Hasiera » Mikel Asurmendiren bloga - Katebegia

BURUtaPENAK: intsumisioa estatuari (VIII)

2020-04-09 // (C)politika, (E)gizartea // Iruzkinik ez

Martxoaren 16az geroztik, egunero legez, karrikara atera naiz, karriketan barrena noa. Ohiko jendea dabil, “fauna” arraroa ere badabil: kaskoak (pinganilloak) belarrietan, maskarilla bisaian –baita autoan doazen batzuek ere– eta eskularruak. Askok txakurra daramate ondoan loturik, askok aske: “Horiek ez ote lukete maskarilla eraman behar?”, pentsu dut.

Udaberria izaki, hau abelera, horiek piurak! Batzuek gainera betaurrekoak jarrita doaz. Horiek itxurak, Matrix Hendaian ote? Vendetta filmeko partaidea sentitu naiz une batez.

Berria egunkariaren bila noa. Ordu bateko joanaldia daukat, doi-doia. Legearen barruan nago. Alta, joan-jina zortzi kilometrokoa da. Macronek ezarritako legeari desafioa bota diot gaur ere. Estatuburuak etxearen ingurumarian ibiltzeko agindu du. Ezin da etxetik kilometro bat baino urrutiago joan, beraz, “ibilbide zirkularra” egin beharra daukagu ezinbestean. Presondegietan bezala, alors. Nik “ibilbide lineala” egiten dut, nolabait erranik.

Dena dela ere, zer gerta ere –polizia bi aldiz pasa da ondotik– Emmanuel handiak agindu legez, internetetik deskargatutako agiria sakelean daramat. Bost beharra edota aukera daude karrikara atera ahal izateko. Bat markatu dut. Baina anbiguoa da, lege guztiak legez. Egunero agiri berria inprimatu eta bete beharko nuke. Baina, aitzi egiten diot. Ez dut papera berritu. Datu guztiak idatzi ditut, baina data ez dut orainokoan behin ere idatzi.

Lagunek abisatu didate, “poliziak harrapatzen bazaitu isuna jarriko dizu, Hendaian amanda Mikel”.

Eta nik, ene txiste txarretako bat egin dut (Lander Arbelaitz lankidea gogoan):

– “Bada orduan nik ere, Amanda jarriko diet. PLAY!

Victor Jara in memorian

BURUtaPENAK: utopien eta distopien arteko Ekuadorrean bizi gara, Interneten (VII)

2020-04-08 // (C)politika, (D)kulturgintza, (E)gizartea // Iruzkinik ez

Eguneroko langaia dugu lengoaia: “Lengoaia gure hitz goaia”. Hitz jokoa da. Ur goaia zena hitz oldea bihurtu dugu. Lengoaia horregatik langaia. Imajinazioa behartu gabe, honatx esaldia: “Koronabirusa oldeak hitz oldeak ekarri ditu”. Itoitz-eraino! Itotzeraino!

Jokoak joko, hizkuntza behartzen dugu sarri. Konparazione. Hona indar-net-en aurkitua:

– “Ekuadorra pasa du Iñigo Astizen Kixoteren lurraldera egindako bidaia kronikak”,

Lekutan dago Kixoteren lurraldea. Aro Erdiko Mantxa eta egungoa alderatzerik ba ote? Kixoteren eta Santxo Panzaren imajinazioak, nork berea, eta gureak ez dute antzik hain ziur. Prefosta, euren bizipenak fikziozkoak ziren gureak egiazkoak. Bai ote?

Koronabirusa oldeak Ekuadorra pasa al du? Ezkorrenak ere onartuko luke hala izatea.

“Ekuadorrak pasa al du koronabirusa? Bai. Pasa eta gogor jasan ere:

(Indar-net berriz ere)

– “Ekuadorko Guyaquil hirian gorputegiak eta ospitaleak kolapsatuta, kalean agertu dira gorpuak”, idatzi du Lander Arbelaitzek ARGIAn.

Ekuadorren dago Kito
jendea jendeak itto
Ekuadorren dago Kito
jendea jendeak itto…

(Abesten zuen Gozategik)

Hasmentan, berrogeialdia zenbaki hanpatua iruditu zitzaigun. Koronabirusak aise beteko du gure konfinamendua.

Mundua ez-lekua da gaur egun, Kixotek eta Santxo Panzak bizi zuten utopiak eta gureak ez dute elkarren antzik. Kixoteren “errealitaterik eza” zen, gurea “errealitate geza” da.

Utopien eta distopien arteko Ekuadorrean bizi gara. Utopien garaia joan da eta distopien garaia heldu.

Koronabirusa garaiak 1984, Fahrenheit 451, Bai mundu berria edota Laranja mekanikoa eleberri distopikoak gainditu ditu.

– “Errealitateak fikzioa gainditu du” erranairua zaharkitua da honezkero! Txit erraza da, txoil merkea!

– Akaso hau da ocasoa! Hitz joko erraza berriz ere. Hitz bortxatua. Gainbehera hitza baino indartsuagoa izaki akaso. Agian! Beharbada!

Ez ginen ohartu, agian, askatasuna eta utopia hitz kidekoak direla.

Ez ginen ohartu, beharbada, norberaren askatasuna amaitzen dela hurkoaren eskubidea hasten denenean.

Hitz batez: ongizatea zer ote?

“Utopiarik ezean, ibiltzeko distopiak ere balio behar du”, zioen Hasier Arraitzek Berria-n atzo.

Ez dakit zer pentsa! In-pentsa-n (*) ari naiz. Hitz bortxatua hori ere.

(Indar–net ostera ere)

(*) Inpentsamentismo: egungo gizartean nagusi den inpentsatzeko joera, hots, pentsamendua delegatzekoa.

BURUtaPENAK: Koronabirusa iritsi aitzin giza-gaixoak ginen (VI)

2020-04-07 // (C)politika, (E)gizartea // Iruzkinik ez

Estatua da gaur egun gizabanakoek eraiki dugun egitura politiko gorena –laino guztien gainetik eta laino guztien azpitik; eliza guztien gainetik eta azpitik–, hala ere, badoa eraldatzen, eiki!

Engoitik (XX. mendeaz geroztik) badira ere egitura supranazionalak: Europar Batasuna, Troika edota Nazioarteko Diru Funtsa, besteak beste. Munduko Osasun Erakundearen funtzioa berebizikoa da uneon. Zer esanik ez, enpresa (lobby) farmazeutikoen boterea.

Besteak beste, horiek ari dira KOVID-19aren peskizetan, txertoa aurkituko duten esperantzan, Koronabirusak emanen duen etekin ekonomikoen arrastotan.
XXI. mendetik aitzina, armen negozioa ez da rankineko lehen afera, farmakoak kontrolatzen dituenak kontrolatuko du mundua.

Horiek guztiek eta beste batzuek ere agintzen dute estatuen gainetik, noski. Baina, uneon, “indar harremana” gizabanakoen eta estatuen artean dago. Eta bistan da, emakumeak eta gizonak ezin garaile jalgi “gerra” mota horretan. Izanik ere, estaturik gabe ezin burua gobernatu bizi du egungo gizabanakoak. Koronabirusa garaian bizitzen ari garen esperientzia ageriko da lehia desorekatu horretan.

Handi-handika, honelako subjektuak “begitandu” ditut orain arteko berrogeialdian:

– 1. Estatuaren arauei nolabaiteko intsumisioa egiten diotenak, nola edo hala “karrikara ateratzen” direnak. Ez ditzagun horiek nahastu, burutik egindako pertsonekin. Hots, bere buruaren oreka galdu dutenekin – gehienak, poliziek kaleetan borraz jipoitzen dituzten horietaz ari naiz–.

– 2. Etxean geratzen direnak. Estatuak ezarri dituen arauak bete ez ezik, Aita Sainduak –Elizako genero nagusia bistakoa da, ezta?– baino zorrotzago betetzen dituztenak. Akritikoak. Adibidez, euren iritzietan, “karrikara ateratzen direnak hurkoarekiko arriskutsuenak dira: probokatzaileak, transgresoreak, furtiboak, terroristak… Komunitatearekiko desleialak, hots”.

– 3. Multzo handiena hauxe da berriz: koarentena “baliatzen” duena bere helburu politiko, sozial (artistiko…) eta ekonomikoen defentsan. Estatuaren barruko masa aktiboa, aldez edo moldez.

Ondorioa: ez dut ezer berririk ekarri. Historiako pentsalariek errana dute dena jada, edo ia-ia dena. Ez nik ordea, antza. Eta hemen nago, BURUtaPENAK ematen.

Alabaina, eta finitzeko:

– Esklabotasuna badago oraindik ere, espiritu esklaboa gure baitan bizi delako da.

– Esklaboa: besteek bere burua aska dezaten espero duena.

– Estatua non beldurra han.

– Zein ote bada, pertsonon ezaugarria gorena?: beldurra.

– Botere (estatu) zaleen nahikeria: “Suzko armak aski ez badira, birusen bitartez kontrolatuko dugu gizateria”.

– Estatuko gizabanakoa nola gizabanakoaren egoera (estatua) hala.

– Koronabirusa heldu aurretik gizagaixoak ginen.

3. astea. Konfinamendua Hendaian: Luis Eduardo Aute In memorian

2020-04-06 // (E)gizartea, (H)endaika // Iruzkinik ez

Al alba / Egunsentian (1975)

Esango banizu, maitea,

goizaldearen beldur naizela,

ez dakit zein izar diren horiek

mehatxu gisa min egiten dutenak,

ez dakit zer odola isurtzen duen ilargiak

bere segaren ahotik.

Uste dut gauaren ondoren …

etorriko dela gaurik luzeena,

ez nazazu abandonatu.

Maitea, egunsentian.

izan ez genituen seme-alabak

estoldetan ezkutatzen dira,

azken loreak jaten dituzte,

Asmatu dutela dirudi

hurbiltzen den egunean

gose atzeratuarekin dator.

Ikusten dut …

José Mercék kantatua

Al alba

Rosa Leónek kantatua

Si te dijera, amor mío,
Que temo a a la madrugada,
No sé qué estrellas son estas
Que hieren como amenazas,
Ni sé qué sangra la luna
Al filo de su guadaña.
Presiento que tras la noche
Vendrá la noche más larga,
Quiero que no me abandones
Amor mío, al alba.
Los hijos que no tuvimos
Se esconden en las cloacas,
Comen las últimas flores,
Parece que adivinaran
Que el día que se avecina
Viene con hambre atrasada.
Presiento que tras…

(Luis Eduardo Aute)

BURUtaPENAK: Errepublika, erregeak eta bufoiak (V)

2020-04-04 // (C)politika, (E)gizartea // Iruzkinik ez

Hegoaldeko abenduaren inozentadak apirileko 1ean izaten dira Ipar Euskal Herrian. Horrek euskal nazioaren in-existentzia aditzera ematen digu hein batean, nolabait erranik. Baina ez da hori gaia aldion. Bego!

MEDIBASK-ek Amikuzeko Barthélémy Aguerre hautetsiari itsatsiriko arraina hartu dut hizpide. Arrain polit irrigarria. Alta bada, bizi dugun garai latzaren adierazlea izan da.

Auzokide bati gogorarazi nion bezperan:

– Bihar poisson d’avril!

Ez zen egunaz oharturik. Bizi dugun konfinamendu egoerak ez du laguntzen burua horretan izaten ere, aidanez. Auzoa hendaiarra da sortzez eta izatez.

– Buff…

– “Kasu! Ziria sartu nahi duenak ongi egin beharko!”, erran nion.

Apirilaren 1ean, hedabideetan azaldu ohi diren berri zirikatzaile eta ziztagarriez ari nintzaion. Ohartu zen.

– Bai, egia…

Apirilaren 1ean, Barthélémy Aguerreren kontura irri karkailak entzungo ziren hainbat etxetan hain ziur. Egiari zor, behenafar hautetsi harroaren bizkarrean eman ziztada polita izan zen. Zirkunstantziek atorra-has harrapatu zuten Barthélémy Agurre jauna.

Alabaina, apirilaren 2an, biharamunean, NDLRen edo Erredakzioaren oharra heldu zen:

L’Aguerre au poisson: “Toutes nos excuses à ceux qui ont réellement crû à cette information, ainsi qu’aux personnes citées dans l’article”.

Hots, “barkatu informazio horretan benetan sinetsi dutenei, baita artikuluan aipatzen direnei ere”.

“Erran gabe doa”, erran ohi dugu, eta erran gabe joan behar luke, haatik, agerikoa erran behar:

– Monarkian bufoiak haizu ziren, Errepublikan horiek ere ez!

Obra gaitza Winston! Metaforek eta irudiek itsutuko zaituzte, zatozte antzokira!

2020-04-03 // (A)iruzkin literarioak, (B)literatura // Iruzkinik ez

Etxeberriaren laugarren poesia liburua da Winston.

(Zarautz, 1974).

Winston

Martin Etxeberria

Elkar, 2018

Ez da lehen aldia, Zakurraren poema eta beste hezurrak poesia liburu kari hizpide izan nuen Martin Etxeberriaren poesia, 2011n: “Hiru Etxeberria dira Zarautzen, idazleak alegia. Aitziber da lehena, bikiak beste biak: Martin eta Xabier. Poeta nor den?”, idatzi nuen.

Winston honetaz gero, agian berant, beste Etxeberria bat kausitu dut, euren aita. Bego hor! Winston liburua hizpide orain…

Chesterfield izan liteke, baina ez, Winston da. Poesia izanagatik, antzerki obra balitz bezala bizi izan dut liburua. Gainera, prezio berean hiru emanaldietan egon naiz. Lehenbizikoz, atrezzoan erreparatu dut. Ondoren poemak laztandu ditut. Eta hirugarrenez, poemekin oheratu naiz. Ez denekin modu berean, ez berdin, noski.

Obrari izena ematen dion Winston poema-atala tragikomediakoa begitandu zitzaidan hasmentan. Fikziozkoa izateko ikuskizunari benetako usaina zeriola jabetu nintzen hondarrekoz. Winston antzerki-lanaren hurrengo atalen aurrekaria: ironia… Solas garratzak, solas urosak, aldian errazak aldian errebesak.

Winston-ez gainera, bi bidelagun agertu dira hastapenean: Wittgenstein (“Nire hizkuntzaren mugak nire munduaren mugak dira”). Ezra Pound (“Tenplua sakratua da, ez dagoelako salgai”).

Demagun Winston obra mugatua dela, ez dela obra komertziala: “Gerrak behar gaitu. Gizonak gerra berri batez erditu dira”. Obraren sintaxia, gure bizitzarena legez, Greziatik heldu zaigu. Bizitzari sintaxia ukatzea proposatzen digu poetak: “Profeta zaharrek ez zituzten horrenbeste esaldi isuri”.

Poesia arritmia moduko bat da, eta antzerki hau arritmikoa, bizitza bera legez. Iraganera egin du Winston-ek, nerabezaroan “heriotza” presenteagoa z(u)enean. Bazen bizitzaren ezkontza, bazen isiltasuna ez hiltzeko modu bat…

Grezian barrena Minotauroa lagun, izaki izugarria. Mitoren aparrean dabil Martin Winston, nerabe haren mendekua “bizitzea izan zen”, hamalau urtetan Rimbaudekin koarentenan (egungo berrogeialdi gaitzaren aurrekaria) pasatu zuenekoa gogoan. Hari esker bizitzari atxikia jarraitzen du. W. H. Audeni ere lotu zaio bidean, edo Auden berari lotu ote?

Surrealistak bidaide ditu, gogaide, Buñuelen ukitua du obrak, Picasso jostalari tarteko betiere. Bizitza baina garratza da, baita pornografikoa ere txitean-pitean. Winston Etxeberria izan liteke Winston Churchill, baina politikaz eztabaidatzea absurdu bihurtu da, naski. Godoten esperoan absurdua bizi du Winston-ek.

Hasieran, isiltasuna zen. Hitzak egiten gaitu aitzakia. Estakuru gara bizitzan. Alta bada, poetaren teorema asmatu du Winston-ek “Emaizkidazue hiru puntu, eta mundua isilaraziko dut”. Iluntasunean ezin begirada isildu ere badabil Martin Winston Etxeberria.

Inspirazioa palindromo bat da. Antzoki dekadente batean gaude, zinema izoztu bat… Edo elizan gaude agian. Grezia beti presente. Isiltasun aldarri. Hölderlin, Elliot, Rilke agertu dira. Horiek pertsonajeak! Alegia deus ez!

Poesia neoizko argien lilura eztia izan daiteke Wintson-en begietan, botikak inoiz baino gehiago saldu ditu nikotina partxeak eta kondoiak. Neoizko argia erotu egin da bat-batean: Kli-kla, kli-ka, klika, kli-ka, kli-kla… Klimaxa!

Hiltzera doaz denak. Stalinek ere badu bere atala: “Gulag hormatuan kondenatuta jarraitzen dugu, deserri koherentean. Armiarman atxilotuak gara jada, geure euli propioen zeldakide”.

Hiltzeak mailua du amets. Bob Marleyren musikak bete du eszenatokia. Oteiza ere agertu da, arrazoiz. Nolaz bestela? Teloia erortzean esperantza gailendu da: naufragoek bakarrik aukeratzen dute kaia. Bere ontziak (Winston zigarretak) erretzen dituenak soilik bereganatzen baitu itsasoa.

Horixe bada, Winston!

Obra gaitza Winston! Metaforek eta irudiek itsutuko zaituzte, zatozte antzokira!

BURUtaPENAK: Erredundantziak informazioa erretzen du (IV)

2020-04-02 // Hedabideak // Iruzkinik ez

“Egungo informazioaren zabalpen eta hedatze moduak komunikazioa zapuzten du”, idatzi nuen –BURUtaPENAK– sortako lehenbiziko gogoetan. Hurbileko lagun batek “bai eta kontrara ere: egungo komunikazio-moduek informazioa zapuzten ditek”, aditzera eman zidan.

Laguna esaldi horretan trabatu ei zen eta hauxe gehitu ere: “Ni neu intelektualki gaindituta sentitzen nauk. Ez jakitearren, ez zakiat ezta zer iruditzen zaidan zuzena”.

Lagunaren burutapenak egungo informazio moduei buruz ditudan dudak eta ziurtasunak balantzan jarri zituen berriz ere, etengabe jarri beharrekoak baitira. Hots, zerbait esaten dugunean, erabateko baiezpena denean, badago bere horretan arrakalaren bat. Ezer ez baita absolutua. Pertsonok kontraesankorrak gara eta.

Idazketa asmatu genuenean, ahozko komunikazioa eta informazioa bermatzeko jardunbidean jarri ginen. Hedabideen bidezko –erredundantziak informazioa erretzen du– idazketa errealitatea adierazteko berebiziko tresna bilakatu zen, eta mende honetara ailegatu ondoren, sare sozialen bidezko jarduerak –demokratikoa deitu izan arren– are adigaitzagoa bihurtu du informazioa.

Koronabirusa zabaldu zenean, konfinamenduan jada, ARGIAko kolaboratzaileekin harremanetan, bi esaldi erabili ditut komunzki haien diosalentzako arrapostuetan:

– Bizitzen ikasten.

– Espazioaren eta denboraren nozioak are gehiago aldatu zaizkigu, beraz, etorkizunean beste “errealitateak” kudeatzen –errealitate berriak?– ikasi beharko dugu.

BURUtaPENAK: Zentzu komuna (III)

2020-04-01 // (E)gizartea, Hezkuntza // Iruzkinik ez

“Sen ona” delakoa ez da euskaldunon esklusibitatea, ez horixe. “Ongia” eta “gaizkia” kristau kulturaren jiteak dira, beraz, gure auzokiderena halakoxea izan ere, oro har. Auzo kidetasuna hizpide: nor hasten da auzo bat non amaitu gaur egun? Non kidetasuna?

Pasadizo honek deskriba dezake “zentzu komuna”, baita ilustratu ere:

Alsaziako lagun batek, frantziar adiskide baten bisita izan zuen etxean, Colmar hirian. Biharamunean, lana zela medio, Alemaniako Baden-Württemberg eskualdeko herrixka batera joan behar zuela erran zion lagunari. Nahi izanez gero, berarekin egun pasa joan zitekeela adierazi zion: “Etorri, lasai, moldatuko gara…”.

Eguerdi aldean iritsi ziren lagunak, bazkari legea egin, eta batek bere egitekoak egiten zituen bitartean, bestea ilundu artean herrixka koxkorra –ehun lagun batzuek populatua– eta haren ingurumaria ezagutzera abiatu zen.

Arrastirian herriko elkartean bildu ziren, tokiko lagunek afaltzera gonbidatuta. Bi lagunak arratsaldeko nondik norakoez elkarri galdezka sartu ziren elkartean, baita lagunekin artean agurrak trukatu ere. Arratsa aitzina joan ahala, bi lagunek bertakoen jarrera uzkur eta hotza sentitu zuten. Giroa garrazten zuen zerbait zegoen. Hartara, alsaziarrak hurbileko lagun bati zer gertatzen zen galdetu zion.

– Bada, zure lagunak herrian paseoan zebilela, zebra-bidea pasa duela oinezkoentzako semaforoa gorriz zegoenean. Agure batek ikusi du eta, gaitzitua, abisua helarazi digu elkartera.

Herrixka hartako biztanleen zentzua zorrotza ote da? Zentzu hertsia? Sen ona edo sen gaiztoaz harago edota honago, horra zentzu komuna.

BURUtaPENAK: Sen ona, zentzu komuna ote? (II)

2020-03-31 // (C)politika, (E)gizartea // Iruzkinik ez

“Sen ona”. Halaxe esan behar omen dugu euskaldunok “zentzu komuna”-z ari garenean. Hala dio akademiak bederen! Espainiarren sentido común, frantziarren sens commun delakoaz ari naiz. Zentzu komuna “gure sen ona” omen da, antza. On ona, halaxe adierazi behar!

Barka ezazue nire ausardia eta harroa: XXI. mendean, euskaldunok oraindik ere “ona” delakoarekin segitzen dugu. Hori malurra! Bego. Gehiago arduratzen nau “zentzu komuna” uste izateak. Gizatzarrok halaxe dugula usteak!

Frantziako LCI katea entzuten nuela, prestigiozko solaskide adituak tarteko, David Pujadas kazetariak hauxe galdetu zien: “Oroz gainetik, zer eduki behar dugu egoera honetan?”. Solaskide baten arrapostua: “Sens commun”. Gainerakoek buruz eman zuten euren ametoa. Koronabirusaz ari ziren, bistan da. Frantziako Gobernuak hartutako neurriak aplikatzean, herritarrok sens commun behar dugu alegia.

Ez naiz mahai-inguru horretako mailako herritarra, are gutxiago tamainako pentsalaria. Alta, irri egiten dut horren jende prestigiotsuen burutapenak entzutean. Izan ere, euren burua Bastillako plazan ikusi ditut, duela bi mendeko egoeran baleude bezala jarduten dira, hots, herriko plazan mintzo.

Imajinatzen duzue egun Parisko jendea Errepublika plazan eztabaidan, “zentzu komuna” dutelakoan. Hara, zentzu komuna aspaldion galdu zelakoan nago. Plaza galdu dugun bezala, halaxe galdu ere inoizko “gure zentzu komuna”.

Sen ona, zentzu komuna ote?