Aitzina joan arau, harea (h)areago

2016-02-29  //  (B)literatura, Musika  //  Iruzkinik ez

Atxaga eta Anari, Etxauzia Jauregian, otsailaren 28an

Bernardo Atxaga & Anari
Ikuskizuna: Desertuko biztanleei buruz
Baigorriko Etxauzia Jauregian

Baigorriko Etxauzia jauregia duzu auzi. Auzi, afera edota jauzi. Jauzi handia liteke eiki, Bertrand Etchauz zenaren jauregia Nafartarren Etxea bilakatzea.

Bernardo Atxaga eta Anari, kari horretara jin ziren atzo gaztelura. Etxauzia elkarteak gomitatuak, egitasmoa sostengatu alderat, baita ederki lagundu ere alabaina.
Etxauzia ederra da, ederra ere bere ingurumaria. Iparla mendi gaina elurturik. Hotz zen gaztelutik at nahiz barnean. Gazteluko ganberan baina, giro goxo piztu zuten Desertuko biztanleei buruz ikuskizunaren emaileek. Basamortua kanpoan zegoen.

Atxaga eta Anariren parean jarritakook desertu barnean abiatu ginen. Harea izan zen lehenbiziko gaia. Atxagak subjektuak aurkeztu zizkigun: Etchauz hizpide, Axular ezinbertzean. Atalez atal, lehenean, Harea dastatu genuen Anariren ahotsean.

Ramon Oillarbide eta Pedro Mendate izan ziren hurrengo atalean subjektuak. Berlin mendatea xede, Nevadan barrena galduak. Euren ametsek eraman gintuzten desertuan barrena. 1916. urteko kontuak, entzuleok, Oillarbide eta Mendataren gisara, aski galduak.

Atalez atal, alez ale, desertuak basamortuaren harea irudi, Zure aurrekari penalak kantaren zirrara sentiarazi zigun azkoitiarrak. Kontu eta ele bitxiak entzun genituen asteasuarraren ahots sarkorrean. Iptosaurio ote, naski, horietako bat.

Robert Laxalten istorioak, haren aita Txomin oroit. Artzainak, jakina. Clementine agertu zen orduan. Eta Irak gerra aipatu zuten ezinbertzean, Allah jainkoa aipatu ere. AEB eta Toronto. Basa zaldiak eta zaldi zuria. Eleak geroz eta hanpatuak izan, jendeon ametsak (h)areago zapuztuagoak. Gerlaren eta desertuaren latza eztitzeko, Love poema kantatua.

Desertuan barrena sartu arau, aitzina joan ahala, harea (h)areago. Bidean bide, hondarreko poema: Miss Darling eta cowboyak, eta kantu bat: Oreina. Engoitik basamortua ez zen desertua. Txaloek eta zartak zabaldu ziren ganberan!

(*) (H)areago kafe beroa eta bizkotxak! dastatu genituen. Euro bat truk. Etxauziakoek Nafartarren Etxea eraikitzeko eskatzen duten heina, euro bat.

(**) Kanpoan “ederra” zen gaua, hotza alajaina. Barruan ederra gaualdia, ederra jaialdia! Milesker Atxaga eta Anari. Eskerrik asko Joxe Angel Arbelaitz-i. Eskerrik anitz Basaizea eta Etxauzia elkarteko kide guztiei.

Ametsetan, segi dezagun

2016-02-28  //  Antzerkia  //  Iruzkinik ez

Mikel Sarriegi hondarribiarra da Julio Villar.

E, petrel!
Julio Villarrekin solasean
Astrolabium teatroa

Zaila zait Astrolabium teatroak jokatutako E, petrel! obra juzkatzea, epaile lanetan aritzea. Obra ikusi aitzin, Eh Petrel liburuak markatu baininduen, gaztaroan markatu ere. Areago, bizitzaren azken urteotan obraren egile Julio Vilarrekin mendietan ibili izanak ere. Amiñi bat ibili izana. Zehaztu aldera, diot.

Hondarribian ikusi nuen Mikel Sarriegiren antzezlana, euskarazko estreinako ekitaldia. Hasierak, antzezlanak tokiz kanpo harrapatu ninduen, “obra edo gaia” ezagutzeak lekutua nonbait. Aldamenean nituen pertsonekin egokitu artean amiñi bat despistatua, halaber. Amaitutakoan, ondokoak agurtzean, honelako zerbait esan nien: “Ametsetan, segi dezagun! Berriz arte”!

Ederra da obra, ederra antzezlana. Gustura ikusiko nuke berriz ere. Ziur aski, pentsu dut, Mikel Sarriegi (Julio Villar), Alvaro Garayalde (Laguna) eta Iñaki Dieguez (Musikaria) protagonistak antzezlanari berrekiteko desiratzen daude.

Ez da erraza, Eh petrel liburuaren poetika taularatzea, ez da erraza Julio Villarren soiltasuna pertsonaia bihurtzea. Alta bada, obra soiltasunez jokatua da, umiltasunez. Julio Villar Gurrutxaga ezagutzen duenak, antzezlana ikusi ondoren, “ezinbestean” erranen luke.

Julio Villarrekin solasean aritzea bizitzarekiko txikotak erriatzea da, deserriratzea da nolabait. Julio Villarrekin solasean antzezlana “sekula erdietsiko ez ditugun ametsen peskizan segitzeko akuilua da”. Bizitza ametsen atzean ibiltzea baita, eta haatik, ametsak erdiestea bizitza zapuztea ere bada. Bestera erranik, bizitza bidea da. Urratzea da bizitzea, bidea ibiltzea.

Badago bizitza erreala, eta badago bizitza asmatua. Bizitza erreala harrapaezina da. Bizitza asmatua, antzeztua, kasuon, Mikel Sarriegik jokatzen duenak laguntzen digu errealitatera arrimatzen. E, petrel! Julio Villarekin solasean obra bide onetik abian dela esango nuke. Itsasoa zeharkatzeko hala nola mendiak gainditzeko, hautsa baino apalagoa izan behar baita.

Julio Villarren poesia taularatzeko ezintasunez jakitun, Mikel Sarriegik jakin du errealitatea egokitzen. Eh Petrel liburuaz harago eta honago, Julio Villarren alde erreala txertatu du antzezlanean: tristura ere baitago Julio Villarren zoriontasun bilaketan. Haizea lagun baina, badago mundu petralari aitzina egitea. Galdetu, bestela, petrel txori askeari.

Bizitza –bizidunok legez– kontraesanezko bide iraunkorra da. Baina, obra honek legetxe, badugu Machado bidean aukeratzea, badugu Kixotearen antzo jokatzea (ez da horrela Santxo?). Edota badugu Bob Dylanen doinuz (Iñaki Dieguezen doinuez legetxe) oroimena berritzea. Edota badugu, lagunen bat (Alvaro Garayalde) bidaide, gure kontzientziaren galdetzaile. Esate baterako, diot.

Izan ere, badugu, esaterako diot hau ere, Shakeaspeare (airea hartu eta sespir edo sispir irakurri, arren!) izatea gogaide. Alabaina, denbora nola mundua aitzina hola, eta kontua, agian, ez da jada “izan edo ez izan”. Kontua da “nolakoa izan, nola joan”.

Mikel Sarriegiri (Julio Villarri) segitzekotan kontua presarik gabe joatea baita. Tira, hori erran –edota izatea– nahi dut.

Jainkoa hil da, biba jainkoa!

2016-02-16  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Sumisioa nobela, Meettok argitaletxeak argitaratua.

Sumisioa
Michel Houellebecq
Meettok
Itzultzailea: Gerardo Markuleta

Ez naiz heldu, naski, deus berririk ekartzera. Munduko, hala nola euskal iruzkingileek lehenago idatzi dute Sumisioa eleberriaz. Dekadentzia gaur da idatzi du Hedoi Etxartek. Hasier Rekondok berriz, Paranoia sentibera. Horra hor! Horiena irakurriz gero, aiseago endelegatuko duzue enea. Nihaurek deus ekartzekotan, usaian bezala, inpresio zenbait:

Lehenik eta behin (1), Gerardo Markuletaren euskarazko itzulpena irakurri dut, aise irakurri ere. Beharbada, iritzi taxuzkoago bat eman ahal izateko, jatorrizko hizkuntzan irakurri beharko nuke. Nobelaren literatura tasunaz ari naiz bereziki. Euskaraz irakurrita, agian, literatur zertzelada batzuk baino ez dizkiot dastatu. Gustu kontua izanen da –euskal literaturaz landako mozkina gutxi dastatzen dut, eta ezin iritzi taxuzkorik eman–, alabaina, gure puntako literatur idazleak aise “literatura emankorragoak” –sortzaileagoak, irudikorragoak, iradokigarriagoak…– sumatzen ditut Sumisioaren sortzailea baino. Nire irudimen kontua izan daiteke, prefosta. Nolanahi den ere, ene eskerrik bizienak Gerardo Markuleta idazle/itzultzaile prestuari eta Meettok argitaletxearen kudeatzaile Ramón Etxebeste kartsuari.

Kokapenaz eta funtsaz (2): Sumisioa eleberria 2022ko Frantzian kokatuta dago. Nobela post-apokaliptikoa eta ukronikoa da, distopia kutsua dario, gustuak gustu, usteak uste. Frantzia laikoa izandakoa erlijioaren aro berri baten atarian dago, eta jagoitik edota ezinbestean, herrialdeko politikaren bilakabidearen ondorioz, Mahoma profetaren bidean barrena egitea baino ez zaio geratzen, hots, islamismoaren ildoan. Judaismoaren eta kristautasunaren ondoko aro bat datorkie frantziarrei –Michel Houellebecq idazlearen menturan edo desbenturan–, katolizismoa “gainditu” zuen jendarteak islamaren doktrinaren “menpe” bilatu du jainkoaren sosegua. Alta bada, ba ote komunitate politiko sozialik erlijiotik landa? Nekeza dirudi. Antza, jainkoaren ideien menpe bizitzera “kondenatuta” gaude mundutarrok.

Erlijioaz eta politikaz (3): Erlijio eta politika txanpon beraren bi bisaiak ditugu, horiexek ditugunez. Politika mamitu eta gidatu behar duten ideologiak “hutsalak” bihurtuz gero, erlijioa jabetzen da jendartearen eta jendearen kontzientziaz. Konparazionera, arrazismoa edo sexualitate-espresio anitzen aurkako errepresioa areagotzen da sistemetan, dela kapitalismo, liberalismo, sozialismo edo komunismo ereduetan. Houellebecq-en nobelan, frantziar gizarteak –eta mendebaldeko oro bat– erreka jo du. Jainkoa hil genuelakoan (Nietzsche, gogoan) gure baitan bizi da, izan baitira jainkoa bizirik bizi direnak: Allah jainkoa bere baitan daramatenak.

Historiako iraultza eta emakumea (3): Hainbat iraultza eman izan dira “giza” historian, klase arteko erreboltak eta menpekoen aldeko iraultzak gutiz gehienak. “Andre” iraultzarik eman denik ezin uka, haatik, XXI. “gizaldian” mendebaldean ematen ari den tamainakoa ez, erran dezaket ene jakituri motzean. Iraultzetan hildakoak izaten dira, eta honetan ere, horren lekuko, ia-ia egunero emazteak hilak dira “gizonon” eskutik. Izan ere, zibilizazioen talka bizirik dago, generoen talka barne. Baita klaseen talka bizi-bizia ere. Frantzia, kasurako, gerra zibil “berri” baten atalasean dago. Nobela, horretaz ari den? Zeharka-meharka, baietz erranen nuke.

Sumisioa da hitz nagusia (4): Nobelaren izenburuak hala dio. Estatuak, Elizak eta hedabideek –hedabide nagusien nagusiek– mundu sumiso edo menpeko bat elikatzen dute. Sumisioa nobela frantses gizarteko dekadentziaren miraila da. Michel Houellebecqek islatzen duena “nazkagarria” dateke, areago, “laidogarria” izan daiteke ere. J. K. Hysmansek iraganean ereindakoak bazka izaten segitzen du eta. Gustuak gustu, aburuak aburu, batzuentzat laidoa dena laudoa izan daiteke beste batzuentzat. François edo Marie-Françoise nobelako protagonistentzat, UMPko, UDIko edo PSko izan, bakarka edo bateratuta –François Bayrou pertsonaia txotxongiloaren bitartez parodiatua–, ideologiak amalgaman batera daitezke, baita doktrina islamistarekin –koktelean– bateratu ere. Izan ere, Fronte Nazionalaren (FN) asmoak zapuzteaz tratatzen denez, haren kontrakarrean edozein jendarte mota justifikatu daiteke. Jendarte eroria, goibela eta karkaila ere balekoa da FN lependar gaiztoa eta txarraren aldean, baita, islamak praktikatzen duen jainkoarekiko –zakilduna betiere– gizarte sumisoa osatzeko badarik ere.

Galderak eta gogoetak (eta 5): Literatura taxuzkoa bada, galderak proposatu edo iradoki behar omen ditu. Nire uste apalean (liburuaren itzultzailearen modura ni ere, apal-apal) liburu ukronikoa izanagatik, galderak eta erantzunak eskaintzen dizkigu eleberrigileak. Badu literaturarik, stricto sensu erranik, baina bereziki eta oroz gainetik, nire gusturako, filosofiaren eta Frantziako historiaren irakastaldi paregabera da. Batzuentzat nobelak islatzen duen egoera negargarria da, baina ez hain negargarria besterentzat. Jainkoak jainko, klaseak klase, generoak genero, gustu kontua hori ere. Dena dela ere, Sumisioa frantziar jendartea ezagutzeko baitezpadako nobela da –edo dateke–.

Michel Houellebecq idazle polemikoa, Bilboko literatur ekitaldi batean.

“Nire lana egiten dut inoren injerentziarik gabe”

2016-01-28  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Bilboko Ahal Duguko  idazkari nagusia. Lander Martinez hiriburuan elkarrizketatu genuen orain hamabost egun.

Ahal Dugu-ko Lander Martinez elkarrizketatu genuen orain bi aste. Harrezkero gauza asko gertatu da eguneroko politikan. Berbarako, Espainiako Kongresuko presidente Patxi Lopez izendatu barik zegoen. Elkarrizketa luzea izan zen. Denboran eta testuinguruan kokatu behar izan dugu. Hona, paperezko ARGIAtik kanpo geratu diren solaskidearen hainbat aburu:

Hiru urtetarako konpromisoa hartu dut Bilboko Ahal Dugurekin, eta bukatzea espero dut. Ez dut ezein instituzioko kargurik, ez alderdiaren “goi-mailako” ardura hartzeko asmorik. Alderdi berria gara eta ez dugu dirurik. Azken hauteskundeen kanpainan 150 lagunek jardun genuen Bizkaian, eta 450 inguru EAEn.

Gurasoak abertzaleak dituzu. Zu zeu?
Zer ulertzen den abertzaletzat, ezta? Euskalduna naiz.

Independentista al zara?
Momentuaren arabera hori ere. Niretzat une honetan independentzia aldarrikatzea ez da bidea, ez behintzat modu unilateralean. Erabakitzeko eskubidearen aldekoa naiz erabat, bai hemen bai edozein komunitatean oinarrizko eskubidea da. Gero, hala aukera izanez gero, nola eratu euskal estatua? Ez da erraza esatea. Baina argi daukat Euskal Herria eta euskal nazioa zen diren, eta politikoki nola konformatuta dagoen.

Hauteskundeen aurretik, Ahal Duguko Roberto Uriarte idazkari nagusiak eta bere taldeak dimititu zuten. Arrazoia, irudiz, Madrilgo Podemosek hemen agintzea. Madrilen erabakitzen da hemengo politika?
Bilboko idazkari nagusi lanetan urte bat bete dut, eta inor ez zait behin ere etorri zer egin behar dudan eta zer ez, esatera. Ez Madriletik, ezta bertatik ere Roberto Uriarte idazkari zenean. Nire lana egiten dut inoren injerentziarik gabe. Kanpaina koordinatu nuen, eta egia esan, kartelak estatuan diseinatu egin ziren, baina gainerakoan inork ez digu agindu kanpaina nola egin behar genuen. Askatasun osoz aritu gara.

Ahal Dugu garaile atera da. Espero zenuen?
Kanpainaren hasieran ez ginen une onenean [Roberto Uriarte afera tarteko], ez genuen garbi zer-nolako emaitzak izango genituen. Kanpainan ordea, sumatu genuen jendeak ongi erantzuten zuela gu kalean ikustean. Estatu osoko hauteskundeak izanda, ez genituen EAEn lortu ditugun emaitzak espero. Harritu gaituena izan da Hego Euskal Herrian boz gehien jaso duen alderdia izatea.

Zein izan da hori horrela gertatu ahal izateko klabea?
Kontziente ginen estatuko hauteskundeak ez direla autonomikoak, Euskadin konkretuki hauteskunde batetik bestera boto aldaketa dagoela, baina estatuan planteatutako klabeak, hau da, norbanakoaren eskubideen defentsa, eskubide konstituzionalen defentsa, hala nola, estatu osoan erabakitzeko eskubidea modu irekian planteatzeak asko lagundu zuen gure proiektua hobeto azaltzeko.
Gure kanpaina bertakoa izan da, lokala, herri askotan egon gara, 100 baino ekitaldi egin dugu, 70 herrietan egon gara, eta horietan tokiko gaiez hitz egin genuen. Hauteskundeetako eskuduntzak estatalak izan arren, guk bertako kontuez hitz egin dugu. Elementu horiek guztiak batuta, Euskadin oso ondo ulertu da Madrilen ere lan egin behar dela, Podemosek Madrilen jarri ahal zituela hainbat diputatu Euskadiren interesak defendatzeko. Kontua ez da gainera, guk bost edo sei diputatu ateratzea, estatuan 69 atera izana baizik. Hori ulertuta, jendeak estatuko gobernuan aldaketa nahi duela adierazi du, Euskadin ez dela ongi ikusten ez PP ez PSOEren gobernurik.

69 diputatu dituzue. Gehiago espero zenezaketen?
Emaitza ona da. Kontuan hartu behar dugu 5.000.000 boz baino gehiago jaso dugula. Lehenengo hauteskundeak izanda, izugarria da. PSOEk 200.000 boz gehiago izan ditu, baina 30 diputatu gehiago ditu. Beraz, d’Hondt legea kaltegarria da alderdi berrientzat edo txikientzat. Hauteskundeen sistema eredua aldatu behar da.

Zergatik ez Nafarroan eta EAEn Ahal Dugu bakarra?
Eztabaidatu beharreko puntua da, ez da absurdua, gure agendako puntuetako bat da. Euskadi eta Nafarroako Ahal Duguren arteko harremana oso ona da. Dena den, bi erakunde izatearen arrazoi nagusia hau izan da: Podemos Euskal Herria mailan abiatu zen eta hauteskundeen arabera autonomien ezarpenen arabera eratu zen.

Hori non erabaki zen, hemen edo Madrilen?
Madrilen, asanblada oroko batean. Dokumentuak planteatu ziren eta bozkatu. Hauteskundeetara joateko alderdia zenez gero, horietan izaten den jokoa planteatzerakoan, bi lurralde eremutan aritzeko logika nagusitu zen. Baina, iritsiko da bi autonomietan batera lan egiteko unea. Nik horrela nahi nuke behintzat.

                            “Euskal gizartea aurrera doa, eta alderdiok atzetik”
ETAren aktibitatea iraganeko gauza da, eta aurrera egiteko unea. Nik argi daukat gauza bat: euskalgizartea aurrera doa eta euskal alderdiok atzetik. Beraz, alderdion ardura da gizartearekin batera joatea eta elkarbizitza egonkorra finkatzea. Denok eman behar ditugu horren aldeko urratsak. Ezker abertzaleak hainbat eman ditu eta gehiago eman behar ditu, baina gainerakoek ere bai, alde guztiak eta biktimak errespetatuz.
Estatuko espetxe politika aldatu behar da, ausartak izateko unea da. Ahal Duguren zereginen artean normalizazio politikoa dago, gizartearen gehiengoaren nahia da, beraz, guk aurrera eramaten lagundu behar dugu. Horren froga dira hauteskundeetako kanpainan erabilitako mezua eta Bilboko manifestazioan ateratako agiria. Argi utzi genuen presoen dispertsioaren aurka gaudela. Espainiako Gobernuaren politika ez da ona presoak gizarteratzeko. Eta hori ez dugu guk soilik esaten, beste alderdi askok eta Amnistia Internazionalak (AI) berak esaten dute. Hasteko, preso gaixoei ematen zaien tratua bertan behera utzi behar dute. AIk berak dioenez, nazioarteko eskubideen tratatuetan idatzita dauden eskubideak ez dira hemen errespetatzen. Espainiako Gobernuak ez du estatuaren beraren legeak dioena errespetatzen. Beraz, salbuespeneko neurriak kendu behar dira, presoak gizarteratzen lagun behar ditugu. Gure ustez, eskakizun horiek gero eta hobeto ulertzen ari dira estatu osoan.

ETA, hala ere, Politika da bidea bakarra

2016-01-22  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Joseba Sarrionandiak debaterako liburua idatzi digu, dizue… liburu hau.

Lapur banden etika ala politika
Joseba Sarrionandia
Pamiela (Upaingo saila)

35 urte dira Joseba Sarrionandia “legetik lekora” bizi dela. Askatasuna murriztua bizi –izan– du: hainbat urtez espetxean eta bizitza erdia ihes. Iurretako idazlea ez da nornahi: ETAko kidea izan zen eta literatur obra oparo esanguratsua osatu du, salbuespeneko egoeratan bizi –izan– da, bizialdi zedarritua –izan– da berea.
Hainbat jendek aspaldi igurikatzen du/dugu gazte haren itzulera, baina honezkero ,“ez da hemengoa”. Edo “hemengoa da”, berak dioenez “inongoa izatekotan”. Nongoa izatearen dilemak hil arte esetsiko dio Sarrionandiari. Askatasunaren aldeko borrokak apur bat “arrotza” bilakarazi du bere herrian, eta “moroa” bihurtua bizi da behe-lainoan. Ibilaldi latza berea, agian latza, latza edo… Latza adina aberatsa, edozelan ere.
Sarrionandia politikaz mintzo entzun nahi genuen, eta lehen aldikoz politikaz ari zaigu. Dena politika da, baina behingoz politikaz stricto sensu ari zaigu literatur egilea. Bere literaturaren sinbologian Itsaso da bide bakarra ikasi diogu, baita –edo baina– askatasuna helburuz abiatu zen laguna, izoztua aurkitu zuela ibilbidean. Azkenekoz, modu luzean eta esanguratsuan Moroak gara behelaino artean? saioan bere pentsamendu politikoaren arrasto sakona laga zigun. Oraingoa hitzaldia da, ene gusturako, berba andana magistrala.
Anartean, behinola, Bost idazle (Hasier Etxeberriarekin berbetan) liburuan Euskal Herriko egoera politikoaz galdeturik, berba bakarraz erantzun zuen: desastrea. Saio honetan desastrea hitza ere badarabil Sarrionandia pentsalariak.
Heldu da Lapur banden etika ala politika titulu esanguratsua daukan saioa, saio politikoa behingoz. Batek pentsa dezake, nolatan 35 urtez engaiaturik bizi izan den militanteak ez du lehenago “laxatu” bere pentsamendua, bere juzku politikoa hots. Hain justu ere, borrokaren lehen lerrora eraman zuen erakundearen pentsamendua, pentsamendu zinez antzua –izan– denean. Berbarako, nori gustatu litzaioke bere curriculumean idatzita agertzea: ETAko ideologoa (1980-2015). Tamalgarria, ezta? Erran nahi baitut, “askatzaile” izendatua izaten hasi eta “terrorista” izendatua izaten bukatzea latza da gero, baina ETAko ideologoa deitua izatea, hori latzagoa ez ezik, lotsa emateko modukoa da.
Agian horregatik, horregatik edo, Lapur banden etika ala politika liburuaz profitatzeko xantza dugu. Erran nahi baitut, agian azken 30 urteko herri honen historia bestelakoa –izan– balitz, beharbada liburu honek ez luke muntarik, ez luke izaterik. Baina, tamalez, badu. Edo zorionekoak –izan– gaitezke halako libururik izan badelako, Sarrionandia idazlea izan badelako.
Euskal Herrirako politika askatzailearen menturaz ari(tu) direnak, 60 urtera bidean doazenak/goazenak –batzuk kontzienteago, beste batzuk ez hainbeste–, askapen gogoak eta ametsak minduta dagoeneko, izan dugu Miguel de Cervantesen atsotitzaren berri: “Oinazera joan nahi eta Ganboara heldu garena” delakoa. Eta izorra hadi! Izan ere, bost mende badira-eta espainiar eleberrigile eta poetak mundua laga zuela. Eta gu euskaldunok, orduko errotarri bera saman eskegirik munduan ibilki. Hori pathos gurea. Bizkitartean, ahaide nagusiez gain, karlistadak tarteko, banderizo herria da gurea, eta euskaldunok bandokide sendunak. Liburua irakurri ostean konstatazio bat: “Zaharra” bazara, liburuak min emanen dizu. “Gaztea” bazara, politikak askatasuna ekarri behar duela sinesten edo uste duen ameslarietako bazara, liburuak zinez gogogabetuko zaitu.

Sarrionandia politikaz mintzo entzun nahi genuen, eta lehen aldikoz politikaz ari zaigu.

Liburuak iradokitako zenbait ondorio eta irakaspen:

– Politika beste gisa batera obratu ezean, jai dugu, jai duzue gazteak. Beste kultura politiko bat eratu beharra daukagu zanpatuok, hots, euskaldunok. Izatez eta berez, zirkunstantziak nolakoak pertsonak halakoak, denok lapur banden etika baitugu gogaide.
– “Historiak, ohiturek, botereek eta ideologiek moldatu dute gure lengoaia”. Elizaz eta estatuen aroaz honantz, abere girokoak izaki mendez mende, mundu mediatiko baten geruzak harrapatuta bizi gara gizatxarreko izakariok. Eta gainera, aro berrian, espektakuluaren “androideak” gara.
– Historian barrena, hainbat ezaugarrik karakterizatu du jendea, horietako bat “beldurra” da. Beste bat, beldurraren eraginez, “zinismoa”. Liburuaren egileak amestutako “igoalitarismoa, demokrazia eta askatasuna” lortze bidean, “elkarrizketa, objektibitatea eta autokritika” kimera besterik ez dira. Hitz horien esangura moldarazi dugu, baita haiek gu mudarazi ere.
– Lengoaia eta ideiak ez dira egundo kontu argiak eta garbiak, izanez ere, “politikan ez dago gauza politikan”. Aro hau ez da “aldaketa garaia edo garaien aldaketa”, orain gutxi arte erran dugun legez, engoitik orain jendeon izaeraren funtsa mudatzen ari da eurrez.
– Gerra –ulertu dezagun borroka armatua– politikaren jarraipena –izan– da, armaren bitartez. Gurean, 36ko gerra ostean, politika ezin eginik, gerrak jarraitu zuen borroka armatuaren bitartez. Baina “borroka armatuak kalte handiak eragin ditu”, aitortzen du egileak. Onarpen eta aitormen horri, kontrakarreko beste argudio batez erantzun –izan– diote “gure” gerragileek: estatuak are gehiago. Etsaien estatuak betiere. Eraiki asmoa dugun –genuen?– estatua etsaiaren pareko pertsona bilakatuko gaituen ameskeriak elikatu gaitu.
– Gerran borreroak eta biktimak daude. Hainbatenaz non izate biak biltzen baitira gu guztiongan. Biktimismoa eta zinismoa sinonimoak dira. Berdin dio bando –edo banda– batekoa nahiz bestekoa izan. Gure garunak leku mendreenik gordetzen du inoren begirunerako. Hurkoaren ideien errespeturako lekurik izan ezean, gure burua dugu lehen etsaia. Errepublika sanoena eratuta ere, hurkoarekiko errespeturik ezean, politikak ez du izaterik. Errepublika ustezko horretan ere, lapur banden etikak betetzen du gure garuna. Etologiarik gabe, alferrik dugu politika. Kultura politiko berri bat sortu ezean, phatos politikoak ez du etorkizunik, ez izaterik.
– 60 urtera bidean doan neronen ikaspenak baino, aise hobe liburua irakurtzea, bistan da. 20 urteen bueltan zaretenontzat ikasbide ederra duzue Lapur banden etika ala politika. Bi aukera baino ez dituzue: lapur banden etikaren partaide bilakatzea ala politika egitea. Dilema gaitza, estatuek “politika” berbaren esangura geure bihurtu dugunean, estatuaren erabilera bortitza bera geureganatu ostean. “Geure” esatean, “pertsona libre” erran nahi baitut. 60 urtekook lapur banden partaide bilakatu garenontzat, zeregin ezinezkoa.

– Joseba Sarrionandiak debaterako liburua idatzi digu, dizue.

– (…)
Ohar bat azkenik: liburu (h)onekin batera, Leonardo Paduraren El hombre que amaba a los perros irakurtzea gomendatzen dizuet. Beldurra eta zinikoa berbek ere munta handia hartzen dute idazle kubatarraren eleberrian. Gutxienez galdera bat eginen diozue zeuon buruari: nolatan XX. mendean amets komunista sortu zutenek ez dute –ez zuten– autokritika mendreenik egin historiako iraultza –ustez– handiena delakoari buruz?

Baionatik Bilbora itsaso errea, putzu horrek ez du itoko gure haserrea

2016-01-10  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Presoen senideak amnifestazioaren buruan, 10.000 lagun Laugatik Xaho kaiara Baionan barrena.

Errobiren ibitik Aturrin gaindi orroa zabaldu zen atzo presoen alde, milaka lagunek amnistia zuten galde STOP

“Mugi daitezen harriak. Euskal Presoak Euskal Herrira” lema zabaldu dute manifestariek, preso gaixo larriak urgentziaz etxera ditzaten lehenbailehen, Lorentxa Guimon ezinbestez, besteak beste STOP

Parisen egun berean “Jusqu’où peut aller Christiane Taubira?”, dute galde hedabideek. (Noraino heldu daiteke Chistiane Taubira frantses justizia ministroa? Parisen maleruski ez dira gutaz mintzatzen STOP

Ipar Euskal Herriko hautetsi eta kontseilari andanak, baita diptutatu eta senatariek euskal presoen eskubideak betetzea eskatu zuten.

Herri honek badu nora heldu, presondegiko harritzarrei baina ez zaie ganoraz orainokoan heldu STOP

Baionatik Bilbora itsaso gorria, Bilbotik Baionara presoek itaundu dute manifestari ginenon memoria STOP

Bilbotik Baionara, Baionatik Bilbora, bertsolariek aireratu dute karrikan loria, kartzelatzarrak apurtzeko azken bi manifestazioetako azken bertsoak bailiren piztu dute ilusioa STOP

Presoak daude ziegan negarrez, herria harresituta dago, atzoko urgentzia gaur da, bihar ez, harriak mugi daitezen maitasunaren indarrez (Alaia) STOP

Estatuek ez dituzte beren legeak betetzen euskal presoen kasuan.

Urtez urte hitzak doaz higatuz, horma zahar horiei zulori ezin bilatuz, aurten Euskal Herriak ikasi du muga gainetik kantatuz, horma horiek bota daitezke bi aldetatik tiratuz (Amets) STOP

Espainiak eta Frantziak ez dute ziegetako giltza biratu nahi. Lehendakariak Bilbon huts egin du; galdu du ontzia galdu ilusioa. Herritarrek itsas zolan behar dute giltza bilatu (Julio) STOP

Ez dira gauza bera euren Liberté eta gure askatasuna. Elkarrizketan sortutako ondasuna da gure arma, harritzarra apurtzeko maitasun bala (Maddalen) STOP

Baionatik Bilbora itsaso zakarra, etorkizuna asma genezake baldin bageneki nondik nora eraman gure gabarra.

Baionatik Bilbora itsaso petrala, bertsolariak aspaldi esan zigun hori besterik ez zala STOP

Baionatik Bilbora itsaso errea, putzu horrek ez du itoko gure haserrea STOP

Baionatik Bilbora itsaso zakarra, etorkizuna asma genezake baldin bageneki nondik nora eraman gure gabarra STOP

Elkarri armak delakotik Ekarri armak delakora

2016-01-06  //  (C)politika, Politika saioak  //  Iruzkinik ez

Imanol Murua Uriaren kazetari lana berealdikoa da ETAren jardun armatuaren bukaera ulertzeko.

Ekarri armak (ETAren jardun armatuaren bukaeraren kronika)
Imanol Murua Uria
Elkar / Lekuko (Berria)

Ez dut Imanol Murua Uriaren Ekarri armak liburuari buruzko kritikarik eginen. Liburuak ilkiarazi dizkidan hainbat gogoeta paratuko ditut, iruzkin edota erreseinaren bat tarteko. Aldez aurretik baina, para ditzadan Loiolako hegiak liburuaren egile ere denarentzat merezimenduzko hitz batzuk.
Imanol Murua Uriaren kazetari lana berealdikoa da ETAren jardun armatuaren bukaera ulertzeko. Ekarri armak liburua Loiolako hegiaken segida gisa har dezakegu. Bere kronika politikoak ETAren inguruan azken hamabost urteetan gertatu denaren gainean argibideak ezarri ditu, Lizarra-Garaziko Akordioaren garaitik gaur egunera bitartean bereziki.
Bere lanaren berezkotasuna, besteak beste, euskaraz egina izatea da. Hots, esparru mugatu batean eraikia izatea, hainbat aspekturi buruz idazteko orduan, egileari errealitatera hurbiltzeko lagungarria zaiola erranen nuke. ETAren inguruaz eta ETAri buruz euskaraz jarduteak konfiantza, berme eta sinesgarritasun plus bat ematen diolakoan nago.
Merke-zurrean eta laudoriozko hitz hutsetan luzetsi gabe, konstatazioa bat: liburuak –honen aurrekoak bezalaxe– besteak beste eta oroz gainetik, ETAren jarduera politikoa berresten du, hots, sektore batzuek ETAri ukatu nahi dioten izaera politikoa.

                                                                                             *   *   *
– Ekarri armak liburua ez da 2011ko urriaren 20an ETAren behin betiko jarduera armatuaren amaierarekin hasten, ez Lizarra-Garazi Akordio garaiko ondorengoan hasten ere. Espainiako Gobernua eta ETAren arteko lehen negoziazio serioaren (Aljeriako elkarrizketak) gako batzuk ulertzeko oso lagungarria da liburua. ETAren estrategiaren (euskal gatazka negoziazioaren bidez gaindituko zen ustea) ezinezkotasuna baieztatzen hasi zen Aljeriako elkarrizketetan. Espainiako Gobernuaren “Ekarri armak presoen askapena eta iheslarien etorreraren truk” aukera behin bakarrik eman zitekeen, eta aukera hura betiko galdu zen. Arrazoiak? Asko eta anitzak: (Estatuari edo estatuei egotzi dakizkienak alde batera utzirik) ETAren estrategia politiko argiaren eskasia, taktika militarraren jardueraren menpekotasuna, baita erakunde armatu baten bilakaera kontrolagaitza ere.

– Trantsizio garaiko ETA fenomeno armatuaren espresio zenbaitek “Ekarri armak presoen askapena eta iheslarien etorreraren truk” delakoa barneratu zuten, ez ordea Bietan jarrai lemapean jarraitu zutenek. Areago, ezker abertzaleak Lizarra-Garazi Akordioaz geroztik Ekarri armak lema delakoaren bitartez bide politiko soiletara bideratzeko asmoa, beste asmo batekin egiten zuen traba: Elkarri armak delakoaren kimerarekin. Egia da, ETAko bulego politikoetan insurrekzioaren (Estatuarekin negoziazio amestu bateko Elkarri armak-ren araberakoa) posibilitatea bazterturik zegoen, baina militanteek borrokarako behar duten grina eta kalipua atxikitzeko, Elkarri armak delakoaren espiritua berebiziko izan da. Komando Autonomoak (ETA fenomeno armatuaren espresioetako bat) espresioa horren adibide bezala hartu litezke. Elkarri armak-en esangurak –eta espirituak– herri matxinatuko eta estatu zapaltzaileko negoziatzaileak pare-parean eta mahai beraren bueltan bilarazi behar ditu.

– ETA belaunaldiz belaunaldi birsortuz joan den fenomeno armatua da, ezin da ulertu, belaunaldiek elikatu duten fenomenoa dela aintzat hartu gabe. Belaunaldi bakoitzak aurrekoak markatu duen helburua are gorago jarri du/zuen, eta are helburu beteezinago bihurtu ere (helburu estrategiko politiko argia, alegia). Adibiderako, ETAk ezarritako helburuak iritsi ezinak direla ohartu zen Gonzalez Katarain Yoyes, bere heldutasun pertsonala eta politikoa garatuz joan zen ahala. Eugenio Etxebeste Anttonen kasua, beste gisa batez, besteak beste. Alvarez Santacristina Txelisen kasua, berdin edo antzean. Eta aldian aldian, eta kasuak kasu, Josu Urrutikoetxearen (Ternera) edota Mikel Albisu Antzaren bilakabideek hori adierazten dutelakoan nago.
Adibide gaurkotu bat eman aldera: ETAko kide Daniel Pastor Alonsoren (Nire izenean ez artikuluaren egilearen) kasua. ETAko –azken belaunaldiaren– ekintzailea, besteren artean. Zein zentzu eta logika eman behar dizkio bere borrokari Daniel Pastorrek? Zein taxuri eman burutu duen borroka armatuari eta honen ondorioei? Daniel Pastor –eta bere belaunaldiko kideak– Estatu etsaiaren presoa da, logika horrekin jardun du borrokan, baina estrategia politikorik gabeko erakunde baten presoa ere bada. Militarki eta taktikoki norabide gabeko erakunde baten aginduak bete dituen kidea da. Zertarako borroka egin du zehazki Daniel Pastorrek?

– ETAk borroka militarra galdu zuen “Ekarri armak presoen askapena eta iheslarien etorreraren truk” aukera galdu zuenetik. Alta, hura galdu ez ezik, borroka politikoa galdu du ETAk, batez ere, ezker abertzaleak Ekarri armak ekimena lantzen hasi zuenez geroztik. Bietan jarrai ezinezkotasunetik Batean jarrai proposamenari ekin zionez geroztik. Hori agerikoa da eta ondo baino hobeto kontatuta dago Ekarri armak liburuan.

– Liburuko azalean Bietan jarrai anagramaren aizkora ageri da, kamustua eta trakestua. Zigilatua izateko prest. Sugea ez da ageri. 50 urteko borroka armatuaren Epilogoa idazteko dago oraindik ere. Sugea artetsua eta azkarra balitz, epilogo duin batek itxura lezakete fenomeno armatu baten 50 urteko historia. Ba ote dago horretarako zuhurtasunik? Nekeza dirudi.

– ETAk hainbat kontzeptu –edo dogma– atxiki ditu 50 urteko jardueran, eta horiek aldatzea ezinezkoa bihurtu zaizkio bere bilakabidean.
Bat: herri honetako 50 urteko espresio armatuaren historian erakunde armatu bakarra izanaren estatusa mantentzen du. Abangoardian iraun nahi izan du, edo horrela agertu nahi izan du, baina funtsean, ahituta amaitu da. Horrek dakartzan ondorio gaitzek lur jota. Gaur egun, fenomenoaren epilogoa idatzi gabe dagoenean, ETAk 50 urteko erakunde monolitikoa gisa idazten –jarraitzen– ditu bere komunikatuak. Egungo belaunaldiak 50 urteko historia hartzen du bere gain, fenomeno armatua erakunde bakarra izan balitz legez, bakarra eta monolitikoa. Anakronismo horrek egingaitza bihurtzen du epilogo zuzenik idaztea, nolabaiteko duintasunez amaitzea. Premisa horrekin “memoria” egitea ezinezkoa da.
Bi: ETA oraindik ere herriari zuzentzen zaio duela 50 urte zuzentzen zitzaion terminologia berberarekin. Berbarako, oraindik ere herriaren “ordezkaria eta babeslea” izatearen sindromea kalitu gabe jarraitzen du. (Ekarri armak liburuan ageri denez, bere amaieran ezker abertzaleko kideen %4ak baino ez zuen babesten bere jarduna).
Hiru: “ETA eta borroka armatua” 50 urtetan atxiki (Zutik eta bizirik jarraitu) den binomio bakarra da. Borroka armatua totema –eta tabua– izaten amaitu da. “Aizkora eta sugea” totema bihurtu da herri honen 50 urteko historiaren ondoren. Borroka armatua totemismoan –talde gutxitu baten dotrina– oinarritua da, fetitxe bihurtua. Nork egin behar du –eta nola egingo du– “borroka armatua” izan denaren balorazio objektiboa epilogo duina idatzi ahal izateko?
Epilogo duina idatzi, eta besterik ezean, fenomeno armatu politikoaren inguruan jardundakoen egoera politikoa eta humanoa argitzeko eta etorkizun hurbilean –beste gisa batez– herri edota gizarte baten oinarri berriak ezarri ahal izateko.

Frantzia larrialdi egoeratik atera da, behin-behinean

2015-12-14  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Frantziako Hexagonoaren karta. Korsika da kolore bereizgarri bakarra. FNren urdina ez da ageri, oraingoz.

Frantzia shock egoeratik atera da edo zaintza berezitik, aldi baterako behintzat. FN da frantziarren gaitza. Boterean dagoen PS galtzaile izan da LR alderdiaren (Les Républicains) mesederako. Sarkozy eskuindarrak –FNren muturrean ia– aurrea hartu die Hollande presidente eta Valls lehen ministroari. FNri aurre egiteko egungo politikaren ezaugarriak honelako epitetoak jaso ditu, ordea: manipulazioa, arduragabekeria, difamazioa… Arazoak eta galderak asko dira, baina Frantzia gobernatu nahi duten alderdi nagusiek ez dute erantzunik, ez dute programa politiko argirik, ez dute FNri aurre egiteko politika zehatzik. Manuel Vallsek demokraziaren gaitza hiritarren sakrifizioarekin artatu eta sendatu nahi du. Kontrakarrean, Frantziako politikak bizi duen gaitza frantziar herria emantzipatzeko baitezpadakotzat jotzen du Marine Le Penek.
FN Alemaniako nazien legatutzat joa da. Eskuinak, zentroak eta sozialistek erresistentzia hitza darabilte FNri aurre egiteko politikaz galdetzen zaienean. Bozen balorazioak egindako agerraldietan, FNk darabiltzan lelo berberekin amaitu dute euren diskurtsoa: Vive la République eta Vive la France. Bi lelo hauek laburbildu dute kanpainaren jitea. Alabaina, eskuin muturraren kontrakoek eskuineko politika sozialak babesten dituzte. Hau da, indarrean dauden eskuineko politikaren oposizioa FN eskuin muturra da. Alternatibarik ez dago. Paradoxikoki, klimari buruzko biltzarrean (COP21) Parisko karriketan manifestatu diren ezkerreko indarrek ez dute egungo demokrazia sisteman (foro eta parlamentuetan) ordezkari eraginkorrik.

Lan basa, hori anabasa!

2015-12-11  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Hirugarrenekoz, Jon Alonsoren liburuaren protagonista da Eneko Ramirez, Lanbas.

Hiri hondakin solidoak
Jon Alonso
Txalaparta

Hiri hondakin solidoak eskuetan al duzu? [Nire gomendioa: ez baduzu, hartu bada, arraioa!]. Bilboko Plaza Barrian aurkituko nauzu –zure burua aurkitu ere–, nire oin-hotsen arrastoan… [nobelaren narratzailearen ahotsean] Badantzuzu? Entzun al dituzu? Adi: Resurrección María de Azkue paseoz dabil, bere plaza postumoan. Haren sotana nola, halakoxea duzu nobela: beltza. Azkue ez da ibili (oinez) dabilen euskaltzain bakarra, Txillardegi ere badabil. Beno, Txillardegi ez zen euskaltzain izatera iritsi, baina hor dabil halere. Badabiltza ere Krutwig, Mitxelena, Irigoien…
Anonimoak dituzu. Nobelaren figuranteak, turista japoniarren kliskan ibili “klik, klik, klik…” dabiltza. Figurante anonimook pertsonaia karakterizatuak dira, nobelako gainerako pertsonaiak nola: Joannes Etxeberri Iruñekoa idazlea, Bildosola abokatua, Ertzaintzako komisario Carvajal, Ariadna, Kasimiro Argiturri edota Errapel H. Arespakotxaga irakaslea… Beltza ez ezik, nobela surrealista duzu. Nobelaren narratzailea, ni nauzu, Enekoitz Ramirez, Lanbas goitizenekoa. Etakide ohia, preso ohia, arte salerosle ohia, lapurra ohia… Jon Alonsoren menekoa nauzu, haren esanetara nabil, nobelako enparauen legera.
Ez da idazleak erabiltzen nauen lehen aldia. Camembert helburu nobela saioan edo saio nobelatsuan ederki kurriarazi ninduen, baita Zintzoen saldoanen ederki estutu ere. Lehenengo abenturan asko ikasi nuen, baita ederki jantzi ere, Toulouse-Lautrec artistaren inguruan ez dabil edonor peskizan. Bigarrenean, egoera are larriagoetan ibilarazi ninduen atzera ere. Gibelera eta aitzina. Nork bere patua! Batzuek, patuak patu, ahatekia dute zori. Artista kontsakratuak dituzu horiexek. Euskal Herrian batez ere. Sukaldariak! Sukaldaritza: arte eta kultura! Erdu, jan eta kontatu! Eta nihaurek koitadu honek halatsu egin ere: heldu, ibili eta kontatu, tartean sabela elikatuz, baita narratzen saiatu ere. Narriorik gabe narratzea gaitza duzu, ordea.
Nago, Hiri hondakin solidoak eleberrian sortzaileak –eta elikatzaileak– ez ote nauen lartxo mugiarazi. Mexikotik bueltan Bilbon paratu nau, eta bertatik Bartzelonara artean ibili nauzu joan-jinean. Ohituta nago odol-salda eta saltsa guztietan murgiltzen, lagun gisakoa naiz, sukaldarien eta sukaldaritzaren kontuetan moldatu izan naiz, baina Euskaltzaindiaren eta Unibertsitatearen gorabeheretan eta kontuetan nahastea ez da gai samurra, ez horixe.
“Aizu, baina zein da nobela beltzaren trama?”, pentsatu duzu iruzkin surrealista honen irakurle horrek. Narr(i)atzailea eta protagonista naizenez gero, detektibea ere banaizelakoan. Bada, ez. Ez naiz detektibe. Idazleak istorioan murgilarazten nau, eta istorioaren amaierara iritsi arte ez nauzu istorioan murgiltzera eraman nauten/ninduten arrazoiez jabetzen. Beraz, irakurle, zuk zeuk –neronek bezalaxe– bila itzazu nobelaren trama eta nire ibil moldeen drama. Ez nauzu morroi azkarra inola ere. Ez naiz zeharo galduta ibiltzen ere, sortzaileak amultsuki eta neurritsuki babesten bainau. Eta halaxe, berak (era)ibili ahala ikasle nabilkizu munduan.
Nire sortzaileari ongi ulertzera, “Euskal kulturak iruditegi propioa sortu behar du”. Horregatik edo, unibertsitatearen jaidura elitista gogotik astindu beharra sumatuko duzu. Horregatik edo, euskal akademia larrutu du nobelan. Idazleen jarduera larregi arautzeaz kokotaraino, zuzentasunean murgilduak itota. Literatur adituen arabera eleberri hau alegatu bat da, batzuendako nobela hau ez da “biribila”, segurki. Nik sujeritu ohi diot nire sortzaileari, Idien eraman handia gisako saio bat idaztea. Tamainaz neurritsua, edukiz mamitsua. Ez Euskaltzaindiak ez BBK-k ez diote argitaratzen lagunduko ziurki ere, baina hori bera seinale ona litzateke.
Nire sortzailearen ironia paregabea da [zer besterik nahi duzu nik esatea?]. Irriarazteko gauza da, sarkasmoa barne-muinetaraino sarrarazten paregabea duzu. Ni bezalako pertsonaia ezmoral honen bitartez, bizi dugun/gaituen jendarte zuri honen moraltasun zuria galanki inarrosten du. Gizarte hau leize beltzaren ertzean dabil, hartara, munduan nola nobelan ere anabasa gailentzen da. Hots, nobela, neroni naizen bezalakoa da, lanean nahasia eta harremanetan basa.
Durangoko Azokaren anabasatik bueltan heldu naiz Etxauri ibarreko nire etxera [oharra: Mikel nauzu, iruzkin honen egilea, figurante nabil, Lanbasez karakterizatua. Jon adina Mikel dago munduan]. Komunera joan naiz, bertako apalategian paratu dut azokatik ekarritako uzta berria. Hiri hondakin solidoak eskuetan daukat, leitzen jarraitu dut konketan paratuta.
Oharra: liburuak eta iruzkin honek zerikusia izatea txiripa dateke, erreseina hau iruzkin surrealista da. Iruzkingileak, Lanbasek alegia, ez du bere gain hartzen bere iritzia. Irrespontsablea da, naiz alegia. Marshall Berman parafraseatuz eta nobela honen sortzailea imitatuz, “solido den oro airean desegiten dela” baieztatu dut bonba sakatzean. Neroni, alta, Hiri hondakin solidoak galtzarbean dudala irten naiz komunetik.
Zuk, irakurle horrek, eskuetan hartu al duzu jada?

Historia, arraza, nazioa saioa, gaur gaurkoa

2015-11-27  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Parisko atentatu jihadisten ondorioz hilak izan ziren oroimenezko lekukotasuna

Joxe Azurmendik Historia, arraza, nazioa saioan frantziar nazionalismoa du hizpide, baita jomuga ere. Saiogilea kritikoa da La Marseillaise ereserkiaren jarraitzaileekin. Frantsesek “nazionalismoa” errefusatzen dute, “aberria” dute beren identitatearen ezaugarri. Horrela diote behintzat, “zinezko” frantsesek.
Nazio kontzeptu frantses zibikoaren eta aleman etnikoaren arteko usaiako bereizkuntza ezbaian jarri du Azurmendik. Erran nahi baita, frantsesen ustea, “gu ez gara nazionalistak” delakoa, uste ustela da. Frantsesek “integrazio” hitza hitzetik hortzera erabili ohi dute “asimilazio” erabili ordez. Frantsesek –La grandeur de la France delakoak itsutuak, alemaniar nagusigoaren aurkako aitzindariak eta salbatzaileak– ez dute ulertzen “nolatan mundu osoa ez den frantsesa”. Haatik, Joxe Azurmendik dioenez, “Nazionalismo frantsesa Europako Nazionalismo itsusienen eredu da”. Alemaniar nazionalismoaren historia deitoragarria darabilte, beraiena zuritzeko.
Historia, arraza, nazioa saioan ageri denez, egungo frantziarrek beren memoriatik ezabatu dute frantziar –Frantziako Estatuaren bitartez– nazionalismoak eragindako zapalkuntza, landutako kolonialismoa, garatutako inperialismoa. XVIII. mendeko Iraultzaren ondorioz, zuzen eta artez, beren nazioa laikoa eta demokratikoa bilakatu zen. Ordea, gaur egungo Europak nozitzen dituen gabeziak, iraganeko herri europarren gainean eraikitako Estatuen Europan dautza. Alemaniako nazio eredua arrazista eta etnikoari aitzi egin dion eredu frantses zibikoak ez du Europako berezko nazioen des-naturalizazioa eta asimilazioa ekidin: Euskal Herria, Eskozia, Katalunia, Bretainia… Espainiak, berbarako, alemaniarrena izan du miraila, etniaren eta arrazaren miresmenez izan ere. Miguel Primo de Rivera, honen seme Jose Antonio, Francisco Franco edota Jose Ortega y Gasset pentsalaria bultzagileak izaki. Alabaina, Espainiak –inolako iraultzarik egundoko egin gabea– La Grandeur de la Franceren mailara aupatu nahi du bere burua, Franco faxistaren diktaduraren ondoko demokrazia eredutzat jarririk Europan. Funtsean eta finean, frantziarren beraren eredua imitatuz eta goraipatuz.
Historiaren bilakabidean ordea, iraganaren desmasien ondorioak samalda izan dira globalizazio eta mundializazio aro honetan. Ekialde Hurbilean edota Afrika erdialdean –Iraken, Libian, Sirian, Malin, Txaden, Nigerren–, nazio arabiarren des-estrukturazioak paradigma berriak ekarri ditu. Europa ordenatua eta segurua, ezbaian eta desorekan jarri du, baita deserosoa bihurtu ere tokikoen bizimodu lasaia. Frantses belaunaldi berriek –Parisen ontsa egokitutako klase politiko eta intelektualen seme-alabek– ez dute endelegatzen islamismoaren baitan ernatutako eta desnatularizatutako jidahisten terrorismoa. Ez da erraz ulertzerik jihadismoaren jaidura, inondik ere onartzerik, baina, agian –terrorismoaren eraginez, tamalez– “zinezko” frantsesek umiltasuna zer den ikasiko dute, amiñi bat bederen ikasi ere, hots, beren goratasun morala apaltasunez ikasiko dute bizitzen, baita euren klase-goratasunak klase umilagoak, umiliatuak eta zanpatuak sorrarazi dituenez jabetu ere.
Agian, Parisek eta Frantziak bizi du(t)en egoera dela medio, “frantsesek behingoz ulertuko dute zergatik mundu osoak ez duen frantsesa izan nahi”. Beharbada, frantsesei ongi liezaiokete Joxe Azurmendiren Historia, arraza, nazioa irakurtzea. Noski, frantsesek Joxe Azurmendiren obra irakurriko dutela pentsatzea kimera da, euskaldunok nekez irakurtzen baitiogu, eta espainiarrek irakurriko dutela pentsatzea are nekezagoa. Espainiarrak frantsesen “nazionalismoaren” kopia egiten saiatu dira Espainia Francoren 40 urteko diktaduraren ondorengo aro demokratikoan. 40 urteko demokrazia monarkiko borbondarra da espainiarrena. Jainkoaren eskutiko monarkiaren nazioa eta demokraziaren nazio zibikoa uztartzen saiatu dira espainiarrak. Aldian etnikoa aldian zibikoa, beharren arabera, bat ez bada bestea aldarrikatzen dute-eta, edo bien amalgama.
Anartean, euskaldunok –frantziarrek eta espainiarrek kutsatuak– euren nazionalismoaren ernamuinetik elikatzen gara. Historiaren bilakabidean, geurezko bidean geurezko sustraietatik “geurezko nazionalismoa” osatu gabe orainokoan. Azken 50 urteko jardueraren ostean, estatuen biolentziari biolentziaz oldartu ostean, jihadismoaren terroreak deskolokaturik gaur egunean, lekuz eta tokiz at geratu gara euskaldunok ere, desnaturalizatuak.