Euskaldunon historia betikotzen duen istorio narrasa

Atalak: (A)iruzkin literarioak, (B)literatura

“Patria-k euskaldunon Aberria ondu du”.

Patria
Fernando Aramburu
Tusquets argitaletxea (Andanzas bilduma)

Euskaldunon historia betikotzen duen istorio narrasa

Aitzin-solasa

Euskal literaturaren arizalea naiz, aritua, ez aditua. Espainol literaturan, berriz, ez aritua ez aditua. Fernando Aramburu idazle donostiarraren Patria eleberria irakurri berria naiz. Lankideei gaztigatu nienenean, “ufako”-ren bat edo beste sentitu nuen saman. Ez da lehen aldia. Duela hamabost bat urte, Jon Juaristiren El bucle melancolico irakurri nuenean (Historias de nacionalistas vascos), euskal idazle batek baino gehiagok “Mikel, denbora galtzen ari zara”, esan zidan. Irakurri eta Irunero aldizkarian egin nion iruzkina (Irungo Liburutegiko artxibo-liburutegian dago). Hona, harenaz gorde dudan pare bat aburu: bat, Jon Juaristiren prosa zoragarria da (espainolez, noski. Euskaraz –euskaraduna da– hala idatziko balu…). Bi, Jon Juaristi historias  de nacionalistas españoles-ek bizi dute, baita euren kiribil melankoliakoetan harrapatua bizi ere. Bego hor.

Sarrera

Fernando Aranbururen Patria dut hizpide orain. Nobelak 125 atal ditu, atal motzak. 646 orrialde du eleberritzarrak. Nik ordea, bi partetan irakurri dut. Erdia irakurritakoan, lur jota nengoen. Arrazoiak, bi. Eleberritzarra ez ezik, eleberri txarra baita. Nork bere gustua. Bi: Aramburuk kontatzen duen hainbat pasarte –fikzioa izanagatik edo, edo horregatik beragatik– ez dira irrealak, eta berauek bizi izan ditudanez, hainbat unetan, gogogabetu ninduten. Egiari zor, horra nirea.

Udan irakurri dut bigarren partea. Gogogabetutasuna berriturik,  gogogabetuta izan ezik, gogaitua ere amaitu dut. Arrazoiak  eta sentipenak honako hauexek.

Iragana narratzea, memoria narrastea da

Patria inondik ere, euskal abertzale eta nazionalisten inguruko istorio bat da. Zehatzago, ETAren eta ezker abertzalearen ingurukoa. Azken 30 urteotako errealitatean funtsatua eta eraikia. Alabaina, ene gardiz, narrasa da. Izan ere, historiako pasarte eta pertsonen inguruan txertatutako pertsonaiez osatuta –etakideak, euren senideak, lagunak eta ingurukoak–. Historia ote? Istorioa? Hona, hil berri den etakide ohi batek errana: “Iragana narratzea, memoria narrastea da”. Ados egon naiteke, oso ados, edo batere ez. Edo partean. Erranak badu funtsa, edonola ere.

Patria, Best-seller da honezkero, Espainiako elite zein herri xehearentzat berariaz idatzitako euskal gatazkaren errelatoa da. PPko kide eta Espainiako presidente ohi Mariano Rajoyk esan zuen moduan nobela hau “ficción real” da, “distingue el bien del mal”. Rajoy frankista demokratizatuaren hitzetan “irakurri beharrekoa”.

“Euskal gatazka” delakoa gaiztoen eta ongileren arteko arazoa bezala ebatzi nahi izatea, espainiarren historia berretsi nahi izatea da, betiko historia betikotzea. Halaxe egiten du Aramburuk bere Patria-n. Gaizkia bereizten du onetik, eta hori egiteko “azaleko” pertsonaiak eraiki ditu idazleak: buruarinak, ergelak gehienak, gaiztoak ere bai, batzuk, ez denak, noski. Errealak, berriz, ETAk hildako Gregorio Ordoñez, Miguel-Angel Blanco, Manuel Zamarreño, besteak beste, onak dira. Nola ukatu, ezta? Biktimaren izaerak ongile bihurtzen du pertsona, horratx ondorioa.

Liburuak, nahita edo nahi gabe, hainbat xede betetzen du. Espainiarren historian –euskaldunon  historia berrian “terrorismoa” nola– beti praktikatu den torturaren homologazioa, baita demokrazian ere. Espainiar herritarrek –xedeak eta xumeak, alegia, besteek bazekiten eta– orain badakite tortura aplikatu dela ETAren aurka. Beharrezkoa, noski. Nola geldiarazi bestela gaizkiaren oldea? Bejondeizula Aramburu jauna, baita Rajoy eta haren kordakoei ere. Iraganeko erregimen frankistaren sokak tenkatua segitzen du, alajaina.

Patria-k euskaldunon Aberria “ondu” du

Demagun ETA terrorismoa praktikatu duela, “ontzat” eman dezagun hori ere. Horrek ukatzen al du arazo politikoa. Ez dut uste, ezta euskal herritarren gehiengoak ere. Bada, Patria-k bai. Eta ondorioz, espainiar herritarrak ere horrela pentsatzera “gonbidatu” ere. Boterearen zerbitzuan ari den idazlearen rola ederto bete du Aramburuk. Euskal herritarra bera ere, hara. Ez da kasualitatea, prebendak jaso ditu honezkero.

Prebendak diot, Espainiako Eliza eta Estatuarenak, prefosta. Serapio  euskal apaizaren bidez eraikitako pertsonaiak espainiar eliza ofizialaren “bedeinkazio” guztiak jaso ditu. Patria nobelak euskaldunon Aberria “ondu” du. Aramburuk, pentsu dut, ezagutu ditu beste euskal apaiz batzuk ere, horietako batzuk, gorriak! Bazeukan horiengan inspiratzea. Adibideko bat baino ez da. Bego hor!

Arambururen sinbologia chabacanoa da, espainiarren izaera picarescoa-ren irudikoa –ez espaniar nobela picaresca-ren ildokoa, tamalez–. Niretzat Patria baldarra da, trauskila, zakarra, arrunta, oiesa… El Txato. Horra hor nobelako alias. Bakarra. Txato euskalduna. Jatorra. Langilea. Enpresaria bilakatua. Aurrerazalea…. Baina ingurukoen bekaizkeriak akabatua. ETAk akabatua funtsean. Hura eta haren inguruko pertsonaiak, euskaldun trogloditak dira. Hona beste jaidura zenbait, adibideak hauek ere. Nobelagile honen euskal pertsonaia hauek  –XVIII. edota XIX. mendekoak, Arambururen aitona-mona eta gurasoen jitekoak, nonbait– diruarekiko duten morrontzak durduzatu nau. Nobela “costumbrista” da. Euskal jendarteak ez du homosexualitatea onartzen, hara! Ezker abertzaleak osatzen duen jendartea ezberdina al da, bada, gainerakotik? Euskal nazionalismoa retrogradoa da: Vade retro satana! Espainol nazionalismoa ez, aixkide!

Patria-k Umbral Saria jaso du. Francisco Umbral amiñi baino ez dut irakurri. Tira, agian, oxala, Fernando Aramburuk haren prosa alkantzatuko du egunen batean. Nobelako hizkuntza hala nola modismoak, imajinaziorik gabekoak izateaz beste –beti badago distiraren bat edo beste, bistan da, zabarkeria nabari uzten duena– ekarpenik literario ote dira? Hori bada egungo espainiar literaturaren goia. Bada hortxe Espainia. Oker banaiz, adituek esan dezaten.

Patria-ri buruz idazteak luze eta asco-rako ematen du –asco eta asko, sinonimoak kasuon–, luzea baita nobela. Luzea baita espainiarren historia, eta are luzeagoa euskaldunona. Patria-ko historiaren eta istorioaren tramaz luzez idatz nezake ere. Funtsean, egungo telesailen ildoan eraikia baita, azaleko pertsonaiaren nortasunek osatuta. Euskaldunon historia betikotzen duen istorio sinplea eta narrasa.

Azkenik, Alfonso Etxegarairen La guerra del 58 liburuko prologoan Joseba Sarrionandiak dioenez, “Me parece que ‘Cal viva’ de José Amedo, por ejemplo, es más verídico, desgraciadamente, que esa falsificación sistemática de la realidad que Fernando Aranburu propone en ‘Patria’”.

Adibiderako hori ere.