Nola esaten da euskaraz?

Atalak: Euskara

Batzuei entzutera, euskaldunok Arkadiatik irten gabe bizi gara, hor nonbait

Lerro-buruko “Nola esaten da euskaraz?” delakoa hizpide dakart. Esaldia ez da Eibar futbol taldeko entrenatzaile ohi Gaizka Garitanorena. Ez horixe. Gaizka Garitanok ez du behin esan “nola esaten da euskaraz?”. Euskaraz esan du, eta behar izan duenean, “portero” edo “parada” edo “offside” esan ditu, euskaraz esan ere, eta behin ere ez da horregatik jokoz kanpo geratu.

(Espainiako Futbol Ligako) bigarren mailara jaitsi berri den taldeko entrenatzailearen jarrera primerakoa izan da. Txalotzekoa. Nork ez du txalotu, ezta? Baita euskaraz egiteko ahalegin mendreena egi(te)n ez dutenek ere. Nola ez, eskubideen aldarrikapena hain da –politikoki– zuzena garaiotan!

Eta, bidenabar, galde diezaiegun (Espainiako Futbol Ligako) primeran dauden Athletici eta Errealari eguneroko beren hizkuntz politikaz edo praktikaz (Ernesto Valverde eta David Moyes entrenatzaileak gogoan, besteak beste). Beno, hori beste artikulu baterako lagako dut.

Euskararekiko jarrerak hainbat dira. Jarrera horietako bat, jendartean hitza hartzean, berbarako, Gaizka Garitanorena. Euskaldunok euskaraz jarduteko eskubidearen aldekoa, Euskal Herrian, Espainian edota munduan gaudenean. Nago baina, sarritan eskubidearen aldeko aldarrikapenak –baitezpadakoa, duda barik– ez ote duen euskaldunok –gehiengoak– euskaraz jardutean dugun jokabide doilorra estaltzen edo disimulatzen. Euskaraz bizitzeko euskaldunok ditugun ezintasuna eta konplexua.

Euskaldun guztiok ez dute leku bera jendartean, ezta hedabideetan jarduteko ahalmen bera, bistan da. Ezin zaio oinezkoari edo herritar xeheari eskatu, politikariari, irakasleari, zientzialariari edo idazleari exijitu ahal zaien jokamolde bera. Ez naiz ari taxuzko euskara edo euskara maila gorena exijitzeaz, jarreraz ari naiz.

Iragan hauteskunde kanpainan politikari (euskaldun peto-petoa) bati honela entzun nion: “(…) gure programaren arabera tarifa planari dagokionean… Nola esaten da euskaraz tarifa plana?”. Sexologo bati berriz, euskaldun peto-peto hau ere: “(…) pertsonon eskubideei buruz ari garenean, Tribunal Supremoak… Nola esaten da euskaraz…?”.

Euskaldunok gure erdal burua salatzen dugu txitean-pitean. ETBko informatiboen izenburuak lekuko. Euskalduna euskaraz ari da, eta ETBko informazioa aipatzean “atzo Teleberrin entzun nuenez” esaten du gehienetan. Euskarak ez du balio ezta txiste bat egiteko. Euskaldun peto-petoenak “horri ez zaizkio bi teleberri geratzen” esan ohi du. Honek ere, EITBko informatiboen politikaz jarduteko beste artikulu bat ematen du. Bego oraingoan.

Hor nonbait irakurri dut, txioren batean: “Kortao bat” eskatu nion, eta “¿qué!?” erantzun zidan. Buelta eman eta tabernatik irten nintzen”. Arras ongi. Bikaina jarrera. Baina, neronek horretaz beste, “Nola esaten da euskaraz?” delakoa aipatzean beste zerbait ekarri nahi dut hizpidera. Neronek tabernetan “kortao bat” eskatu, eta tabernari “sasi-euskalduna”k zuzentzen dit eta halaxe esan ere: “Ebakia, orduan”.

Hara txo, ebaki belarra ebakitzen da, edo Uztapidek esango zuen moduan, “ebaitzen”. Nire euskaldun motzean, esnea kafean botatzean mindu egiten da, “se corta” gaztelaniaz. Nonbait, euskaldunok ez dugu beste hizkuntzarik, ezta bera erabiltzen inoiz ere.

Ez da parte onekoa, edatekoa eskatu, eta beti sasi-letratuaren eta ilustratuaren plantak egitea. Beraz, saiatzen naiz ebakia hartzen gogoa garraztu gabe. Izan ere, oraindik ere, garai bateko “Qué te pongo…. akeita, txola y txokorra?”, sumatzen dut askoren buruan.

Batzuei entzutera, euskaldunok Arkadiatik irten gabe bizi gara, hor nonbait. Nik erranen nuke, euskaldun gehienak Arkadia galduaren bila dabiltzala, asmoz euskaraz, baina gogoz –eta ekinez– erdaraz.

Oraindik ere, euskaldunak ez du bereganatu “bacon sandwich bat” eskatzea “txingarra ogitarteko bat” bezain zuzena –eta euskaldunona– izan daitekeela, tokian toki, unean une, eta gaiaren arabera. Baina, dilema edo balizko eztabaida hori ere beste baterako utziko dugu, ezta?

Euskalduna naiz eta harro nago. Alta, osoro esatera, euskaldunoz ez nago harro, ene buruaz hasita edo hasteko.

Euskaldun gehienak Arkadia edota Artadia galduaren bila dabiltza, asmoz euskaraz baina gogoz –eta ekinez– erdaraz.

P. S. Behinola, “kortao” eta “ebakia”ren arteko dilema hizpide, euskaldun peto batek honela esan zidan. “Nire amama zenak ‘kafe hila’ esaten zian”.

Polita ezta? Amama baina, artean, artadian bizi zen.