Konpainia noblean

Atalak: (B)literatura

Literaturaren Menturan (Arg: JP Artola)

VII. Literaturaren Menturan literatur hitzaldiak Anjel Lertxundi ekarri digu Hendaiara, ekainak 11 zituela. Hamaika zituen ekainak, baita oparo heldu ere Zarautzetik, Orioko Andu baserrian jaiotako idazlea,  Zarautzetik Hendaiara bitartera lehen herria: Orio. Oriotik Zarautzera egin zuen Anjelek haurra zela. Bertatik bertara geure begietara. Anjelen aburuz ordea, “mundu batetik beste mundu batera joatea izan zen”.
Ihes betea nobela izan zuen hizpide hori esatean, alegia, pertsonen bizitzan –eta literaturan– lekuz aldatzeak berebiziko munta duela norberaren bizialdian. Haurtzaroan, nerabezaro edota gaztaroan ematen dela pertsonon lehen “ihesaldia”.

Bizitzea bera ez ote etengabeko ihesa? Ihes betea ote? Nora baina? Literaturak galderak pausatzen laguntzen digu. Eta demagun erantzunak iradokitzen dizkigula. Tira, hori lehendik esana dago.

Esaldi batean bildurik Anjelek “hitzari eutsiz hitzaren defentsan!” jardun zuen: Ihes betearen defentsa betean. Eta liburuaren irakurle taldean –literaturaren menturan– jardun garenoi liburuaren bihotza ireki zigun. Eta jarrera hori ez ohikoa da idazle baten aldetik. Eta, kazetarioi ez bezala –barka iezadazu salatariaren jokaldi hau, Anjel– literaturaren menturazaleoi horrelako “kontzesioak” egitea plazerra izan zen.

Ihes betea idaztean nobela konbentzionala egin nahi izan zuela aitortu zigun idazleak. Eta bere horretan, sinplea badirudi ere, finean sinplea zailagoa bihurtzen dela, adierazi ere.
Nobelak hiru parte ditu. Lehen partetik hirugarren partera dagokeen desoreka “onartu” zigun. Eta idazleak –nik hitz gutxitan bildua– arriskua honetatik etor daitekeela esan ere: “Nobela idazleak eraman beharrean, nobelak idazlea eraman duelakoa” da.  Horixe izan baitzuen Ihes betea idaztean hartu zuen postura. Bego.

Hitz pare bat gehituko dut: euskaldunok badugula zer ikasia herri judutarrak  –Werner judua da protagonista nazien Alemanian– bere kulturaren transmisioa jorratu duen moduari buruz, urratutako bideaz, hots, kultura idatzia garatutako moduaz.Tira, bere horretan, hori nobelaren funtsa sinplifikatzea besterik ez da. Askoz gehiago ere bada nobela.

Eskarmentuaren paperak hizpide ipini genion ere Anjeli. Sariak sari, nazioak nazio, bereziki euskarari buruz jardun zuen Anjelek, eta “baikor” egin ere. Bere juzkuaren harian, hona nirea paragrafo pare batean:

–Lehenbizikoa Anjelen baikortasunaren alde eszeptikoa agertzeko: “Azken berrogeita hamar urteko euskarak bizi izan duen berpizkundeari ez diogu segida eman, ez dakigu nola jarraitu. Horretan ari gara, baina ez dugu asmatzen, orainokoan bederen”.

–“Euskaldunok lortu nahi genukeen normaltasunak ez dauka ispilurik”, baina “anormaltasunak ere badu bere xarma” idatzi du Eskarmentuaren paperak-en egileak. Eta atzo, hauxe eskatu zuen: “Kontxo, bizitza osoan anormaltasunean bizitzen eman badut, bada, utz iezadazue gozatzen apur bat, anormala banaiz –edo anormalki bada ere– laga iezadazue bizitzen”.
Azken esaldia haren hitzen nire interpretazioa da, komatxo artean badago ere.

Etxeko hautsa nobela amiñi bat baino ez genuen astindu. Zergatik etxeko hautsa bilakatu den Trapos sucios gaztelaniaz? Zergatik kaleratu den aldi berean? Beñat Sarasolaren “Errazkeriaren ajeak” kritika ere aipatu genuen.  Tira, saia ninteke haren hitzen sintesia egiten, baina ez da unea ez gunea. Sortuko da abagunea, agian.

Konpainia noblea liburua aipatu zuen Anjelek. Eta konpainia noblea eskaini ere. Halaxe heldu baitzen, Mari Karmen andrearekin alegia.

Behinola Konpainia nobleaz  idatzi nuena parafraseatuz idatziko dut Anjel Lertxundiz orain: “Hitzaldi oparoa osatu zuen, hainbat pertsonaz eta pertsonaiaz, genero, denboraz eta espazioaz jardun zuen. Horiei guztiei eta bakoitzari dagokien doinua eman zien. Hitzari eutsiz eta hitzaren defentsan aritu zen”.

Sariak sari, nazioak nazio, berriz diot, “Konpainia noblea publikatu zuenean, idazleak bazuen eskarmentuaren papera. Sariak baina ez dira heldu inoiz inon garaian. Datozenean berriz, ongi etorri. Izan ere, Anjel parafraseatuz “Memoria pixka bat eta amnesia dosi handitan: horra gutariko bakoitzaren historia!.

Finitzeko, hitzez beste, bestelakoak ere dastatu genituen, hala nola Anjelen ironia dastatu ere. Anjel Zarautzen irakaslea zela, haurrek hitz joko hau asmatu zioten. “Andu beti berandu”.
Bizitzaren ironia eta paradoxa.

Gurera, egiari zor, tanko heldu zen. Eta “berriz arte” esanez agurtu genuen.