Alfonso, ahal eta nahi duzunean!

2018-02-02  //  (A)iruzkin literarioak, (C)politika  //  Iruzkinik ez

Alfonso Etxegarai Atxirika (Plentzia, Bizkaia, 1958ko urtarrilaren 10). Euskal Herriko deportatua da. Azken urte luzeetan Afrikako São Tomé uhartean bizi da.

“Ahal deneraino” edo Hasta donde pueda ser  lerro-buruko iruzkina egin nuen Alfonso Etxegarai-ren  La gerra del 58 liburuaren karietara.

Egiari zor, liburuaz ene aburuaz gain, egilea elkarrizketatzea nuen xede.

Alfonsok honako ele hauek utzi zizkidan postontzian, baita poztu eta sosegatu ere.

Excelente sorpresa la de tu artículo. Te lo agradezco por el interés y por la divulgación.
Agradezco que le hayas dedicado tu tiempo al librito, te lo agradezco de verdad.
Un saludo!

Alfonso Etxegarai. La Isla (Sao Tomé)

Ez da erraza elkar komunikatzea, ez da erraza minen eta dibergentzien gainean solastatzea, are gehiago distantzian, modu birtualean. Nahiago nuke, baiki, egunen batean parez pare zurekin solastatzea.

Elkarrizketa ARGItAratzeko izan barik ere, berbak eta eleak trukatzeko, berauek gogoan atxikitzeko, eta gero, gogoak hala nahi izanez gero, “haizeak eraman ditzan”.

Regresar a Sara ez nuen irakurria, denboraren joanean galdu nuen nonbait, eta berriki irakurri dut. Intuitzen nuena berretsi dut. Egun latzak deportazioarena, areago GALen sarraskia pairatu ostean… Testigantza paregabea duzu liburua. Bolbora usainez gain, maitasuna ageri baita liburuan, herriarekiko eta Mari bikotekidearekiko.

Bidenabar, ene agurrik zintzoena Kristiane-ri!

Berrirakurri dut Hitzezko txalupak hunkigarria, Sagarren denbora  filmera itzuli naiz, baita Itasoaren alaba film laburraz idatzi nuena berrirakurri ere bai.

Ez da aise, ez, gibelera so egin, etorkizuna irudikatzea eta orainean errenditzea, ez da aise Itzulera.

Alfonso, itzulera goxoena desiratzen dizut. Anartean, gaur egun, elkarrizketa periodistikoa gauzatzerik ez bada ere, parada izanen  dugu naski etorkizunean.

Ahal duzunean! Nahi duzunean! Araiz!

Adeitasunez, eta estimu handiz,

Ez adiorik!

mkl

Mikel Asurmendi Agirre

OHARRA:  Alfonso Etxegarai-ren bizitza aregao ezagutu nahi duenak, horra hemen sarbideak:

Regresar a Sara (Testimonio de un deportado vasco).
Alfonso Etxegarai.

Hitzezko txalupak (Euskal Herria-San Tome gutunak 2010-2011)
Josu Martinez: Sagarren denbora,  Itsasoaren alaba…

Kristiane Etxaluz.

Maite zaitut, nik ere ez

2018-01-30  //  (C)politika, Euskara  //  Iruzkinik ez

BAMn egindako euskarari buruzko inkestaren karietara bildutako euskarazaleak. Argazkilaria: Isabelle Miquelestorena.

Hegoaldean, euskara abagune bi hauen artean bizi da: Joxan Artzeren “euskara galduko da dakigunok ez dugulako egiten…” eta Bitoriano Gandiagaren “euskaraz egiten ez duenak berak jakinen du zergatik ez duen egiten, baina egiten ez duenak ez dit euskaraz egiten uzten” direlakoen artean.

Iparraldean, berriz, euskara aztergai  dugu azken bulta honetan, BAM barrutian, besteak beste. Bidasoaz goitiko euskararen egoera bestelakoa da, legez eta bestez. Egoera hau zailago zait deskribatzea.

Euskara kontu soziala izateaz gain, kontu psikologikoa iruditzen zait Iparraldean. Mendialdeko herrixka bateko irakasle batek honela erran dit berriki: “Aitatxi-amatxi euskaraz mintzo zaizkie bilobei, eta hauek frantsesez erantzun. Gurasoak lorietan daude, beren haurrek euskaraz hitz egiten dutelakoan…”.

Aspaldi gabe, “euskal arazoa” hizpide, Ipar eta Hegoaren arteko aldeaz mintzatzean “muga psikologikoa” adierazpidea erabili zen. Barregura ematen zidan, “arazoa” bi hitzetan ebazten baitzen. Orain, euskarari dagokionean pentsu dut “kontu psikologikoa” izatera iritsi ote den.

Euskara orain gutxira arte ez da eliteen hizkuntza izan, ez Hegoan, ez Iparrean. Tira, Iparraldean lekutan dago horrela izatetik. Frantziak “inprimatutako” hezkuntzak euskararekiko glotofobia txertatu du herritarrengan, bai euskarekikoan bai frantsesez “dorpeki” egiten dutenekikoan.

Euskal Elkargoa eratu zenetik urte bat joan da. Inork uste al du erakunde horren goi-karguek –gehienek– euskarak frantsesaren maila berekotzat –eskubide berekotzat– dutenik? Bada hala bada, bera ez da hemen bizi, edo ni “ez naiz hemengoa”.

“Horren frogarik?”, galdatu ahal dit norbaitek. Nire froga ez da “inkesta soziologiko” baten parekoa, bistan da. Bizi naizenaz mintzo naiz. Eta ez naiz abertzalea ez denarekiko esperientziaz ari, abertzaleez baizik. Ez nirekiko jardunean, prefosta, euskalduna –abertzale izan edo ez– nirekin euskaraz mintzo baita. “Faltaria plus!”.

Ez, ez… “Eliteko” euskaldunak “frantximent”-arekiko egunero izaten duen jardueraz ari naiz. Menpekoa erabat. Errepublikak (in)kontziente kolektiboan sarraraziko glotofobia–ren adierazle.

Dena den, bidenabar, bejondeizuela euskararen alde adorez diharduzuen guztiei: ikastoletan, gau-eskoletan, irratietan, bortuetan nola BAMn euskaraz ari zaretenei. Ene oniritzia duzue, ezbairik gabe.

Nork bere afrontua bizi du. Nik euskararen egoera Iparraldean eskizofrenia suerte baten gisara bizi dut. Serge Gainsbourg eta Jane Birkinen Je t’aime… moi non plus kantaren harian eta zurrunbiloan. Hots, “maite zaitut, nik ere ez”.

Serge Gainsbourg eta Jane Birkinen Je t’aime… moi non plus kantaren zurrunbiloan. Hots, “maite zaitut, nik ere ez”.

“Eragile batzuek behiek trenari nola, halaxe begiratzen ziguten”

2018-01-26  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Foro Sozial Iraunkorreko koordinatzailea eta Antxeta irratiko presidentea da Agus Hernan.

Agus Hernan, Foro Sozial Iraunkorreko koordinatzailea eta eleduna elkarrizketatu dugu.

Foro Sozial Iraunkorraren sorrera, testuingurua eta nondik norakoak hobeto ezagutzeko, baita Euskal Herriko bake eta normalizazioaren prozesua hobeto ezagutu aldera, solaskidearekin hasieran izan genuen jarduna ekarri dugu orrialde honetara.

“Eragile batzuek behiek trenari nola, halaxe begiratzen ziguten”

“Foro Sozial Iraunkorra 2016an sortu zen. Hastapenean, Lokarri eta Bake Bidea ziren eragile nagusiak. Lehenengo bi foro sozialak 2013 eta 2014n antolatu ziren.

2015ean, Lokarri desagertu zen. Umezurtza gisako bat gertatu zen bake eta normalizazioaren bidean, herri ekimenen inguruan.

Edonola ere, Bake Bideak, Gernika Batzordeak, Antxetak eta –Lokarrik sortutako– Uharan elkarteak dinamika berreskuratu zuten. Gaia Eusko Legebiltzarrean blokeatuta zegoela gogoratu behar da. “Presoak”, “biktimak” eta oro har, “bizikidetza” hitzak entzuten ziren Legebiltzarrean. “Zoru etikoa” finkatzeko beharra zegoela entzuten ere, baina ekintza zehatzik ez.

“Zoru etikoa” kontzeptua –normalizazio politikoa finkatzeko terminologia orobat– hizpide eta eztabaida gaia zen gizartean. Beraz, lehenengo Foro Soziala antolatzea erabaki genuen, eta Gernikan, 2016ko urtarrilaren 3an egin ere.

2016ko urtarrilaz geroztik, ETAren armagabetzearen inguruan hitz egiten hasi ginen Foro Sozial Iraunkorrean. Foroan ez zeuden eragile batzuek behiek trenari nola, halaxe begiratzen ziguten.

Gaia blokeatuta zegoen, guk aldiz, gaia euskal herritarren eskuetan zegoela pentsatzen genuen. Neurri eta zentzu batean, Eusko Jaurlaritzak eta gizarte zibilak bazuten hori aurrera eramatea, baina gaia blokeatuta zegoen.

ETAren armagabetzearen asmoa bideratzeko bilerak egin genituen, eta Aieteko Adierazpenaren seigarren urtemugan, emaitzak aditzera eman genituen berriz ere Gernikan.

Gerora ageri izan den bezala, begi-bistako arrazoiengatik Bake Bideak eta bakegileek bideratu zuen ETAren armagabetzea”.

Itzuliko balitz, zer? Horra “Itzulera”.

2018-01-24  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Martin Bidaur jaiotza izenez. Ofizialki Peru Iparragirre (Tolosa, Okzitania, 1996ko uztailaren 30a)

Martin Bidaurrek
kaleratutako
lehen liburua da.

Iltzulera

Martin Bidaur

Susa, 2017

Peru Iparragirre –ETA Albisu– kondenatua jaio zen poeta izatera. Existentzialismora kondenatua, bizitzaren zentzuak gatibatua bizi da. Eta paradoxikoki, egundo “presondegi batean” egon barik, “bere bihotz barruan betirako kondenatu bat dago”.

Euskal Herria Axularren sagarroia bezalakoa da. Eta poetak Martin Bidaur du izena. Eta itzuli da, “arantzak barrurantza itzuliak lituzkeen sagarroia bezala”.

Bidaur menditik dator, bideari aurrea harturik, bidean aurrea hartuta. Martin Bidaur, entzun ezak: “Galdua haiz”, “bi arraia zaharren gurutzaketa galdua haiz eta Anphora hautsia legez, mila ispilutan multiplikatua, ez haiz azken irudi ezabatua baino”. Amaren sabelean hintzela “izuen gordelekuetan barrena” henbilen jada. “Atzean utzitako zerbaiten bila etorri hintzen”, baina “iraganaren bila ibiltzea etorkizuna galtzea baino” ez dela ohartu haiz dagoeneko.

Hire historia egunkarietan agertu hintzenean hasi zen. Malgré tout, etxe bat izan huen. Hura habitatu zutenen minaren estalian bizi haiz. Horregatik edo, poeta izatearen kondenaz munduratu hintzen. Pozik hagoenean ere, ume triste hark nostalgia du babesleku. Hautsitako souvenir bat haiz.

Ispiluan multiplikatua ageri haiz, hire pausoa “sosegatua ez delako edo sosegatuegia delako”, gogoz ihes eginagatik ere, “iragana beti kontu eske datorkik”, laguntza eske heldu zaik.

Nerabezaroko lagun haren mina sentitzen duk hatzetan. Baina lasai, “denbora borragoma itzela da”. Familia ez dago etxe hartan dagoeneko, baina, “munduan egoteko modurik errazena ez egotea da”. Iragandakoaren gainean kausitu(ko) duk nahiko leku etorkizunarentzat. Lasai eta soseguz.

Izaki totala duan itsasoan kausitu duk bizitzaren zuhaitz bana: iragan eta etorkizuna. Memoriak ihes egin nahi badik ere, Rafa eta Maite higan zeudek. Heriotzak izututako pertsona haiz. Zer besterik ote da etorkizuna?

Bizitza astelehena da, eta igandea heriotza. Labirintoa ez huen hik hautatu, hire bidean zegoan engoitik. Heriotzak –edo suizidioa nahiak–, memoria galduaren saminak, ihes egiteko desira areagotu baino ez dik egiten. Hire burua galtzearen edo itzultzeko arrazoi baten artean habil, hitzak denboran dituk zintzilik, ez etzi, gaur baizik.

Ez etsi, ikasi duk kontraesanen tolesturetan desagertzen. Ezleku kolosaletan ibilitako haiz, menditik jaitsia eta hiriaren barrunbetan zaildua –izuen gordelekuetan barrena–, infinitua eta eternitatea lotzen dituen korapiloa  laxatzen ikasi duk.

Gaur igandea da, eta igande izan arren, “larre berdeak, etxe zuri teila gorriak, jendarme autoa bidean doa, Bayonne 17 –eta Saint-Sébastien 57– panopetik,  jendea familia erretratuetan bezala dago…”, eta hire itxurako munstroa uxatu duk dagoeneko.

“Beraiek ez daudela ere, inoren zain egon gabe ere bizitzea posible dela” ikasi duk, hots, egunsentiaren zain egotea, erlojuari adi zeruari so begiak bildu gabe egotea…”. “Bizitzeak hil egiten du”, bizitzea hiltzea baita azken batean.

Alabaina  –bainaren baina madarikatua–, labirintoan segitzera kondenatuta hago, eta orain, negua izaki, lasterka sartu haiz lurpean, errealitatetik ihes, errealitatea baina beti dago presente, iraganaren eta geroaren arteko oraina legez. Baina “hi hemengo haiz”, zorionez edo zorigaitzez.

Mapan galdua izan arren, galdu aurretikoa oroituko duk beti, eta etxea beti izanen duk horregatik diferentea. Atzean utzitako zerbaiten bila etorri hintzen, eiki, baina leku ezinezkoetan iragana bilatzea etorkizuna galtzea baino ez duk. Zer besterik duk labirintoa?

Ur beroaz ezabatu huen Paris, baina geratzen zaik Donostia. Malgré tout edo zorionez. Uharte bat duk hire gorputza. Martin, uharte bi dituk hire bidaurrean. Amiltzeko izua zapore gatzatua duk, bikote hori hire hamaikagarren suizidioaren fantasiaren gertalekuetan agertu(ko) zaizkik, harri karratuen aurka doazen olatuei so.

Presondegietan sortutako “motxiladun haurren” antzera, nerabe eta gazte izan orduko “zahartu” hintzen. “Simone izan nahi eta Jean-Paul izatera ere iritsi ez”. Horixe ere betiko kondena. Baina, hori ere “bizkitartean”. Bizitzea behin eta berriz ere jaiotzea baita, bizitza etengabe aldatzea baita.

Hire herritik at jaio arren, harrizko herri honetan jaio hintzen alafede. Jasangaitza zaik izatea eta ez izatea, baita ez izateko izan beharrekoa imajinatzea ere.

Ez etzi, orainean dago etsia, baina denbora baino zerbait gehiago behar da inoren gogotik deus erauzteko. Horixe bera duk hire xantxa. Ihesetik ihesera joan-jinean kondenatua bizitzera hago –iraganaren eta geroaren jokoan–. Ordea, zentzua non ezkutatzen den kausitzea –burua “galdu” arte– aitzina segitzeko zoria dukek.

Etxetik erauzi hindutenetik ez hekien zain egotera hentorrenik, baina orain badakik. Ihesetik ihesera, beti izanen duk norbait zain, labirintoaren zuloak aski sakonak dituk eta. Labirintotik itsasora erori hintzen, ihes egitera kondenatua izaki, haatik, inoiz galdu duan ondasunik preziatuena duk hire burua. Badakik nor haizen. Badakik non hagoen.

Iraganak eta etorkizunak orainera kondenatu hinduten.Patuan sinetsi ez arren, eta etorkizuna gaur-gaurkoaren luzapena baino askoz gehiago ez dela jakinda ere. “Donostian norbait aurkitzea patuan sinestea bezain posiblea duk, esan du, berriz emakumeak”. Edo dio gizonak, kasurako.

Begiak zabalik bizi haiz. Suizidatu eta hire organoak eman nahi dituen pertsonak legez. Errepidearen alde batean edota bestean egonik ere, bizitza gurutzaldi arriskutsua duk. Heriotza eta lagun zaharrak elkarren eskutik agertuko zaizkik urrats sosegatuetan edota sosegatuegietan.

Nik ez diat egia erranen. Esan gabekoek estaltzen dute egia. Alta bada, “topa egik” bizi ahal izatearen zoriarengatik. Horra ene errepika: “Martin Larralde horrelako egun batez hil zen galeretan, begiak zabalik etzanda, agian, zerua, itsaso zikin bat dela esanez”.

“Balizko erroten erresuman” jaio hintzen eta erresuma honetan errotarria egun(ero) urratzea besterik ez dago. Ez zegok kapitulaziorik. Hizkuntza haiz, poeta haiz, hire traizio guztien posibilitateak mintzatu haute dagoeneko.

Itzuliko balitz, zer? Hona Itzulera.

Hamaika destituitzaile behar, eta abar

2018-01-19  //  (C)politika, Politika saioak  //  Iruzkinik ez

Euskal saiogile oparoa da Joseba Gabilondo.

Joseba Gabilondo, Urretxu, 1963. Argazkia: Dani Blanco.

Populismoaz

Subiranotasun globala eta euskal independentzia

Joseba Gabilondo

Txalaparta, 2017

“Hitza hitz”, erran nion egileari, baita bete ere. Bete nau liburuak. Joseba Gabilondoren Populismoaz liburuak merezi du, merezi duenez. Gaur egungo politikaz –tokikoaz nahiz globalaz ari da–, beraz, haren funtsaz jakin nahi izatera, horra saio aparta.

Bi hitz liburuaren diseinuaz eta irudiez –Esteban Montorio egile–. Azaleko Olagarroak ederto adierazten du gaia: haren garroak –liburuaren tesiaren eta abarrak delakoaren adierazle–,  unibertsoaren globala eta izarrak ageri dira berean. Globalizazioaren –olagarroaren– tinta ez da ageri, baina gure imajinazioa kitzika dezake, mundu beltz hau argitu aldera.

Kontrazaletan, elemeniaren stmarphoneek egungo politikan giltza den komunikazioaren eredu nagusia islatzen dute. Ondoren, Adolf Hitler ageri da bizkarrez. (Charles Chaplinen The Great Dictator / Diktadore Handia filmeko irudia ote, naski!). XX. mendeko populismoaren eragile nagusietako bat.

Liburuaren egile Joseba Gabilondo segidan, argazki txikian. Ibai baten ertzean, basoan. Erdi Aroa begitandu zait. Globalizazioak eta Erdi Aro berria: diferentzien itzuleraz liburuan pentsatu dut (irakurtzeko artean). Adierazgarria, irudia Erdi Arokoa izan liteke.

Hitzaurrea: Imanol Galfarsororena. “Berau irakurrita, zertarako nire hau?”, pentsatu dut. Egileak Hasier Etxeberria in memorian izan du, eta neronek Joseba Gabilondo aintzat hartu ere. Joseba, ez nauzu zorretan, baina nireari zor edo, honatx nire ekarpentxoa:

Politika kontu sozialez harago bizi izan dut gaztetatik, psikologiaren esparruan mugitzen zen zeregina sumatu dut beti. Gaztetan ez nintzen Freud, Darwin, Lacan, Badiou edota Slavoj Žižek… irakurtzera iritsi, ez naiz beraz formatua. Azken urteetan berriz, Azurmendi, Gabilondo, Galfarsoro, Apodaka, Goikoetxea edo Urangari esker, ari naiz “politikaz jabetzen”, edo pentsamenduaren politikaz. Ez, nahi eta behar nukeen adina. Baina, politikaren zentzua neure egin dut bederen.

Hots, kontzienteaz harago, inkontziente politiko bat indartu beharra dugu, baldin eta euskal abertzaletasunak globalizazioaren aurrean itsumutil modura –eta itsuneska– ibiltzetik libratuko bada. Izan ere, abertzaletasunak bere programa politikoa gauzatuko badu, independentzia barne, egungo populismoaren gainean erradiografia egokia taxutu beharko du. Gabilondoren Populismoaz / Subiranotasun globala eta euskal independentzia saioa berebizikoa zait norabide horretan, garaian garaikoa. Liburu hau globalizazioaren ekografia egokia da.

Francis Fukuyamak giza historia jendeen arteko ideologien borroka gisara amaitutzat eman zuen 1992an. Liburu hau, besteak beste, zorionez, haren aburua deuseztatzera heldu da (tira, beste liburu askoren artean, hain ziur). Alabaina, historiako eta iragan mendeko politikaren ostea bizi dugu (postpolitika), eta populismoak beren-beregi baldintzatzen du egungo politika modua. Populismoa ongi ulertzera, neonazionalismoaren historia eta egungo populismoaren adierazle nagusi Donald Trump fenomenoa ulertzea komeni zaigu. Liburua irakurriz gero, egungo politikaren pribatizazioaren alde afektiboak duen muntaz jabetuko zara. Hegemoniaren ezegonkortasunez.

Saiogile honek Erdi Aroaren itzulera iragarri zuen, eta oraingo saioan ezkerraren populismoaren nolakoa azaleratu du, argitu du. Etniszismoa iraganeko politikan dago, baina europarron etnizismoa salbuespena dela diosku, eta populismoa beraz agerbide kezkagarria da. Populismo atzerakoiaz beste populismo aurrerakoia eratu da, baita ezkerraldean sortu eta eratu ere. Ezkerreko populismoa ez ei da ezaugarri etniko nagusiaz baliatzen kapitalismoaren aurka  egiterakoan. Etnizismoa politikoki onuragarria den aldetik –euskaldunon kasuan adierazle ezinbestekoa– berau funtsezkoa zaigu burujabetasunaren bidean aurrera egiteko.

Demokraziaren alde ezkorra bizitzea egokitu zaigu euskaldunoi. Estatuaren eredua krisian dago gaur egun. Hamaika dira bere ezinegonaren edo eritasunaren sintomak. Egileak eritasun horren erradiografia eta ekografia egokiak eskaini dizkigu saio honen bitartez. Estatuaren izaera trans, transfeminismoa tartean eta besteak beste, egoki azaldu dizkigu. Egungo demokraziak adierazle anitz ditu, baina nagusiki ezkorrak, adierazle negatiboak ditu.

Subiranotasun globalaren garaian bizi gara. Nola gauzatu baina, euskal independentzia? Nola eman aurre-pausoak. Gabilondok kontzeptu gakoa eskaini digu: subiranotasun destituitzailea. Herri subiranotasuna ezin da konstituitzailea izan, destituitzailea baizik (Destitunet). Hainbat egile moderno ditu gidari edo bidelagun. Erdi Aro berrian gaude. Baita desafio polita bota ere: “Europa salbatzeko, Euskal Herriak Europatik atera behar du”. Har ezazue kontuan Kataluniako esperientzia berria.

Hipotesi komunista amaitu da, kapitalismoaren amaiera ere heltzeko zorian dugu. Erraz antzeman da hori, antza, besterik da zer etorriko den. Horren ondoren, zer alegia? Izan ere, kapitalismoaren destuitzen ari da, prozesuan dago bere desegitea, baita berarekin subiranotasun globala ere. Engoitik ez dago iraultza bakarra, ezta subjektu proletario bakarra ere.

Horiek horrela, euskal abertzaletasuna itsutasun globalean bizi da. Hona horren hiru adierazle esanguratsuak: lehena, EAJren psikosia. Bigarrena, EH Bilduren fetitxismoa, eta hirugarrena, Elkarrekin Podemos-en neurosia.

Politikaren –historikoaren– psikosiari bi adierazle gehitu zaizkio: fetixista eta neurotikoa. Hori koktela! Koktel horrek euskal ezkerraren populismoaren erradiografia are argiago laga digu. Populismoa ez da eskuinaren –jeltzaleen– adierazle soila, gure kasukoa eta kausakoa, alegia. EAJren abertzaletasuna Europaren destinoarekin lotua izan da historikoki. Europaren egoera peniblea da haatik, eta hala berean, Europa euskaldunon galbidearen sintoma ere bada. Europaren egoera peniblea-k ez du azalpenik behar, jeltzaleen psikea baina  europarra da arrunt. Europar psikea ere espainiarra da, baita frantziarra ere, bidenabar erranda. Eta zer esanik ez, alemaniarra da batez ere. Egileak, Troika aipatzean, troikaren aurretik edo honekin batera, Alemania paratzen du aldiro. Adierazgarria zeharo.

ETAren monopolio sintomatikoaren ondorego garaian bizi gara, haren destituitzaileak hamaika dira, bai hemen bai Europan, bai munduan, arazoa globala baita. Hamaika –subjektu?– destituitzaile behar ditugu, eta abar. Oso adierazgarria ere, egilearen eta abar adiera.

Nire laudorio gorenak ditu Urretxun jaiotako saiogileak! 

Miren Larrion: “Gasteizek askotariko soziologia ezagutzeko parada eman dit”

2018-01-11  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Miren Larrion Ruiz de Gauna (Legazpi, Gipuzkoa, 1969).

Ingeniaritzako irakaslea da. EH Bilduko politikaria, Gasteizko Udalean zinegotzia eta eleduna, EAEko Legebiltzarkidea, Sortuko eta EHko Bilduko kidea.

Elkarrizketa luze eta zabala egin diogu ARGIAn. Beti dago sartzen ez den zenbait atal, baita hasteko beste modu bat ere. Hauxe, adibidez:

Araba, Gasteiz eta Martxoak 3aren ekimenaren ildoan…
Gipuzkoarra naiz jaiotzez, 18 urtera arte bertan ikasi nuen eta lanbidea berriz, Bilbon garatu izan nuen. Egun Gasteizen bizi den arabarra naiz, suerte onekoa naiz, Gasteizek askotariko soziologia ezagutzeko parada eman didalako. Arabarrok badugu suerte handia, Martxoak 3 ekimenak islatzen duena, langile klasea islatzen duena, jendarte gorriagoa izatearena.

1976ko martxoaren 3an hainbat “iraultza” sortu zen eta horiek bizirik dira oraindik ere, polikiago, suabeago, baina handik abiatuta ari gara egun. Gipuzkoa edo Bizkaiko lurraldeetan ez bezala, arabar gehiengoa ez da euskalduna –edo ez aurreko bietan bezain handia, behintzat–, baina gabezia horretatik beste gauza asko eraikitzeko kontzientzia garatu dugu, adibidez, euskara ikasi eta zabaltzea. Bizkaitarrei, adibidez, hori falta zaie. Alegia, dena ez da Goierri. Gu ez gara Bizkaiko edota Gipuzkoako Goierrin bizi, ez gara hango baldintzetan ari. Horregatik, Euskal Herrian eraiki nahi dugun nazionaren errelatoa, bai Goierritik bai Arabatik bai Bardeetatik bai beste euskal lurraldeetatik egin behar dugu.

Hegemoniaz bi hitz
EH Bilduren kultura politikoarekin bat nator, familia horretatik natorrelako, baina egiari zor, proiektua are gehiago irekitzea falta zaigu. Familia esan dut, eta horren izen-abizenak aipatu nahi ditut:

[Kataluniako] DUI delakoaren aldarrikapena izan zenean, Carlos Garaikoetxeak hitzaldi bat eman zuen Gasteizen. Eusko Legebiltzarraren oinarriak jarri zituen lehendakariak herrien independentziarako bideez jardun zuen: Esloveniaz, Eslovakiaz… Hitzaldi berean Patxi Zabaleta zegoen. EH Bilduk daukan kapital politiko itzelaz ohartu nintzen.

EH Bilduk iraganaren kapitalak bildu behar ditu, eta harago joan, sakondu eta zabaldu. Arnaldo Otegi buruan buru, bera zabaltasunaren bidegilea baita. Inork ez dio EH Bilduren iraganari uko egiten, eta orain 2011n eskatu zitzaiona betetzeko kapazak izan behar dugu, batzen gaituzten ezaugarrietan oinarria hartzen eraiki behar dugu gizarte hau.

EH Bilduk hegemonia politikoa lortu behar du, baina lehenbizi gizartean hegemonia erdietsi behar dugu.

Ahal deneraino

2018-01-05  //  (A)iruzkin literarioak, (C)politika  //  Iruzkin bat

Joseba Sarrionandiarena da Alfonso Etxegarairen “La guerra del 58” liburuaren aitzin-solasa.

Alfonso Etxegarai Atxirika (Plentzia, Bizkaia, 1958)

La guerra del 58

Alfonso Etxegarai
Aitzin-solasa: Joseba Sarrionandia

Txalaparta, 2017

La guerra del 58, Alfonso Etxegarai Atxirika euskal militante politiko deportatuaren testigantza liburua da. ETAko kide ohia. “Militante historikoa” ere erabili ohi dugu bera bezalako pertsonak izendatzeko, maleruski, gehienetan, pertsona horiek hil ostean. Zorionez, ez da kasua, horren lekuko liburu hau. Testigantza saio bizia.

Etxegarairen liburua historia egitera dator, euskal gatazka historikoaren
–bere– azken 60 urtaldia biltzen du, historia edota errelatoa da. “Gerra delako hau” hasi zen urte berean jaio zen Alfonso Etxegarai (Plentzia,1958). Hortik izenburua, hortik bere historia, hots, bere lana nolabaiteko  “memoria” da. Interesgarria oso, eta gomendagarria.

Interesgarria, Euskal Herrian bizi garen guztiok gatazkak (h)u(n)kitzen gaituelako, baita euskal herritar izan gabe (h)u(n)kitzen  ditu ere. Gomendagarria, behin eta hasteko, euskal gatazka politikoa endelegatu nahi duen ororentzat, eta areago, aldez edo moldez, berean parte hartu dutenentzat.

Nire lantxo hau, liburuaren iruzkina izateaz harago joan da, “iritzi gisako bat” ematera heldu naiz, egilearen liburuaz eta “errelatoa”-ri buruzko aburuak ematera heldu ere bai. Egileak hainbat arlo eta ertz arakatu zorroztu ditu. Irakurle bakoitzak bere hausnarketak eginen ditu. Hauxe nireak:

Joseba Sarionandiaren prologoa-z pare bat berba:

Aitzin-solasa oso egokia da, ohikoa egilearen lanetan. Borrokalaria (Combatiente) du hizpide oro har, eta, kasuon, orobat Alfonso Etxegarai. Paradoxa berba gakoa da testuan, baita  La guerra del 58 liburuaren hala nola fenomenoaren gainean argia ipintzeko ere. Botere harremanak (relaciones de poder) ere aipu ditu, baita hauxe erran ere: “Conflicto no es lo mismo que guerra (…) aunque son fáciles de confundir”. Hots, gatazka eta gerra ez dira gauza bera.

“Kontraesan” berba da beste klabe bat. “La guerra cesó hace cinco años” dio geroago testuan. Ordea, non dago “gerra eta gatazka” definizioen arteko marra? Marra gorria izaki inolaz ere. Ene ustez, Joseba Sarrionandiaren testuan, “kontraesan” edota “zehazpen” hori agerikoa da. Ziur aski, ezin izan du ekidin kontraesana, horixe baita gerra baten ostean eta ondorioz (ber)piztu zen 1958ko gerra delakoa “gatazka” soiltzat definitu ahal izatean, jalgi diren  kontraesanak eta paradoxak.

Gerrak gerra, gatazkak gatazka, gatazka armatua iragan da, eta gaur egun errelatoaren gatazka bizi dugu. Alfonso Etxegarairen liburua gatazkaren errelato bat da, eta hamaika biderrez erranagatik, erran dezagun berriz ere: gatazkaren errelatoak hamaika dira.

Zazpi ataletan errenditu du liburua Alfonso Etxegaraik:

Eszenatoki edo agertoki berria
Gerra jardunari buruz ari da, bera bete-betean harrapatu zuen “gerra”-z, berak parte-hartze zuzena izan zuen “gerra”-z, ETAk “konfrontazio armatua”-ri amaiera emateko maneraz. Bere eta bere herriaren beharrez ari da liburuaren egilea, bere egoeraz mintzo da. Paradoxaz, kontraesanaz, etsaiaz… eta Itzal lagunaz. Itzal lagunaren inguruan eraiki du bere “errelatoa”. Konstatazio argigarri bat: Etxegaraik dioenez, gaur egun “nire edo gure taldea” deitzen duguna lehen “gure Herria” deitzen genuen.

Beste komunikatu bat, bat gehiago
Etxegaraik 60 urteko “gerra” ezagutu du, haur, nerabe eta gaztaroan. Gaztetan borrokan emana, eta ondoren 30 urtez deportatua. Alegia, deus ez. Atal honetan, 2016ko Gudari Eguna kari bere “taldea”-ren –ETAren– beste komunikatu bat iritsi zaiola diosku, beste bat gehiago. Azken 30 urtetako eduki –ia– berbera dakar. Eta nik gehitzen dut, estatu(ar)en modus operandi  beraren aurka, “taldea”-ren modus operandi  bera erabili du ETAk. Tira, berbera ez, erran dezagun berdina edo antzekoa izan dela. Izan ere, haiek –etsaiak delakoek– biolentziaren monopolioa dute, eta askoz arma gehiagorekin jardun dute. Taldearen azken (?) komunikatuaz halaxe dio Etxegaraik. “Iraganaz autokritika hitzemateaz hastea baino, orainaren hausnarketa xumea egitea gura nuen”.

Tiraniaren herederoak
Euskal Herria zapaltzen duten botereaz ari da plentziarra. Andrés Casinnellori buruz, besteak beste. Espainiako Zerbitzu Sekretuen burua Trantsizioan. Modus operandi hizpide berriz ere, hona nire aburua: Espainiako Ejertzitoko Casinnello Jeneralaren helburu behinena gizarteak gerra zikina onartzea izan zen, euren gerraren prezioak prezio, ordainik ordain. Erran dezagun, neurri handi batean lortu du(t)ela, espainiarren artean bereziki. Gisa batez, modus operandi antzekoaren ildoan, Etxegarairen taldeak –ez herriak, bistan da– gizarteak “balizko gerra hau” onar zezala nahi izan zuen. ETAk alegia. Demagun, kasu onenean, “gatazka” onarraraztea. Bistan denez, Estatu(ar)en eta ETAren jarrerek hipotekatu dute biharra edota geroa. “Gerra” irabazten duenak kontatzen du berau, bistakoa da hori ere bai, hots, “irabazlea” errelatuaz jabetzen da. Hitzak lar dira dagoeneko.

Hitzak eta berbak
“Nada llega para, en el fondo, no se sabe qué”. Etxegaraik dioenez, “irabazten duenak errekontziliazioaren alde lan egin beharko luke, horretarako irabazi du”. Itzal du betiere bidelagun liburuaren egileak: “Baina ezer ez da ailegatzen”, diotso. Eta nik honela diot: Erdarazko “nada” eta euskarazko “dana”, hitz berean batzen dira. Hots, gerraren legera “jokatzen” edo “makurtzen” bazara, “dana” edo “nada”-ren logikan murgildu zara. Telesforo Monzonen premisa heldu zait gogora: “Irabazi dugu, negar eta malkoz irabazi dugu”. Agian, bai Monzonek bai orobat gure gurasoek –36ko gerran parte hartu zutenek– bazekiten zer “irabazi” nahi zuten. Gerra batean dena da “beharrezkoa” eta gerra kontuetan ia “denak balio du”. Baina 1958an (ber)piztu zen gerra ez da gerra bat izan, edo “ez ginen ohartu gerra” izateari noiz utzi (behar) zion “gatazka” legez aritzeko. Egiari zor, denak ez du balio ezta gerran ere. Beraz, are gutxiago “gerra” delako honetan.

Non dago garaipena?
Ez dago garaipenik. Ez gerran ez gatazka batean. Edo bai. Beti irabazten dute berberek. Hau da, edozein dela bandoa, handia eta zapaltzailea nahiz txikia eta zanpatua izan, bi aldeetan botere guneak daude, eta horien arabera eraikitzen da berean parte hartu dutenen geroa, irabazle edo galtzaile izan. Martin Larralde (?) izatetik Joseba Sarrionandia izatera bueltatu zen unean horrela esan zuen Berria-n: “Botere harremanen arabera bizi gara”. Pentsu nahi dut, zapaltzaileez hala nola zapalduez ari zela. Eta hori lotzen dut egin beharreko errelatoaz. Ez da bakarra, erran bezala. Hamaika dira. Baina, “egia osoa” kontatzea ezinezkoa bezain “krudela” da. Zergatik? Bada, bi bandoetako “agindupekoak”  –soldaduak (?)–  irteten direlako galtzaile betiere, eta areago “gerra” galdu duen bandoaren galtzailea. Egiak argia egiten du. Baina, argia goian dagoenak ikusten du hobekien, behean dagoenak argiaren itzala nozitzen du batez ere.

Etxera itzultzea eta Itzal kamaradari oharra
Ez dut egilearen beraren Volver a Sara liburua irakurri. Irakurri beharko dut, araiz. Intuitzen dut dioena, alta. Agian, egon zen itzultzeko une bat, bat baino gehiago naski, baina ez “zenuten” jakin itzultzen. Duin itzultzen. Galtzaile agian, baina duin. “Volver a la legalidad” zen koska eta makurra. Zaila zen baina, “Etsaien” legea aldarazi nahi genuen “gurea”-k libre egingo gintuen ustetan. Alabaina, euren legeaz libratze bidean, gure legea ezarri nahian, ez dakigu zein den “gure legea”. Alfonso zenak aspaldi utzi zion Txema (gerra izengoitia) izateari. Egun berriz, Alfonsok “nola izan” gurutze-bide dauka. Nork bere Itakara bidea egin behar du ordea. Itzal eta argi artean, kontraesan pilo golkoan, hamaika paradoxa bizkarrean.

Humanitatearen historia garaileen eta galtzaileen historia da. Euskaldunona galtzaileen historia da, herri eta kolektibo legez. Baina “dana ez da posible”, ez armaz ez armarik gabe. Posibleena norberak zertarako borrokatu duen jakitea da. Hori lortuz gero, posible liteke herri hau, baita kolektibo gisa ere, askeagoa izatea. Alfonso Etxegarairen hitza parafraseatzen: “Hasta donde deba ser”.

Ahal deneraino… “Hasta donde pueda ser”  lehenetsi gura dut neronek.

Gibel-solas gisara (nirea)
“Absoluturik ez dago, absolutu bakarra jainkoa da, baina bera ez da existitzen”, horixe ene lema.

Herri absoluturik ez dago dagoeneko, ezta estatu absoluturik ere. “Guztizko izaera” gero eta apalago dute estatuek. Izan ere, estatuez gainetiko botereak eraiki dira. Gurean, Europan, Troika delakoa.

Baina, hara, horiek hitz ponpoxoak dira, irreberenteak eta irrelebanteak ziur aski. Hala ere, hitzak geratzen zaizkigu.

Alfonsoren berbak itxaro ditut, zure etorreraren itxaropenez nauzu “Etxegarai jauna” .

Artean, amultsuki, ene bostekoa!

Mikel Asurmendi Agirre

Azken aukera

2018-01-02  //  (B)literatura, (D)kulturgintza, (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Goizeko 8:00ak irian jo du telefonoak, ozen jo ere.

– Nor da?
– Nor da?–, esan dute ia batera Telmok eta Brigittek.

Gaztelaniaz mintzo da deitzailea, ozen ez ezik garrasika. Ahotsa ezezaguna du, jarduna ez. Haren mintzoa azkarra eta zabarra da.
–“Es su última oportunidad, señora Bardot!”.
Begitartea ilundu zaio. Eramanezina zaio Bardot abizena.
– Zer da ama?
– Zer duzu?

Arritxuk sakonetik hartu du arnasa.

– Ezer ez, maiteak. Bukatu gosaria, segituan goaz eta.
Txingudi Ikastolan ari dira seme-alabak. Telmok bederatzi urte ditu, zazpi Brigittek. Hondarribian bizi dira. Abizena senar ohiari “zor dio” Arritxuk. Paristar aberaskumea, aldarera lagundu behar ez zuen playboy ustela. Argien hirian ikasi zuen garaian ezagutu zuten elkar, Eramus-i esker.

Harreman sutsuaren argitan Euskal Herrira etortzea deliberatu zuten. Arritxu ez da etorri izanaz damu, baina “Hendaian bizi banintz sikiera”, pentsatu ohi du. Hondarribian bizi izateaz, damu da.

– “Baietz, Espainian hobe, eta Hondarribian bada xarmanki”, tematu zen Alain.
Estreinako distirak amatatzen sentitu zituen emeki. “Zer ikusi nuen gazte pijo harengan?”, pentsatzen du maiz.
– “Parisko distirak itsutu zintuen”, esan ohi dio amak.
Alainek goi-mailako diplomak harrotasunez aireratzen zituen orduan. BNP Parisbas-en ongi kolokatuta zegoen. Bestela ere ongi “ko–lo–ka–tu-ta” ibiltzen zen. Emaztekia berandu ohartu zen ordea, baita kasinoetako jokoan ez zebilela maingu ohartu ere.

Seme-alabak jaio ostean jabetu zen senarraren ludopatiaz. Baionako BNPko sukurtsalean ari zen orduan. Ia asteburu oro hau entzuten zion:
– “Gure sukurtsala ixtear dago. Nagusiak berau salbatzeko lan gehigarria eskatu dit”.
Argudioak sinesgaitzak ziren, baina 2007ko krisi finantzariak “gezur potokoenak” estali zituen.
Behinola, errezeloek kitzikaturik, Parisen lagun egin zuen Helena ikaskide hendaiarrarekin BABera irten zen; dendaz denda, larunbat arratsalde pasa. Miarritzeko Casino ondoko terraza batean “harrapatu” zuen senarra, BBren antza zuen Sylvie-rekin mukiak elkarri miazkatzen, bera baino bost urte gazteago zen idazkariarekin, Alain zakila baino hamabost…
Edonola ere, erromantze itxurako Delon&Bardot txalupak agudo jo zuen hondoa. Icebergak Titanic nola, halaxe hondoratu zuen Barrère Biarritz Casinoak handi-mandi andana. Alain eta haren familia barne.
Aitari txikitan entzun ohi zion “jokoa ez da errenta” hobeki ulertu zuen harrezkero Arritxuk.
Berehala dibortziatu ziren. Haatik, erosi zuten apartamenduaren kostu altuari aurre egiteko lan gaitza egin behar izan du. Itzultzaile lanetan ari da, freelance, nekez egiten dio aurre kredituari.
Telefono deiaren biharamunean jaso du Kutxabank-ren gutuna. Urtarrilak 2 dituela utzi behar du apartamendua.
Eguberrietako tristura inoiz baino barrurago sartu zaio.
Urtats biharamuna da, burrunba handiek esnatu dituzte Arritxu, Telmo eta Brigitte. Jende-olde batek atariko sarrera ixten dio Ertzaintzari. Patruila-auto berriak joan-etorrian dabiltza, bertan kontzentratuak, aldiz, irmo paratuta daude etxearen hustearen aurka.
Hondarribiko lagunez gain, hendaiarrak eta zumaiarrak ikusi ditu Arritxuk; negar malkotan leihoan. Eguerdi aldean, ertzain-buruak Helenaren esku utzi du agindua.
– “Es una orden judicial para Arritxu Osa Manterola”.
– “Esaiozu, hurrengoan bai, hurrengoa azken aukera izanen duela”, berretsi dio ertzain-nagusiak.

 
Hazila

Oharra: Borderline Fabrika ekimen berria da Hendaian. HaziGazia fanzinea publikatzen dute, besteak beste. Urtarrilean 6. zenbakia zabalduko dute La última oportunidad / Azken aukera / La dernière chance / lemapean.

Hazila goitizeneko lagun batek helarazi dit testu hau.

Elur z(a)uritua zara, antzaldatua!

2017-12-19  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Koldo Izagirreren antologia bat.

Idazlea liburuaren aurkezpen egunean.

Elurra ikusi dut

Xabier Lete
(Koldo Izagirreren antologia bat)

Elkar, 2017

Elurra ikusi dut liburua ikusi dut, baita leitu eta xehe irakurri ere –epilogoa bereziki–. Elurra zuritua, Elurrak zauritua, Elurra ezin zuritua, Bizitza zuritua, Ni zauritua… Ezin asmatu titulua. Hara beste bat: Plagio XL. Elur  z(a)uritua naiz inolaz ere! Antzaldatua! Elurrak zauritu piztia!

Horra hor hainbat pleonasmo. Plasta halakoa! Zure egoa, zure ni-a. Ni naiz… poema eta haren poeta are barurrago heldu zaizkizu. Barka zaitzala liburu honen egile Koldo Izagirrek. Baiki, Xabier Leteren poemez behar zenuke jardun, ez Haren Antologia bat taxutu duenaz, eta are gutxiago zure buruaz. Barka berriz ere. Atx!

Liburua eskuratu gabe, lankideen artean hizpide jarri zenuen Elurra ikusi dut. Durango Azokako bazka artean hautan zegoen. Liburuak zekarren karga edota traila ezagutu gabe, hauxe erran zenuen: “Koldoren aitzin-solasa edo epilogoa irakurtzeak asebeteko nau…”. Edo halako zerbait esango zenuen. Baita asebete ere, oka egiteraino.

Hara, gaizto ari zara. Zure bizitzan, zure jakituria motzean, argibide izan zenuen poetarekin gaizto.

Behinola idatzi zenuen, behiala, Xabier Leteren “Haunditzen zeranean ikusiko duzu isilik egoteak zenbat balio dun…” ahapaldia ez zenuela ulertzen gaztaroan, ez ulertzen ez onartzen ere. Gerora bai ordea, eta poetarekiko miresmena areago handitu zitzaizun.

“Argia ez da ikusten” idatzi zuen, bestalde, Gabriel Arestik. Zu, oharkabean, argia ikusten hasia zinen. Bilboz ari zen. Eta gerora Bilbo argitu ei da. “Baina hori ote argitasuna?”, galdetzen diozu zure buruari! Zertara dator hori? Elurraren argia gogoan jalgi zaizu hausnarra, eta marmarra.

Elurra ikusi dut liburua ikusi duzu eta ikasi duzu. Baina larriki zauritu zaitu, zurituta zaude, zentzua antzaldatua. Eta Koldo Izagirrek du errua. Berriro ere bera. Iza(gi)rren hautsa bilakatu zaizu bizigai. Tori pozoia –eta antidotoa, enkaxka diot, bidenabar errana–. Eta bai, badakizu pedante(ki) ari zarela berriro ere.

Zuhaur, zure motzean, uste zenuena ustel, antologiaren polemika mugatua izango zela, alegia, funtsean, zure poeta kuttunetako horren poemak, aldian aldi aldatuak, garatuagoak eta eraldatuak ageriko zirela liburu honetan. “Bai zera! Handitu zara, eta artean isiltzen ikasi gabe, egunez egun are ergelagoa bilakatu zara. Eta ohartu ere ez!”.

Antzaldatu da hitza. Ez zara ziur. Buruz ari zara. Hainbat hitz eta pasarte azpimarratu dituzu, oharrak hartu ere, baina traketsa zara. Ez duzu Izagirreren Bederatzi puntuko bat Xabier Leteren oroiz epilogora itzuli nahi. Konprenitu nahi zenuke Lete. Haren fedearen fedea. Xabier Lete konprenitzen lagundu ere. Baina pedante izateaz gainera, Izagirre plagiatzeko beldur ari zara. Ari zara plagiatzen jada. “Euskaldunok ergeltzat hartuz”, idatzia gogoan. Ze zirrara, larria zure zauria!

Behinola poeta elkarrizketatu zenuen XX. mendeko poesia kaierak antologia hizpide  –Izagirre, ez Lete–, eta behin ez ezik, bitan itaundu zenuen, baita tematu ere, poeta sutan jartzeraino. Hauxe galdera: “…baina, Koldo Izagirre poeta ez dago XX. mendeko poeten artean?”. Eta hark arrapostua eman, eta zergatia… Eta zu deman. Elurretan sua piztu nahian! Kokolo halakoa!

Kokolo halakoa, bazenuen galdetzea zergatik ez zegoen Xabier Lete poeta handia! Ohartu ere ez nonbait. Los cuarenta principales…  Askotxo ziren nonbait, kazetari mozoloa hartaz ohartzeko. Agian, bestera, orain Bederatzi puntuko bat Xabier Leteren oroiz epilogoaren “ustekabea”-k ez zintuen “egunsentian esku izoztuak” eta “bihotza urratuta” harrapatuko.

Bego. Ez zaitez gehiago luzatu, ez zaitez berriz jaikitzen saiatu. Gerta liteke –batek daki?–  Nihil obstat… honen ondoren, beste norbait jitea, eta honi obstat-ren bat ipintzea. Horrek baina, libratuko al zintuzke aldian aldiko nihilismoa-ren zartakoez? Haren ezereza, are ezerezagoa baita zure baitan.

Behinola zomorroa deitu zenion. Lotsabako halakoa! Bego. Eta goian bego bera ere. Edo beherean egon dadin! Berdin!

Eta gurekin beude, Beira (ez zen ez da Beira, Riba zen eta da… Beti okerrak zuzentzen) eta Rilke. Aresti eta Lasa. Izagirre eta Sarrionandia. Eta Lauaxeta, Lizardi eta Lekuona. Nire XL hiru L santuen artean zegoen. Lekuonak hartu du hirukoan tokia. Eta zuk non hartuko duzu sosegua? Non ikusiko duzu argia? Elurra ikusi duzu. Elurretan argia. Baina itsututa zaude. Baita itsusia ere, itsusi elurretan ageri.

P. S.: Berriro ere oharra. Liburuaz jabetzeko hobeto idatzi dute bi lagun hauek, web honetan dituzu. Nik, berriz ere, nire burua agerrarazi baino ez dut egin. Elurrak izozturik.

Glotofobia ez da hizkuntza gutxiaraziekiko herra adierazlea soilik

2017-12-15  //  (C)politika, Hezkuntza, Hizkuntzak  //  Iruzkinik ez

Probentzako irakasleak adierazi bezala, “azentua ere da glotofobiaren adierazlea”. (Arg: Mikel Asurmendi)

Probentzakoa da Philippe Blanchet, Glotofobia hitzaren sortzailea. Soziolinguistika irakasleak lezio paregabea eman digu Hendaian, artikuluan ageri denez.

Alta bada, toki gehiago merezi duelakoan, hona berak errandakotik neronek ondorioztatutako beste hainbeste lerro:

– Behin eta hasteko, bere jarrera goraipatu nahi dut. Bakan entzun diot  frantses citoyen bati, berak errandakoak. Konparazionerako, Frantziako Errepublikaz bere gisara mintzatzen. Bejondeiola! Estimatua.

– Estatuak hizkuntza nagusiaz gaineratiko hizkuntzak marjinatzen ditu praktikan. Alta, legeak aukera ematen du hizkuntza gutxituak defendatzeko. “Erregio hizkuntzak” ez dira ofizialak, baina ez daude legearen kontra. Eskubideen eremu labainkorra da, eta horregatik borrokatu behar da.

– Frantzia ez da hizkuntza gutxituen diskriminatzaile espezifikoa eta bakarra, baina bai azkarrena. Turkia da bere gisako beste estatu bat. Beste estatu askotan ere diskriminazioa dago, baina beste hizkuntzekiko jarrera ez da hain erabatekoa, autoritarismoa izanik ere, nolabaiteko errespetua dago.

– Hizkuntzaren arazoa kontu estrukturala da. Frantses hizkuntza erlijioa bilakatu da, sakratua. Frantzian homogeneotasun ideologia dago, berariaz eginda. Frantziar jendarteak beste hizkuntzarik ez balego bezala jokatzen du, besteak “erregional” izendapenaz deitzen ditu. Baina “erregional” izendapen hitza eztabaidagarria da.

– Hizkuntza erregionalak? Interesgarria eta estonagarria da izendapena. Frantzian, erregionalak, etnikoak edo lokalak bezala –indigenak, dira hizkuntza gutxituak. Hauek giza talde batekin lotzen dituzte.

– Hizkuntza gutxituak? Gutxiaraziak. Izan ere, kuantitatiboki eta kualitatiboki hizkuntza menperatzaileek gutxiarazi dituzte. Estatusa hauxe izaki: hizkuntza hau ez da benetako hizkuntza. Ongi litzateke berauek ongi izendatzea.

– Glotofobia ematen da hizkuntza guztietan. Prestigiozko hizkuntzen artean, Quebecen, ingelesa eta frantsesaren arteko harremanetan ere glotofobia bizirik da.

– Bretoiek galo hizkuntzarekiko erakutsi dute glotofobia. Hizkuntza gutxiaraziak darabiltzatenen artean ere badago glotofobia. Noski, glotofobia handiago da hizkuntza menperatzaileen eta gutxiarazitakoen artean, baina, glotofobia horiek ere kritikagarriak dira, edozein kasuan eta egoeran ere.

– Glotofobia ez da hizkuntza gutxiaraziekiko herra adierazlea soilik. Frantziarrek frantziarrekiko harremanetan eta frantsesez mintzo direnean ere glotofobia dago. Parisko banlieu-etako arabiar jatorrizko edota Itsasoz haraindiko Frantziako herritarrak diskriminatuak dira.

– Adibidez: azentua ere da glotofobiaren adierazlea. Eskolan ikasleak proventzalaren mintzoaren eraginez, poema bateko amouroeuse hitza  frantsesez “ontsa” ahoskatu ez, eta irakasleak ez onartzea haren azentua. Horra glotofobia, haurra umiliarazia, isilarazia, azentua dela eta.