Feminismoari esker dira, diren legezko emakume

Atalak: (A)iruzkin literarioak

Susa argitaletxearen Lisipe saileko boskarren alea da “kontrako eztarritik”.

Uxue Alberdik idatzia, Jule Goikoetxearen usaiako hitzaurrea dakar liburuak.

kontrako eztarritik (emakume bertsolarien testigantzak)

Uxue Alberdi

LISIPE, 2018
(Susa)

Susa argitaletxearen Lisipe saileko boskarren alea duzu kontrako eztarritik  (emakume bertsolarien testigantzak) saioa. Uxue Alberdi bertsolari eta idazleak izkiriatua, Jule Goikoetxearen usaiako hitzaurrea dakarrena. Goikoetxeak dioenez, Alberdiren esana parafraseatuz, “liburu hau bertsolaritzari buruzko litzateke, emakumeak izaki unibertsalak balira”. Egileak hamabost bertsolarirekin izaniko solasaldien emaitza da kontrako eztarritik. Liburua oso baliagarria da emakumea –emakume bertsolaria– ezagutzeko, baita testuinguru horretako feminismoaren ahots polifonikoa entzuteko ere.

Hitzaurrea, Sarrera, Epilogoa eta tarteko Hogeita bira atal urtsuek osatzen dute kontrako eztarritik, emakume bertsolarien testigantzak. Saileko beste liburuak bezala, izenburua letra xehez idatzita dator, alta, letra larriz gauzatuta dago. Nire uste arrean, Itziar Okarizen Nola iritsi bertsora emakume gorputzetik? galdera-aipuan dago emakume saldo honekin egileak izandako solasaldien gakoa. Hala berean, Uxue Alberdi idazleak erabilitako Bibliografia oparoak eransten dizkio liburuari funtsa, baita bere ofizioak –ofizioek– bermea eman ere.

Liburuko emakumeen jarrera bereganatzeko baitezpadakoa zaigu gizonezkoena ulertzea, bistan da. Horregatik emakumeen esaldi honek lagundu diezaguke aipatu jarrera ulertzen: “Gizonen pertzepzio eta sentsazioen gatibu gara denok. Gizonen hitzen gatibu”. Esaldi bat, gizonen elemenia artean. Liburua, egileak dioenez, ez du emakume hauen istorio sorta izan nahi, “tresna analitiko baten zirriborroa” baizik.

Hogeita bira jokatutako emakume bertsolarien jarduna mugatzen duten mekanismoen gaineko ene hurrupa sorta duzu jarraian.

a) Emakume bertsolarien historia –historiaren aldi bat–, istorioak eta gogoetak jaso ditugu liburu honen bidez. Baina, aurreratu bezala, ez da bertsolaritzari buruzko liburu bat. Badira izan ere – “gureak” izanagatik uste ditugun espazio aratzak– espazio lizunak. Ikaragarriak dira gizonezkoen zenbait jarrera, laborria sentitzeko modukoak. Ziur aski, eta horregatik, ageri denez, merezita idealizatu dugun bertsolaritzaren esparruan izan badaude ere, “gizonon muturreko jarrerak”. Bertsolaritzaren esparruan ere emakumea bortxatua izatetik ez baita salbu. Ez klase kondizioak ez ezein adierazpen artistikoak salbuesten ez duen legez.

Oharra: esan gabe joan behar zuen hurrupako honek, baina tamalez, esan beharreko tragoa duzu lehenbiziko hori.

b) 42 eta 22 urte arteko emakume bertsolari aldra horren gogoetak bizi esperientzian funtsatuta daude, beren historia da, baita bertsolaritzaren historia ere. Kasuon, denak emakumeak izanik ere, askotariko pentsamenduen adierazle dira bereak. Denek ez dute feminismoa berdin analizatzen, ezta bere egiten ere. Alabaina, denek diotenez, “feminismoari esker dira, diren legezko emakume”. Edo horrela interpretatu dut.

c) Hausnarketak biziki kontrastagarriak dira, ez alferrik, euren adinen tarte-aldian ezagutu dugun jendartearen eboluzioa neurrigabea izan da. Emakumeei dagokionean, eraldatzearen bilakaera osagarria, osasuntsua. XXI. mendean ez omen dago iraultza soziala gauzatzeko aukerarik. Erran dezadan bestela, emakumea subjektua duen inguruan iraultza bizi dugu, ziur aski bakarra, baina nola ez ulertu eta hartu berau “aldaketa sozial”-erako iraultza gisara ez bada.

d) Iraultza horren ordua ez zen helduko, “espazio publikoa” handi-handika hartzen dutenek/dugunok neurriz kanpo hartuko ez bagenu, gehiegikeriarik ez balego. Hala izanik, iraultza feminista jendarte patriarkal horren parametroak bestelako izariz neurtzeko heldu delakoan nago. Eta norabide horretan, bertsolaritzaren neurriak eta doinuak berebizikoak begitandu zaizkit emakumeen iraultza elikatzen jarraitzeko.

e) Iruzkin honen egile honek, aldez edo moldez emakumearen egoeraren eragile, iraultza horren subjektua eta partaide ere baden aldetik, baditu motiboa interpelatua izateko. Alabaina, egiari zor, gizon horri –gizonaren arrak, arkeriak, heziketaren eta haziaren zamak elikatua–emakume Woolf zale amorratua onartuta ere, Shakespeareren emakumea ezin gutxiestekoa begitantzen zaio.

f) Kontzientea naiz: bertsolaria egiten da, emakumea egiten da, eta gizonok ere egiten gara. Badugu beraz, zer deseraiki, baita eraiki ere. Poeta gizonaren ildoan “geure aukeren jabe eraikiz ta erortzean berriro jaikiz”. Liburuan ageri legez, bertsotarako testuinguruak emakumea baldintzatzen du, beraz, emakumea eta gizona egin eta berregin behar dira egoera zinez irauliko bada, aldatuko bada.

g) Bertsolaritza espresio itzela izateaz gainera, pertsonaren burua agertzeaz batera, pertsonaren gorputz agertzailea ere badenez –emakumeei dagokionean gizonon soek gorputz arrakalatua–, bertsolaritzako emakume horien aldarrikapenak miraila izan daitezke bizitzako gaineratiko esparruetako bidea seinalatzeko.

h) Berdintasunezko jendartea eraikitzeko eskubideen berdintasuna funtsezkoa denez gero, emakumearen gorputzak irakurtzen ikasteko liburu paregabea duzu kontrako eztarriak (emakume bertsolarien testigantzak. Izan ere, tragoak trago, emakumeek badituzte funtseko arrazoiak gizonen esanen eta eginen ondoriozko tragoez ase egoteko.

i) (…)