ETA, hala ere, Politika da bidea bakarra

Atalak: (A)iruzkin literarioak

Joseba Sarrionandiak debaterako liburua idatzi digu, dizue… liburu hau.

Lapur banden etika ala politika
Joseba Sarrionandia
Pamiela (Upaingo saila)

35 urte dira Joseba Sarrionandia “legetik lekora” bizi dela. Askatasuna murriztua bizi –izan– du: hainbat urtez espetxean eta bizitza erdia ihes. Iurretako idazlea ez da nornahi: ETAko kidea izan zen eta literatur obra oparo esanguratsua osatu du, salbuespeneko egoeratan bizi –izan– da, bizialdi zedarritua –izan– da berea.
Hainbat jendek aspaldi igurikatzen du/dugu gazte haren itzulera, baina honezkero ,“ez da hemengoa”. Edo “hemengoa da”, berak dioenez “inongoa izatekotan”. Nongoa izatearen dilemak hil arte esetsiko dio Sarrionandiari. Askatasunaren aldeko borrokak apur bat “arrotza” bilakarazi du bere herrian, eta “moroa” bihurtua bizi da behe-lainoan. Ibilaldi latza berea, agian latza, latza edo… Latza adina aberatsa, edozelan ere.
Sarrionandia politikaz mintzo entzun nahi genuen, eta lehen aldikoz politikaz ari zaigu. Dena politika da, baina behingoz politikaz stricto sensu ari zaigu literatur egilea. Bere literaturaren sinbologian Itsaso da bide bakarra ikasi diogu, baita –edo baina– askatasuna helburuz abiatu zen laguna, izoztua aurkitu zuela ibilbidean. Azkenekoz, modu luzean eta esanguratsuan Moroak gara behelaino artean? saioan bere pentsamendu politikoaren arrasto sakona laga zigun. Oraingoa hitzaldia da, ene gusturako, berba andana magistrala.
Anartean, behinola, Bost idazle (Hasier Etxeberriarekin berbetan) liburuan Euskal Herriko egoera politikoaz galdeturik, berba bakarraz erantzun zuen: desastrea. Saio honetan desastrea hitza ere badarabil Sarrionandia pentsalariak.
Heldu da Lapur banden etika ala politika titulu esanguratsua daukan saioa, saio politikoa behingoz. Batek pentsa dezake, nolatan 35 urtez engaiaturik bizi izan den militanteak ez du lehenago “laxatu” bere pentsamendua, bere juzku politikoa hots. Hain justu ere, borrokaren lehen lerrora eraman zuen erakundearen pentsamendua, pentsamendu zinez antzua –izan– denean. Berbarako, nori gustatu litzaioke bere curriculumean idatzita agertzea: ETAko ideologoa (1980-2015). Tamalgarria, ezta? Erran nahi baitut, “askatzaile” izendatua izaten hasi eta “terrorista” izendatua izaten bukatzea latza da gero, baina ETAko ideologoa deitua izatea, hori latzagoa ez ezik, lotsa emateko modukoa da.
Agian horregatik, horregatik edo, Lapur banden etika ala politika liburuaz profitatzeko xantza dugu. Erran nahi baitut, agian azken 30 urteko herri honen historia bestelakoa –izan– balitz, beharbada liburu honek ez luke muntarik, ez luke izaterik. Baina, tamalez, badu. Edo zorionekoak –izan– gaitezke halako libururik izan badelako, Sarrionandia idazlea izan badelako.
Euskal Herrirako politika askatzailearen menturaz ari(tu) direnak, 60 urtera bidean doazenak/goazenak –batzuk kontzienteago, beste batzuk ez hainbeste–, askapen gogoak eta ametsak minduta dagoeneko, izan dugu Miguel de Cervantesen atsotitzaren berri: “Oinazera joan nahi eta Ganboara heldu garena” delakoa. Eta izorra hadi! Izan ere, bost mende badira-eta espainiar eleberrigile eta poetak mundua laga zuela. Eta gu euskaldunok, orduko errotarri bera saman eskegirik munduan ibilki. Hori pathos gurea. Bizkitartean, ahaide nagusiez gain, karlistadak tarteko, banderizo herria da gurea, eta euskaldunok bandokide sendunak. Liburua irakurri ostean konstatazio bat: “Zaharra” bazara, liburuak min emanen dizu. “Gaztea” bazara, politikak askatasuna ekarri behar duela sinesten edo uste duen ameslarietako bazara, liburuak zinez gogogabetuko zaitu.

Sarrionandia politikaz mintzo entzun nahi genuen, eta lehen aldikoz politikaz ari zaigu.

Liburuak iradokitako zenbait ondorio eta irakaspen:

– Politika beste gisa batera obratu ezean, jai dugu, jai duzue gazteak. Beste kultura politiko bat eratu beharra daukagu zanpatuok, hots, euskaldunok. Izatez eta berez, zirkunstantziak nolakoak pertsonak halakoak, denok lapur banden etika baitugu gogaide.
– “Historiak, ohiturek, botereek eta ideologiek moldatu dute gure lengoaia”. Elizaz eta estatuen aroaz honantz, abere girokoak izaki mendez mende, mundu mediatiko baten geruzak harrapatuta bizi gara gizatxarreko izakariok. Eta gainera, aro berrian, espektakuluaren “androideak” gara.
– Historian barrena, hainbat ezaugarrik karakterizatu du jendea, horietako bat “beldurra” da. Beste bat, beldurraren eraginez, “zinismoa”. Liburuaren egileak amestutako “igoalitarismoa, demokrazia eta askatasuna” lortze bidean, “elkarrizketa, objektibitatea eta autokritika” kimera besterik ez dira. Hitz horien esangura moldarazi dugu, baita haiek gu mudarazi ere.
– Lengoaia eta ideiak ez dira egundo kontu argiak eta garbiak, izanez ere, “politikan ez dago gauza politikan”. Aro hau ez da “aldaketa garaia edo garaien aldaketa”, orain gutxi arte erran dugun legez, engoitik orain jendeon izaeraren funtsa mudatzen ari da eurrez.
– Gerra –ulertu dezagun borroka armatua– politikaren jarraipena –izan– da, armaren bitartez. Gurean, 36ko gerra ostean, politika ezin eginik, gerrak jarraitu zuen borroka armatuaren bitartez. Baina “borroka armatuak kalte handiak eragin ditu”, aitortzen du egileak. Onarpen eta aitormen horri, kontrakarreko beste argudio batez erantzun –izan– diote “gure” gerragileek: estatuak are gehiago. Etsaien estatuak betiere. Eraiki asmoa dugun –genuen?– estatua etsaiaren pareko pertsona bilakatuko gaituen ameskeriak elikatu gaitu.
– Gerran borreroak eta biktimak daude. Hainbatenaz non izate biak biltzen baitira gu guztiongan. Biktimismoa eta zinismoa sinonimoak dira. Berdin dio bando –edo banda– batekoa nahiz bestekoa izan. Gure garunak leku mendreenik gordetzen du inoren begirunerako. Hurkoaren ideien errespeturako lekurik izan ezean, gure burua dugu lehen etsaia. Errepublika sanoena eratuta ere, hurkoarekiko errespeturik ezean, politikak ez du izaterik. Errepublika ustezko horretan ere, lapur banden etikak betetzen du gure garuna. Etologiarik gabe, alferrik dugu politika. Kultura politiko berri bat sortu ezean, phatos politikoak ez du etorkizunik, ez izaterik.
– 60 urtera bidean doan neronen ikaspenak baino, aise hobe liburua irakurtzea, bistan da. 20 urteen bueltan zaretenontzat ikasbide ederra duzue Lapur banden etika ala politika. Bi aukera baino ez dituzue: lapur banden etikaren partaide bilakatzea ala politika egitea. Dilema gaitza, estatuek “politika” berbaren esangura geure bihurtu dugunean, estatuaren erabilera bortitza bera geureganatu ostean. “Geure” esatean, “pertsona libre” erran nahi baitut. 60 urtekook lapur banden partaide bilakatu garenontzat, zeregin ezinezkoa.

– Joseba Sarrionandiak debaterako liburua idatzi digu, dizue.

– (…)
Ohar bat azkenik: liburu (h)onekin batera, Leonardo Paduraren El hombre que amaba a los perros irakurtzea gomendatzen dizuet. Beldurra eta zinikoa berbek ere munta handia hartzen dute idazle kubatarraren eleberrian. Gutxienez galdera bat eginen diozue zeuon buruari: nolatan XX. mendean amets komunista sortu zutenek ez dute –ez zuten– autokritika mendreenik egin historiako iraultza –ustez– handiena delakoari buruz?