“Naturaz arduratzen dena gizakiaz arduratzen da” (Víctor Gómez Pin)

Atalak: Hizkuntzak, Politika saioak

Kataluniar filosofoa da (Bartzelona, 1944). Dijon, Paris eta Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan irakasle izana, EHUk Honoris Causa izendatu berria (Arg.: Dani Blanco).

Víctor Gómez Pin filosofoarengana hurbildu ginen, solasaldian filosofia gaia gailenduko zelakoan. Ordea, hitzak jainkoarenganako bideak adina izaki, “politikan jausi” ginen. Filosofiaz eta bizitzaren paradoxaz ere mintzatu ginen, zer nahi gisaz.

Reducción y Combate del Animal Humano da zure azken liburuetako bat. Zer ekarri nahi izan duzu berean?
Berean defendatzen dudan tesia hauxe da: animalia humanoari, giza animaliari, norbanakoari edota herritarrari sinbolizatzeko eta ezagutzeko gaitasuna murrizten zaionean, gutxitua eta txikitua geratzen da, animalia bezala.

Marcel Prousten jarraitzailea zara. Nola ikusten duzu pertsona edo gizakia XX. mendearen ostean?
XX. mendearen aurretiko gizakia eta egungoa antzekoa da, berdintsua. Aurrerapen teknologikoak direla eta, hau hori eta beste esaten da, baina gizakiak beti bizi izan ditu egungo antzeko uneak. Izaki humanoa deitzen duguna oso berezia da. Kontserbatzeko geurezko sena daukagu, oso modu espezifikoan garatua. Gizakiok lengoaiarako dugun senak definitzen gaitu, hizkuntzak bereizten gaitu beste animalietatik.
Gizakiak beti izan ditu bere uneak. Orain hurrena, Frantziako Iraultza eta Errusiak Urriko iraultza unetan gizakia hazten segitzeko ahaleginak ezagutu genituen, edo ustezko ahalegina, bederen. Ez zen lortu gizakia nahi adina haztea, eraldatzea, beharbada porrota izan zen. Frakasoa, agian? Baina, hara, gauza bat da duintasunezko proiektuetan frakasatzea, eta beste bat ez saiatzea, uko egitea saiatzeari.
Oraintxe Europa berri delako honetan, Grezian bizi denari begiratzen diot. Aurreko saioetan bezala, saiakera hauek giza duintasuna berreskuratzeko saioak dira. Bistan da, duintasunak norbanakoaren ekintza izan behar du, eta halaber jendartekoa. Jendarte duinago eta libreago batean, humanook ordu mugatu batzuk lan egin beharko genituzke, bizitzeko beharrak asetzeko, eta ez esate baterako, Bartzelonako taxilari askok egiten duen bezala, 14 orduko lana. Hartara, akaso denok gehiago pentsatuko genuke…
Ez dugu aski pentsatzen?
Ez dakit, izan ere, pentsatzea ekintza gogorra da, gogorrena apika. Gizakia jarduera gogorretan errealizatzen da gehien.
Baina ez gara soilik pentsamendua, esperientzia ere bagara.
Jakina. Esperientziak laguntzen digu pentsatzen. Kantek dioenez, pentsamendu oro abian da esperientziatik, pentsamendua entendimendutik hasten da arrazoian bukatzeko. Esperientzia pentsamenduaren matrizetako bat da. Haur guztiak esperimentatzen hasten dira, azkenik, lengoaia ikasteko dituen potentzialtasunak garatzeko. Haurrari erakutsi dioten hizkuntza jasotzen du, berak ez baitu asmatzen. Alegia, badaude bi humano mota, hizkuntza edo lengoaia jaso duena, berarekin entusiasmatu dena, eta entusiasmo horri jarraikitzen diotenak, sinbolizatzeari eta ezagutzeari ekiten diotenak. Batzuek, tamalez, lengoaia manipulatzen dute, zuzen erabiltzen saiatu ordez. Aitzitik, poetak, filosofoak edota zientifikoak lengoaiaren zerbitzurako aritzen dira.
Zientifikoak ere.
Baita zientifikoak ere. Formula oro ekoizpen linguistikoa da. Erlatibitatearen teoria ekoizpen linguistikoa da, ez da animalia batek erditua. Einsteinek lengoaia aberastu du.
Metafisika berri baten atarian al gaude?
Dudarik gabe. Metafisikak bi une funtsezkoak izan ditu, Jonian (Grezia) sortu zen. Gaur egun errenazimendu gisako baten barruan gaude. Hau da, historiako lehen ehun fisikariek sinetsi zuten naturak behar intrintseko bati erantzuten ziola. Fisikari haiek ez zuten berezko ezagutzarik, naturaren kontzepzioa izaten lehenak izan ziren. Lehenengo fisikari haiek naturari buruz izan zuten jakin minarengatik hasi ziren gizakiaz arduratzen, bereziki gizakiek kontraesanak zituztela ohartu zirelako. Hain justu ere, hori da egun fisika izatea posible egiten duena.
Metafisikak transfisika esan nahi du, fisikaren ostekoa. Fisika kuantikoa rol analogoa jokatzen ari da egun, antzinako fisika joniarraren parekoa da. Metafisika berria da, fisika jonikoaren postulatuak natura aztertzen eta juzkatzen zuen jada. Gaur egun, horiek fisika kuantikoa animatzen dute. Naturaz arduratzen dena gizakiaz arduratzen da.
Begi-bistako ikaspena izan behar luke horrek.
Baina ez dago gizakiarengan horren barneratua. Eta ikaspen horrek lagundu behar liguke ikusten, naturak ez duela gizakiok uste dugun postulatuen arabera funtzionatzen. Fisikari greziarrak jada saiatu ziren hori argitzen, atomoen hipotesiak aztertu baitzituzten. Hau da, gaur egungo fisikariak naturan murgiltzen direnean –maila mikrokosmiko batean barnatuz–, naturaren egiturak behatzen dituztenean ohartzen dira natura ez dagoela uste zuten postulatuen menpe, natura uste dugunaren bestelakoa da, eta hori itzela da.
Nolanahi den ere, zu filosofoa zara. Natura eta polisa dira zure pentsamenduaren ardatza.
Natura hiritik baino ez da pentsatzen.
Gizakia hirira iritsi aitzin basoan bizi izan zen hala ere, inguru-gune hartan ere pentsatuko zuen.
Gizakiak harremanen bitartez egituratzen da. Egitura sinbolikoak funtzionatzen hasten direnean egituratzen da polisa edo hiria. Inguru-gunea herrixka bat izan arren, polisa moduko bat da. Baserritarra mendi, auzo eta baserri artean bizi –izan– da, eta ematen du isolatua bizi dela. Baina baserritarrak herrixkaren edo auzoaren egitura guztiak osatu ditu. Greziak egin zuena da, esplizituki esana, hori da, polisa, alegia. Fisika eta metafisika Greziako itsas hirietan sortu ziren.
Marcel Prousten aipu bat amaitzeko: El Nombre. El Lugar. La lengua de los vencidos.
Izena. Lekua. Menderatuen hizkuntza. Juan Ramon Makuso lagunak euskaratua da, hori Prousten aipuaren lerroburua izaki. Metafora bat da. Oso adierazgarria. Hizkuntzak galtzen dira amodioak galtzen diren legez. Baina galdu izan den hizkuntza inkontzientean geratzen den hizkuntza da. Sei urte hitz egin gabe egon zaitezke, baina ez zara hutsetik hasten. Hizkuntzarekin borrokatzen duzu amets galduak berreskuratzeko borrokatzen duzun gisan. Galbidean den hizkuntza ikastea, ez da egun ingelesa ikasten den bezala ikastea, hizkuntza galdua berreskuratzea ezberdina da.
Zentzu horretan, Paco Ibañezek esaten du gaizki hitz egiten duela euskaraz, baina [Adunako] Apakintzako euskara darama berearekin. Pentsa, Pacok bere amarekin euskaraz egiten zuen Parisko aldirietan (banlieue delakoetan), arabiar mundu batean. Bere bikotearekin berriz hebreeraz, hebrearra izaki. Pacok badu euskaraz gaizki egitearen konplexua, baina bere azken ametsa ziur aski euskaraz izanen da. Modu batez, menderatutakoen hizkuntza delako, eta berak estimu berezia dio garaitua den orori. Paco eta biok Bartzelonan topo egiten dugunean, lehen hitzak euskaraz egiten ditugu, gure euskara mugatua izan arren.
Bitxia…
Izan ere, lengoaia defendatzea oso gauza elementala da, lengoaia sinbolizatzearekin eta ezagutzarekin garatzen da, hau da, artea eta zientziarekin. Gizakiok sinbolizatu eta ezagutu behar dugu, bestela ez dugu gure giza kondizioa hazten. Ez badugu gure burua sinbolizatzen eta gure ezagutza lantzen ez gara animalia bezala garatzen. Berbarako, arrano gazte batek korri egiten du, baina ez bada hegaldatzera heltzen, funtsezkoa ez du garatzen.