“Gure osasun mentalarentzat ezin osasuntsuagoa da guztion baitan bizi den haurrari protagonismoa ematea”

Atalak: (B)literatura

Txantxanberde kantaria poema liburua Altzako Tomasene kultur etxean aurkeztu zuen Joan Mari Irigoienek.

Bi urtetako kronika fakultatiboa  (Elkar) liburuaren karietara harremanetan jarri ginen Joan Mari Irigoienekin; duela bi hilabete. Alta, elkarrizketa gauzatu orduko Txantxanberde kantaria liburua kaleratu zuen Altzan, lagun anitzen artean, giro ederrean.

Hartara, anartean, joan-jinean jardun dugu, beste bi elkarrizketa osatzeraino.

Nondik nora Txantxanberde kantaria?
Altzatarrei bereziki eskainitako liburu bat da, baina, altzatarrek ez ezik, euskaldun orok irakur dezake lasai-lasai. Titulua ere –Txantxanberde kantaria– oso lotuta dago beste altzatar baten nobela bikainaren tituluarekin: Salbador Zapirainen Txantxangorri kantariarekin (esan dezadan Salbador Errenteriako Bordaxar baserrian jaio zela: han jaio arren, baina, altzatarrok altzatartzat ditugu bordaxartarrak, eguneroko bizimodua, garai batean, Altzan egiten zutelako, beharbada). Nire liburu honetan, bestalde, mota guztietako poemak jasotzen dira, ekologia bere zentzurik zabalenean ardatz hartuta. Liburuak bere atalak ditu, bakoitza bere izenarekin: 1) Sorlekuaren inguruko kezkak piztu zuen, lehenik eta behin, nire kontzientzia ekologikoa; 2) Askatasunaren abenturari ekin ez beste ekin nion neure kontzientzia ekologikoa zabaltzeari; 3) Askatasunaren aldeko poema bat ere, mitin batean irakurritakoa, ekintza ekologiko bat da, bere xumean… Era honetan, hamar ataleko poema-liburua osatu dut… gehi atariko atala eta gehi epilogo bat. Horietatik bat azpimarratu nahi nuke: 9) Jolasa eta umorea eta irria… eta nork bere buruari barre egitea batez ere ezinbesteko ekologikoak dira. Poema gehien dituen atala da, eta, bertan, biografia moduko bat eraikitzen saiatzen naiz, honako titulu honen pean: Nire biografia, benetakorik benetakoena baino benetakoagoa, gezurra dirudien arren. Gainerakoan, poema horietako batzuk zorrotzak dira, besteak erdi naïfak… Poema horiek, egia esan, nik neuk hartzen ditut poematzat, baina aitor dut, poesia zeregin sakratutzat dutenek nekez hartuko dutela poesiatzat; aldiz, funtsik gabeko ahalegintzat hartuko dute: zabortzat edo kaka-mokordotzat, alegia. Baina hara: lagun batzuei utzi dizkiet poema horiek, eta asko gustatu zaizkie, oro har. Horregatik eman dut argitara atal hori: horregatik… eta sinetsia nagoelako gure osasun mentalarentzat ere ezin osasuntsuagoa dela guztion baitan bizi den haurrari bere protagonismoa ematea: ezin dugula, alegia, bizi gaituen haurra hiltzen utzi; aitzitik: ezin hobeto elikatu beharko genuke noizbehinka.

Esan dezagun, halaber, auto-ediziora jo duzula liburu hau plazaratzeko.
Liburuan esplikatzen dut nola, gazte nintzenean, jasangaitz egiten hasi zitzaizkidan bilerak, hain nuen beroa irudimena, irudirik ezustekoenak burura ekartzen zizkidana, baita, noizean behin, pentsamenduen lotura egokia eragotzi ere. Beste alde batetik, banuen kontzientzia politiko bat, Gandhiren ideien bidetik bultzatu nahi nuena. Hartarako, baina, jendearekin bildu behar nuen, ezinbestean. Nola, baina, jendearekin bildu irudimen sutsu harekin? Harik eta, handik urte gutxi batzuetara, neure bidea egitea erabaki nuen arte, lumari edo idazmakinaren teklei emanez. Ondorioz, beti izan dut halako erruduntasun konplexu bat neure erabaki harengatik eta Altzako lagunei behar bezala ez laguntzeagatik, geure herri-proiektuan. Ordainean, liburu hau egitea bururatu zitzaidan, oso berezia dena, eta poema-liburu-bilduma ohikoetan tokirik izango ez lukeena. Horregatik auto-edizioaren kontu hori. Jendeak badaki, gainera, nola nagoen, esklerosiak jota: Txantxanberde kantaria, beraz, liburu egokia izan daiteke, baita despedida gisa planteatuta ere, kar-kar-kar…

Ez zara geldi egotekoa, edo burua behintzat lanean beti.
Bai. Beti zer edo zer dabilkit buruan. Guztiok bezala, bestalde… burua beti baitabil lanean, baita lotan gaudenean ere, entzefalograma laua dutenak salbuespen. Bueno, tarteka ere joaten naiz erreka bazter batera, edo banku batean esertzen naiz, zuhaitzen bati begira, burutik pasatzen diren gauza eta irudi guztiak ezabatzen ahalegintzen naizen bitartean, errekaren edo hostoen dantzaren erritmoan. Baina gaizki esan dut, esan nahi dudana esateko “ahalegindu” ez baita hitzik egokiena. Aldiz, erabat jarrera pasiboan egon, eta ez dut ezer egiten, burutik pasatzen zaidanari garrantzirik ere eman ez. Izan ere, beti pentsatu izan dut egoki litzatekeela bi munduen arteko sintesia egitea: Ekialde eta Mendebaldearen artekoa. Ni, ordea, berandutxo ote nabilen Ekialdeko espiritua neureganatzeko, baita hango praktika batzuk gauzatzeko ere, arnasa egiteko moduei lotutako horiek nagusiki: maila horretan ez dut, hala ere, esperientzia seinalaturik izan, baina senak ematen dit funtsezkoak direla.

Idatzi ez ezik bizi ere egin duzu, baita berebiziko esperientziak ukan ere nonbait.
Bai, hara, guztiok bezala nik ere oroipen gogoangarriak ditut, bi horietakoak berezi-bereziak: bata Oñako zelaietan bizi izan nuen, bestea Ezkaraiko basoetan; gertatu zitzaidanaren mamia, berriz, Txantxanberde kantariko poema batean jaso nuen: “(…) Bi leku, / bi desleku… / non denboraren pertzepzioa ere / ezohikoa gertatu baitzitzaidan, / bi munduen artean zirritu bat balego bezala, / baita haize ezinago leun bat ere, / denboraren eremutik / desdenborarenera ninderamana, / orduak desordu bihurtuz: / iturri hartan, / non maitasunaren / eta bakearen / eta bizipozaren jarioa / etengabekoa baitzen…”. Ezer ez nintzelako kontzientzia garbia nuen, baina, aldi berean, nire ezerez hark bazituen bi beso airezko, infinitutaraino luzatu eta unibertsoa bere osoan besarkatzen zutenak: ez dakit nola esan… Dakidana zera da, une haiek gogoratu, eta nostalgia infinitu batek menderatzen nauela oraindik ere: badakit bi une haietan bizi izandakoak ez direla ezeren froga —antzeko kasuak nonahi aurki daitezke, erlijioen historian bereziki… baita erlijio kutsurik ez duten hainbat agerralditan ere—, baina ederra izan zen esperientzia hura, zinez. Hala ere, gai honen inguruan gehiago jakin nahi dezanak beste poema batera jo lezake: Letra txikiaz bada ere poema-liburuan azaltzen da, eta ASIS du izenburu.