Aldaketa gauzatu garaian garaia aldatu da

Atalak: (D)kulturgintza, Historia

Urretxuko Euskal Jaia. 50 urte

Urolako GIDAko lagunek (ZUM edizioak) Urretxuko Euskal Jaiaren 50. urteurrenaren ospakizunari buruzko iritzi artikulu bat eskatu didate.

“Nor naiz ni iritzia emateko?” pentsatu dut lehen unean. “Beldur pixka bat badiot” erantzun diot Tere-ri, “arrotza bainaiz nire herri(et)an”.

Urretxuko Euskal Jaia liburuan azaldu ditut jai honi buruzko nire bizipenak, hainbat aburu barne. Liburuaren aurkezpen egunean Udaletxean egon nintzen, baita Karrozen desfilearen  egunean Urretxun ere. Halere, denbora gutxi da taxuzko zerbait adierazteko. Jauzi eginen dut halere, behar beste ezagutzen ez dudan plazara.

Euskal Jaia Urretxuko kultur espresioa da. Iragan bi mendeetan hiletsian joan den Euskal Herriko izaeraren adierazpen soziokulturala. XIX. mendean, Hendaiako Anton Abadia Urrustoik zabaldu zuen euskal jaiaren ideia. Euskal Lore Jokoak kultur jardunaldiko arima izan zen Abadia, baita Zazpiak bat esamoldearen sortzailea. Hegoaldean, XX. mendearen hasieran lehenik eta frankismoaren garai gordinean gero, berpiztu ziren euskal jaiak. Urretxukoekin bateratsu, Zarautz, Ordizia edo Donostiakoak dira ezagunak Hegoaldean.

Euskal jaien agerpena, orain dela 50 urte Euskal Herrian sortu zen fenomeno sozio-kulturarekin batera eman zen, ETA erakundearen sorreraren garaian, alegia. Fenomeno soziokulturala espresioa bortitz soziopolitikoa bilakatu zen. Gure egunetara arte iraun duena.

Euskal Jaiak herri honen azkeneko 50 urteen espresio izan dira, Urretxuko euskal jaien aitzindaria eta ikusgarria izaki. Jaia espresio soziokultural-politikoa da. Eta politikoa izanda, herri honek bizi duen gatazka politiko bortitzaren agerbidea da. Aurtengo Euskal Jaian, berriz ere, oso agerian geratu da hau guztia, bizi dugun egoera politiko gaitza dela kausa.

Politika hizpide

Politika hizpide hartuz gero, aldaketa hitza da azkeneko 30 urteotan politikagintzan nabarmendu den hitzetako bat. Alderdi eta espresio politiko gehienek darabilte aldaketa hitza. Politikari guztiek aldaketa garaia dela diote, hau da, aldaketa hitzetik hortzera erabili ohi dute beren leloetan.

Hala izanik ere, aldaketa gauzatu garaian garaiaren aldaketa etorri da, aldaketarik eman gabe baina. Garaiaren aldaketa mundu osoan eta bizitzaren arlo guztietan gertatu da, baita euskal gizartean ere bai. Urretxuko Euskal Jaiak ere garai aldaketa hori bizi du, eta egoera hori jasaten hasi da nire ustez. Orain galdera da, nola ekin euskal jaiari etorkizunean?

Antzeko galdera egin zuen Gotzon Aranburu kazetariak Urretxuko Euskal Jaia liburuaren aurkezpenean.
Erantzunik ez dut. Artean, hurrengo lerrook bururatu zaizkit:

1. Goraipa dezadan Euskal Jaiaren aurtengo ekitaldia. Gazte koadrilak berritzen dira etengabe. Iraganeko belaunaldikoen ekarpena txalotzekoa izan da aurten. Badaude itzainak, badaude txistulariak, gaiteroak eta trikitilariak; badaude dantzariak, bi talde gainera: Lurra eta Irrintzi –eta barka nazaten ahantzi ditudanak–. Jaiaren espresio kulturala bermatzeko zume gorri zuri lerden eta sendoak daude. Duela 30 urte zegoen baino baliabide gehiago dago gaur egun. Baikor eta pozik egoteko modukoa da.

2. Euskal jaiaren espresioa, besteak beste, kanpotik etorritako kulturaren aurrean–erdal kultura menperatzailearen aurrean–, bertako kulturaren aldeko aldarrikapena izan da. Beraz, ezinbestekoa da integrazioaren gaia aipatzea. Gaur egun, duela 50 urte kanpotik etorri ziren herrikideen seme-alabak, iloba-bilobak –bertako eta kanpoko arteko nahasketan– euskal espresioaren parte dira, euskaltasunan integratuta daude. Urretxuko eta Zumarragako bizilagunen gehiengoak Euskal Jaia bere egiten du. Karrozen desfilearen inguruan paratzen den jendetza izugarria da. Aurten, eguraldi beltza izan den arren, ume, gazte, heldu nahi adineko jendeek ez dute hutsik egin.

3. Politikaren –politikarien– eremuari dagokionez. Politikariek –herriaren ordezkariak udalean– arazoak dituzte –garai aldaketa honetan– garai berriek eskatzen duten aldaketa gauzatzeko. Adibidez, Urretxuko Euskal Jaiaren liburuaren aurkezpenean, kultur espresioak bermatzen dituzten eragileekin batera bi politikari zeuden mahaian. Urretxuko kultur zinegotzi Gorka Garmendia eta Gipuzkoako diputatu eta alkate ohi Pello Gonzalez -biak espresio politiko abertzale biren ordezkariak-.

Bertan geundenok Gotzon Aranbururen galderari erantzun behar izan genion. Txandak txanda, politikariak bezala aurkeztuak izan ostean, Gorka Garmendiak “bera politikari izatea” errezeloz hartu zuen, ez zuen “izendapena” onartu nolabait. Niri jarrera hori huts izugarria iruditzen zait. Gainera, uste dut, berak ordezkatzen duen aukera politikoaren hutsetako bat ere izan daitekeela. Hots, egungo jarduera politikoa kontraesanaz bizi du(t)en seinalea izan daiteke. Pello Gonzalez-en hitzak entzun ondoren, politikariak –berak politikaria dela berretsi zuen– herri ekimenetik aldendu direla sentitu nuen. (Hitz hauek bien ala bien jarduera politikoarekiko errespetu osoz ulertuak izatea nahi dut).

4. Euskal Jaiak herri honen espresio soziokulturalaren berme izan nahi du, baina garaiaren aldaketan “hilurrena” sentitzen du. Nire iritziz, Euskal Jaia biziko da halere, aldez edo moldez, 50 urteko ibilbidean zumezko oskola sendoa egin duelako. Herritar eragileok baina, barne kezka bat sentitzen hasi dute, Euskal Jaiaren barrualdea eta funtsa hustuz joan daitekeelako ezari-ezarian –edo tira, nik neronek sentitzen dut–.

Gaur gaurkoz, demokrazia gauzatzeko une bakarrak udalerriak dira. Herrietako politikagintzaren bidez, makro-burokraziatik apur bat urrun, giza harremanen onurak jaso daitezke oraindik ere. Politika, funtsean, herritar jende xumearen arteko harremanen ondorio baita. Edo izan behar luke.

Azkenik, Euskal Jaia dela eta, nire harroan, gomendio bat Urretxuko politikariei –politikariak dira herriaren ordezkariak diren neurrian–, zaindu herritarrekiko eguneroko harremanak. Ez aldendu euskal kultur espresioaren alde lanean ari diren herritar xumeengandik.