Izakari politikoak gara, eta horregatik morbosoak

Atalak: (A)iruzkin literarioak

“Begoñaren itzalpean”,  Basterretxearen hirugarren nobela da 2008. urteaz geroztik. Hirurak gerratan girotuta.

Jose Inazio Basterretxea Polo (Galdakao, Bizkaia, 1959) euskal idazlea da, informazio zientzietan doktoreduna.

”

Begoñaren itzalpean

Jose Inazio Basterretxea Polo

Elkar, 2016

Begoñaren itzalpean nobela dut zori, aspaldian zoritua izanagatik. Berant heldu naiz, naski, iruzkingile inpresionista berantiarra izaki nonbait. Erran nahi baitut, Durangora aurtengo uzta iritsi berri den honetan, heldu nauzue ni iazkoarekin. Hau malura! Edo mentura!

Kritika andana jaso du dagoeneko nobelak, oro har, baikorrak. Ene usterako, Jose Inazio Basterretxea Polok idazle sona ozenagoa merezi du. Baliteke, neroni, Josi izenez ezagutzen dudalako hori hala iriztea.

Barka aitzin-solasa edo jolasa. Mintza nadin nobelaz.

1936ko Gerra Zibilaren ingurumarian garatuta dago. Historiaz ari da, alta, Begoñako Basilikaren itzalpean gertatu istorioa da. Gertatua, Bilbon gertatu zen eta da, –bi garaitan, gerra ostean eta haren ondorengo “demokrazia ustel” jada finkatuan–, baita Bilboz haraindian gertatu ere, Suitzako Genevan, hala nola Espainian, besteak beste.

Nobela historikoa izanda ere, nobela beltza da. Zinez beltza. Falangistak, erreketeak, frankistak… Basterretxeak irabazleen baitatik edo euren inguruko gertakizunen harian eskaini digu gerra hura, egun oraindik ere bestelako bitartez libratzen dena. Izanik ere, erratea topikoa bada ere, zer besterik da “politika”, gerraren jarraipena baino?

Badabil horregatik edo, galtzaile bat, protagonista nagusia, detektibearen rolean, abertzalea: Barandi –etakidea, p-m, “gaizki ikusia den horietako bat”–. Tira, , bere ondo-ondoan dabilen Kelen pertsonaiaren aiurri sendoa ezagutu ostean, protagonista nagusia Barandi ote den erratea, ez da bidezkoa.

Gerra non sexua han. Eta bapo jan. Horra hor, nobelaren ezaugarrietako batzuk. Kelen eta Barandi-z beste –Barandi Alberto Barandiaran izen-abizenekoa da, eta niri kazetari ezagunaren bisaia ibili zait gogoan haren pasadizoetan barrena–, badira ere aiurri bereziko pertsonaiak, hala nola, Marlen edo Moritz. Are, nobela koral honetan narratzaileak ez dira soilik aipatu protagonista nagusiak, Barandi eta Kelen, hots. Beste pertsonaiaren biren baitatik ere narratua da. Hala berean, Edme Paulsen edo Larrekoetxea ertzain-burua pertsonaiak ere badaezpadakoak dira, higuingarriak. Zein bere kategoriaren araberakoa, betiere.

Nobela beltzaren trama(k) ez d(ir)a garatzen erraz izaten, ezta irakurleok haren hariak aise uztartzean jardungo. Hori ere nobela honen ezaugarria duzu. Gainera, Basterretxea idazleak berben jokorako jaidura handia dauka, esaera zaharretan iaioa, eta berriak asmatzen trebea. Beraz, adi testuari eta narrazioaren ingurumariari. Ez da makala egindako lana, ez horixe!

Basterretxearen pertsonaiak ongiaz honat eta gaizkiaz harat dabiltza. Zeru goia nola zoru lohia hala. Pertsonaien kontraesanak gureak egiten ditu idazleak. Izakari politikoak gara, eta horregatik-edo, morbosoak. Horixe ere baita, izakion tasunetako bat. Alegia, nobelako pertsonaien izaera panpoxa hala nola higuina, aise egin ditzakegu gure. Horiexek ere transmititzen dizkigu Begoñaren itzalpean nobelak, edota honen idazle Jose Inazio Basterretxea Polok.

Nobela gordina duzu. Une zenbaitetan garratza, goxoa ere bestetan. Izan ere, gerrak onena nola txarrena idokitzen dizkigu. Begoñaren itzalpean lekuko. Hara, gerrarako ez da inoiz aro egokirik, literaturarako aroa berriz, ez da inoiz iraganik.