Txillardegirenean: zoriona eta zorigaitza baltzuan

Atalak: (C)politika, Euskara, Historia

Txillardegi Dani Blancoren begietan

Larunbat arratsa zen. Telefonoak jo zuen: “Txillardegi hil da”. Gaur Egun albistegia, ETBn: “Hiru ETAkide atxilotu dituzte Frantzian”. Biharamunean, igandean, Elkartasun Eguna izan zen Larresoro herrian, preso eta iheslarien aldeko urteroko ekitaldia. 1958an ETAren sorreran parte hartu zuen Txillardegik. Larresoro izengoitia ere erabili zuen. 1929ko irailaren 27an jaio zen, eta 1975z geroztik Gudarien Egunean betetzen zituen urteak.
1957z gero euskaltzain urgazle izan zen, baina ez zen egundo euskaltzain osoa izendatua izan, hiru bider proposatua izan zen arren. 1967an ETA utzi zuen. ESB (Euskal Sozialista Biltzarrea) alderdiaren sortzaileetako bat izan zen, baina 1980an kanporatu zuten. 1987an HBren sorreran parte hartu zuen, baina Lizarra-Garaziko garaiaz geroztik etxe hura ere utzi zuen. Aralar alderdiaren sorreran parte hartu zuen, alta, alderdi hau ere laga zuen. Zoriona eta zorigaitza baltzuan zeuden Txillardegienean.
Fatalitateak esetsi zion hiltzeraino politikarenean. Txillardegik,  Monzonek antzo, abertzaleen batasuna hobetsi zuen, haatik, Txillardegirentzat EAJ alderdi erregionalista bilakatua zen aspaldion. Politika ez zuen lagun izan, euskara bai ordea. Euskarak eraman zuen abertzaletasunera eta Batasuna euskararenean erdietsi zuen. Euskara batuaren ugazaita izan zen beste anitzekin batera, eta Euskara Batua eraman du behin betiko bere baitan.
Jose Luis Alvarez Enparantzarenean hainbat Txillardegi bizi izan ziren, alta, bada, Txillardegi bakarra izan da.

Oharra: Aurreko testu  baino luzeago bat idatzi nuen larunbatean, ilunabarrean. Luzeegia eta nahasgarria nonbait. Gogorik izanez gero, baduzu leitzen segitzea. Areago, agian, egunen batean, Txillardegi hizpide gauza gehiago jalgiko zaizkit golkotik.

Txillardegi: lekukotasunak, kronologiak…

Ni jaio nintzen urtean (Urretxu-Zumarraga 1958) sortu zuten ETA.
Guk “Gu gazte giñadela” abesten genuen urteetan (1975 aldean)  Txilladergi izen bitxia zen (Jose Luis Alvarez Enparantza, Donostia, Antigua. 1929). Guretzat bitxia zen ere Txillardegik Alvarez deitura izatea. Txillardegi Euskaltzaindia zen, baina ez zegoen Euskaltzaindian. Txillardegi ETA zen baina jada ez zegoen ETAn. Txillardegi Elsa Scheelen zen, eta guk “ginen” aditza ikasi genuen. Txillardegi bitxia zen.
Pertsona heldua nintzela jada (1998 urte aldean) elkarrizketa nuen lehen aldiz Txillardegi. Neroni oraindik ameslari, Txillardegi Komatxo artean literatur saioan bildu nuen, saio bakarrean mundua biltzea helburuz neronek ere. Euskal Herria helburu (1994) segitzen zuen Txillardegik. Euskal Herria –euskara, politika, literatura, hizkuntza, irakaskuntza… – hizpide eta nahi –ia ginen guztia– ezin laburbilduz, Antigua auzoaz eta Santa Klara, gure uharte ezezagunaz mintzatu ginen.
Harrezkero, Txillardegiren peskizan ibili naiz kazetari lanetan –haren mundualdia adierazteko helburuz, baita Jose Luis pertsona helburu ere–.

2004an inguratu nuen etxe honetara, Argiara. Iritzi sailaren nire ardura tarteko. Unibertsitate elebidunak idatzi zuen estrainakoz (2004-05-02) eta La banda (2010-12-12) azkenekoz. Anartean, Txillardegi Herri Batasuneko izana zen, baina jada ez zen. Aralarreko zen, baina jada ez zen. ANVkoa zen, baina jada ez zen. Ez zen Batasunekoa ere. Txillardegi zen.
Txillardegi hainbat aldiz solastatu izan dut harrezkero. Elkarrizketatu berriz –kazetari lanetan–, nik nahi baino gutxiago. Telefonoa eta Internet izan ditugu zubi hamaika bider. Euskal Herria helburu sortu zen ETA, baita borrokan ahitu ere. Txillardegi Internet-erekin borrokan legez, konparaziorako. Hona e-postaz Txillardegirekin trukatutako azkeneko hitzak (2010-06-21) –hitzetako batzuk–:

Kaixo Mikel:
Honekin batera bidaltzen diat Zezen hilketa erraldoien garaia artikulua .
Ongi iritsi zaiala gaztigatzea eskertuko nikek.
Zer moduz Hendaian? Badakik nik Hendaian pasa nuela sei urte. Eta harra barruan zeukeat garai hartaz oroitzen naizenean.
Besarkada bat.
Txillardegi

Egun on Txillardegi,

Pozten naiz zure berri dudalako. Ondo zauden seinale. Hendaian ondo. Uda sasoian orain, bere abantailak eta desabantailak tarteko!
Bai badakit bai Hendaian bizitzaren aldi bat eman zenuela, zuk esana Hendaian topo egin genuen azken aldian –urte batzuk dira jada– nire alaba eta Jone emaztea tarteko!
Eskumuinak eman Jone-ri, goraintziak Joseba-ri… Zure besarkada jasoa, nahi duzun arte!
Gaztigatuko dizut artikulua noiz aireratuko den, ados!
Laster arte!
mkl

Egun on Txillardegi, (2010-07-07)
Zer gisa? Ona desio!
San Fermin egunean egun ederra dugu, Iruñean zezenak eta Argian zure artikulua. Ederki.
Heldu den astean izanen duzu kalean.

Oharra: noiz hartuko dugu trago bat elkarrekin? Bulebarrean, Barandiaran tabernan bertan. Zer moduz? Esadazu!
Laster arte!

mikel

P. S.: Eta bildu ginen Bulebarrean, Barandiaran-en baiki. Eta Euskaltzaindiak plazaratutako Leturiaren egunkari ezkutua eleberriaren ekarpena (XX. mendeko euskal narratibaren testuinguruan liburua) ekarri zigun opari.
Ezin ordea Txillardegi bildu hemen, gure mundu mugatuan.
Berriz arte Txillardegi, ez adiorik Jose Luis.