Hasiera »
Mikel Asurmendiren bloga - Katebegia
Mikel Asurmendi
1958an jaioa. Zumarragarra eta urretxuarra, nahiz batzuentzat ezinezko bitasuna izan. Politika esparrutik literatura eremura doan jendarteko gaiak jorratzen ditut normalean, Hendaia munduaren epizentroa izaki.
Azken bidalketak
Iruzkin berriak
- Tresna | Oharrak & Hondarrak(e)k “Gure munduan kokatutakoa eta eskuak zikintzen dituen literatura nahiago dut” bidalketan
- IMANOL(e)k Oscar sariak: zalditik astora! bidalketan
- Josemari(e)k (Espainiako) Iparraldera itzuli da Inui: 40 urte eta gero hau! bidalketan
- Maria-Jose Azurmendi Ayerbe(e)k Gaitzeko saioa bidalketan
- Jonmikel(e)k (H)ernio maitatzeko hogei irudi eta etsipen gabeko testu bat bidalketan
Artxiboak
- 2020(e)ko apirila
- 2020(e)ko martxoa
- 2020(e)ko otsaila
- 2020(e)ko urtarrila
- 2019(e)ko abendua
- 2019(e)ko urria
- 2019(e)ko iraila
- 2019(e)ko abuztua
- 2019(e)ko uztaila
- 2019(e)ko ekaina
- 2019(e)ko maiatza
- 2019(e)ko apirila
- 2019(e)ko martxoa
- 2019(e)ko otsaila
- 2019(e)ko urtarrila
- 2018(e)ko abendua
- 2018(e)ko azaroa
- 2018(e)ko urria
- 2018(e)ko iraila
- 2018(e)ko abuztua
- 2018(e)ko uztaila
- 2018(e)ko ekaina
- 2018(e)ko maiatza
- 2018(e)ko apirila
- 2018(e)ko martxoa
- 2018(e)ko otsaila
- 2018(e)ko urtarrila
- 2017(e)ko abendua
- 2017(e)ko azaroa
- 2017(e)ko urria
- 2017(e)ko iraila
- 2017(e)ko abuztua
- 2017(e)ko ekaina
- 2017(e)ko maiatza
- 2017(e)ko apirila
- 2017(e)ko martxoa
- 2017(e)ko otsaila
- 2017(e)ko urtarrila
- 2016(e)ko abendua
- 2016(e)ko azaroa
- 2016(e)ko urria
- 2016(e)ko iraila
- 2016(e)ko abuztua
- 2016(e)ko uztaila
- 2016(e)ko ekaina
- 2016(e)ko maiatza
- 2016(e)ko apirila
- 2016(e)ko martxoa
- 2016(e)ko otsaila
- 2016(e)ko urtarrila
- 2015(e)ko abendua
- 2015(e)ko azaroa
- 2015(e)ko urria
- 2015(e)ko iraila
- 2015(e)ko abuztua
- 2015(e)ko uztaila
- 2015(e)ko ekaina
- 2015(e)ko maiatza
- 2015(e)ko apirila
- 2015(e)ko martxoa
- 2015(e)ko otsaila
- 2015(e)ko urtarrila
- 2014(e)ko abendua
- 2014(e)ko azaroa
- 2014(e)ko urria
- 2014(e)ko iraila
- 2014(e)ko abuztua
- 2014(e)ko uztaila
- 2014(e)ko ekaina
- 2014(e)ko maiatza
- 2014(e)ko apirila
- 2014(e)ko martxoa
- 2014(e)ko otsaila
- 2014(e)ko urtarrila
- 2013(e)ko abendua
- 2013(e)ko azaroa
- 2013(e)ko urria
- 2013(e)ko iraila
- 2013(e)ko abuztua
- 2013(e)ko uztaila
- 2013(e)ko ekaina
- 2013(e)ko maiatza
- 2013(e)ko apirila
- 2013(e)ko martxoa
- 2013(e)ko otsaila
- 2013(e)ko urtarrila
- 2012(e)ko abendua
- 2012(e)ko azaroa
- 2012(e)ko urria
- 2012(e)ko iraila
- 2012(e)ko abuztua
- 2012(e)ko uztaila
- 2012(e)ko ekaina
- 2012(e)ko maiatza
- 2012(e)ko apirila
- 2012(e)ko martxoa
- 2012(e)ko otsaila
- 2012(e)ko urtarrila
- 2011(e)ko abendua
- 2011(e)ko azaroa
- 2011(e)ko urria
- 2011(e)ko iraila
- 2011(e)ko abuztua
- 2011(e)ko uztaila
- 2011(e)ko ekaina
- 2011(e)ko maiatza
- 2011(e)ko apirila
- 2011(e)ko martxoa
- 2011(e)ko otsaila
- 2011(e)ko urtarrila
- 2010(e)ko abendua
- 2010(e)ko azaroa
- 2010(e)ko urria
- 2010(e)ko iraila
- 2010(e)ko abuztua
- 2010(e)ko uztaila
- 2010(e)ko ekaina
- 2010(e)ko maiatza
- 2010(e)ko apirila
- 2010(e)ko martxoa
- 2010(e)ko otsaila
- 2010(e)ko urtarrila
- 2009(e)ko abendua
- 2009(e)ko azaroa
- 2009(e)ko urria
- 2009(e)ko iraila
- 2009(e)ko abuztua
- 2009(e)ko uztaila
- 2009(e)ko ekaina
- 2009(e)ko maiatza
- 2009(e)ko martxoa
- 2009(e)ko otsaila
- 2009(e)ko urtarrila
- 2008(e)ko abendua
- 2008(e)ko azaroa
- 2008(e)ko iraila
- 2008(e)ko uztaila
- 2008(e)ko ekaina
- 2008(e)ko apirila
- 2008(e)ko martxoa
- 2008(e)ko urtarrila
- 2007(e)ko abendua
- 2007(e)ko azaroa
- 2007(e)ko iraila
- 2007(e)ko uztaila
- 2007(e)ko ekaina
- 2007(e)ko maiatza
- 2007(e)ko apirila
Kategoriak
- (A)iruzkin literarioak
- (B)literatura
- (C)politika
- (D)kulturgintza
- (E)gizartea
- (H)endaika
- Antzerkia
- Artea
- Azpiegiturak
- Bertsolaritza
- Dantza
- Ekonomia
- Energia
- Erlijioa
- Euskara
- Hedabideak
- Hezkuntza
- Historia
- Hizkuntzak
- Jaiak
- Kirola
- Musika
- Natura
- Nazioartea
- Osasuna
- Politika saioak
- Sailkatugabeak
- Zientzia eta teknologia
- Zinema
Santa Ageda bezperan, hots Hendaian, hotz karrikan, zotz mihian
2015-02-04 // (H)endaika, Bertsolaritza, Historia // Iruzkinik ez
Bidez bide, kriseiluak eta makilak lagun… euskara mihian karrikan eta mendian.
Tradizioa traditu gabe edo errotik tradituz,
hamaika hendaiar jalgiko gira karrikara iluntzean.
Batzuk tokikoak, bestetzuk adoptatuak,
Sinestunak batzuk, akastunak bestetzuk.
Hamaika ez ezik, hamalau ere bai.
Dakienak bat-batean kantari,
eta aski iaioa ez denak
hamalau kopla galtzarbean!
Honatx:
1- Arratsalde on jaun andereok
otsailaren lauean
ohitura zaharra gorde nahi dugu
bere sasoi onenean
2- Hainbat mendeko usadioak
oraindik irauten du ta
kopla kantari etxerik etxe
makila bana hartuta
3 – Inauterien usaina ere
sumatzen dugu gertutik
udaberriak libra gaitzala
negu hotzaren gaitzetik
4- Laparka Irandatz Agorreta
Biantenia Teileri
baserriak ez dira ikusten
etxeak aldiz gehiegi
5- Abadia Kaneta Txingudi
Gaztelu Zahar Subernoa
Euskaraz hitz bat entzun ezkero
sentitzen dugu beroa
6 – Olaso eder hontan ditugu
Berra eta Olaizola
bertsoa eta euskaltasuna
guk ezin ahantzi inola
7- Arratsalde on Lassalette jauna
bere emaztea berdin
hau argal-argal kontserbatzen da
urte asko bizi dadin
8- Hau da izenez Kotte Ezenarro
eta gatoz zure bila
kasu eman behar da honekin
borrokan baita abila
9 – Euskaraz entzun nahi dugu Kotte
zure hurrengo diskurtsoa
ehuneko hogei edo bederen..
ez da preziso osoa
10- Geltokitik goruntza gentozen
ikusi dugu AEK
zer arraio egiten duzue
etxe honetan gordeta?
11- Nor nori nork, nik zuri, zuk niri
lehen, oraina, aditza
segi gogor ta eutsi goiari
alperrikan ez zabiltza.
12- Zuek agurtu asmoz
atari aurrean
kopla kantari gatoz
ohitura zaharrean
historia berpiztuz
era ederrean (bir)
13- Berdin dio euria
edo eguzkia
zuek alaitzea da
nahi dugun guztia
baina gure zintzurra
ez dago bustia (bir)
14- Hurrengo ataria
ez dugu aparte
gehiegi luzatzea
guztiontzat kalte
beraz eskerrik asko
ta beste bat arte (bir)
Podemos eta gure ama
2015-02-01 // (C)politika // Iruzkinik ez
Podemos-en agerraldia Madrilgo Puerta del Sol-en, atzo.
Behinola izan dut hizpide gure ama. Beharbada, behin baino gehiagotan.
Ez dakit haizu edo zilegi ote den besteen ahotik mintzatzea edo idaztea. “Barkatu, ama!”
88 urte beteko ditu amak aurten. Bere soslai “politikoa” azkar marraztu aldera, lerro sorta bat:
– 36ko gerran, tropa frankistak –erreketeak buruan buru– Nafarroako Erriberatik etorrita, Sakanan egindako sarraskiak entzun dizkiot bizitzan. Bide bazterrean geratu zirenen gorpuak eta pasadizoak ditut beti gogoan. Berak oraindik ere bai, noski!
– 70 hamarkadan, neronek 15 urte nituela, Carrero Blanco zeru bidean jarri zutenean, hauxe entzun nion: “Zer uste zuten ba, guri bakarrik gerta behar zitzaigula edo? Los ‘peces gordos’ también tienen su merecido”.
– 80 hamarkadan, modu trufagarri eta gaitzesgarrian Madrilgo hedabideek zerabilten “Las gordas de Herri Batasuna” perfilekoa zen nolabait.
– 90 hamarkadan, “gurea” “la cosa”, “gure gauzak edo la nostra cosa” delakoa hizpide genuela, inoiz edo behin hauxe esaten zidan: “Zu ere hasi zara aldatzen, eh!”.
– 2000. garrenean: “Nik ez diot botoa inori emango, inori ez”. Politikarako umorea eta aldartea galduta zegoen. Adinez aitzina joaki. Denok bezala, funtsean.
Hala ere, politika segitzen du, nik adina edo gehiago. Podemos fenomenoa edo alderdia dela eta, berriki, halaxe itaundu zidan:
– Aizu, Mikel, zer da Podemos hori? Egunero… Podemos gora, Podemos behera.
– Joe ama, ez al zinen politikarekin etsita jada? Orain horiekin arduratua?
– (ixiltasuna)
– Ya, ya! Vamos, que Podemos seguir jodiéndonos los unos a los otros! Eta beti izorratuta izan garenok, beti izorratuta.
Moroa Hendaian
2015-01-30 // (H)endaika // Iruzkinik ez
Alhambra Etxea, Hendaian
Behe-lainopean ari nauzue, bogan: Hendaika traineruan, boga-boga. Hondarribiko Txomin Artola bardoaren “Goizeko euria artean aterkiñarik gabe…”, notak eta letrak dantzut euria artean, euri tantoak nola: tok, tok, tok… Promenan hemen, paseoan han. Higerreko faroak ñir-ñir egin dit erreka-laino artean. Bruilarta hemen, bruma han.
Bidez bide noa, Alhambra etxea bisitatu dut ( ikusi 1. irudia). Begira natzaio eta: “Moro al naiz behe-laino artean?”, pentsu dut. Moroak gara behelaino artean? egilearekin akordatu naiz. Urtarril honetan, Mondragon Unibertsitateak antolatu ikastaroan Joseba Sarrionandia “gure artean” izango zela iragarri zuen. Eskoriatzan egongo zela iragarri zuten hedabideek iragan uztailean.
Heldu da? Ez da heldu! Ez ei da etorriko. Ez omen du baimena lortu. Omen eta ei! Eta moro honek ezin galdera honi itzuri egin: “Zabarrak ote gara euskal moroak?”.
Alhambratik Ondarraitz aldeko Kasinoraino iritsi naiz. Ez gara, ez dira ez aspaldi moroak gurean plantatuak (ikus 2. irudia). Horra eraikin dotorea. Hendaika segitzen dut, boga-boga. Bidasoa bokalean nago jada, Higerreko distira ahulari keinu egin dio Miarritzeko faro erraldoiak: “Moroak Parisen nola, euskaldunak Miarritzen!?”.
Hendaiako Kasinoa, Ondarraitzen.
Txingudi badian barrenean noa engoitik. Hondarribiko bardoaren notak berriz, tok, tok, tok, aterkirik ezean, buru gainean: “Eskuak sakelean pena bat bihotzean etxetik urruti nago kalean bakarrik”. Ai, moro gaixo hori! Bidasoako zurrunbiloak letrak eta notak berritu dizkit: “Lan bat hartu behar duzu gaur zerbait bazkaltzeko inork ez zaitu hartu nahi arrotza zarelako”.
Urte berriak ez digu Sarri ekarri. Urte berriak Charlie Hebdo-ren sarraskia ekarri digu. Hara, Allah, zer egin dugu guhaurrek destino petral hau merezi ahal izateko? Abandonatu nahi gaituzu, hala, ala, Allah!?
Ni ere moro al naiz? Euskaldunok ere, moroak bezalakoak al gara behe-lainoan?
“Anima hadi motel!”, erran dit barne ahots arrotzak: “Ez dakit zer pasatzen den azken aldi hontan dio Fermin Muguruzaren aspaldiko ahotsak, aspaldiko Sarri Sarri doinua berritu dut buruan: tok, tok, tok! Irungo Mosku dakusat han, behe-laino artean. Erreka-laino sarria han, erreka-laino sarria hemen. Hendaian bruilarta betiere.
Villa mauresque sur la Bidassoa
Arrantzaleen karrikara heldu naiz, Pierre Loti marinel-idazlearen karrikara: Une villa mauresque sur la Bidassoa delakoaren aitzinean nago. (ikus 3. irudia). Eder askoa hau ere. Moroak arrotzak ote dira bada, gurean? Euskaldunok nola?
Bardoaren notek gogor segitzen dute ene buruan jotzen: tok, tok, tok! “Batzuetan galdetzen diot neure buruari zertarako naizen hemen zergatik ari naizen betiro kezkatzen”.
Irungo punk-skalariaren notak eta hitzak dantzut nahas-mahasean ere, Bidasoako zurrunbiloaren artean: “Ez dakit zer pasatzen den azken aldi hontan jendea hasi dela zoratzen sarritan…”. “Ez dakit zer pasatzen den azken aldi hontan jendea hasi dela izorratzen sarritan…”.
Eta erreka-laino artean, bruma han, bruilarta hemen, nota eta letra hauek badantzut ere: tok, tok, tok!
Je suis Charlie!
Je ne suis pas Charlie!
Je suis Charlie!
Je ne suis pas Charlie!
“Munduko estatu ahaltsuen agintarien politikak dira askatasuna eta eskubideen politikak urratzen dituztenak”
2015-01-29 // (C)politika // Iruzkinik ez
Anita Lopepe hil honen 23an elkarrizketatu genuen Donibane Garazin.
EH Bai mugimenduaren eledun Anita Lopepe elkarrizketatu dugu gurean;
Luze-zabal. Datorren asteko Argian irakurgai izanen duzu. Hona paperetik at geratu diren hainbat txatal.
1/ Parisko Charlie Hebdo aldizkari satirikoaren aurkako atentatua eta ondorengo gertakariak hartu genituen hizpide solasaldiaren abiaburuan:
– Gertatua hain da handia izan, emozio izugarria sorrarazi du. Haatik, zurrunbilo mediatiko horren ondoren galderak datoz, sakonak. Ezin galdera guztiei erantzun, baina, hasteko, gertakaria bera eta ondoko egunetan gertatua batzuen probetxurakoak izan dira. Paradoxa bada ere, aire hartze gisako bat izan da agintari askorentzat. Gero, hipokresia agerikoa izan da, askatasunaren aldeko diskurtso hori, tolerantzia, biktimen inguruko dramatizazioa eta beste… Gertakariaren larritasunari deus kendu gabe, atentatua salagarria baita, igande hartan Parisen egin zen manifestazioan bildu ziren munduko estatu ahaltsuen agintarien politikak dira askatasuna eta eskubideen politikak urratzen dituztenak. Bera, halako gustu garratza uzten dizute ondorioek.
– Euskal Herrira etorrita, EH Baiko kideek azpimarratu dugu ondorioak kontuan hartu behar direla, baina baita horien atzean dauden arrazoiak ere aztertu behar direla. Ondorioek, hasteko, askatasuna murriztuko baitute. askatasunaren izenean. Arrazoiak begiratu eta aztertu behar, alegia: zerk eragiten du Frantziako Estatuan diskurtso diskriminatzaileak eta xenofoboak gailendu daitezen? Zerk eragiten du gazteriaren parte handi bat baztertua sentitzea? Non eta munduko herrialde aberatsenetako batean. Horrek eredu soziala eta ekonomikoa ontsa aztertzea eskatzen du. Giro soziala andeatua da Frantzian, gogoeta egin behar da. Alta, guk ez dugu ikusten agintarien aldetik benetako nahia, Europan horri buruz gogoeta sakona eta zehatza egiteko.
2/ Ipar Euskal Herriko egoera sozio-ekonomikoa hizpide.
“Egoera sozio-ekonomiko larritik ateratzea
tokian tokiko erabakitzeko eskubideari lotua dago”
– Egoera ekonomikoa kezkagarria da hemen, beste hainbat lekutan bezala. EH Bairen arabera, egoera sozio-ekonomiko larritik ateratzea tokian tokiko erabakitzeko eskubideari lotua dago, erran nahi baita, momentuko eredu ekonomiko globalizatu honetan, zeinean ezin dugun deus kontrolatu, kapitalaren helburua da aberastasuna metatzea. Ipar Euskal Herriko gazte batek ez du bere tokia egiteko aukerarik, beraz, lotua dago bertan izatea mekanismoak bertan ekonomia gauzatzeko. Gure eskalan, txikia, hemengo garapen ekonomikoa ez da izango lantegi alimaleak hemen plantatzearekin, multinazionalek inbertsio eginez. Aldiz, bertako alternatiba ekonomikoak sortuz lortuko da garapen ekonomikoa, guk horretan egiten dugu apustu, eta adibideak baditugu: laborantza alorrean hala nola industria alorrean; Zuberoan, adibidez. Aldiz, subsidiaritatearen printzipioaren arabera ez gara egoera larritik aterako, tokian toki erabakitzeko ahalmena izanez baizik, Hori gure esku izanik lortuko dugu, gazteentzako alternatibak garatzea. 20 urteko gazte batentzat, perspektibak izatea gaur egun nekeza da, eta gogoeta honek balio du Europako beste lekuetarako ere bai.
Izanak izena dauka! Hegats irakurtzeko proposamen (bat)
2015-01-14 // (A)iruzkin literarioak // Iruzkinik ez
Hegatsek 25 urte bete ditu. Urteak hegaz iragan dira. Zorionak!
Hegats (Literatura aldizkaria)
Gaia: Genero ñabardurak lerro artean
Argitaletxea: Euskal Idazleen Elkartea
Hegats EIEren Literatura aldizkaria da. 52. zenbakia duzu azkena. Honen aurrekoak Euskal literaturaren ikusezintasuna izan zuen izenburu. Azkenak, berriz, Genero ñabardurak lerro artean. Hegats horrela aurkeztea literaturaren ezintasunaren (ikusezintasunaren) islada ote? Hegats literatura aldizkaria da, baina ez da literatura, literaturaz ari den aldizkaria baizik. Horrela ote? Omen, literaturak galderak egiteko balio behar du. Eta hara, ni galderak egiten hasia naiz. Genero ñabardurak lerro artean aletzen hasi aitzinetik, horra ñabardurok, lerro artekoak.
Omen eta ei, izenak izana zor! EIEko lehendakari Jasone Osorok izen parrasta dakar Aitzin solasean, eta honela amaitu: “Geu ere, izan, bagarelako”.
Egiari zor, argitaratze datarik ez daukan Hegats honek 1987ko Jakin 45. zenbakiari zor dio “izana”, hor nonbait. Urte hartan Laura Mintegik idatzitako Emakume-literatura: zer da eta zertan da bere artikuluari soako zolia bota dio egileak berak orain. Emakumea eta literaturaren kontzeptuaz jirabiraka izenburua du artikuluak. Egia hizpide, hauxe dio, besteak beste: “Zenbat eta gehiago landu gaia, orduan eta gutxiago dakit (…)”.
Egiari zor, egia dateke, baina ez guztiz. Mintegik asko daki gaiaz. Izan ere, gaian “aurrera egin da” dio, baita zertan “ez den aurrera egin” esan ere. Konstatazio bat: “Pribatuak markatu du emakumeen literatura”. Bi: “Lengoaia da generoaren sortzailea”. Laura Mintegiren hirugarren konstatazioa, zalantza-balantzaka: “Literatura interpelazioa da”.
Nerea Azurmendi Zabaletak zabal eta luze idatzi du Axola al dio kopuruak? artikuluan. Horra, berea literatura ez bada ere, galdezka! Izan ere, berak aitortzen duenez, titulu horrek badu bere zera: Kopuruak ez dio axola izenekoa idatzi baitzuen lehenik. Nerea Azurmendi ere zalantza-balantza… ka. a a. a. Zenbakien garrantzia eta irakurlearen bizipenak aurkituko dituzu, kazetariaren talaiatik: 30 urte eta gero, hau. Trantsizioaren usainez idatzia.
Gema Lasarteren lana duzu segidan: Maskulinitate berriak euskal literaturan. Irakurketa proposamen bat hiru idazleren lanen harian: Oier Guillan, Ur Apalategi eta Edu Zelaietarenak. Antzerkia, narrazioa eta poesia sakonetik aztertua eta hausnartua. Horixe literatura(z) (ha)usna®tzea, to! To eta no!
Aurelia Arkotxa eta Tere Irastortzarekin jardun dute Amaia Alvarez, Onintza Irureta eta Josu Muñozek. Jakin 45. zenbakia abiaburu berriz ere. Solasaldia duzu oraingoa. 1987an bederatzi emakume bildu ziren Emakumea eta literatura gaiaren inguruan. 2013an, EIEko gizonezko bazkideak 281 dira. Emakumezkoak, berriz: 86. Horra, datu bat. Kopuruak badu munta.
Amaitzeko, egiari zor, usteak ustel, usainak usain, Hegats literatura ere bada, Mariasun Landaren Aingeru suzko ezpataduna eta Maite Esnal Gonzalez-en (sic) Amaren musupolka dituzu dastagai. Ipuinak ote? Usna itzazue, irakurle… a. a. a… k!
A, a a a… azkenik, Hegats (h)onen irudiak Concetta Probanza ilustratzaileak eginak dira. Izanak izena baitauka!
A, a, a, a… Hegatsek 25 urte bete ditu. Urteak hegaz iragan dira. Zorionak!
Gatazkaren errelatorako Zutabea: Encaje de bolillos edo gako-orratz lan fina
2015-01-11 // Politika saioak // Iruzkinik ez
José Félix Azurmendik trilogia osatu du liburu honekin.
ETA de principio a fin
(Crónica documentada de un relato)
Egilea: José Félix Azurmendi
Argitaletxea: Ttarttalo
ETA de principio a fin saioa, dokumentazio lan gaitza eta errelato egokia begitandu zait, areago, bikaina ere. Egilea Durangon jaio zen, familia gernikar baten baitan, eta, Algortan bizi da. Unai Elorriaga algortarraren Iazko hezurrak nobelarekin batera –tartekatuz– irakurri dut. Bizitzaren –edota honen gatazkaren– errelatoen paradoxak.
Liburu biek biolentziaren fenomenoa dute hizpide. Lehena, gaztelaniaz idatzia, kronika da, hots, “benetako” datuekin eraikia. Euskarazkoa, nobela izaki, “benetako”ak iradokitako fikzioa da, naski. Biek dute zerbait (aman)komunean: biolentziaren espiralaren zurrunbiloan irakodiak/idatziak izatea. Biak dira, arkitektura lan handia. Elorriagarena gako-orratz lan itzela da, alta, kronika ere orratzen puntada paregabea da: Encaje de bolillos bikaina, Azurmendirena ETAren fenomenoaren errelatoa da, hasieratik amaierara. Elorriagarena erraldoiagoa da ezen Euskal Herriko biolentzia nazioarteko hainbat espresio bortitzekin uztartzen baititu.
Ba al dago 50 urteko gatazka armatuaren errelato bakarrean egoki kontatzea? Sinesgarririk izatea? EZ. Ez bakar batek, ez idatzi direnek, ezta idatziko direnek ere ez dute eginen. Ez kronika soilek, ez saioek, ez fikziozko errelatoek ere. Haatik, ezbairik gabe, gatazkaren izaera ezagutzeko eta berberak sortarazi dituen arazoak konpontzen –zauriak arintzen– laguntzeko ezinbestekoak –izanen– dira denak. Hagitz lagungarriak gatazkaren ebazpen ahalik eta zehatzena eta inpartzialena egin aldera.
Hitzaurre honen ostean, ETA de principio a fin gaineko nire errelatoa:
I./ Egilea ETAko bigarren belaunaldiko kidea izan zen, gerra osteko euskal matxinadarekin “plazaratu” zen gaztea. Horixe da berebiziko lehen datua. Beste bat: etakidea kazetaria bilakatu izana. Euskal eta goi-mailako kazetagintzan aritu da, belaunaldi zaharren –La historia de ETA empezó en 1936– eta belaunaldi berrien hurbileko ezagulea izaki; ETA fenomenoaren hasierako ezagutzaren eramailea. “Erdaraz” jaioa eta lanbidea erdaraz landu duena. ETAren ezaugarriaren isla, nolabait. Alabaina, liburuaren ezaugarrietako bat hauxe duzu: egileak euskal prentsa sortuz geroztiko jarraipen zehatza egin izana. Halaber, ETAko belaunaldi euskaradunaren lekukoa da. Azurmendi euskal hiztuna baita. Gatazkari buruz euskaraz idatzi izan denaren bere jarraipena agerikoa da. Abangoardiaren borrokaren beroa “erretretan” atxiki du “luma” zorrotzaren bitartez, euskal(dun) munduan barrenetik.
II./ ETA fenomenoak bi parte nagusiak ditu: frankismoaren garaia eta juankarlismoaren aroa. Lehena ederto jasoa da trilogia honen PNV-ETA Cronica oculta (1960-1979) lehen liburuan. Hirugarren honetan, trantsizioaz eta demokrazia aroko ETAri buruzkoa da. ETAren hiru espresio nagusien gainean idatzia: ETA pm-z, Komando Autonomoez eta ETA m-z. Logikoa denez, azken honetaz batez ere. Liburuak ETAren hainbat ezaugarri erakusten digu: bat, ETA belaunaldi fenomenoa izatea. Belaunaldiek elkarren segidako ezagutzarik ez zutela izan, edo oso ahula. Hala ere, belaunaldiek aurrekoa “purgatu” izan zuten. Areago, ETA aldian aldiko gazteen espresio bortitza izaki, ondorioz, belaunaldi zaharrak berriari eman zion “botika” bera erabili izan zuen hurrengoarentzat. Beste bat, ETAren biolentzia ezaugarri nagusia Jose Luis Zalbide etakideak proposatu da –paradoxikoki, estatu “etsaia”ren alde lanera pasa zena–, amaierara arte iraun duena: Acción reaccion delakoa, espiralean gauzatua. “ETA” eta “ekintza armatua” sinonimoak dira oroz gainetik.
III./ ETA garaile atera zen frankismotik, baina are garaileago EAJ. Hori –izan– da ETAren paradoxa, EAJ “lehiakidea” izatea. Espainiako eta Frantziako estatuez beste, gainditu ezinezko “mugarria”. “ETAk zuhaitza astindu eta EAJk intxaurrak jasotzearen aukera” delakoak, inozoa izateaz gain, biolentziaren perbertsioaren tamaina islatzen du. Baina perbertsio hori ez da mugatu soilik “etxeko”en orubera. Estatu etsai(ar)en “bazka” ere bihurtzera iritsi zen ETA. Espainiar nazionalismoak ETAren beharra eta elikagaia izatea “ederto” agertu du ETAren bilakaera okerra eta ankerra, baita bere ideologiaren gabezia handiak ere. Gatazkek sorrarazten dituzten paradoxak! Paradoxak paradoxa, ETAk ukatu eta purgatu dituen etxetiarren –Elkarri edo Lokarri, edo deitu hirugarren espaziokoak– orubera itzuli behar izan du bere burua, seme-alaba hondatzailea etxera itzultzen den gisan.
IV./ ETA eta estatuen arteko borrokaren ondorioz, ETA estatua –bere estatu estatusa, eredu sistemiko baten barruan garatu izana ulertua– izatera pasa zen, baita bere sistema estrukturalaren presoa bilakatu ere. Frankismo garaiko erretagoardia edo babesgunea (Iparraldea, Santutegia zenbaiten hitzetan) “higatua” geratu ondoren, Frantziara eta mundura zabaldu ahala, bere buruaren preso izatera pasa zen. Klandestinitateak ez du ustezko mugimendu iraultzaileen edota askatzaileen garapen “emankorra” ahalbidetzen, aitzitik, funtsezko printzipioak “traizionatzera” behartzen du, baita helburua galbideratzera eraman ere.
V./ ETA izendatzea arazoa –izan– da. ETA munduko fenomeno armatu askatzaileen aroan jaio zen (Kuba, Aljeria…). Anartean baina, ETA “mundura” zabaltzeaz batera, fenomeno terrorista –Al Qaeda eta jihadismoa– globalizatu da. ETAk genesi politikoko fenomenoa da, ezbairik gabe, baina bere jarduera borroka armatua den edo fenomeno terroristaren epitetoa –terrorismoa nola biktima hitzak dira gatazka honen definizioan hitz gako eta trabagarriak– “merezi” duen adieraztea “arantzatsua, mingarria eta gaitza” da, eta areago bere tesi politiko nagusiei atxikiak direnentzat. Hots, Euskal Herriak nazio ezagutua izan beharrizanari eta erabakitzeko eskubide eztabaidaezinari.
Liburuak nigan sorrarazitatikoa bost puntuetan biltzeak ez ditu honen dimentsioa eta izaera esplikatzen. ETA –eta edozein– fenomenoaren izari politikoa eta bere historia zintzoki kontatzea gaitza baita. Alabaina, ETA de principio a fin saio-kronika zolia eta zorrotza da. ETA de principio a fin liburua Zutabea da gatazkaren errelatoa osatzeko bidean.
Azkenik, nire aburuz noski, Bietan jarrai delakoak ez du, askok dioten legez, Seguir en los dos adierazten, Bidetan jarraitzea baizik. Hau da, ETA espresio sozio-politiko armatua herri honek bere bidea urratzen segituko duen azken 50 urteko adierazle bat gehiago da. Beste bat herri honen historian.
Iazko hezurrak: pertsonon erroreak eta horroreak (Espiralean eraikitako arkitektura erraldoia)
2015-01-09 // (A)iruzkin literarioak // Iruzkinik ez
Iazko hezurrak
Egilea: Unai Elorriaga
Argitaletxea: Susa
Irene Arrias da nobelako protagonista, algortarra, nobelagilea ere hala izaki. Algorta Getxoko auzoa da. Ez da udalerria, baina Euskal Herriko herri gehienak baino populatuagoa da. Algortak 40.000 biztanle ditu. Bilbo aldeko –Bilbo Handia deritzote erdaldunek– auzo-herria da. ETA fenomeno sozio-politiko armatuak utzitako arrastoen lagin balekoa da Getxo-Algorta.
Irene Arrias emakumea da, baina Unai Elorriagaren alter ego dateke. Arrias abizena bitxia da, deigarria. Datu horrek berdin dio edo ez dio berdin. “Berdin dio edo ez dio berdin”, narratzailearen esamoldea da, mundua agertzeko bere moduetako bat, idazlearen literaturaren adierazpidea, estiloa, adibidea… Irakurle hori, nik ez dizut horren baloraziorik eginen, arrasto bat baino ez dizut eman nahi.
Liburuaren azalean agertzen den emakumea Irene Arrias dateke, haren bisaia zartatua ageri ote da. Biolentziaren isla izan daiteke. Iazko hezurrak (Susa) izenburua, berriz, Iazko asto hilak aurten lurruna esaeraren sintesia izan daiteke. Kontrazaleko hitzek liburua nobela dela diote. Hori horrela denik ukatu gabe, ezin dut aipatu barik laga, liburua ere badela saiakera, badela ipuina –badituela ipuinak, badituela nazioarteko ipuinak–, badela kontakizun historikoa, badela kronika , badela… Nik ez dizut haatik, irakurle, horren baloraziorik eginen, hori balizko nobela honen konstantea dela aurreratu nahi dizut, arrasto hori ematen dizut.
Algorta Getxoko auzoa da, baita Neguri ere, baita Araeta ere, besteak beste. Algorta Euskal Herriko biolentziaren fenomenoa ezagutzeko leku aproposa da. Bertan hil zuten espainiar poliziek Txikia, ETAko buruzagia. Bertan hil zituen ETAk Azaola eta Solaun. Etakide izanak. Getxo, Espainiako Estatuaren biolentziaren monopolioaren toki aparta ere bada, 1936ko gerra zibilaren ondorioek ernarazi zuten ETA fenomenoaren ingurumaria. Edonola izanda ere, berdin dio edo ez dio berdin. Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik eginen, hori liburu honen agerbidea dela aurreratu nahi dizut, arrasto bat baino ez dizut eman nahi.
Iazko hezurrak nobela delakoa lau ataletan eraikita dago. Horien artean, irakurle, zazpi ipuin aurkituko dituzu, tartekatuak. Ipuinok atzerriko egunkarietan aurkitu dituela dio egileak. Irene Arriasek Euskal Herrian nola, egileak orobat, atzerriko biolentzian ere erreparatu du. Interneten, egunkarietan liburuetan, baladetan eta sehaska kantetan arakatu du eta horren horrorea erkatu. Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik eginen, hori liburu honen agerbidea dela aurreratu nahi dizut, horren arrastoa baino ez dizut eman nahi.
Liburu hau sailkatzea, liburu hau definitzea, ez da erraza, baina, noski, egun, literatura nola, mundua definitzea eta sailkatzea ere ez da erraza. Neronek, nire adimenaren arabera, nola-halako nire adimenaren arabera, liburu hau letren arkitektura lan erraldoia dela esan dezaket. Biolentzia duela hizpide. Biolentziak jendartean eta pertsonongan duen eragin itzela agertzen duena. Biolentzia fenomeno krudela da, liburuan narratua jatorri politikoaren ondoriozko biolentzia da –biolentzia mota guztiak izaera politikoan sustraitzen dira betiere–. Biolentziak zinezko laborria, izua zinez sorrarazten dituenean espiral modura espresatu ohi da. ETA fenomenoa, horrorezko eta errorezko fenomenoa –jendartean izua sorrarazi duena– espiralezko biolentziaren moldean oinarritua eta garatua izan zen, bereziki, bere bigarren aroan. Elorriagak ezaugarri hori baliatu du, besteak beste, Iazko hezurrak egituratzeko. Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik eginen, liburu honen konstantea dela aurreratu nahi dizut, arrasto bat baino ez dizut eman nahi.
Biolentzia, bistan da, ez da Euskal Herriko ezaugarri esklusiboa, ez da euskaldunon geurezko ezaugarria, biolentzia munduko izaki guztion esentzia da. Biolentziaren fokuak nonahi daude. Liburu honetan Ruandako genozidioa (1994) ageri da nagusiki, baina beste batzuk ere aipatu ditu egileak: Alemania, Israel/Palestina, Italia edota Kolonbiako biolentziak, espiralezko estiloan eta zurrunbiloan tartekatu/narratu ditu egileak. Egileak horiek adieraztean asmatu duen, ez duen asmatu? Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik emanen, liburu honen ezaugarria dela aitzinatu nahi dizut, arrasto bat baino ez dizut ematen. Berdin dio edo ez dio berdin.
Nolanahi den ere, literatura egileak nola iruzkin egileak ere, nahi gabe edo nahita, bere inpresioa uzten du liburuaren arrastoan. Berbarako, Bodrogiren zuhaitzak ipuina lagin lez harturik, lau orrialdeko ipuinean, protagonistaren izena, Jens Bodrogi, 30 bider idatzi du egileak. Mobru, Tandra familiakoa dela, ez zaizu ere oharkabean pasako irakurle. Biak dira biktima, biak borreroak. Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik eginen, hori liburu honen agerbidea dela aurreratu nahi dizut, arrasto bat baino ez dizut eman nahi. Berdin dio, ez dio berdin,
Letretan adituek diotenez, dela saiakerak dela kronikak, horiek ez dute balio errealitatea edo egia agertzeko, ez dute objektibotasunik ez sinesgarritasunik eskaintzen. Genero horiek ez dira objektiboak inola ere. Letretan adituek diotenez, historiako espresio bortitzak –historia espresio sozial gehienak bortitzak dira– fikzioaren bidez kontatuak baino ezin dira sinesgarriak izan, ezin bestela objektiboak izan. Balizko nobela honen eraikuntza aparta da, arkitektura lan erraldoia, alta bada, arkitekturaren literaltasunak zirrararik eraginen ote dizun, irakurle!? Hori zuk zerorrek, literatura eta honen tasunak bizitzeko dituzuen irizpideen gustuen baloreen araberakoa –izanen ote– da. Nik ez dizut, irakurle, horren baloraziorik eginen, hori liburu honen agerbidea dela aurreratu nahi dizut, arrasto bat baino ez dizut laga nahi izan.
Now!: Happy new year
2015-01-07 // (C)politika, Euskara, Historia // 2 iruzkin
Hasieran: ulergarria
One: iraganean, autobideetako zubietan: Freedom freedom for the basque prisioners edo antzekoak irakurri izan ditut/ditugu.
Two: Iparragirre kalean (Urretxu) gindoazen, asteburuon, eta Peio Free eslogana irakurri (ge)nuen paskin batean.
– ¿Qué es Free?, galdetu zuen gure artean zihoan adineko pertsona batek.
Three: Euskal Selekzioak eta Kataluniakoak lagunarteko partida jokatu zuten abenduan. Euskal selekzioko jokalarien pankartaren lemak honela zioen: One country, one team.
(Ohar one: Katalan jokalarienak, aldiz, Una nació, una selecció)
(Ohar two: Why?)
Four: Orain (datorren larunbatean, zapatuan, ebiakoitzean…) Sare mugimenduaren euskal presoen aldeko lemaren hitz berba ele nagusia hauxe duzu: Now!
Nork esan zuen: zerk zeinek nork asimilatu gintuen euskaldunok?
Iraganean: omen ei ai atx!: Espainiarrek? Frantziarrek?
Gero, ulergaitza baina fashion!
And now?
Now!: Happy new year
To already: Euskal Herria / Basque Country
Si eta oui!
To eta no!
Hip hip hurray!
Gora gu eta inperio zaharra!
Gora gu eta ka(la)ka zaharra!
Hendaian nago zoraturikan, inperio berriari so: Now eta Cool!
Orain Now: normalizazioa
Obreros Chapuceros (en Hendaya)
2014-12-29 // (H)endaika // Iruzkinik ez
Hendaiako Lizardi karrikako basque-espagnolen bereizgarria
Hendaika honek (nire) herriko berri xume bat du hizpide. Xume izanagatik deigarria hala ere, deigarria eta niretzat mingarria.
Hendaiako etorbideak eta kaleak etengabe berritzen ari dira azkeneko hamarraldian. Ez da kontu berririk ere, herri guztietan halakoxeak daude eta.
Hendaia, askok uste duenaren aurka, txikia da lurzoruari dagokionez. Azken bi hamarkadatan etxeak eraiki ziren, asko eta azkar, honezkero ez dago ia oruberik, ez iraganeko txaletaren modukorik eraikitzeko behintzat. Hendaian ere etxe asko hutsik dago, txaletak bereziki. Txaletak baino gehiago iragan mendeko luxuzko etxeak, itsas bazterrean eraikiak nagusiki. Auzo modernoak –etxebizitzak edo apartamenduak– eraiki dira berriki.
Eraikin berriak direla eta, argi indarren zutabeak berritzekoak edota uren hoditeriak berritzeko direla, xantierrak edo obrak egin ondorengo estratak hondatu samar geratzen dira. Langileek, hasiera batean itxura antzean uzten dute lana, baina laster, pisu guztietako ibilgailuen ibiltzearen poderioz, autoak hondatzeko moduko zoruak bilakatzen dira –esajeratua esanda–.
Enperadorearen Etorbidea errepide horietako bat duzu, hiriko goi-aldirietako errepide nagusia. Errepide horretan gaindi Bidasoaz bestaldeko asko dabiltza, Gipuzkoan lan egiten dutenak bereziki. Gehienak Hendaia lotegi edo etzalekua dutenak. Etxera bidean datozenen buruan jarri ohi dut nirea sarritan, estrataren egoera madarikatzen dutela pentsu dut: “Junta-kulata”, “trokola”, “palierra” edota “haguna” hitzak pasatzen zaizkie buruetatik. Haguna: “llanta” alegia. Neronek nire auto-hagunen lantuak aditzen baititut sarri.
Enperadorearen Etorbideko lanek luze jo zuten eta Lizardi karrikako xantierrek ere luze jo dute. Behin-behineko semaforoak tarteko, Hendaiako goi aldirietatik Bidasoako zubietara bitarteko karrikek Afrikako hirietako karriken antza hartzen dute goizetan: Hots, Gipuzkoa ia Kamerun bezain urrun antzematen dute automobilistok.
Hots, trafikoaren moteltasunak bertatik iragan ohi diren automobilisten gogoa ernegatzen du. Hainbeste ernegatu ezen bidean bideko hainbat gunetan, beraien kexua agertu baitute. Ez nolanahi agertu ere, paskinen bitartez baizik.
Honela diote paskinek:
Paskinak hamaika dira, kilometro bateko LIZARDI karrikan.
PELIGRO CARRETERRA DESTRUIDA eta PELIGRO OBREROS CHAPUCEROS.
Idazki anonimo horien egileak suminduta daude, begi-bistakoa denez. Sumintzeko arrazoirik ba ote duten? Baliteke. Ni ere banaiteke suminduta egotea. Ni baina, bi bider suminduta naute, nago edo nauzue.
Eta pentsu dut eta galdetu:
– PELIGRO OBREROS CHAPUCEROS idatzi duzuen horiek: langileak al dira errepide hondatua egotearen hobendunak? Langileena ote erantzukizuna? Nor ote da erakin-lan horien egilea? Hots, nor da nagusia? Karrika publikoak diren aldetik, ez ote du Herriko Etxeak ardurarik? Norena ote Herriko Etxea, Udaletxea edo Mairie delakoa?
Eta pentsu dut eta galdetu:
– Eta langileak, litekeena, oso litekeena, Europako goi-ekialdeko langileak balira –errumaniarrak edo beste enda batekoak badira–, gaztelania (zeuon española, argiago esanda) ulertu behar al dute? Hara, obrero horiek iraindu dituzue, areago, zuek bezalako emigranteek iraindu ere.
Eta pentsu dut eta galdetu
– Paris aldetik heldu zen Enperadorea nola horrela heldu zarete vasco emigrante inperialista horiek “zuen gabacholandia”ra. Eta hara, duela mende zenbait euskaldunak inguratu eta azpiratu zituzten nola, frantximantak basque-espagnolez inguraturik bizitzen eta ohitzen hasi “behar” dute orain.
Eta pentsu dut eta baieztatu:
– Hegoaldean lurzoru etikoa lantzen hasi omen da elkarbizitza eraiki beharrean. Bada, hara, nire aburuz, ez dago etika eraikitzerik norberaren lurzorua arrotzek inbaditzen duten unetik. Ez dago bake izaterik, inperialisten hazia norberaren etxean horren sakon eta erroturik dagoenean.
Eta pentsu dut:
Eraikuntza Nazionalaren Bidean
PELIGRO CARRETERRA DESTRUIDA idatzi duzuen horiei azken eleak: Lizardi karrikan bizi zareten horiek, Lizardi izenaren esana ezagutu ote duzue? Ezagutzen al duzu izengoiti horren Lizardi poetaren izana?
Oi, lur, oi, lur. Oi, ene lur, baninduzu zerea, zu landu, ta, zure sariz asea!
Bizitza ez lekua baita
2014-12-16 // (A)iruzkin literarioak // Iruzkinik ez
Zuhaitzei hostokatutako poemak ere badaude itsasoari begira ondutako liburu honetan
Urari ostutako poemak
Egilea: Pako Aristi
Argitaletxea: Susa
Urari ostutako poemak eskaini dizkigu Pako Aristik. Alta, zuhaitzei hostokatutako poemak ere badaude itsasoari begira ondutako liburu honetan. Lehen poemak (Itsasoari begira) poetaren aieru, susmo eta bihozkaden zantzuetan jartzen gaitu. Maitasunez irritsu dator, iragarle: “Mundua eta bizitza elkartzen baitira begirada itsasoarekin batzen den angeluan, sahatsaren eta kresalaren arteko muxuaren aroan”.
Bidaiaren trenpua-n sartzen gaitu bigarren poeman, gure ekialderat so, mendebaldetik ekialdera bidaiatzea proposatzen digu, espiritualtasunari aieru eginez: “Bizitza omen da bidaia nagusia, eta ‘zu’ eta ‘ni’ haien gerizan”. “Zu” eta “ni” subjektu bakarraren baitan izan daitezke, baina izan gaitezke ere “gu”. Poeta eguneroko bizitzaz ari da, mendebaldeko subjektua da, subjektu politikoa. Erran nahi baitut, Aristi poetaren rolean aktore politikoa ere badago, horregatik, naski, batzuetan, bere “ni”a, “gu” zehaztugabea da.
Erlojuaren ametsa-n, hirugarrenean, “denbora asmatu zuenak ekintza militar bortitza gauzatu zuen”, diosku. Denbora dugu etsai, haren meneko izaki “gu”. Erlojua asmatu zuenaren aurka ari da poeta, “gu” ameslari bihurtu eta engainatu gintuenaren aurka. Neronek, “gu” horretan izaki, hauxe diot: denbora ez zuen inork asmatu, denbora hor zegoen ordurako. Erlojua asmatu zuen pertsona ohantzea asmatu zuen bera da: “Zu eta ni”. “Gu”. Ohantzea ametsen habia da, baita maitasun lekua usu ere.
Bizitza bere menera jartzen duena denbora da. Akort. Bizitza metafora da eta poesia bizitzaz harago garamatzan hitza. Idazteaz ere ari da poeta: ez da eskua idazten duena, begirada baizik. Ez da begia irakurtzen duena, bihotza baizik, ez da bihotza esnatzen dena, kontzientzia baizik. Bizitza –maitasuna, bakartasuna edota isiltasuna tarteko– eta heriotza dira munduan barreneko bidaia honen –poesian ohiko– beste gaiak. Maitasunaz mintzo zaigu poeta, maitasunaren porrotaz. Alta bada, bere esperientzia bi pertsonen arteko –“zu eta ni”aren artekoa– da. “Gure” esperientzia mugatua da beti, urria, eta biren artekoa mugatuagoa. Conscientia/ consciencia eta conciencia hitz bakarrean biltzen ditugu euskaldunok: kontzientzian. Nago kontzientzia mugatua ote dugun euskaldunok eta pertsonok orobat.
Pako Aristi poeta eta animalia politikoa batzuetan nahasten ote diren nago. Bere “zu eta ni” horren barnean “gu” sartzen gaituela, eta nolabait, irakaspen politikoa eta morala eskaintzen dizkigula zibilizazioaren konplexutasunean katramilatuoi. Bere etxea da bere monasterioa, poeta monjea ere bada. Munduan dabilen monjea da eta bidaian jasotako historiak istorio –poema– mundutarrak bilakatzen dizkigu. Jose Maria Mendizabal aizkolaria, Emile Alphonse Griffith, Sara, Tarik Chaoufi edota Rosa Ugartemendia Sarobe dira protagonistak. Denak dira galtzaileak. Heroirik ez. Mendebaldeko zibilizazio honen porrotaren lekukoak dira, gara. Mendebaldar zibilizatuok gara, heriotzaren esklaboak “gu”. Ekialdeko beste “haien” aldean, beldurrak bizi gaitu, ez dugu jakinduria bilatzen, sineskeriak baizik. Heriotza arazo bihurtu dugu, misterioa dela onartu beharrean. Poetak emozioa lehenesten du pentsamenduaren aldean, misterioaren aieru, ameslari gisara bizi eta idazten du. Zhuang Zhou-ren ametsa azken poema lekuko.
Aristi poetak, poeta orok legez, idaztea du bokazio, berean kausitzen du “salbazioa”. Idazlea baina “zu eta ni” subjektuak osatuta dago. “Ni” idazlea da, “zu” irakurlea. Azken aurreko Bidaiaren amaierat (sic) poeman –gure ekialderat so betiere– “Isiltasunera bidaiatzea da nire bokazioa”, diosku. Alabaina, “bere” salbazioa utopikoa da. Poesia hitza baita, poetarentzat bizitza, eta honen lekua xerkatzea utopikoa. (Poetarentzat) bizitza ez lekua baita. Bizitza nola, poesia ez lekua da, leku irreala, izaterik ez duen lekua, inon ez dagoen lekua. Haatik, poesia pertsona eta aktorea ere bada.
Kritikak kritika, “ni”re pentsamendua –nahasmendua– eta kontraesanak barne, poesiak zirrara eragiten badizu seinale ona. Aristiren poesiak, kontraesanak kontraesan (nire ulermenaren ebazpenaren arabera), baditu bertuteak. Bere poesiak berezko trenpua sorrarazten dizu, berezko giroa sortzen zure inguruan. “Hemen” eta “orainean” atxikitzen zaitu hainbat unetan, eta “iragana” eta “geroa”ren espetxeetatik askatzen.
Irakurle hori, “zu”, poetaren bidaian sartzerat gonbidatzen zaitut “ni”k. Laugarren poeman “zaude” oraindik ere, Abiatzeko orduan delakoan. Poetak dioenez, ez da bizitza egunero igarotzen dena, “gu” baizik.