Parisek meza bat balio du (*)

2017-12-10  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Presoen aldeko elkartasuna irudikatu dute 11.000 lagunek Parisen (Arg: Lander Arbelaitz)

Politikak eta erlijioak badute ezaugarri anitz komunean. Konbikzioak behar dituzte, zintzotasuna ere bai. Alabaina, politikaren erraietan jukutria dago, makiabelismoa, estatuaren arrazoia izate oroz gainetik dago.

Parisko 2107ko abenduaren 9ko manifestazioaren historia 1958n hasi zen, ETAren sorrerarekin hasi ere. Egungo gatazka politikoa ulertzeko ETAren bilakaeraren hainbat ezaugarri gogoratu behar dira: ETA herriaren erraietatik jaio zen eta sustraiak errotzeko “santutegia” izan zuen Iparraldean. Tokiko Enbata eta IK mugimenduen abaroan, besteak beste.

Egungo bake prozesua eta berau gauzatu ahal izateko funtsezkoa den euskal presoen aldeko askatasuna ekimena ulertzeko, hainbat mugarri gogoratu behar dira: adibidez, 1970eko Burgosko prozesua eta 1977ko Askatasunaren ibilbidea. Biak ala biak garaipenak izan ziren, bai herri honen burujabetasunaren alde, baita horren helburutan borrokatu zutenen alde ere.

Harrez gero, behin ere ez da bi helburu horien xedetan aurrerapauso eraginkorrik eman. ETAk jarduera armatua behin betiko iragarri eta laga ostean, ordea, hainbat urrats eman dira. Aieteko Adierazpenak, Luhuso eta Baionako ekitaldiek –ETAren desarmatzea– normalizazio prozesuaren bidea zabaldu dute irtenbide negoziatu gabeko gatazka honetan. Ez da kasualitatea izan, kausalitatea baizik. Lehen urratsa Aieten eman zen, Gipuzkoan. Aldi batez ezker abertzaleak boterea kudeatu zuen lurraldean. Ez da kasualitatea ere bake prozesu moduko hau Ipar Euskal Herrian bideratu izana: gatazkaren eragina bestelakoa izan delako eta “demokraziaren kultura” beste gisa batez errotu delako bertan, bai gizartean bai berau menpe duen Estatuan.

Euskal Herriaren erraietan sustraituta dauden bi estatuen politika jokoan, irudi luke, Frantziak iniziatiba hartu nahi duela behin-behinean. Alta, Espainiak dauka gatazka ebazteko gakoa. Gatazkan aritutako borrokalarien aldeko beharrek (euren askapena) aspaldian hartu zioten aurre herri honen burujabetasunaren aldeko beharrei. Gatazkako indar korrelazioen adierazle begi-bistakoa.

Euskal presoen aldeko manifestazioa izan zen ordu bertsuan Johnny Hallyday musikariaren hileta elizkizuna izan zen Madeleineko Elizan. 13:00etan, Frantziako hedabideetan hura izan zen berri nagusia eta bakarra. Garai bateko eliza nola, halatsu egungo komunikabideak, estatuaren zutabeak biak ala biak.

 (*) “Parisek meza bat balio du” erranairua, Frantziako Henri IV. eta Nafarroako Henrike III. erregearena omen da. Esaldia topikoa eta apokrifoa ere ei da.

Johnny Hallyday musikariaren aldeko hileta elizkizunak Parisko Madeleineko Elizan.

Izakari politikoak gara, eta horregatik morbosoak

2017-12-04  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Begoñaren itzalpean”,  Basterretxearen hirugarren nobela da 2008. urteaz geroztik. Hirurak gerratan girotuta.

Jose Inazio Basterretxea Polo (Galdakao, Bizkaia, 1959) euskal idazlea da, informazio zientzietan doktoreduna.

”

Begoñaren itzalpean

Jose Inazio Basterretxea Polo

Elkar, 2016

Begoñaren itzalpean nobela dut zori, aspaldian zoritua izanagatik. Berant heldu naiz, naski, iruzkingile inpresionista berantiarra izaki nonbait. Erran nahi baitut, Durangora aurtengo uzta iritsi berri den honetan, heldu nauzue ni iazkoarekin. Hau malura! Edo mentura!

Kritika andana jaso du dagoeneko nobelak, oro har, baikorrak. Ene usterako, Jose Inazio Basterretxea Polok idazle sona ozenagoa merezi du. Baliteke, neroni, Josi izenez ezagutzen dudalako hori hala iriztea.

Barka aitzin-solasa edo jolasa. Mintza nadin nobelaz.

1936ko Gerra Zibilaren ingurumarian garatuta dago. Historiaz ari da, alta, Begoñako Basilikaren itzalpean gertatu istorioa da. Gertatua, Bilbon gertatu zen eta da, –bi garaitan, gerra ostean eta haren ondorengo “demokrazia ustel” jada finkatuan–, baita Bilboz haraindian gertatu ere, Suitzako Genevan, hala nola Espainian, besteak beste.

Nobela historikoa izanda ere, nobela beltza da. Zinez beltza. Falangistak, erreketeak, frankistak… Basterretxeak irabazleen baitatik edo euren inguruko gertakizunen harian eskaini digu gerra hura, egun oraindik ere bestelako bitartez libratzen dena. Izanik ere, erratea topikoa bada ere, zer besterik da “politika”, gerraren jarraipena baino?

Badabil horregatik edo, galtzaile bat, protagonista nagusia, detektibearen rolean, abertzalea: Barandi –etakidea, p-m, “gaizki ikusia den horietako bat”–. Tira, , bere ondo-ondoan dabilen Kelen pertsonaiaren aiurri sendoa ezagutu ostean, protagonista nagusia Barandi ote den erratea, ez da bidezkoa.

Gerra non sexua han. Eta bapo jan. Horra hor, nobelaren ezaugarrietako batzuk. Kelen eta Barandi-z beste –Barandi Alberto Barandiaran izen-abizenekoa da, eta niri kazetari ezagunaren bisaia ibili zait gogoan haren pasadizoetan barrena–, badira ere aiurri bereziko pertsonaiak, hala nola, Marlen edo Moritz. Are, nobela koral honetan narratzaileak ez dira soilik aipatu protagonista nagusiak, Barandi eta Kelen, hots. Beste pertsonaiaren biren baitatik ere narratua da. Hala berean, Edme Paulsen edo Larrekoetxea ertzain-burua pertsonaiak ere badaezpadakoak dira, higuingarriak. Zein bere kategoriaren araberakoa, betiere.

Nobela beltzaren trama(k) ez d(ir)a garatzen erraz izaten, ezta irakurleok haren hariak aise uztartzean jardungo. Hori ere nobela honen ezaugarria duzu. Gainera, Basterretxea idazleak berben jokorako jaidura handia dauka, esaera zaharretan iaioa, eta berriak asmatzen trebea. Beraz, adi testuari eta narrazioaren ingurumariari. Ez da makala egindako lana, ez horixe!

Basterretxearen pertsonaiak ongiaz honat eta gaizkiaz harat dabiltza. Zeru goia nola zoru lohia hala. Pertsonaien kontraesanak gureak egiten ditu idazleak. Izakari politikoak gara, eta horregatik-edo, morbosoak. Horixe ere baita, izakion tasunetako bat. Alegia, nobelako pertsonaien izaera panpoxa hala nola higuina, aise egin ditzakegu gure. Horiexek ere transmititzen dizkigu Begoñaren itzalpean nobelak, edota honen idazle Jose Inazio Basterretxea Polok.

Nobela gordina duzu. Une zenbaitetan garratza, goxoa ere bestetan. Izan ere, gerrak onena nola txarrena idokitzen dizkigu. Begoñaren itzalpean lekuko. Hara, gerrarako ez da inoiz aro egokirik, literaturarako aroa berriz, ez da inoiz iraganik.

Konplexua eta sotila, jendearen erraietatik erauzia

2017-11-21  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Lander Garro da nobelaren azalaren egilea.

“Jenisjoplin” Alberdiren bigarren eleberria da. Arg.: Dani Blanco.

Jenisjoplin

Uxue Alberdi

Susa, 2017

Jenisjoplin nobelak zeresan eman du dagoeneko. Hainbat kritikarik eman du bere juzkua, baita egilearekin izandako elkarrizketek liburura iristeko hainbat arrasto laga ere. Zer gehitu ote daiteke?

Euskal poeta batek –aspaldion poesia karrikaratu ez duena– behinola erran zuena berrestera heldu naiz: “Dena idatzita dago, baina ez nik idatzita”. Kasuon, dena ez da idatzita, baina esana balio zait “idatzi denaz beste” zerbait gehiago paratzeko.

Liburuaren azaletik hasita: ederra da azala, poliki ageri zaigu Jenisjoplin protagonista. Fruitu honen mamiaren usaina usnatu dukezu, azala begietara eta sudurrera hurbilduz gero. Lander Garroren lana da, nabarmentzeko modukoa. Eta ez da bakarra.

Nagore Vargasen izengoitia da Jenisjoplin. Rafa Vargas aitaren kantari kuttuna izan zen Janes Joplin-i hartua. Aldeak alde, Nagore Vargasek eta Janis Lyn Joplinek badute antzeko jite bat, hainbat paralelismo euren jardueran: erreboltariak dira biak ala biak, destino berak parekatuak: hiesa sindromearen eramaileak dira-eta

Horietaz beste zer esan baina? Bada, Janis Joplin bera, Rafa Vargas eta Nagore Vargas, aldeak alde, belaunaldi eta kultura baten kate-begiak direla. “Kultura baten begiak” diot, hots, mendebaldeko eredu kulturalaren eta sozialaren isla, jendarte kapitalista kontsumistaren “erreprodukzioak”, edota, alderantziz errana, produkzio horren eragileak.

Hots, euskaldunok ere kultura horren parte gara, unibertsaltasun horren geurezko partikulartasun baten adierazleak, adierazleak eta emaileak. Azkeneko mende honetan bizimolde horren elikatzaile eta kontsumitzaileak.

Nagore protagonistaz batera, aitaz gainera, amama Rosa, aitita Manuel, eta euren alaba eta arreba Karmen dago: hiesak mundutik eraman zuen izeba. Arantza Alkorta ama, Luka Moretti bikote-laguna, Irantzu lagun mina ere dira istorio honetako pertsonaiak. Hots, bi edota hiru belaunaldien begi-kateak lotzen dituzten nobela honen pertsonaia nagusiak eta egituraren euskarriak.

Nobela ETA fenomeno soziopolitiko armatuaren azken hamarkadetako gain-beherakadaren erretratu bat da. Fenomenoaz egin daitekeen hamaika erretratuetako bat, bistan da. Dena dela, erretratu egokia. Jenisjoplin protagonistak errebolta baten porrota kontatzen digu, sotilki eta bortizki narratua, hitz horiek dituzten adiera guztietan ulertua. Errelatua sotila da, baina pertsona(ia) konplexu baten ahotik kontatua da, eta bortitza da, inboluzio etengabean bizi den jendarte baten erraietatik erauzia delako.

Jenisjoplin nobela inboluzio politiko eta frenetiko baten emaitza da. Identitate kolektiboek elkarren kontra talka egiten duten jendarte amorratu eta sumindu baten adierazlea. Giza bilakabidean gizartearen bizikidetasuna “ezinezkoa” egiten duen belaunaldien arteko talkaren erakuslea.

Pertsonak mugatuak eta kontraesankorrak gara, ahulak funtsean. Ingurumari –deitu sistema– bortitz batek inposatzen dituen kategorien menpekoak. Gure historia berriaren ispiluetakoa den Jenisjoplin nobelan islaturik antzeman ditzakezu jarrera hierarkiko horien zantzuak.

Emakumea bat da protagonista. Inboluziorik inboluzio, gure herrian eman den inboluzioa ez dela guztiz atzeranzkoan eman, ez dela erregresio soila izan, esan dezaket neronek.  Nagore Vargas bere buruarena ez ezik, bere gorputzaren jabe izan nahi duen belaunaldi sendo baten partaidea baita.

Uxue Alberdiren lana azpimarragarria delakoan nago. Oso ongi uztartu ditu bi belaunaldien narrazioak, hots, bi erralatuak, garaian garaiko kontakizunak ongi alderatuz: gibelera-aitzina eta joan-jinean ibilki, ederki  harilkatu ditu guraso eta seme-alaben arteko maitasun adierazpideak, hala nola elkarren arteko moldatu ezinak.

Nobelaren dohain bat aipatu aldera, hizkuntzaren doitasuna, solaskideen mintzoaren bizitasuna, protagonisten sen askotarikoaren adiera-bideak eta adierazpideak. Hizkuntza bizia darabil Alberdik, irakurle berriek “behar duten” lengoaia.

Idazleak elkarrizketa batean aitortu duenez, ez da erraza menderatzen ez duzun horretan tematzea, literalki halaxe errana: “Ni oraindik deskubritzen ari naiz zertan moldatzen naizen ongi samar eta zertan ez dudan asmatzen”.

Ez da gutxi hori aitortzea, beti baitago hobetzea. Literatura edota fikzioa faktore eta ezaugarri anitzen menpe dago, horiek ongi eraikitzea eta harilkatzea “pribilegiatu” bakar batzuen esku dago. Horienak ere, lan luze eta tematuaren ordaina izaki. Ongi idaztearen “erregalia” ez baita jainkozko pribilegioa, ofiziozko erregalia baizik.

Historiaren agerbideko istorio duinak eta erakargarriak idaztea ez da edonoren eskura. Uxue Alberdi idazleak, ene uste zuloan, hauxe barneratuta dauka: “Idazlearen ofizioa duina izan dadin, gai izateaz gain, idazleak gaia lantzeko gertu egon behar du egunero”.

Geroak erran beza!

Uxue Alberdi: “Batzuetan, Txapelketako saioei buruz darabiltzagun hitzak irrealak iruditzen zaizkit”

2017-11-10  //  Bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

Uxue Alberdi idazle bertsolari elgoibartarra. Arg: Dani Blanco.

Uxue Alberdi idazle elgoibartarra elkarrizketatu dugu, Jenisjoplin nobelaren karietara. Nobelak dakarren pasarte bati –bertsolaritzaren ingurukoa– heldu diogu solasean. Elkarrizketa aurki argitaratuko dugu ARGIAn. Horren aitzakian, Bertsolari Txapelketa Nagusian parte hartu ez izanaren arrazoiaz galdetu diogu idazle-bertsolariari.

Edonola den ere, bertsolari bezala ez dago txapelketan, baina –Aitzol Barandiaranekin batera– esatari lanetan ari da ETBko zuzeneko emanaldietan.

Hortik abiatu genuen berbaldia:

Nola bizi duzu Txapelketa Nagusia?
Zale baten modura. Bertsolari izateaz gain, bertsozale naiz txikitatik, asko gustatzen zait bertsoak entzutea. Txapelketa baina, nire gusturako, ez da jarduteko ez entzuteko tokirik naturalena. Nik uste, beste hamaika saio mota daude egokiagoak gozatzeko.

Hala ere, kontziente naiz txapelketan ari diren nire kideentzat oso une garrantzitsua dela. Bertsolariekiko ikusmina izugarria da, daukaten presioa eta beren ahalegina ikusita, bada, zuk ere hala bizi duzu. Zure lagunak diren aldetik, zuretzat ere inportantea da txapelketa.

Esateri lana egokitu zait, eta eginkizun honetan –Aitzolekin batera– ahalik eta zehatzen hitz egiten saiatzen naiz, denbora laburrean dardarazi nauena zergatik dardarazi nauen adierazten. Askotan, ez dago denbora tarteko handirik taxuz zerbait esateko, saiatzen naiz editore batek idazle bati egin ohi dion lana egiten, hau da, lehen kolpean dardarazi nauena entzuleei aditzera ematea da nire asmoa, pistaren bat iradokitzen ahalegintzen naiz, hitz batez, pasioa transmititzen.

Zein da, zehatz-mehatz, zuk zeuk Txapelketan parte hartu ez izanaren arrazoia?
Gipuzkoako Txapelketara aurkeztu nintzen orain sei urte, lehen haurra izan berria nintzen, bi hilabete zeukan alabak [Lur eta Xan dira bere seme-alabak], eta oso baldintza txarretan aritu nintzen, asko sufritu nuen, oso gutxi lo eginez.  Aurkeztu nintzen, baina, garbi adierazita: lekua galtzeko beldurrez. Zein gauza absurdua, ezta? Leku bat gordeta banu edo bagenu bezala pentsatuz, eta inork ez dauka berea denik ezer. Gaizki pasatu nuen. Beraz, ez nuen beldurrez aurkeztu nahi oraingoan, ez nuen ezer galtzekorik. Bertsoa gozatzeko bizi nahi dut, literatura bizi dudan bezala.

Ez da samurra bertsolariaren eginkizuna.
Txapelketako saioei buruz erabiltzen ditugun hitz ederrek oihartzun izugarria hartzen dute, baita txarrek ere. Beraz, iruditzen zait biak direla irrealak.

Bertsolaria izugarrizko presiopean ari da Txapelketan, eta ni presio horren aurrean nola jartzen naizen bizitzea ez zait gustatzen. Gustatzen ez zaidan egoeran  jartzen nau, egoak lotuta, besteek nitaz espero dutenaz arduratua, egin nahi dudan saioaz kezkatua. Bertsoa bizi dut, baina ez ariketa matematikoa bezala, modu efikaz batez ebazteko gisan. Bertsolaritza komunikazio ariketa da, jakina, teknika behar duena, baina nahiago dut lanketa hori beste era batez bideratu.

Bertsogintzan daukadan auto-exijentzia hori saio arrunt batean bizitzearekin nahikoa daukat. Izan ere, bertsolaritza pizgarria da, baina txapelketako saioek gaina hartzen didate. Oraingoz, behintzat.

Lasaiago beraz, esatari lanetan.
Lasaiago baina inbidia puntu bat ere sentitu dut une batez. Entzuten ditut kideak kantari, eta zu jartzen zara haien lekuan, patxada osoz noski, baina nahitaez, adrenalina hor dut beti, txapelketan dauden momentu intentsuak partekatzen eta sufritzen ditut.

Irudi bat, irudikeria uxatu alderat

2017-10-25  //  (C)politika, (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Tokiko panoramaren irudia egiteko datuak dira, baita analisi politiko soziala egiteko datu lagungarriak ere. Irudi marko bat, gure irudikeria uxatu alderat.

Hendaiatik ari naiz. Euskaldunon panorama politiko sozialari eite eman nahiz. Zein panorama-markoaz ari naiz, baina? Iparraldea-z, naski. Abertzaleentzat Iparraldea beren marko politikoa da. Tokiko militanteek edota hautetsiek ez dute Euskal Herria esaten, Iparraldea edo Ipar Euskal Herria diote. Frantziar hautetsiek aldiz, Pays Basque. Hau da, marko hori Euskal Herri osoa da beraientzat. Eurentzat badaude ere, País Vasco edo La Navarre, baina horiek L’ Espagne d(ir)a. Iparraldeko frantses politikari zenbaiten irudian  Le Royaume de Navarre ere badagoke. Abertzaleen ilusioan, Nafarroako Erresuma.

Aditzera eman dudan eite edo irudi horiek ez dira kolektiboak, ordea. Ez Iparraldean ez Hegoaldean ez dago Euskal Herri osoko irudi kolektiborik. Abertzaleek –Euskal Herri osatua xede dutenek, dugunok– Euskal Herriaren irudia eraikitzen jardun dute azken 60 urteetan –ETA jaio zenez geroztik–, baina urte aldi hori ez da aski izan, historiatik jaso dugun ilusioa “irudikeri kolektiboa” izateaz harago iristeko.

Ene aburuz, hegoaldekoek –egiari zor, abertzaleek baino ez dute hori egiten– Iparraldearen panorama politiko errealaren irudia osatzean kontzeptu lausoak erabili ohi dituzte. Konparazione, badakite gutxi-asko Euskal Elkargoa sortu berri dela, baina hari buruzko informazioa jasotzean ez dituzte buruan oinarrizko estatistika sinpleenak ere. Hona datu soil bakar batzuk:

Hendaiatik hasita: Hendaia Gipuzkoako kornerra da. Hegoaldekoen markoaren irudian sartzeko datu bat: Hendaiak 17.000 biztanle ditu –4.000 bizitoki inguru “bigarren etxeak” dira–  eta udaldian 40.000. Orobat, Hendaia eta Baiona artean 150.000 gara eta udaldian Lapurdi osoan 500.000 jendek ostatu hartzen du. Côte Basque touristique delakoa gara. Aldiz, Nafarroa Beherean –Erresumako seigarren merindadea– 28.000 biztanle dira. Zuberoan berriz, 17.000.

Alderatzeko datu batzuk: Gipuzkoan (1,980 km2) 715.000 biztanle dira, 373 pertsona bizi dira km2 bakoitzean. Zuberoan (815.5 km2) 17.000 biztanle, 17 bzt. km2. Hendaian (7,95 km2)) Zuberoan bezainbat biztanle gara: 2.111 biztanle kilometro koadroan.

Hendaia ondoko Irun hirian 62.000 bizilagun dira (42 km2  ditu), 1.453 biztanle kilometro koadroan), Zuberoan 17 biztanle kilometro koadroan.

Irudi ikusgarriago bat izan aldera: Irungo Anaka auzoan (0,5 km2) eta Zuberoa osoan  jende kopuru bera bizi da.

Besterik gabe, tokiko panoramaren irudia egiteko datuak dira, baita analisi politiko soziala egiteko datu lagungarriak ere. Irudi marko bat, gure irudikeria uxatu alderat.

Frantzia ulertzeko ez ezik, Euskal Herria egiteko liburu duina

2017-10-23  //  (A)iruzkin literarioak, Historia, Politika saioak  //  Iruzkinik ez

“Hegoaldeko ikasleen ikasgaietan sar dezaten liburu hau, otoi”.

Jean-Louis Davant Iratzabal (Ürrüstoi-Larrabile, Zuberoa, 1935).

Frantzia eta nazioa

Jean-Louis Davant

Maiatz, 2017

“Frantzia eta nazioa” eta “Espainia eta nazioa” lerro eta errima bertsukoak dira. Alta, bada, “Frantzia eta Espainia” lekutan daude nazioaz ari garenean. Eta hala izanik ere, biek ala biek badute antzekotasun franko. Zein dira bada, antzekotasunak zein ezberdintasunak?

Nago hegoaldekoek Espainia estatu-nazioaren ezaugarriak ezagutzen dituztela, baina eskolan “ikasiak” baino, bereziki, beren larrutan jasan dutelako baizik. Euskaldunek, euskal kontzientzia dutenek, estatu(ar)en errepresioa jasan dute.

“Iparraldeko euskaldunek, haatik, errepresioa baino “opresio” sibilinoa barneratu dute, hots, “nazio” berriaren jitea edo izatea erreposki txertatu izan zaie/zitzaien. Frantzia, antigoaleko izate bat bailitzan, jainkoaren eskuak ukituta izatetik zetorrena, “frantziar” lurraldeko herri anitzen jendeek baselina perfumaturikoa bailitzan irentsi zuten doktrina laiko berria.

Frantziarrak “Argien mendeko seme-alabak dira”. Jende iluminatuak. Lehenik jainkoaren graziak ukituta eta Iraultzarenak ondorenean, historiaren bilakaeran. Ilustrazioaren ondorengoak dira, Ingalaterra eta Alemaniarekin batera. Europako abangoardia. Horren ondorioz, “frantziarrek ez dute endelegatzen nola mundu osoko herritarrek –munduko citoyennes, alors– ez duten frantziar izan nahi”. Egiari zor, bigarren nahikaria, nahikeria bihurtu zaie XXI. mendean.
Frantziarrak nazionalistatzat ekarri, eta ezetz, “haiek ez direla nazionalistak” entzunen duzu istantean. Euren eleetan eta uste usteletan, nazionalistak dira, beren inperialismoak zanpatutako herri txikietako bizilagunek beren nortasuna aldarrikatzen dutenak: direla euskaldun, katalana, korsikar, bretainiar edo okzitandarrak. Frantziarrak aise ahazten dute, konparazionez, parlamentu nagusiari  Assemblée nationale deritzotela.

Hara, esan dezadan, nire arroan, orain arte izkiriatutakoa ez dit Jean-Louis Davanten Frantzia eta nazioa saio bikainak iradoki, bai berretsi ordea. Gaurdaino irakurriak –eta batez ere bizi izandakoa– jaso ditut berriz ere liburu duin honetan, egoki apailatua. Zaila zait lau hitzetan liburu egoki honek dakarrena laburbiltzea. Frantziako lur emankorraz izkiriatu du zuberotarrak, egiari zor, Frantzia delakoa egitate aberatsa baita. Estatu-Nazioko gidariek –bereziki, ez haatik haiek bakarrik– Frantziako “muga naturalen mitoa” zabaltzen jakin baitute. Jakin zuten, baiki, batasuna erdiesten. Errazagoa da, naski, Estatuak lur emankorra eskura duenean. Historia aberatsa dute frantziar lurraldeek, eta aberatsek bereziki egin eta idazten dute historia.

Estatu-Nazioa: iraultzaileek erregeari burua moztu ziotela diosku Davantek, baina iraultzaile guztiak ez zetozela haren ondorenean bat, oroitarazi ere. Eiki, Iraultzan bazeuden ere girondinoak (Akitaniaz ere idatzi du J. L. Davantek) edo menditarrak, alabaina, jakobinistak nagusitu ziren. Euren gisakoen Estatu-Nazioa jalgi zen garaile. Dena den, dena ez da kritikagarria, Ürrüstoi-Larrebileko semeak ekarpenak aitortzen dizkio Iraultzari.

Eskola eta hizkuntza: edozein dela ere, eskola eta hizkuntza dira frantziar iraultzaren arrakastaren gakoa: L’ecole publique eta hizkuntza bakarra. Horiei guztiei, erantsi konkistak, kolonizazioak –gaur egun gaizki ikusiak direnak, gaurko europar inperioaren gainbeheraren eragile handietakoak batira kolonizazioak– eta hainbat gerlen eragina. Mort pour la patrie izan ziren haiek areago handia egin zuten nazioa. Ideologia eta mitologia.

Horra hor, nazioaren osagaiak. Frantziako nazioaren kasuan paregabe bildu eta deskribatu dizkigu Jean-Louis Davantek historialari-saiolariak.

2017-2018 ikasturtea hasita dago dagoeneko. Hegoaldeko eta Iparraldeko euskaldunen arteko diferentzia ñimiño bat, unean unekoa: Ipar Euskal Herriko eskoletan oporretan daude dagoeneko, azaroaren 1eko bakantzak, ikasturteko lehenak. Baina, ez kexa, hegoaldekoek eskolan dihardute uneon. Honatx ene gomendioa: hegoaldeko ikasleen ikasgaietan sar dezaten liburu hau, otoi eta arren. Batetik, Frantziakoaz beste, Euskal Herriaren historiaren ikasiko baitute, baita halaber, eskoletatik kanpo geratu behar zen frantsesa hizkuntza lantzeko parada izanen baitute. Idazle zuberotarrak ederto dokumentatu du bere lana. Gazte eta ez hain gazteentzako saio egokia da. Frantziako nazioa ulertzeko ez ezik, Euskal Herria ulertzeko eta egiteko liburu duina.

Azkenik, Jean-Louis Davanten ele zenbait Frantziako Iraultzaz gogoeta egiten hasteko: Nazio errepublikarrak errege despotaren lekua hartu zuen 1789an, biztanleen arteko hitzarmen sozialez ernatu omen zen. 1792an, berriz, bakarra eta ezin zatitutzat jo zuten iraultzaileek. Hona galdera: Legez egia da. Historiaz ordea, gauzak hain bakun ote dira?

Biak maiuskulaz: Legea eta Historia.

“Prozesu katalanaren etapa hau nola bukatu den ikusteko zorian gaude”

2017-10-21  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Mikel Orrantia (Balmaseda,1947). ETAko bigarren belaunaldiko kidea eta Askatasuna mugimenduaren sortzailea.

ARGIAk “Anarkismo Euskal Herrian” gaia ekarriko du hizpidera urriko Larrun hilabetekarian. Hainbat lagun libertario solastatu ditugu kari horretara. Anarkismoak Kataluniaren historian izan duen eragina jakitun, hainbat galderari erantzun diete solaskide horietako batzuek:
Honatx, ETAko kide ohi eta Askatasuna (1971-1982) mugimendu anarkistaren sortzaile Mikel Orrantiaren ekarpena:

Zergatik eman da prozesu hau Katalunian eta ez, adibidez, Hego Euskal Herrian?

Egoera hau izendatzeko, fisikan edo teknologian, “gai akidura”-z esan ohi da; herritarren mobilizazioetan “desenkantua” esaten da, hemen bizi dugun neke horren adierazle da. ETAren eta ezker abertzalearen porrotaren ostean, eta itxura denez, beren barne indarrak eta buruzagiak bizi dituzten norabide eza tarteko, Ibarretxek sustatu zuen “Estatu berria”ren bide instituzionalaren frakasoa ere gogoan dela, besteak beste, Euskadi eta euskaldunek, itxura batez, nahiago dute denboraldi bat hartu eta katalanek eta beren prozesuak emango dutena ikusi eta aztertu.

Nire iritziz, Euskadin bide berri bat zabaldu behar da, bortxa erabilik gabe herritar parte-hartzean sakonduko duen bidea, alabaina, anartean, ez ditut bide hori urratzeko behar diren indarrak ikusten. Nazionalismoaren hegemonia begi-bistako da, zatiketa bezain ebidentea, baina ez dago proiektu nazional bateratua, ezta berehalakoan ikusiko ere.

Komunitate bietan, herritarren iritzi zabalak daude, hauek, gehienek,  nazionalitate eta komunitate askatasunean bizi nahi dute, aurrerapen sozialaren demokraziaren markoan.

Oraingoa katalanen unea da, baita espainiar kontserbadoreena ere, ez baitute aukera hau pasatzen utzi nahi, iritzi publikoan nazionalismo konstituzionalista espainiarra finkatzeko.

Prozesu katalanaren etapa hau nola bukatu den ikusteko zorian gaude: desenkantua, desmobilizazioa? Gutxiengo batek aurrera egindako jauzia? Espainiarren errepresioa?

Espainiako Gobernuak gaizki egingo luke katalanen guraria mugatzen, separatistak egiteko fabrika bihurtzen baita. Baina, noski, horrek espainiar iritzi publikoaren barruan irabazpenak ematen dizkio, hartara, espainiar nazionalismo inperial unionista kitzikatzen du, tresna antiseparatista boteretsua bihurtuz.

Izan ere, Europan, hain zaharra eta kontserbadorea dena, tankera honetako herri mugimendu independentistek  instituzio sekularrak ezbaian jartzen dituzte, baita boterean dauden egitura teknologiko-burokratikoak, halaber, milioika familiak kontra egiten dute aldaketarako duten beldurraren eraginez. Ahaztu gabe, bien bitartean, nazio-estatuen propaganda oldeek herri jendeen pentsamendua estaltzen dutela nabariki.

“Bere indar guztia erabiltzen duen etsaia ezin da garaitu loreak eta irriñoak eskainiz”

2017-10-09  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

“Anarkistek herri katalanaren guztizko independentziaren aldeko borrokan beren teoria eta praktika komunala ekartzen dute, auzolanean, asanbladatan, autogestioan, okupazioetan eta ateneoetan parte-hartzen”.

ARGIAk “Anarkismo Euskal Herrian” gaia ekarriko du hizpidera urriko Larrun hilabetekarian. Hainbat lagun libertario solastatu ditugu kari horretara. Anarkismoak Kataluniaren historian izan duen eragina jakitun, hiru galdera hauei erantzun diete solaskide horietako batzuek:

Honatx, Comunidades sin Estado en la Montaña Vasca liburuaren egile Itziar Madina Elgezabal eta Sales Santos Vera bikote libertarioaren erantzunak.

Katalunian bizitzen ari den prozesu independentista dela eta, zein dira gakoak hori horrela izateko?
Hasteko eta behin, Procés delakoa gobernu katalan nazionalista batek bultzatua dela azpimarratu behar da. Milaka ustelkeria kasutan murgildua, bere polizia autonomikoak egindako beste hainbeste jazarpen errepresibo tarteko, eta inkestetan nahiz boto-ontzietan beherantz joera zalua duena. Beheranzko joera horrek, herriaren sostenguari dagokionez, ez die eragiten soilik gobernatzen ari diren CDC eta ERCi, CUPri ere eragiten dio. Izan ere, espero zen bezala, hirugarren honen hautesleei ez zaie batere ongi iruditu burges, zanpatzaile, eskuindar eta ustelekin lerrokatzea, hainbesteraino ezen apurtze zorian egon zela aurrekontuei sostengu emateagatik.
Zer gertatu da denbora hain laburrean –instituzioetan eta hauen gestoretan maldan behera zihoazen–  horrelakoak gertatzeko? Izan ere, neurri neoliberalak aplikatzen lehenak gobernu horren gidari politikoak izan baitziren, Katalunia plaza bortizki hustea agindu zutenak. Nola ote posible, bizkarra eman zien jendarteak, hain justu ere, 2011 urtean Parlament-a inguratu zutenek, une honetan eurengan konfiantza izatea eta besarkada batean biltzea?
Bada, abertzaletasunari oles eginez. Bestela, zer dute komunean Govern honek eta kaletarrek? Zapalduek eta zapaltzaileek? Bada, balizko aberri komun bat, hor nonbait. Hartara, denok gaude barku berean, behekoek goikoak defendatuz eta justifikatuz, beren esplotatzaileak. Antza, uneon, politikariek, poliziek, enpresariek, burgesek eta zapaltzaileek kasua komuna baitute. Jokaldia perfektua atera zaie hauei. Izan ere, lapurtuak, esplotatuak, egurtuak eta jazarriak izateaz nazka eginda zeudenak, beren borrero, politikari eta polizia ozenki txalotu dituzte, orain hilabete batzuk pentsa ezinak ziruditen irudi surrealistetan ikusi ditugu orain berri.
Dena ahaztu da. Nazionalismoaren jokaldia primeran atera zaie prestigio gabeko eta usteldua den katalan gobernuari eta bere aliatuei. Izan ere, une honetan, katalan herria batasun politiko benetakoa balitz bezala agertu baitigute.

Katalunian tradizio libertarioak pisu handia izan du historian. Nola baloratzen duzu anarkismoaren ekarpena prozesuan?
Prozesuaren xedea estatu propio bat osatzea denez gero, anarkismoak ezin du inolako ekarpenik egin, printzipioen bateraezintasuna dela eta. Nola nahi den ere, Embat erakundeko, CGTeko eta CUPeko militante batzuek, beren burua libertariotzat jotzen dutenak, bakarka, procés delakoa sostengatu dute. Izan ere, anarkistek herri katalanaren guztizko independentziaren aldeko borrokan beren teoria eta praktika komunala ekartzen dute, auzolanean, asanbladatan, autogestioan, okupazioetan eta ateneoetan parte-hartzen. Prozesu hau martxan jarri baino askoz lehenagotik gainera.

Zergatik eman da prozesu hau Katalunian eta ez, adibidez, Hego Euskal Herrian?
Hemengo lurretan Katalunian eman den autodeterminaziorako erreferenduma antolatzeko, hau da, euskal erakundeetan, hemengo CDCk –EAJk– bere burua ikusi beharko zuen konbergenteek bizi izan duten tesituran. Hau da, euskal negozioa kudeatzeko aukera izan bitartean, ez da arriskatuko autodeterminazioaren aldeko abenturatan.
Halaber, Sortu-ren estrategia politikoak jeltzaleak instituzioetako aulkietatik kentzea xedea dauka planteamendu erreformisten bidez. Euskal Estatua arazoen soluziobide bakar modura planteatzen du independentziaren alde borrokatzera animatu beharrean, kasu askotan, horrek horrekiko atxikimendua gaitzetsi du. Ez da ideologia baten aldeko funtsezko lana egin, gure ingurumari hurbilena eraldatzeko, ez lan mundutik ez lanaren komunitatetik.
Benetako aldaketak behetik gora emango dira, instituzioetatik at, eta hauek gure bizitzaren egunerokoan burutu behar dira, herriz herriko eta tokian tokiko sinergiak elikatzeko. Batzarrea berreskuratzeko auto-eraketa sustatu behar da elkarrekiko lanaren eta auzolan komunitarioaren bitartez, eta aldi berean hauxe ere ongi jakin: bere indar guztia erabiltzen duen etsaia ezin dela garaitu loreak eta irriñoak eskainiz.

“Hemen ez da Katalunian eman diren osagaietako bat bera ere eman”

2017-10-08  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

“CUPen espresatzen ari den autoritarismoaren aurkako jarrera oso eraginkorra da dinamika antikapitalista eta independentistaren barruan”.

ARGIAk “Anarkismo Euskal Herrian” gaia ekarriko du hizpidera urriko Larrun hilabetekarian. Hainbat lagun libertario solastatu ditugu kari horretara. Anarkismoak Kataluniaren historian izan duen eragina jakitun, hiru galdera hauei erantzun diete solaskide horietako batzuek:

Hona hemen, Juantxo Estebaranz saiogilearen eta militante autonomo-libertarioaren erantzunak.

Katalunian bizitzen ari den prozesu independentista dela eta, zein dira gakoak hori horrela izateko?
Hainbat faktoreren konfluentziak independentziaren aldarrikapena ezker independentista berri bat sendotu eta azkartu izana, –CUPen, esaterako, osagarri  eta dinamika antikapitalista nabariak ageri dira– eta entitate katalan kulturalaren eraginak independentziaren eskaera aldera zabaldu izana, biek hala biek bat egin dute elite ekonomiko katalan berrien finkatzearekin. Konfluentzian hauetan aterpetuak, euren sare produktiboetan eman diren eraldaketaren fruituek –kapitalismo europarraren egoera ikusita, hala esaterik badugu behintzat– ekonomiaren kudeaketa zatia exijitu diote Espainiako Gobernuari –baita ordezkatzen dituen sektore ekonomikoei–, baina arrakastarik gabe.

Beraz, elite ekonomiko katalan berriek independentziarantz egin duten biraketa interesatuak zerikusi handia du espainiar ekonomian doitzeko dituzten zailtasunarekin, kapitalismoaren zenbait desadostasunekin, Espainiako Estatua administratzen duten eliteekin. Konfluentzia horrek ekarri dute independentismoaren bulkada hau, antzinako klase katalanaren pobretzearen testuinguruan, orain arte ongizatea-estatuaren bermea izan dutenak.

Katalunian tradizio libertarioak pisu handia izan du historian. Nola baloratzen duzu anarkismoaren ekarpena prozesuan?

CUPen espresatzen ari den autoritarismoaren aurkako tradizioa pisua handikoa izan da dinamika antikapitalista eta independentista horren barruan, bulkada horretan militante libertario eta autonomo zintzoek parte hartu dutela pentsatzen dut. Hain zuzen ere, sektore horrek prozesu independentistako ahalmenak eta aukerak erakutsi ditu auto-eraketaren bidean aritzeko, batzarra edo asanbladaren erabilpenaren bitartez jendarte igoalitarioago bat eraikitzeko. Hala eta guztiz ere, U-1eko Erreferendumaren eztabaida publikoa “erabakitzeko eskubidea”-ren aldera desplazatu izanak sektore hori zokoratu du nolabait.

Gogora dezagun, sektore horrek alternatiba herrikoien eraikitze eraginkorra benetakoa nahi du, aldiz, prozesua kapitalismo katalanaren elite berrien interesak ordezkatzen dituztenentzat bulkada bat da, orain independentistak dira, baina iragan berrian prekarietatearen eta murrizketaren errezetak aplikatu zituzten. Hala ere, gauzatzen ari den prozesu horretan badaude izan ekarpen libertario berriak, Kofederalismo Demokratikoa, esaterako. Estatu Nazioaren aldarrikapenetik urrun, zeina kapitalismoarentzat berarentzat kume osagarri zaharkitua dena.

Zergatik eman da prozesu hau Katalunian eta ez, adibidez, Hego Euskal Herrian?

Hemen ez da Katalunian eman diren osagaietako bat bera ere eman. Ez da izan ere, mugimendu independentistaren inguruan berrikuntzarik klabe antikapitalistetan, aitzitik, badago egon ezker abertzale bat, iraganeko ikasbide stalinistak erabili dituena bere tesi sozialdemokratak birfundatzeko. Aldi berean, euskal elite ekonomikoek ez dute erreakzionatu kapitalismoaren zatitze berriaren aurrean, errekonozimendua eta berezko tokia eskatzeko. Kataluniako prozesu independentistako “erabakitzeko eskubidea” irakaspen modura Euskal Herrira ekarri nahi izatera hauxe ematen du aditzera: edo oso gutxi ikasi dute prozesutik edo emantzipatzeko eta burujabetzeko osagai ziztrinenak ekarri nahi dituzte.

“Anarkismoa ez da homogeneoa izan, zorionez, ziur katalan anarkismoan ere hainbat jarrera egon direla prozesuan”

2017-10-06  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Asel Luzarraga musikari libertarioa (Unai Aranzadik Mundakan egindako argazkia).

ARGIAk “Anarkismoa Euskal Herrian” gaia ekarriko du hizpidera urriko Larrun hilabetekarian. Hainbat lagun libertario solastatu ditugu kari horretara. Anarkismoak Kataluniaren historian izan duen eragina jakitun, hiru galdera hauei erantzun diete solaskide horietako batzuek:
Honatx, Asel Luzarraga idazlea eta Punkamine taldeko partaidearen erantzunak.

Katalunian bizitzen ari den prozesu independentista dela eta, zein dira gakoak hori horrela izateko?
Oso zaila da Euskal Herritik horri erantzutea, bizi izan dutena bizi gabe, are gehiago azken 5 urteak, prozesuak indarra hartu duen boladan, Buenos Airesen egonda.

Urrundik ikusita, esango nuke hiru osagai elkartu direla: kasu askotan iragan frankista daukan katalan burgesiaren premia bere ustelkeria ezkutatu eta independentismoaren banderari helduta jendearen grazia irabazteko; oinarrietatik, herritik sortu eta ondo antolatutako mugimendu irudimentsu eta sendo bat; eta Espainiako alderdi nagusien jarrera itxia. Burgesia horren lehen urratsa Espainiatik irteteko proposamenik egiten ez zuen Estatut bat onartzea izan zen. Uste dut Espainiako alderdiek Estatut hori lurperatzeak jendearen sumina piztu zuela. Hor ikusi zuen atea katalan burgesiak herriaren sumin horrekin bat egin eta prozesu soberanista baten atzean babesa bilatzeko. Orain Mossoak ere heroi bihurtu dira, atzo bertan egurra nola banatzen zuten ahaztuta.

Dena dela, jende askok nahi zuen erreferenduma, eta poztu egiten naiz haiengatik. Beste estatu kapitalista bat eraikitzearekin aski izango ez duten horiengatik batez ere.

Katalunian tradizio libertarioak pisu handia izan du historian. Nola baloratzen duzu anarkismoaren ekarpena prozesuan?

Anarkismoa ez da inoiz homogeneoa, monolitikoa, zorionez, beraz, seguru nago katalan anarkismoaren barruan ere hainbat jarrera egon direla prozesu honetan.

Gogoratzen naiz aurreko erreferendumean, esaterako, anarkista askok Ez-Bai plataforma sortu zutela: “Ez Estatuari, Bai independentziari”. Seguru nago azken erreferendum honek hainbat zalantza sortuko zizkiola nire lagun anarkista gehienei, independentzia bai, nahi dutelako, baina katalan Estaturik ez, inondik ere. Hala ere, eta herritar askoren sentimenduarekin bat eginez, hor egon dira parte hartzen eta bozkatzen. Seguru nago, ordea, erreferendumaren aurkako anarkistak ere egongo zirela Katalunian, baina esango nuke ez diotela aktiboki oztoporik egin nahi izan, alde batera geratu direla, nolabait.

Zergatik eman da prozesu hau Katalunian eta ez, adibidez, Hego Euskal Herrian?

Euskal Herrian EAJk ez dauzka CiUk izan zituen premia politikoak oraindik ustelkeria kasu larririk ezagutu ez delako eta krisi ekonomikoa ondo makillatzen jakin dutelako. Euskal Herrian Espainiako alderdiek Ibarretxe plana zeritzona lurperatzeak kontrako erantzuna ekarri zuen: EAJk paretik kendu zuen Ibarretxe, bide horrek porrot egin zuela adieraziz, eta Urkullu jarri zuten buru, Estatuarekin zintzo jokatzeko prest beti. Eta gizarte bake moduko bat zabaldu da ETAk betiko su-etena iragarri zuenetik. Ezker abertzaleak gizarte mugimenduen indarra sakabanatu du, sozial demokrazia politikoki zuzenerantz egin du. Ikusi dudanagatik, ahaztuta, baztertuta sentitzen dira haren oinarri izan ziren asko, presoak, kasu.

Gure kasuan oso zaila da, bestalde, anarkismoaren ekarpenaz hitz egitea, ikusezinak baikara. Ez dagokigu guri Estatu berri bat eraikitzeko inorekin bat egitea. 2012an “Estatua dependentzia da, anarkia independentzia” kanpaina egin genuen. Dena dela, polita litzateke holako aukera bat edukitzea frankismoaren jarraipen honi aurre egin ahal izateko.