Apaiz sinkronizatu bati esker

2018-07-19  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Rocka eta bertsolaritza uztartzen dituen saiakera oparo honek uste asko apurtzen duelakoan nago”.

Rock puntua!

Alberto Irazu

Pamiela, 2017

Liburu esanguratsu honen egile Alberto Irazuk idatzi duenez “bi gauza gertatu behar ziren historia hau kontatu ahal izateko: batetik, euskararen espazio natural baten modernizazioa eta sekulartzea; bestetik, erdararen espazio baten euskaratzea”. Rock puntua! liburuaren funtsa barnebiltzen duen esaldia duzu, nire uste zuloan. Funtsa edonola dela ere, rocka eta bertsolaritza uztartzen dituen saiakera oparo honek uste asko apurtzen duelakoan nago.

Batetik, saiakera gisa ekarria ere, ez da aise berau sailkatzea. Bestetik, liburu honen aurrean bi irakurle mota interesatuta begitantzen zaizkit: liburuaren historia hasten den unean munduan ginenok, –1975 urte aldean koskortuak jada– eta 1990ko hamarkadan munduratuak. Milurteko berrian “euskal rockaren eta bertsolaritza uztartuta modu naturalean bizi dutenak.

Lehendabizikook, rock-ero zaharrok, pentsa dezakegu: “Hara, egia, komeni da memoria freskatzea, irudi baitu orain dela mende erditik gaurrera bizitako eraldaketa modu naturalean eman dela”. Bai zera! Ahaztutako pasarte ustekabeko ederrek osatzen dute liburua. Bigarrenek, rocka eta bertsoa modu naturalean bizi dutenek ere, rock-ero zaharren garaiak bizi gabe, euskal belaunaldi baten transformazioa endelegatu dezakete gure historiaren kronika eta saio honi esker.

Gatazka politikoaren une krudelenak oroitzea eta kontatzea berealdikoa den uneon, liburu honen kontatzeko moldea hagitz egokia izan zait. Elemenia da historia liburuan agertzen diren pertsonak, hitzen, musika eta kantuaren protagonistak diren aldetik “pertsonaiak” ere badirenak. Pertsona bakarra ekarriko dut hona, hartara, gainerako guztiei zor diegun aipamena ordainduta geratzen delakoan.

Nemesio Etxaniz apaiza dugu bera. Apaiza bai. “1951ean atzerriko doinuetan euskarazko hitzak sartzea eta aire arrotz horiekin katuak egitea proposatu zuena”.

Rocka eta bertsoa modu naturalean jasotako gazte horiek, jakin ezazue  “inoiz izandako apaiz sinkronizatuaren jarraitzaileak” zaretela. Ez zuek bakarrik, guk ere, iragan mende erdian jaiotakook –rock, pop, funk, ska, blues, heavy edota rap-en doinuetan eboluzionatu dugunok, bertsoak zortziko handian eta txikian edota puntuka abesten zirela ikasi dugunok, bertso herrena, hankaluze eta hankamotz, baita  eztena, oina eta poto-arenaz jabetu garenok ere– bizitza continuum bat dela berretsi dezakegu liburu hau irakurri ostean.

Izen-abizen bat aipatu dut. Ezin adibiderako toki izenik aipatu gabe utzi ere: Andoaingo Gaztetxea. Okupazioa. Euskaldunok bertsolariaren hitzaren eta rock-eroen erritmoaren inguruan mugitzen bagara egun, belaunaldiz belaunaldi garatu dugun transmisioari eta espazio berrien okupazioari esker da.

Azkenik, izen-abizen bakarrean errenditu ezinik, horra beste bi: Uztapidek eta Xalbadorrek burua altxatuko balute.

Abertzaleen “ezinezko borroka”-ri esker

2018-07-04  //  (C)politika  //  2 iruzkin

Jean-René Etchegaray, Euskal Elkargoko presidente izendatu zuten egunean.

Politikaren aroa da Iparraldean. Tokiko hiru lurraldeak biltzen dituen Euskal Hirigune Elkargoa gauzatzen ari da. Frantziako Iraultzaren ondorioz Ipar Euskal Herriko euskal instituzioak deuseztatu zirenez geroztik, politika erreala egiten hasia da.

Gogora dezagun: Lapurdik bere botere legegile eta zerga ezartzailea zituen Uztaritzen: Lapurtarren Biltzarra. Erdi Arotik Frantziako Iraultzara arte Lapurdi gobernatu zuen batzarra. Beste bi herrialdeek ere Batzar Nagusiak edo Gorteak zituzten.
1960. urte aldean Enbata mugimendua sortu zen arte, Ipar Euskal Herria politikoki desagertua izan zen de iure. Frantziar politikak ez zuen de facto Ipar Euskal Herria aintzat hartu ia bi mendetan. Enbataz geroztiko ekimen politikoek –hala HAS edota EHAS alderdiak lehenik, IK talde armatua artean, nola EMA eta AB mugimenduak gero, besteak beste– “ezinezkoaren politika” eraman zuten praktikara.

1963an, Enbataren Itsasuko Agiriak euskal nazioaren batasuna eta autodeterminazio eskubidea aldarrikatu zituen. Iparraldearentzako helburua departamendua lortzea zen epe ertainean, eta epe luzeagoan Euskal Herri osoa batuko zukeen lurralde politiko, administratibo eta kultural autonomoa osatzea.

Departamenduaren aldarrikapenaren ondoren, Lurralde Elkargoaren aldarrikapena heldu zen. Hori ezin gauzatuz, Euskal Elkargoa onetsi zen halabeharrez. Harrez gero, politika posiblearen ordua heldu zaie bertako euskal herritarrei. Abertzaleek erran zutenez, ez da haiek eskatutako markoa, baina politika posibilistaren unea hobetsi behar izan dute. Hegoaldeko ezker abertzaleari Espainiako trantsizioa delakoa gauzatu ahala gertatu zitzaion legez.

Euskal Elkargoa –EAE eta Nafarroako Erkidegoa legez– estatu guztiahaldunaren markoan egiten ari da. Euskal Elkargoaren eraikuntza hainbat belaunaldi abertzaleren “borroka politiko ezinezkoaren jarduera”-ri esker dela oroitzea haizu da.
Hona instituzioa bermatuko duten bi esparru: ekonomiaren –zergen ezarpen moldea– eta identitatearen politika. Hiriguneak –kostaldeko hiriak– eta kanpainaren –laborantza– arteko oreka dago lehian. Frantsestasunaren eta euskaltasunaren –euskaraz bizi nahi dutenen– arteko talka.

Demografiaren kudeaketa berebizikoa da elkargo baten eraikuntzan. Hona berau ulertzeko datu bat: urtero 10.000 pertsona berri heldu dira Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberora. Aldi berean 7.000 joaten dira kanpora. Iparraldean 300.000 pertsona erroldatuta daude. Udaldian, 600.000 inguru “bizi dira”. Egin kontu!

43 zauri eta 11 aberia Bolodian

2018-06-15  //  (A)iruzkin literarioak, (D)kulturgintza  //  Iruzkinik ez

Oier Guillan (Donostia, 1975), idazlea, poeta eta teatrogilea. Oreretako Mikelazuloko taldekidea.

Liburuaren aurkezpen egunean, erdikoa; Donostian.

Zauri Bolodia
Oier Guillan

Txalaparta, 2018

Zauri Bolodia leitzen amaitu eta ospitale hurbileneko Cuidados intensivos gelara bidean jarri nuen ene burua. Hainbat telefono zenbaki jo nituen: 112 lehenik, 018 gero. “¿Urgences? Larrialdiak?”. Kasurik ez!

Etxean geratzea erabaki nuen, goxo-goxo, azken idealistaren gisara. Zauri Bolodia-k antzerkiarekiko inoiz bizirik eta agian hilik ukan dudan tirria berpiztu zidan.

Madame Slip-en gorputzean  sartu nuen ene burua, eta aldi batez, Zauri Bolodia-ren rola antzezten entseatzen hasi nintzen. Ispilu parean aldian-aldian. Azken idealistaren egoa nere egin nahi nuen! Nahiz eta jakin haren desgrazia guztiak bizitzea eta biziaraztea ez zela antzoki huts bateko gauerdiko erromantikoen eztula.

Ez baita samurra gero antzerkiarena egitea, aktorearen kotizazioa mailan igotzeko bolo asko egiteaz gain, zure burua ontsa jantzia izan behar duzu, egitura gutxieneko bat behar duzu sarean erorita ere, buruaz beste ez egiteko. Alta bada, zer da antzerkia zer teatroa, buruaz ez beste egitea ez bada?

Erran nahi baitut, burua arras galduko bazenu –galtzerdiak galtzerdi– gaitz-erdi, kontua hauxe duzu: burua ongi gobernatuta izanagatik, saihetsak eta aldakak izorratuta ibiltzea ez dela samurra, areago erretretara iritsita jubilazioa –jubiloa edo bozkarioa– ez duzula alkantzatuko ohartzen hasi bazara, maila edo kotizazioa –arrakasta, alegia– handiko aktorea izanda ere.

Izan ere, amateurra izanagatik profesionala izan zaitezke. Eta profesionala izanagatik, lanbide horrek ez dizu bermatzen profesioa. Bref: arrakastatsua senti zaitezke, eta arrastaka ibili ere aldi berean. Mirail anitz behar duzu etxean eta anitzetan zure burua berean tentuz behatu ere.

Bota dut sarrerako boutade hori, eta estatistiketan murgildu naiz. Aktore iruzkingile gisa ari naiz hala ere, jokolari edo arizale Bidasoaz goitiko teatrogileek dioten legez. Eta hartara, hauxek zenbatu ditut: Zauri Bolodia-ren egunerokoa 2006tik 2018ra bitartekoa da. Oier Guillanek bere ofizioaren inguruan hausnartutako gogoetak –erredundantzia hau justifikatuta dago–  bildu ditu ausart eta nasai. Ez lasai horregatik.

Oier Guillanek hamaika bolo jokatu ditu Bolodia delako bere aberian –lerro (h)onetan ez dago akatsik–, aberian idatzi dut, ez Aberrian! Boloak hamaika dira. Bolodian pertsona onak pertsonaia hobeak eta aktore paregabeak antzeman ditut, baita testugile onak ere. Horietatik edan baitu naharo Bolodiak.  Naharo behar ere, bere zauriak ukendu eta gantzuz gozatu ahal izateko. Boloak hamaika dira eta hamalau asko ageri dira eszenatokian nahiz haren inguruan. Zauri kopurua zehatza da: 43. Haren ofizioaren benefizioa hautemateko, prekarietateaz ere idatzi du, franko poliki. Bolodia-ren “aberria” franko prekario baita, bistan da.

Krisian dagoen aktore baten egunerokoa da, eta hara, mota horretako “eritasunik” pairatu izan dueino, eriak, Oier Guillan gaixoak, Munduko jakintsurik tontoena (2009, batBada), Herio heroi (2010, Artezblai) Arra. Arraroa (2010, Artezblai)  eta  Mr. Señora (2016, Txalaparta) edota Miss Karaoke… antzerki-obrak idatzi eta jokatu ditu. Bestak beste, bestak besta!

Eri ala hil!, Mister Bean. Aipatu gabe doaz izkiriatutako poesia liburuak!

Haatik, aipamen berezia egin nahi dut, eta hauxe erran: hibrido omen den Zauri Bolodia-ko poemak ez dira Mikelazulo-ko partaideen gauerdiko eztulak. Edo bai!? 2013ko Bonus track zinez Cadeau preziagarria da. Gabriel Arestiren Egia bat esategatik  poeman jo(katu)tako elkarrizketaren mailukada fermua da:

“Aresti bere egiaren zehaztasungatik izanen da epaitua, modako korrontekerietatik at egotzia,
efemerideetan  ezkutatuta bere
mailutasuna”.

(…)
“Mailutasuna
idaztetik harago doan
jarrera bat da.
Hitzen zaratak itotzen du
mailutasuna”.

Egia bat esategatik,

edertasun hau iluna dela

aurpegiratzen bazait,

isiltasuna okatzen badidate,

etsaien lagun edo

lagunen etsai naizela

esaten bazait,

Gabriel Aresti bera haserretuko bazait,

hala ere,

inoiz,

inola,

inon,

ez naiz isilduko.

(Edo igual bai).

Marx begitandu zait, ez Karl, bistan da. Groucho, prefosta.

Irakurle ez nadin ziniko(ago) jarri. Hartu liburua, zabaldu errezela eta sartu piezan. Zauri Bolodia liburuan genero literario guztiak aurki ditzakezu: euskal antzerkiaren azken hogei urteko historia da, partziala bistan da, baina historia izan ere. Nobela da ere,  fikzioa da-eta historia hobekien narratzen duena. Hainbat istoriok apailatzen dute Oier Guillan aktore, idazle eta poetaren bizi esperientzia.

Ahantzi gabe, bi hitz: liburuari usaina dario. Oier Guillan aktore, pertsona eta pertsonaiaren gorputz eta arimaren usaina usnatu dut. Bi hitz erran dut eta hitz parrasta isuri. Ene azken hitzak dira, ez aurrekoak baino hutsalagoak horregatik (edo igual bai). Idoia Beratarbide-rentzat, liburuko irudiak bereak baitira. Egokiak, egiatiak…  Zauri Bolodia pertsonaia, Oier Guillan pertsona eta aktorearenak.

Zor(r)ionak bioi, baita Jota-ri ere!

Iparraldearen orena heldu da

2018-05-30  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Jean-René Etchegaray eta André Garreta erdikoak dira, hurrenez hurren. (Argazkia: Jean-Philippe Déjean).

Euskal Hirigune Elkargoa eraikitze lanetan ari da. Ipar Euskal Herriaren erakundetze politikoa baitezpadakoa da Euskal Herria izanen bada. Beharrezkoa eta ona da, besterik gabe, eraiki ahala zer errana ematen duelako. Errate baterako, Baionako Merkataritza eta Industria Ganberako lehendakari André Garreta eta Euskal Elkargoko lehendakari Jean-René Etchegarayren arteko lehen kalapita ezagutu dugu garraio zerga dela-eta. “Ez ditugu politikarien hitzak entzun nahi, gezurrak baino ez dituzte sakatzen” erran du Garretak. Ez dago ados garraio politika finantzatzeko Elkargoak ezarri duen zerga-tasa sistemarekin. Etchegarayren hitzetan, “metropolien arazoak dituen hirigunea (Euskal Elkargoa) eraikitzen ari dira, eta hori egitea ez da aise”. Dei diezaiogun Hiriguneari Lurraldea –Herri Elkargoa–, eta hauxe ere ulertu dezagun: elkargoaren eraikuntza berau osatzen duten guztien artean ordaindu beharra dago. Ez dut Garretaren eta Etchegarayren arteko kalapitari buruzko iritzirik emanen. Alta bada, hainbat datu ekarri nahi dut instituzio berriaren eraikuntza ulertarazi aldera.

Eragileen arteko lehen talka ezagutu dugu elkargoa eratzeko lehen lanetan. Zerga aplikatzeko sistemak eragin du tupust hori. Alegia, elkargo edo kolektibitate bat osatzean, ekonomiaren eta identitatearen izaerak definitzea funtsezkoa da, baita ezinbestekoa ere adostasunean trenkatzea elkargoa tentuz osatuko bada.

Lapurdin 256.878 biztanle dira, Baxenabarren 31.784 eta 14.781 Zuberoan. Garraioa antolatzerakoan Lapurdiko Euskal Kosta-Aturri hirigune elkargoa eta Hego Lapurdi elkargo izandakoek izan dute ardura gehien orain arte. Engoitik, elkargoa osatu ahala, Lapurdi barnealdea eta beste bi lurraldeak integratu behar dira erkidego baten jitea hartuko duen elkargoa osatuko bada. Hots, lurraldea “harmonizatu” beharra dago. Garraio publikoa finantzatzeko diru publikoa behar da. Zerga lurralde osoan jasoko da. Alabaina, enpresak dira zerga horren erantzule nagusiak. Hamaika langiletik gorako enpresek ordaindu beharko dute garraio zerga. 10.000 biztanletik gorako herrietako enpresek egin dute ekarpena orain arte, Frantziako legearen arau egin ere. Ezagutzen al dituzue “barnealdean” halako tamaina duen herririk? Edo hamaika langile baino gehiago duen enpresa asko?

Euskal Hirigunea ez ezik, Herri Erkidegoa eraikitzeko tenorea heldu da, baldin eta Ipar Euskal Herririk izanen bada.

Post posthume: isiltasuna

2018-05-07  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Isiltasuna. Isiltasun adierazgarria.

Apirilaren 20. Ostirala. Goiza. ETAk Euskal Herriari eragindako kalteari buruzko adierazpena agiria ezagutarazi da hedabide eta egunkari guztietan.

Hendaia. Arratsa. Akelarre eta Baleak elkarteen inguruan. Pintxo-potearen ordua da, usaia, ardura, ohitura… 20 eta 70 urte arteko lagunak gara, gazteak eta helduak, andrazko nahiz gizonezkok. Hamar lagunetatik zortzik ETArekin harreman zuzena edo zeharkakoa izan ditu: diktadura frankismoaren garaiko etakideen alaba edota semeak. Hamarkada bi kartzelan izandako pare bat lagun. Europan nahiz Amerikan hamarkadatan iheslari ibilitako beste bi. Aita eta ama hil berriak dituen beste bat, kausaren alde bizitza eta bizia emandakoak biak ala biak (…). Gaztedi berria, aurrekoen semeak-alabak-ilobak-bilobak, Espainian epaitutako Altsasuko Gazteen soslaikoak.

ETAk agirian interpelatzen duen Euskal Herriaren lagina hortxe nonbait.

Solasetan eta hitz-aspertuetan askotariko gaiak entzun daitezke: Sasiko Gaztetxeari buruzko ebazpena, Presoen aldeko urteroko Futbol7 ekitaldia, Altsasuko gazteen aurkako epaiketa, baita Iruñeko Manada-ren inguruan sortaraziko egonezina. Baratzari buruzko berbaldiak hala nola hondartzara joateko nahikariak entzuten dira ere bai.

Kontrastean: ETAren agiria ez da inoren hizpide, hitz bakar bera ez dago inoren ahotan. Isiltasuna. Isiltasun adierazgarria.

Maiatzaren 4a. Ostirala. Goiza. Aurreko egunean, asteazkenean, ETAren agiri filtratu bat. Ostegunean Genevan irakurritako ETAren agiria. Kanboko ekitaldia. Nazioarteko ordezkaritza. Politikari ezagutuak. Bake prozesutan adituak eta arituak.  ETA. Biktimak. Presoak. Bizikidetza. Gaitzespenak. Itxaropenak.

Hendaia. Arratsa. Akelarre eta Baleak elkarteen bueltan. Pintxo- potearen ordua, usaia, ardura, ohitura… 20 eta 70 urte arteko lagunak gara,  gazteak eta helduak, andrazko nahiz gizonezkok. Hamar lagunetatik zortzik ETArekin harreman zuzena edo zeharkakoa izan ditu: diktadura frankismoaren garaiko etakideen alaba edota semeak. Hamarkada bi kartzelan izandako pare bat lagun. Europan nahiz Amerikan hamarkadatan iheslari ibilitako beste bi. Aita eta ama hil berriak dituen beste bat, kausaren alde bizitza eta bizia emandakoak biak ala biak (…). Gaztedi berria, aurrekoen semeak-alabak-ilobak-bilobak, Espainian epaitutako Altsasuko Gazteen soslaikoak.

ETAk azken agirian interpelatzen duen Euskal Herriaren lagina hortxe.

Solasak eta hitz-aspertuak denetarikoak: Manu Aizpurua Sarasola mediku zendu berria gogoan. Arratsaldean Seaskaren alde izandako danborrada manifestazio jendetsua Baionan, Kasu Ikastola Kexu lemapean, baita Manada-ko bortxatzaileei jarritako epai onartezina, besteak beste.

Kontrastean: ETAren agiria ez da inoren hizpide, hitz bakar bera ez dago inoren ahotan. Isiltasuna. Isiltasun adierazgarria.

ETAren existentzia konplexua izan da. Askotariko “obra” izan da. Gorenaren parekoa, baita behe-bekoaren parekoa ere. Irriak iradoki eta negarrak isurarazi ditu, sufrimendu gaitzak eragin ditu, baita jendea izuarazi ere, izuarazi eta hil. Laborria eragin du, haren etsaien artean baita haren aliatuen artean ere. Eta batez ere, ETAk –erakunde armatuak nahiz  fenomeno sozial, kultural eta politikoak– isiltasuna ezarri du. ETA jaio bazen, “nondik” sortu zen ez du ahaztu, baina “zertarako” sortu zen ahanzten joan zen bidean. ETAk “hitza sorrarazi” beharrean “hitza isilarazi” du. ETA denari buruzko isiltasuna gailendu da.

Diktadura frankistaren 40 urtetako ezaugarrietako bat isiltasuna izan zen. Isiltasuna ere izan da ETAren 40 urteetako –ETAren bigarren aldia– jarduna ezaugarritu duena. ETAk interpelatzen duen Euskal Herriak datozen 40 urtetan isiltasun hori hitzez hornitzen badu, funtsaz betetzen badu, Euskal Herria izanen da. Edo Euskal Herria izan liteke.

ETAren agiria ez da inoren hizpide. Isiltasuna. Isiltasun adierazgarria.

Badago zertaz lotsatu, baita zertaz beldurtu ere

2018-04-20  //  (C)politika, (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

ETAk egindako kaltea onartzea, ez al da egindakoaz “damutzea”?

“Eragindako kaltea onartu du ETAk”. Horixe da apirilaren 20an Euskal Herriko, Espainiako, Frantziako eta Europako hedabideetan zabaldu den mezua. ETAren agiria, bi testutan heldu da. Batean, Euskal Herriari “eragindako kalteari buruzko adierazpena” helarazi dio. Bigarrena, adierazpenari buruzko argibide oharra da. ETAk egindako mina onartzea ez da harritzekoa, areago, bera sostengatu izan duten herritarrentzat –ETAk Euskal Herria deitzen duenentzat– lasaigarria da. Edonola ere, adierazpenari buruzko “argibide oharra” idatzi behar izateak gatazka ebazteko gaur egun lantzen ari den moduak ez ditu normalizazio politikoa eta bake sendoa bermatuko. Tira, hori da nik ondorioztatzen dudana.

Bi arrazoik edo konstataziok egin dute posible ETAren egungo agiria: bat, politikoki ez duela deus galtzerik ez irabazterik ere. Ez ETAk, ez politikoki historikoki berarengandik gertuen dagoen aukera politikoak. Bi, agiri honen bitartez, euskal preso politikoen etorkizunak hobera egin dezakeela. Hala ere, bigarren hau ez dago bermatuta. Areago, ETA desmobilizatuko da, desegin edota desagertuko da, presoak aterako dira kalera, baina inork ez du bermatzen etorkizunean preso politikoak, biktimak, borroka armatua edo “terrorismoa” izanen ez denik. Ez ETAk, ez estatuek, ez estatuen legearen arabera Euskal Herrian dauden instituzioek.

Xabier Letonak  –ETAren agiria ezagutu aurretik egina– hitz hauekin bukatu zuen analisia atzo: “Hainbeste dago esateko, hainbeste partekatzeko, hainbeste irensteko!”. Nire aburuz, ETAren agiriak ez du dena esaten, ezinezkoa baita dena esatea. Erran nahi baitut, 1958ko, 1968ko, 1978ko… ETA… Egungo ETA al da? Zenbat ETA izan dira sei hamarkadatan?  Egungo ETAk hitz egin al du ETA guztietan aritu direnen izenean?

Gehiago esateko eta partekatzen hasteko, agiria idatzi dutenek ETAren beraren 60 urteko kidegoekin hasi behar dute bizitakoa partekatzen, bizirik daudenekin behintzat. Kidego horietan suerte guztietako herritarrak daude, mota guztietako biktimak, torturatuak, estatuek errepresaliatuak  nahiz ETAk berak jazarriak, baztertuak edota hitz batean “damutuak”.

ETAk egindako kaltea onartzea, ez al da egindakoaz “damutzea”?

ETAk Euskal Herria deitzen duenak has lezake orduan gertatutakoa irensten eta digeritzen. Eta hori egin arren, hori guztia irentsia eta digerituta ere, hori egiteak ez du Legea ezartzeko biolentziaren monopolioa dutenek “eurek eragindako mina eta inposizioa” aitortuko eta onartuko dutela bermatuko ere.

Estatuek –ez berau sostengatzen duten herritarrek ez agintariek– ez dute egindako minez eta kalteez ez “damu” ez dolurik aitortu behar. Euren legeek salbuetsita daude.

ETAk Euskal Herria deitzen duen horrek badu zertaz lotsatu, eta zertaz beldurtu ere. Ostera, zertan dago –edo daude– Euskal Herria horretaz harago eta honago dagokeen Euskal Herria(k). Ba al dago Euskal Herria izaterik Espainia eta Frantzia izanda, edo ba al dago bi estatu hauek –ondoan– izan gabe.

Ba al dago Euskal Herria izaterik –ETAk Euskal Herria deitzen duen hori–  ETA desegin edo amaitu ostean?  Geroak erranen du.

Oharra: goizean errana irentsi eta digeritu ondoan, hauxe ETAren agiria irakurri ondorengo digestioa.

Arbolaren Egia: politikak ez du egia esaten, poesiak agian!

2018-04-20  //  (C)politika, (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Koldobika Jauregiren Arbolaren Egia euskal demokraziaren basoaren ikur izan liteke. (Argazkia: Bob Edme).

Frantziarrek Iraultza egin zuten, erregea gillotinatu eta Errepublika ezarri. Espainiarrek ez dute iraultzarik egin, baina erregimenak ezartzeko odol franko isuri dute. Primo de Riveraren diktadura, Bigarren Errepublika, 1936 Gerra Zibila, Frankismoa eta Trantsizioaren ondorioen egoera bizi dugu egun. Espainiarrek euren demokraziarako Trantsizioa eredu gisa agertu dute Europan. Alta, ETAren bortza desagertu ostean ageria da demokraziarako sen eskasa. Errepublika deuseztatu zutenen espiritua bizirik dago egungo agintarien artean. 40 urteko demokraziak ez du 40 urteko diktaduraren jitea ezabatu.

Espainiak demokraziarako enegarren trantsizioa egin behar du, aldion ez du “trantsizio” hitza onetsi nahi, horrek 40 urteko demokrazia auzitan jarriko bailuke. Espainiar demokraziaren ezarleek ukatu arren, trantsizio garaian gaude berriz ere. Historia errepikatzen da, estreinakoan tragedia ei da eta bigarrenean fartsa. Espainiako politikak historiaren zentzua aldarazi lezake. I. Trantsizioa fartsa izan zen eta II. Trantsizio hau tragedia izan liteke.

I. Trantsizioan, euskal demokraziaren sustatzaileen negoziazioek porrot egin zuten Xibertako elkarrizketetan. Hura tragedia izan zen. 40 urteren ostean, espero dezagun, espainiar demokraziaren aurkako bide bortitza aukeratu zutenek –ETA– ezarritako tragediaz ikasi izana. Espero dezagun ere, jeltzaleak euskal demokraziaren basoa osatzeko espainiar demokrazia oztopoa denez jabetu izana.

Koldobika Jauregiren Arbolaren Egia euskal demokraziaren basoaren ikur izan liteke. Arbolaren Egia ez da Politikaren Egiaren sinonimoa, jakina. Politikak ez du egia esaten, poesiak agian! Arbolaren Egia-k Bitoriano Gandiagak Espainia frankistako epaile bati –erdaraz derrigorrez– esaniko hitz hauek oroitarazi dizkit: “Aizu, ni arbola bat naiz. Zer politikakoa da arbola? Ni lur honetan bizi naiz, nire sustraiak lur honetan sartuta daude, lurrak berea ematen dit, nire barnera heltzen zaidan gaia. Nire abarrek goiti egiten dute. Nire esperantza, etorkizuna eta ilusioa gora begira ernatzen dira. Parean dagoen zerua nirea da. Esperantza ematen didan zeru horri esker bizi naiz, nire birikei oxigeno ematen dien aireari esker. Ni naiz arbola. Nire poesietan diot arbola horri gertatzen zaiona. Arbola horri eta arbola horiei, noski. Arbola bat soila arraroa baita. Arbola beste batzuen ondoan bizi da, basoa osatzen dute. Aizu, arbola horri lurra, zerua eta airea ukatzen bazaizkio, hiltzen doa. Orduan arbolak krak egiten du”.

Poeta politika egiteaz akusatu zuten. EAJri euskal basoan batzeko tenorea heldu zaiolakoan nago.

Oharra: testu hau ETAren azken agiria ezagutu aurretik idatzita neukan, ARGIAko ANALISIA atalean argitaratzeko asmoz. Ez naiz egungo egoera politikoari buruzko analisia –stricto sensu– egiteko gauza, ezta ETAren agiriei buruz iritzi bat emateko ere. Testuak testu, horra hor beste bat.

Erremediorik ez dute, guk ere ez

2018-03-13  //  (C)politika, Hedabideak, Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

“Perfumearen esentziak”. Jean Paul Gaultierren Arra & Klasikoa (Le Male and Classique)

Manuel Castellsen Comunicación y poder liburuko “Ikonosferak inguraturik bizi da egungo jendea. Geruza artifizial mass-mediatiko honetan ‘telebista’ da ikuskari eraginkorrena” esapidea gogoratu zait. “Irratia “gehitu dut analisi hau gauzatzean.

Irratitik entzundako hainbat mezu ditut iritzi ezpal. Iragarki batek, udaldia pasa ostean, etxearen segurtasun bermea eskaini zigun negualdirako. Itsasaldeko “bigarren etxeen jabe”-ei zuzenduta. Hain zen lotsagarria, ezen mezuaren literaltasuna aldatu “behar” izan zutela atoan.

Aurtengo eskoletako matrikulazio kanpainan, eskola pribatuaren iragarkiak aditzera eman duenez, haur ikasleek “ingeniaria, medikua edota abokatua” izatea dute helburu, euren ahotsez esana. Eskola publikoetakoek ere, antzera. “Aktorea” izatea ere euren nahian dago. Inork ez du “suhiltzaile, iturgin edo okina” izan nahi.

Horiek guztiak, tertulia saioen iragarkien tartean entzunak dira, artean tertulia-kide bakoitzak bere moral eta etikaren “irakaspenak” ematen dituelarik. Euskadi Irratitik (EI) jasotakoak dira mezuok.

EI-ko elkarrizketa batean, M. A. kazetariaren galderari honela erantzun dio foru kultura gipuzkoar diputatu D. I. -k: “Bada,  egia esango dizut…”. Laugarren galdera zen, aurrekoei erantzunda “gezurrezkoak” ziren nonbait. Badakit, “dialektika” kontua da. Kasuon, politikar(iar)en “logika” da.

Lurrina iragartzen duen telebistako iragarki bat ere dut gogoan. Emakumearen dohain fisikoak erakutsi ondoen, gizonen begiradapean, batek “ipurdiko bat” ematen dio besteari. Irudi batek eskola-heziketaren mila ordu ezaba dezake istant batez.

Castellsek duela 30 urte iragarri “Hedabideak vs komunikabideak” bete da:  “Mendebaldeko gizarte modernoaren komunikazio ekosisteman ikus-entzunezko ikuskariek osatzen dute gure mundu irudikorra. Pentsatzeko gure ahalmena komunikabideetako irudien eta iragarkien indarrez itsutua zatekeen engoitik”.

“Politika”-ra etorrita: espainiar edo frantziar gobernuen aginduz ez bada, estatu bien justiziaren aginduz legea errespetatu behar da absolutuki. Espainiako Erresumako Konstituzioaren 155. artikuluaren aplikazioak ez dauka debeku mugarik. Frantziako Macron presidenteak Korsikara bidaian frantsesen aro berriaren heina eman du aditzera: herri hizkuntzak legearen markoan “errespetatuak” izanen dira.

Boteredunak mintzo dira, hedabideetatik mintzo betiere, euren komunikazioaren kodeen markoan ari dira, eta guk, mass-medien  menpekook, ezin “gurea” ezarri inola ere. Gaitza da analisiaren emaitza. Haiek “gure arazoetarako” erremediorik ez dute, guk ere ez!

Lau libururi aitorpen laua

2018-03-07  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Lau libururi aitorpena egin nahi diet, nire esker ona eskaini”

Gelditu zaitezte gurekin / Ana Malagon (Elkar, 2017)

Patagoniara Hazparnen barrena / Kepa Altonaga (Pamiela, 2017)

Ospa / Juan Luis Zabala / (Susa, 2017)

Bihotz handiegia / Eider Rodriguez  (Susa, 2017).

Katebegia, politikaren eta literaturaren (h)egian. Lema horien pean jardun ohi dut gune honetan. Egia hegian ibiltzen da, baina egiago da literaturenean politikenean baino.  Orain gutxi maxima gisako bat  paratu dut orriotan:

Literatura, nire uste zuloan, berez da autonomoa eta burujabea. Literatura berez manifestatzen da. Sistemak ezin du obra baten kalitatea ezbaian ez auzitan ipini, berez eta artez. Besterik da, obraren ibilbidearen ondorioz egile bakoitzaren bilakabidea, baita haren obraren bilakaera eta garapena.

Gure literatura bi alditan plazaratu izaten da, uda osteko larrazken-negualdian, eta udaberrian. Aurtengo primaderako uztak plazaratzen hasi  diren honetan, goian aipatu lau libururi aitorpena egin nahi diet, nire esker ona eskaini.

Lauak aspaldion irakurriak, lauekin gozatua, baina betarik ez, sosegurik ez, hitzen bat eskaintzeko. Testutxo hau ez da liburu hauei buruzko kritikarik, ez inpresio landua ere. Aintzatespen xumea baino ez da:

Ana Malagonen Gelditu zaitezte gurekin. Bere lehenbiziko lanak liluratu ninduen, bigarren liburua ez da erraza alabaina. Alta bada, berezkoa sena du literaturako, jendeon baitan murgiltzen da, gure ona zein txarra iradokiz. Gure galerek egiten gaituzte “handi”. Gutaz ari nauzu, pertsonoz naski.

Kepa Altonagaren Patagoniara Hazparnen barrena saioa. Saiogile honek saio apartak eskaini dizkigu dagoeneko, apartak diot, euskal saioekiko bestelakoak baitira bereak. Euskal Arkadia Ameriketan (Argentinan) eraikitzeko asmoa eta ahalegina eskaini digu honako honetan.

Juan Luis Zabalaren Ospa hogeita hiru narrazioz osatuta dago. Idazle zaildua da azkoitiarra. Erraz idazten daki, erraz idaztea jardun literario zailena izaki. Aldian-aldian idatzitakoak dira narrazioak, txitean-pitean, eta nire espresioa hau ez da gutxiesgarri.

Eider Rodriguezen Bihotz handiegia jauzi handia da bere sorkuntza literarioan. Bere istorioetako protagonistei zalantzazko nortasuna, bere ziurtasun faltak ematen dizkielakoan nago. Geroz eta zirraragoak dira euren izaera, baita bere literatura-tasuna ere, tasunak eta asunak barne.

Oharra: Lau idazleon liburuen gaineko iritziak zintzilikatuta dituzu Armiarman. Euskal literaturaren alde diharduten langile prestuen aburuak.

Ene motzean, eta uste zuloan

2018-02-22  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Gorka Mercero Alzugarai (Lasarte-Oria, 1969)

Saiogileak 2. Atalean, “Obabakoak, edo subalternitatea kritikarien begiradan soilik ageri denean” gaia landu du.

Mundu ikuskerak euskal narratiba garaikidean:
modernitatearen krisitik postidentitatearen promesera

Gorka Mercero

Aita Santiago Onaindia Beka, 2015   Labayru Fundazioa

Liburua helarazi zidaten, baita iruzkin bat egiteko gonbidapena ere. Eskertzekoa da eskaera. Iruzkin hutsa egiteari muzin egin ohi diot, alta bada, iritzi taxuzkoa ematea, zinez zaila zait.

Liburuak lantzen duen gaia konplexua da. Lerroburuak aditzera ematen digu, diodanaren heina: Mundu ikuskerak euskal narratiba garaikidean: modernitatearen krisitik postidentitatearen promesera.

Are, gaia baino gaiak dira: “Esentzialismotik antiesentzilismora”. “Esentzialismoa vs existentzialismoa”. Modernismoa eta postmodernismoa. Versus & versus.

Horiek guztiak gutxi bailiran, saiogileak  2. Atalean, Obabakoak, edo subalternitatea kritikarien begiradan soilik ageri denean gaia landu du. Euskal narratibaren mundu-ikuskerak aztertu eta sailkatu ditu, esentzialismotik anti-esentzialismora doan espektroan, teoria postmodernistak baliatuz. Alegia deus ez.

Zeregin horretan, Bernardo Atxaga vs Joseba Gabilondoren arteko konfrontazioa hartu du hizpide, Gorka Mercerok Atxagaren alde egin du. Gabilondoren kritika guztiz bidegabea dela dio, baita sakonki argudiatu ere.

Horiek horrela, liburuaren kontrazalean joan ohi doan deskripzioa edota aipuren bat egitera mugatuko al naiz? Hori egiten ere jakin behar da, eta nik jakin ez. Saia nadin, bestelako zerbait esaten.

Gabilondok euskal literaturak aro post-nazionala iritsi duela irizten du. Euskal nazioa narrazio egoki baten bidez ahaldundu beharrean, ahuldu dela dio. Obabakoak obraren harian erran ere. Gabilondok Ramon Saizarbitoriaren Martutene eleberria hobetsiz, XXI. mendeko euskal literaturaren eredutzat jotzen du berau.

Mercero ez da iritzi berekoa, ezta urririk ere. Saiogileak post-modernismoa-ri loturik bide dagoen mundu-ikuskera antiesistentzialista aldarrikatzen du saioan. Hartara, Gabilondok ez ezik, Ur Apalategik eta Ibai Atutxak Obabakoak  –Atxagaren lana gutxietsi dute, saiogilearen gardiz– gutxiesteko erabilitako argudioen aurka egin du. Atxagak Obabakoak-en gauzatu mundu-ikuskerak “mito vs arrazoi” oposizio bitarra nola deskonstruitu landu eta azaldu du.

Habermas, Laclau, Lyotard, Derrida, Saussurre eta pentsalari abar izan ditu bidaide. Ez da samurra Gorka Merceroren emana laburbiltzea. Ez gaizki azalduta dagoelako, aitzitik, ondo baino hobeto idatzita dago. Saio sakona eta joria da berea.

Hitz laburrean, hona bere ondorioetako bat: mundu-ikuskeraren deskontrukzio-tik mundu beraren testuinguruaren diferentziala zer den agertu eta esplikatu du. Bere aburuz, identitatearen kontzeptuari ezin diogu modu tinkoan eutsi, identitate puruak edo berberatasuna-ren ideia ilusio hutsa baitira. Beti dago, ezagutzatik at geraturako bestetasun-ik. Mercerok dioenez, “ezagutza ezin da absolutua izan, interpretazioak daude”.

Modernismoa eta postmodernismoa aldezten ditu, eta biek ala biek, elkarren segidan, adierazle komunak dituztela argudiatu ere. Halaber –ene motzean diot–, esentzialismoa eta existentzialismoa –modernismoa eta postmodernismo ismo jarraikorren legez– kontrajarriak baino osagarriak direla adierazi ere. Hor nonbait!

Euskal narratiba garaikidea esentzialismotik antiesentzialismora bide egin du, eta ibilbide horretan pentsabide moderno  “teleologikoa”-k –telos da saioaren hitz gakoetako bat:  helmuga edota horizontea– zenbateraino barneratu duen postidentitatearen promes paradoxikoa azalarazi du.

Hara, liburua nik azaldutakoa baino askoz gehiago da. Ez ditu soilik Atxagaren eta Saizarbitoriaren lanak aztergai, beste idazle esanguratsuen lanek eta gaiek ere tokia dute saio honetan.

Gorka Mercerok Postidentitatearen promesa-z jardun du gibel-solasean, eta neroni ere gibel-solasa egin beharrean nago. Salomoniko samar eta aski  motza begitantzen zait jada:

Literaturaz ari garelarik, bi kontzepzio nahasten dira: literatura eta estra-literatura. Estra-literatura literaturaren gehigarria da, aparte garatzen dena. Literaturaz harago doa, literaturaz at dago.

Hartara, edo nolabait, literaturaren esentzia eta existentzia kontrajartzen dira. Literatura vs sistema. Sistema & Literatura. Sistema literarioa vs sistema politikoa eta ideologikoa. Finean, literatura vs literatura.

Ordea, neronek ez dut “Martutene versus Obabakoak” antzematen, bi obrak euskal narratibaren ikuskera osagarriak legez baizik. Esentzia eta existentzia ez dira kontrakarrean.

Literatura, nire uste zuloan, berez da autonomoa eta burujabea. Literatura berez manifestatzen da. Sistemak ezin du obra baten kalitatea ezbaian ez auzitan ipini, berez eta artez. Besterik da, obraren ibilbidearen ondorioz egile bakoitzaren bilakabidea, baita haren obraren bilakaera eta garapena.

Ene motzean eta uste zuloan, berbarako, niri ezinezkoa zait Obabakoak  maisu lana eta Kirmen Uriberen Bilbao-New York-Bilbao lana hein berekotzat jotzea. Hala nola, Atxagaren ondorengo obrak –salbuespenik salbuespen– Obabakoak-en hein eta mailako berekoak izatea.