Famatua ez dena, ez da ezer

Atalak: (A)iruzkin literarioak

Andoni Urlezairen hirugarren nobela da Demencia, lehena gaztelaniaz.

Demencia
Andoni Urzelai
Baile del sol

“Famatua ez dena, ez da ezer” esaldia Demencia nobelagilearena da. Azken honen aurreko Zirkulu nobelaren karietara esana. Ez zaizkit berba egokiagoak bururatu, nobela honetaz deus esaten hasteko. Hona, aurrera egiteko nobelaren nire erradiografia gisako bat:

Agapito Rumiante da protagonista nagusia. Bera da –la voz cantante–, alegia, narratzailea. Gaztelaniaz idatzitako nobelaren tonuari La voz cantante ongi doakiola deritzot (esaldi pedante samarra atera zait, hau ere, protagonistaren tonuan). Protagonisten tonuan hobe esanda. Hurrenez hurren: la señora Ausonia, el señor Wilkinson, Equis eta Dylan. Mengele bestalde. Indibiduo bat eta “familia” osatzen duten lau lagunak. Mengele dabil lauen ingurunean. Nagusia.

Reality-Show da liburuaren ingurunea. Telebistarako saio hori gune aparteko, bitxi, xelebre eta arraro batean gertatzen da. Dena den, protagonistak –denak, zein baino zein– dira apartekoak, bitxiak, xelebreak edota arraroak. Berba batean: estrambóticos.

Demencia fikzioa da bistan da, nobela den aldetik. Eta Reality-Show bat, printzipioz Reality-Show den aldetik fikzioa ere badela, esan edo pentsa genezake. Errealitatea eguneroko gainerako zereginak direla, alegia, telebistan ikusten duguna. Eman dezagun, informatiboak, erreportajeak, filmak edo ikuskizun errealistak, Reality-Show delakoak, bereizterik dagoela. Bai ote? Zuk ebatzi, irakurle. Areago, irakurri Demencia eta beharbada, duzun iritziaz beste bat izanen duzu.

Agapito Rumiante izena baliagarria zait nobela deskribatzeko. Barka nazatela Agapito guztiek, baina sarkasmoa ez dut neronek asmatu, sarkasmoa larrutze kolektiboaren ondorioa da. Demencia nolabait, horixe baita –ene uste ustel ergela edo uste zuloan–: larrutze kolektiboaren isla. Rumiante abizena da, nobelaren bigarren ezaugarria, hots, norbait bada, nor edo zer bada protagonista, hausnarkaria da. Agapito Rumiante nola halako pertsona frakasatua da, mediocre bat, jendarteak garaitua. Baina, hausnarkaria oroz gainetik. Aita hil ez zuen (Sigmund Freud hizpide eta gogoan) gizagaixoa, edo garaiz hil ez zuena sikiera.

Demencia pertsonaren baitaraino doan bidaia da. Agapito Rumiante protagonistaren bizi esperientziaren bitartez, bere pertsonalitate anitzen bitartez, baina halaber, gainerako protagonisten bitartez bidaia osatua da. Nobela korala da, bizitza korala denez gero, besteon bizitza gure bizitza ere baita.

Agapito Rumianteren bizitza erotzerainoko bidaia da. Alabaina, ez ahaztu edo baztertu aburu hau: gizarteak edo sistemak –guk antolatzen duguna– bidaiatzeko gonbidatzen gaitu, bidaia ordaintzen digu, ordainetan gure nortasuna eta pertsonalitatea hondoratzeraino. Mundua sortuz gero, gizartea edota sistema osatuz gero –guk sortzen duguna–, sistemaren menpekoak bihurtzen gara, Agapito Rumiante nola. Bizi nahi dugun bezala bizitzeko beldurrak jota gaude. Egin edota bizi nahiko genituzkeen desioak eta irrikak beraiek isilaraziak.

Demencia edota Agapito Rumianteren istorioak isiltasuna urratzen duen eskaintza da, edonola ere. Eroso eta ongi baino hobeto egokituta dagoen jendarte honen indibiduo atsekabetuen garrasia. Nobela gogorra da oso. Irakurle hori, Andoni Urzelairen nobelak ez zaitu ez hotz ez epel utziko. Ez zara aiherga jalgiko nobelatik, baldin eta amaieraraino iristeko gauza bazara. Izan ere, protagonistak ez gauza diren izakariak dira. Nobela gogorra da eta gogaikarria. Irudimen handikoa. Larrua ez ezik, irakurlearen gogoa eta garuna erdibitu dezakeen lengoaia darabilena.

Hizkuntza hizpide pare bat hitz, bukatzeko. Orain arte, Andoni Urzelai idazlea euskaraz ezagutu dugu. Bere gaztelaniaren mailak eta erregistroek haluzinatuta utzi naute.
Zenbait aburu eta galdera horren harian: badago hori horrela euskaraz idazterik? Bai, izan daiteke. Badago hori bera euskaraz bizitzerik? Nekez irudikatzen dut bizitasun berean bizitzerik. Hots, badago irakurleriarik tamainako nobelarik euskaraz irakurtzeko? Ez dut uste, ez irudikatzen ere.
Bestalde, ohar moduko bat: gure gizartean, gure sisteman, badago euskararen ondoan bizi den jendea, euskaraz espresatzen ez dakiena, baina neurri batean euskara ezagutzen duen erdal komunitatea. (Erdal) literatura maite eta irakurtzen duena, baina euskal literaturaz –euskarazko literaturaz– deus ez dakiena, zipitzik irakurtzen ez duena. Horrek osatzen dugun inkomunikazioaren –elkarrekiko!?– gizartea islatzen du.

Andoni Urzelariren Demencia nobelarekin gauza bera gertatu(ko) dela pentsu dut. Euskaraz bizi eta irakurtzen duen jendeak –kopuru duin batek– ez du irakurriko, ez ezagutuko. Agian, ene hausnarketa zoroa baino ez duzu. Tira, nik ere, Agapito Rumianteren modura edo, hori ere esan beharra neukan.