behar izan zuten nazio zapalkuntzaren aurka. Matematikoki aurreikusi daiteke hizkuntza batek noiz igaro duen itzulezinezko marra. Munduko hizkuntza minorizatuei gainbegiratua emanez gero, ikusten duzu marra hori zeinek igaro duten, bizirik direla hala edo nola, baina hilobirako bidean doazela.

– Ezkorra zara, beraz.
Hizkuntz gutxituak badoaz, besteek ere gurearen antzeko egoera bat bizi dute. Estatuen etnozidioa eta egungo globalizazioa tarteko, atzera bueltako prozesuetan sartu dira hizkuntza gutxituak. Flandriera edota Katalana salbatu daitezkeela? Bai. Hobe hala bada. Horien galera prozesua ez da hainbestekoa, nazio kultural linguistikoa mantendu dutelako, beren nazio politikoa edota estatua eraiki nahi dutelako. Salbuespen horiek kenduta, hau da, asimilazio prozesua edo marra delako hori gainditu ez duten hizkuntzek etorkizun zaila daukate –egia da marra subjektiboa izan daitekeela, baina objektiboa ere bada–. Hau da, prozesua objektiboa da, ikusi baino ez dago Euskal Herria nola geratu den. Azken 50 urteetan hainbeste lan eginda ere, begira nola dauden Bilbo eta Donostia. Euskaldun izateko eta euskaraz bizitzeko zailtasunak hain dira latzak, estrukturalak baitira funtsean. Itzuli ezinezko prozesu batean bideratuta ikusten dut euskara.
Koldo Mitxelenak zioenez, miraria ez da jatorria baizik iraun izana. Bai, euskarak iraun du, ados, baina zehaztu beharko dugu bere iraupena zertan den. UEMAko herriak aipatu ditut, baina hara, Errenterian, Mitxelenaren herrian, euskaraz bizitzeak miraritik ez du ezer, ezinezkoa da euskaraz osoki bizitzea. Beraz, hizkuntzaren normalizazioaz asko hitz egiten dugu, baina 50 urteetan ikasi eta ikusi dugunaren ondoren galdera beti hor dago: “Etenda zegoen katea berreskuratuko ote da?”. Txepetxek aipatu zuen euskararen normalizazioa hezkuntzaren eta ikastolen bidez hel zitekeela. Baina, benetan posiblea al da?
Esango nuke, transmisio kultural horrek ez duela gaitasun komunikatibo askirik bermatzen, eta horregatik ari gara beti esaten: “Ezagutu bai, baina erabili… ez da erabiltzen”. Alegia, egungo gazteek transmisio linguistikoa jasotzen dute, baina ez dute komunikatzeko heineko gaitasunik, edo ez nahikorik. Ez erdararen parekorik, behintzat. Orduan, belaunaldi berri horientzat, euskalduntzen ari direnentzat, euskara gehiago da atzerriko hizkuntza, beren pentsamenduko hizkuntza baino.