Iñaki Zabaleta: “Literaturak ez du balio eskluientea izan behar”

Atalak: (B)literatura

Idazlearen inguruan Elkar, EKE, IKAS, AKELARRE eta Irandatz ikastetxeko kideak izan ziren, grafitigileak lagun.

Akelarre elkarteak antolatuta, VI. irakurraldi publikoa egin zen Hendaian, maiatzaren 27an. 100 lagun inguruk irakurri zuten Iñaki Zabaleta Urkiolaren 110. Streeteko geltokia nobela (Elkar). Egun berean solastatu ginen egilearekin. Alta bada, idazle leitzarraren eleak bazter-trenbidean geratu ziren, hor nonbait. Ez da sekula berant. Hona, beraz, 30 urte bete dituen liburuaren karietara solasaldian jaso genuena.

Zer iritzi duzu ekitaldiaz?
I. Zabaleta: Hendaian egindako irakurraldi publikoa oso ongi paratua eta burutua izan da. Labur esanda, sentitu dut Bidasoa ibaiaren herri xalo baina nire ustez konplexu hori berregiten eta eraikitzen ari dela ekitaldiaren joanean; irakurleak eta antolatzaileak sare zabal eta konplizitatetsu baten partaide direla, eta soziologian hain garrantzitsu izaten diren aldagai soziodemografikoak urtu egiten direla arratsalde eguzkitsu, multimediatiko eta graffitizale honetan. Hemen daude irakurtzen gazte, heldu eta “helduagoak”; gizonezko eta emakumezkoak; euskaldun eta erdaldunak; auzapeza, ikasleak eta dendariak. Guztiek komunitate-espiritu eraikitzaile baten parte dirudite: Hendaia berri. Akelarre elkartearen antolaketa bikaina izan da.

Nola bizi izan duzu eguna?
I. Z: Euskal Herriko hainbat herri eta ikastetxetara joaten naiz urtero, 110. Street-eko geltokia nobelaren inguruan solasean egitera. Baina Hendaiakoa berezia izan da, arrunt xarmanta, hagitz erakargarria. Herri batek, liburu baten irakurraldi publiko eta partekatua egitea ohore handia, eta gehienetan merezi gabea, da autorearentzat.
“Beste urte batzuetan ez bezala, aurten liburua hautatu dugu lehenik, eta ondoren jo dugu autorearengana”, esan zidan Akelarreko Mirenek hainbat hilabete lehenago, gonbidapena egitean. Horrek biziki poztu ninduen, lehenik nobela eta honen istorioa baitzen, ez egilea, bigarren mailako aktorea baita nobela kalean eskuragarri dagoenean, irakurleen eskuetan.

Zer eman dizu 110. Street-eko geltokia nobelak?
I. Z: Asko eta oparo eman dit, alde guztietatik begiratuta. 75.000 inguru irakurlerekin harreman erreal eta birtuala sortzeko bidea eman dit 30 urteren itzulian eta dozenaka milaka horiekin euskal iheslari baten istorioa partekatu ahal izan dut, fikzioa errealitatean beti nola oinarritzen den erakutsiz, eta amodioaren soka oso mehea izaten dela edonon, New Yorken eta Iruñean.
Sos batzuk ere eman dizkit nobelak, bidaiatxo bat edo beste egin ahal izateko, baina bizibidea unibertsitatean bilatu behar izan dut, euskal literaturatik bizitzea, idazlanen kalitateaz gain, edo horren kanpotik, “kasta” (zentzu ez peioratiboan) pribilegiatu batekoa izan behar baita, eta gizarteko aginte-guneek desberdinek ongi babestua eta promozionatua nazioarte mailan. Aginte-gune horiek, euskaldunak eta espainiarrak, arlo askotarikoak izaten dira: literatur elkarteak, hedabide nagusiak, batez ere espainierazkoak (ez dut gaztelania hitz erabiltzen, jada), eta abar.

Esan dezakegu nobela mugarri izan zela, eta oihartzuna izaten segitzen duela?
I. Z.: Ez dakit mugarri den edo ez, ezta kontestu honetan mugarri izatea zer ote den, baina egia da denborak eta irakurleriaren belaunaldi aldaketek ez dutela nobela bazterrean utzi; ez dela zahartu, alegia. Urtero, edizio berri bat ateratzen da. New York hirian bertan 1980ko hamarkadan idatzi nuenean, ikus-entzunezko estiloaren ezaugarriak jarri izan nahi nizkion, jendearen etorkizuna eta pertzepzioaren egokitzapena ikus-entzunezko lengoaiatik etorriko zela iritzirik, idatzizko erregistroa erabiltzen bada ere. Izan ere, literaturak ez du, ene iduriko, balio eskluientea izan behar, kritikari eta intelektualentzako emaria nagusiki. Baina eztabaida hau luzea eta zaharra da. Azken finean, erroan dagoen galdera hau da: nobela honek edo hark lortzen al du irakurlea istorioaren barnean sartzea, kilikatzea, eta, hori egitean, bere nobela/istorio propioa eraikitzen al du irakurleak, pertsonaiak bere erara jantziz?

100 lagun inguruk irakurri zuten Iñaki Zabaletaren 110. Streeteko geltokia nobela, Hendaiako Mediatekan.