Memoria historikoaren errelatuaz, hausnarrean

2013-12-30  //  (C)politika, Historia  //  Iruzkinik ez

Piccasoren Gernika. Memoria historia lantzeko obra.

Gerra edo gatazka armatuetan gertatutakoak hala nola horien ostean idatzitako (h)istori(o)ak kitzikagarriak bezain lazgarriak izaten dira. Gertakariek sorrarazitako hainbat sindromek gatazkan jardundakoen eta hildakoen ondorengoen gogoa/memoria zulatzen dute. Memoriak pertsonaren gogoa mailukatzen du etengabe. Gertatua ezagutzea, egia ezagutzea, obsesioa bilakatu izaten da.

1936ko Espainiako gerran gertatutakoak eta ondorengo erregimen faxistaren aurkako altxatu zen fenomeno sozial iraultzailearen arteko talkak gertari latzak eta errelatu asko ahalbidetzen dituzte. Politikariek –herriak hautatuko ordezkariek–, historialariek edota saiogileek errelatua gauzatzeko ardura hartu behar dute.

Literatura ere errelatu gauzatzeko modua da, fikziozko kontakizuna medio. Garbiñe Ubedaren Hobe isilik nobelaz iruzkina egin dut eta, hala ere, hausnarrean ibilki naiz:

Egia ezagutzea obsesioa bilakatzen denean, obsesioa –mina eta samina– eztitzeko modua da idaztea. Haatik, memoria kontu kolektiboa da, senide-artean nahiz jendartean nozitzen eta partekatzen den ondorioa. Horregatik errelatuaren jarduera zeregin kolektiboa ere bada.

Gerra ostean bakea heldu ohi da, bakea baina hilotzen gainean ezarri ohi da. Hobe isilik nobelako protagonistak amonari jasotako hitzak dituzu horiek.

Gerra osteko bake garaia ez da nahikoa izaten gerra edo gatazka pairatu dutenak edota euren ondorengoak bakean bizitzeko. Hilotzek ez digute sosegurik eskaintzen eta are gutxiago eskaini ere desagertuek. Justizia egiteak baretu dezake euren sosegu eza.

Justizia aroan gaude berriz ere, bizikidetzarako printzipioak ezartzeko garaia. Zuzenbidea, etika eta morala biziberritu behar dira. Zuzenbidea eta justizia ez da gauza bera alabaina, legaltasuna eta zilegitasuna bera ez diren ber. Jendakion aiurriak ez du ematen jendarte justua eraikitzen laguntzen.

Senide desagertu baten peskizan, haren nortasunean arakatzen dugunean, gure izatearen aiurria eta jitea ezagutzen hasten gara. Gure familia izan zena eta denaren ezaugarriak.

Idazteak obsesioak eztitzen laguntzen du, baina halaber, memoria kolektiboari buruz arakatzeak –egia bilatzeak, jakin mina asetzeak– ezintasuna, urduritasuna, kezkak, beldurrak eta maniak biziagotzen ditu. Hildakoen eta desagertutakoen nondik norakoen peskizan, ez genekien eta –hurbilekoek ez dakizkiten– gertaeren sekretuak deskubritzen ditugu eta horiek argitu ahala eraldatzen joaten gara.

Gertaeretara hurbiltzen garenean jabetzen gara errealitatea edota egia ez dela hain justu imajinatzen genuena. Ezagutzen ez genuen zerbaitetaz jabetu gara, alabaina, gure ingurukoek –berauek ere bilaketa horretan jardun ezean– sekula ezagutuko ez duten errealitatearen jabe bihurtu gara.

Errealitatea ez da honezkero guk uste edo irudikatzen genuen “egia”. Errealitatea ez da soilik “gure” egiaz osatzen engoitik. Egia ezagutzeak guk eraikitako oroimenean beste espazioak zabaldu ditu.

Oroimenean genituen zuloak estaltzeko baliagarriak izan daitezke errelatuak. Familiaren historiaren nondik norakoak ezagutzeak ahalmen moduko bat ematen digute. Hala ere, ezagutzaren jabe –nolabaiteko botere edo ahalmen izatea– bihurtzeak eraldatzen gaitu, ezagutzen ez genituen testuinguruek eta zirkunstantziek zeharo aldatzen dituzte gure ustea eta sinesmena.

Hobe isilik nobelako Bakartxo protagonistak errealitatean arakatu ostean aurkitu duen egiak eta bere familiakoek bere oroimenean eraiki duten egiak ez dute bat egiten.

Errelatuaren edo egiaren bila denok abiatu ezean nekez hurbilduko gara elkarren ondora. Izan ere, bat egitea ezinezkoa da, justizia egitea ezinezkoa den ber. Bizidunontzat bakea izaterik ez dagoen ber.

Airean kulunkatzeko gomita

2013-12-11  //  Musika  //  Iruzkinik ez

H-Eden taldeko musikariak, ez daude denak baina horiek denak badira

Hil honen 6an aurkeztu zuen Maddi Zubeldia kantari ziburutarrak Hamaika aztarna diskoa, Ziburuko Baltsan elkartean. Herrikideez eta lagunez inguratua, estrainako diskoaren lehenbiziko emanaldia eskaini ere.

Ez zen horregatik bakarrik agertu jendearen aitzinean, H-Eden taldearen abaroan jardun zuen, lasai, natural eta ahalkerik gabe.

2010 urtean plazaratu zen. Orduan, orain bezalaxe, H-Eden taldea osatzen duten lagun musikariek babestu zuten. Molde xumean, kantari kontsakratuen bertsioak ziren kanta haiek. Xumean emanak, goxoak eta laketgarriak.

Maddi Zubeldia ez da herenegun jaioa, ez atzo kantuan hasia ere, baina bai kantari plazaratu berria. Bere ausardia azpimarratu genuen orduan: “Irakaskuntzara emana, haurrak eta gazteak heziz –eta i(ra)kasten– zaildua, bere barne arrangurak eta nahiak musikaz espresatzera ausartu da, alajaina”.

   Hamaika aztarna diskoko hamar kanta bereak dira, hitzak eta doinuak izan ere. Kantu guztiak eman zituen Baltsan-en, diskoaren errenkada berean eman, baita airean kulunkan jarri ere. Lehena, Eme-emeki, instrumentu bakarraren apainduraz, sotil. Maitasun aitormen eztia. Aitortu gabe ere, maitasunak iraun lezake.

Urrixka, Maitasun ttantta,  Igurikatzen, Seaska hutsa da… Hurrengo lau kantetan musikarien hurbiltasunak berotu zuten kantaria astiro. Maddiren ahotsa lagunen musika notetan kulunkatu zen eztiro. Maitasuna irrika da hitzen adierazle, irritsak  eta irriak dira gailentzen orobat.

Oro ez da baina zoria, bizitzan nola. Mujer de vientre seco kantak frankismora eraman gintuen. Maddi Zubeldiaren jatorriaren adierazle ote!? Jazarria eta jazarlea ezarri zituen elkarren pare. Kanta iraganean isuri gabe geratu ziren malkoen isurbide izan liteke.

Irlandara bidaiatu ginen Red is The Rose kantaren zabuan. Arrosak gorriak dira kasuon, maitasuna betierekoa agian. Ereserkia. Irlandar klasikoa. Euskaldunon aniztasun adierazpidea, akaso. Irlandarrek gaelikoa ia galdu dute, guk euskara atxikitzen dugu aldez edo moldez, baita zorionez. Euren hizkuntza ezean, euren kanten airea dastatu genuen bederen. Zerbait galdu izanaren nostalgia sentitu nuen Éireko aireak gure inguruan aditzean, airean kulunkatzean.

Pinpirin bat heldu zen segidan. Ene gustuko, bat hautatu beharrean, kantu doituena eta lortuena. Hitzen mezua eta airen tonua baltzuan kulunkatzen baitira. Izenburuaren omenez edo pinpilinpauxari men eginez, alajaina.

Dantzari eta Akerrak kanten bidez plazara atera gintuzten H-Eden taldekoek, gure Edena edo Paradisua karrikan dagoela gogoratu aldera. Kantan eta dantzan aritzen den herria ez da hilko. Plazan ariz, araiz!

Diskoaren azken aztarna La rengaine des amoreux da. Parisko espaloietan barna ibilarazi gintuen kantariak, bereak diren ere doinuz nola eletan. Edota… Parisko espaloietako amodio eta nostalgia kontuak kantura ekarri zizkigun ziburutarrak.
Non kokatzen garen! Euskaldunok bai unibertsalak!

Nahi duenak badu nor eta non entzun, nahi duenak badu zer ikusi eta zer ikasi.

Bere lagun musikariek maitasunez eta talentuz babesten dute Zubeldia. Ene entzuterako alabaina, musikariek Maddiren ahotsa apalarazi zuten zenbait pasartetan. Edonola ere, Arkaitz Miner musikaria alboan izatea, besteak beste, adiskideen arteko lanaren saria eta ispilua da.

Bitarteko gutxirekin lan duina egin daitekeenaren miraila da Hamaika aztarna diskoa. Grabaketa Xano Halsouet-en Xanoker estudio xumean egina dago. Lapurdiko  Urruña herriko Denen Edena izenekoan. Hortik, nonbait, H-Eden taldearen izena.

Izenak izana adierazten omen du, izanak izena ere hor nonbait. H-Eden taldekoak ez daude ordea, (h)atseden hartzekotan. Zuen txoko edo plazara joateko duzue zuen goait! Zuen zain, alajaina!

P. S. : Hamaila aztarna diskoaren musikariak

Normal
0

21

false
false
false

ES
X-NONE
X-NONE

MicrosoftInternetExplorer4

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Tabla normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin:0cm;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:”Calibri”,”sans-serif”;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:”Times New Roman”;
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:”Times New Roman”;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}

Xano Urtxegi: eskusoinua

Txomin Arizaga: gitarra eta ahotsa

Unai Zubeldia: flauta eta buzukia

Céline Dicharry: harpa

Antton Arrizabalaga: pianoa

Christophe Sangla: biolina

Arkaitz Miner: biolina

Iñaki Officialdeguy: perkusioak

Urko Arozena: Atabala eta ixupak

Nahia Zubeldia: ahotsa

Xano Halsouet: baxua eta sintea

Maddi Zubeldia: ahotsa eta gitarra

Mespretxurik ez geureari!

2013-12-01  //  (C)politika, (D)kulturgintza  //  Iruzkinik ez

Mespretxurik ez!, leloa eta manifestazioaren burua, Mauleko plazan

Mespretxurik ez!, izan zen atzo Mauleko karriketan zabaldu zen lelo nagusia. Lurralde kolektibitate bat orain!, lemapean zabaldu ere.

Batera plataformak deitu zuen, eta 3.500 lagun batera manifestatu ginen/ziren.

Bildu ginen “guztiok gara” geurezko lurralde elkargo baten aldekoak.

Alta, “ginen guztiok” ez gara eta ginenok “ez garela guztiok”.

Konparazionera, ziren eta ez ziren politikarien kariz eta karaz, bitxia da gero “gara edo ez gara” delakoa: PSko Sylviane Alaux diputatu eta Frederique Espagnac senatariak bazeuden, baina ez zeuden Modemeko Jean-Jacques Lasserre  eta UMPko Max Brisson hautetsiak.

Hots, zio bat da klase politikoaren engaiamendua eta bestelakoa herritarrena. Kontu bat da politikaren gibel-asmoa eta bestelakoa herritarren asmoa eta nahikaria.

Politikariek atzoko manifestazioan egin zituzten deklarazioetan  “zaharrak” dira “berri”, engoitik eta jada. Goi-instantzietako politikarien zioak, deklarazioak bilakatu dira aspaldian!

Alta bada, Maule, atzo, Maule-Lextarre bihurtu zen manifestazioa fini eta berehala. Ipar Euskal Herriko lurraldearen aldarrikapenak eta euskal kulturgintzaren espresio eta aldaba gorenak bat egin zuten Zuberoako hiriburuan. Barakaldoko BECen lehiatuko diren bertsolariak ezagutarazi ziren bertan.

Iragan astean Maule eta Barakaldo inoiz baino hurbilago izan bide dira euskaldunon irudimenean. Nago, euskaldunon gogoan oraindik ere, Euskal Herri batuaren irudimena, irudikeria dela alabaina.

Horra horren zioak, horra nire kontsiderazioak:

– Hegoaldeko herritarrak ez dira oraindik ohartu, Maulek 3.300 bizilagun dituela eta 17.000 direla bizi Zuberoan. Ez dira jabetu, Zuberoaren antzeko hedadura duen Gipuzkoan 700.000 biztanle bizi direnez. Bilbon 350.000 bizi direla edota 1.000.000 Bilboaldea deituan. Ez dira jabetzen Maulen 3.500 manifestari biltzea zer den.

– Hegoaldean ez dute ulertzen nola deitu daitekeen manifestatzera arratsaldeko hiru orenetan, ez baitu ulertzen ere eguerdian 12:00ak direnez! Hegoaldean oraindik ez dute ulertzen Iparraldea zer den!

– Hegoaldekoek –handi-handika hau ere– Maule nazio lurraldearen mutur-muturrean dakusate, Bilbo edo Barakaldo ostera ez. Gaztelania edo erdara –Bilbao Exhibition Center barne– gurea dela ulertzen/onartzen dute, baina frantsesa ez!

– Mespretxuak ez dira bakarrik Paristik ez Madriletik heldu. Mespretxuak ere izaten dira tokiko elkargoko bizilagunengandik bertako bestelakoenganako. Zentralismoa ez da soilik gailendu diren nazio-estatuen zio, bertatik bertara ere hedatzen da nahi baino sarriago.

– Ezkerrak dio eskuinak ez duela nahi, eskuinak dio, berriz, ja jai. Nahikaria baina ez da aski ezkerretik bide egiteko. Maule-Lextarren Toutes directions hartzea Alde orotara joatekoa da. Iparraldean frontoiari Ezker pareta ere deritzote. Maulekoa Ororena da.

Lurralde Kolektibitatea, manifestariaren lema eta nahikaria.

Kaleidoskopiotik begira…

2013-11-30  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Ugaitz Agirre poeta usurbildarra, Hendiako Maitena ostatuan

Maitena ostatuan bildu ginen bart hogei bat lagun: hogei urte inguruko erdiak eta hirurogeira goazen beste erdiak osatu genuen “ametsen ilargi uztaia”.

Ugaitz Agirre usurbildar gaztea eseri zen uztaiaren ertzean: poesia kaiera, musika-gailu eramangarria, garagardo basoa, zigarreta paketa eta hautsontzia… mahaian bermatuak

Ez ohiko irudia ostatu batean, bestelako usaia taberna usainean!

Bere poemek –eta musikak– antigoalean paratu gintuen, atzoko eta gaurko gerretan, Bagdadeko lapurren peskizan, autobus geltokien abaroan nahiz maitasunaren irrikan.

Iraultzari buruzko ipuin bat ere kontatu zigun, Merlin aztiaren magiaz: pobreak, langileak eta herritarrak ziren protagonistak, aberatsak eta boteretsuak euren etsaiak.

Ez zen deus magikorik gertatu: pobreak aberats bilakatu ziren eta pobre berriak haien etsaiak.

“Kaleidoskopiotik begira ametsak oparitzen ditut” lemak laburbiltzen du Ugaitz Agirre poetaren emanaldia.

Gazteen aldarria berriz afixan zen i(ra)garria: Gaztetxea!

“Ametsen ilargi uztaia” ez da usu hurbil izan hirurogei urtera goazenon iraganean.

Usaiako hotsen eta zaraten aro ostean hitzen garaia heldu ahal da!

“Heldu da unea”, dio gaztedi berriak!

Hendaiara aro berria heldu da, Hendaitz-eko gazteek akuilatua.

Irandatz

2013-11-29  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Irandatz, 1866eko etxaldea

Xurioenia hilerrian behera noa. Enperadorearen etorbidea gainditu ondoren, Churienia/Xurienea karrikan barrena sartu naiz. Gorago Agoretta/Agorreta karrikan Churioenia/Xurioenea izeneko Impasse karrika begiztatu dut. “Nola esan impasse euskaraz?”. Karrika itsu itzuli dute Impasse.

  Xurienea etxearen peskizan ibili naiz. Ez dut atzeman. Eraitsi eta lur arrasean berdinduko zuten, aurri bihurturik. Atx! Euskaldunok aurri-zorian bizi ote garen nago. Enperadorearen etorbidearen segidan Rue de réservoirs dago. Euskaraz Uharka paratu dute. Irriño bat marraztu zait ezpainetan: Agorretatik jaisten den uharka ote?

Uharkan barrena noa azaro euritsuan. Olaso etxe ondoan nago. Honen paraleloan dago Olaso karrika, ezkutuan, bazter geratu da. Badago ere beste Olaso bat, Karrika itsu hau ere.

Bestalde, impasseren ordaintzat Ataka gaiztoa jotzen dute adituek. Ingeles, frantses, espainol edota portugesentzat impasse hitz bera da, aldiz, Ataka gaiztoa da euskaldunontzat. Hendaian, promenan nabilela, Karrika itsuetan barrena ote nabilen inpresioa izaten dut. Ataka gaiztoa gero euskaldunona. Bigarren irriñoa zabaldu zait ezpainetan.

Irandatz karrikara heldu naiz, Hapetenea karrikatik. Hapetenea etxea ere ez dut atzeman, Irandatz etxea bai. Karrikan bertan dago (Irandatz, 1866). Behialako etxalde baten eite dauka, izanaren irudi, eder askoa. Haurtzaindegia bihurtua da: Maison de  la petite enfance. Irandatz auzo zabala da: Collège, Piscine, Intermarche, Gymnase daude… Irandatz etxe parean albaitaritza ere badago: Clinique Vétérinaire.

Frantsesentzat izen arraroa Irandatz. Alta, Irandatzen eraiki dute auzoa. Irandatz auzoan ere Gure ikastola dago; Bigarrena karrikan. Euskaldunok baina ez dugu Irandatzik. Xurienea, Olaso, Hapetenea eta Irandatz eraiki genituen behiala, Gure ikastola altxa dugu orain. Euskaldunok ez dugu engoitik ezagutzen Irandatzen esanahia.

Abendua hilaren atarian ari naiz. Gabonila zeritzoten Bizkaian, Negila Zuberoan. Abenduaren 3a, jai eguna Nafarroan. Frantzisko Xabierkoa. Nafarroako eta Euskal Herriaren zaindaria. Euskararen santu ofiziala, Euskararen Nazioarteko Eguna. Bai ote? Amen!

Zer zinen eta zer zara Irandatz? Nork biziarazi zintuen eta nork biziarazten zaituen, Irandatz? Ba ote Irandatz?

Irakurle lagun hori, Bidasoaz bestaldetik zatozela, Merkataritza karrikatik arribatzen zara Irandatzera. Commerce delakotik merkataritza hau: Intermarche. Champion. Carrefour. Lidel…

Ba ote besterik Hendaian hegoaldetarrentzat? Ba ote bestelako Hendaia hegoaldekoentzat? Ba ote Hendaia iparraldetarra?

Ekintzaileak (apunteak)

2013-11-08  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Jon Mirena Landa Zigor Zuzenbidean aditua da. (Arg: Dani Blanco)

Azaroaren 3ko “gure” Gai Nagusian Ekintzailetza landu da. Hitz aldrebesa gero. Egungo ekintzaileak emprendedoreak dira. “Ausardia kontua” titulua jarri zion Irati Sarasua erreportariak.

Ekintzailea eta emprendedorea, biak ala biak, Pertsonaia izan da: Lucia Goñi. “Zuek ez duzue ezagutu krisia” zioen Reyes Ilintxietarekin solasean.

Zenbaki berean, (2.389) Irati Sarasuak berak “ETAko preso ohien birgizarteratzea” erreportajean hainbat ekintzaileren “espetxealdiaren osteko bizitza”z idatzi du.

Ez naiz artikuluen funtsez idatziko. Azalean begiratuta hainbat apunte soil paratuko ditut hemen. Eta deus baino lehen, gorago idatzitako “gure” horretan beste hiru artikulu gehituko:
– 2.386. alean, “Seme-alabekin kartzelara”. (M. Garcia)
– 2.388. Alean,  “Iheslarientzat irtenbide dena arazoa da bi estatuentzat”  (M. Asurmendi).
– 2.390. alean, “Beste bake prozesuetan bezala, gurean ere egia da gakoa” (M. Asurmendi). Jon Mirena Landa-rekin elkarrizketa.

Apunteak:
1/ ETAkideak izendatzeko “gudariak”, “militanteak” edota “terroristak” izenak erabili izan dira kazetagintzan, besteak beste. Izenek kontrobertsia anitz sorrarazi izan dute, batzuentzat askatzaileak baitira eta bestentzat zanpatzaileak. Badago gutxitan erabili izan den izena: ekintzaileak. ETAkideak oroz gain “ekintzaileak” izan dira. Beren ekintzak politikoki eta etikoki zuzenak edo okerrak izan diren beste gai bat da. Horregatik, honako posta hau azaleko apuntea izate hori.

2/  ARGIAk bi hilabetetan ETArekin –ETAko ekintzaileekin– zerikusi zuzena duten lau artikulu luze jorratu ditu. Egokiak diren edo ez, irakurleak baloratuko ditu. Dena den, ongi dago gogoratzea, iragan hamarkadan  –Lizarra-Garaziko akordioaren eta Loiolako elkarrizketeen arteko garaian, zehatzagoa izan aldera–, “gurea”ri atxiki zitzaizkion hainbat epiteto: Erredakzio subsidiarioa izatea. [Botere autonomikoen] diru laguntzen araberako kazetaritza egitea. Hots, botereen menpeko informazioa eskaintzea. Eta abar! Abar laburra, horregatik, azaleko apunte izate hau.

3/ Jon Mirena Landa-rekin elkarrizketa aipatu dut. Nire elkarrizketak blogaren edota twitteren bitartez zabaldu ohi ditut, ofizioz, halabeharrez, besteak beste. Bada, oraingo hau, ofizioz bestera, nahikariaz egin nahi dut. Ziur aski ez dut Jon Mirena Landak adierazi zidan guztia zehatz eta zuzen transkribatu. Beti dago zer hobetua. Alabaina, azaleko ñabarduretan erreparatu baino, bere berben funtsa aintzat hartzea gomendatzen dizut. Irakurri elkarrizketa patxadaz, eta imajina ezazu Landak dioena duela bi urte esanda. Areago, duela bi, lau, sei, zortzi edo hamar urte berak esanda “gurean” idatzia. Apunte soila da nirea. Funtsa da munta duena, hots: zenbaki honetako azalera (mamitsua horregatik) hauxe ekarri dugu: “Presoen bloke izaerak desagertuz joan behar du”.

4/ Azkenik, azken apuntea: Jon Sarasuaren Hiztunpolisa irakurtzen ari naiz. Egileak, euskaltasunaren norabidean, Iraganeko eztabaidak linboan izeneko apuntearen (89. orri.) zenbait zertzelada aldatuko dut hona:

“Uste dut ona dela iraganeko akatsetan arakatzea. Bestela zera gertatzen da. Estrategia okerrak bultzatu dituztenek (pertsona zehatzek, kolektiboek, mugimenduek) behin eta berriro berengan berriz fedea jartzea eskatzen digutela, iraganeko eztabaidak linboan utziz, gertatu ez balira bezala. (…).
(…) Ikusi badut hogeita hamar urteotan bost planteamendu handi egin dituzula eta bost alditan erori direla…  Orain, seigarren aukeran, oraingoan isildu, eta lehenbizi entzun. Entzutea dagokizu. Txandaren logika hutsagatik bada ere.

Xurioenia: Hil harri berriak

2013-11-01  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Xurioenia zimitorioko ataria, Aiako harria urrutian

Hendaiako zimitorioa herriaren nortasunaren lekuko paregabea dela idatzi nuen iragan martxoan. Azaroaren 1a duzu egun. Orduan bazter utzi nuen bidea hartu dut eta bertaraino hurbildu naiz. Haritz semea bertan baitago lurperatua. Hilerriak izen polit askoa du: Xurioenia. Idazkunean Hil harri berriak ere ageri da. Polita eta bitxia.

Agian, zuetako inori, herri-barneko hilerria heldu zaio akordura, Txingudi badia ondokoa, Beltzenia pilotalekuaren atzealdean dagoena. Ez naiz horretaz ari. Hori antzinako hilerria da. Hau goi aldean dago, eguteran paratuta. Bertatik, pare-parean, Aiako harria dakusazu. Eskuinean Jaizkibel, ezkerrera Xoldoko gaina. Bidasoa ibai-ahoko zirkuaren goi-erdian dago Xurioenia.

Hil harri berriak idazkunari zentzu eman aldera, beste burutapenik ezean, antzinakoarekiko –zaharrarekiko– bereizkuntza dela bururatu zait: hilen harri berriak!
Hilerri zaharra Charles de Gaulle jeneralaren etorbidean dago. Hilerri berria, berriz, Enperadorearen etorbidean goiti, eskuin hartuta –Napoleon gogoan nonbait–.  Alabaina  Xurioenia Henri Barbusse karrikan dago. Henri Barbusse (Asnieres-sur-Seine, 1873– Mosku, 1935) idazle eta kazetari frantziarrak pentsamolde komunista defendatu omen zuen, baita esperanto hizkuntza erabili eta aldarrikatu ere.

Hilerria komunista baten karrikan, hara. Bitxia eta paradoxikoa. Halaxe izaki  zimitorio berria. Bertan nazien aurkako erresistentzian hildakoak aurkituko dituzu, espainiar errepublikarrak barne. Frantzia librearen aldeko heroien aldeko gorazarreak irakurri ditzakezu, euren banderen koloreak agerian. Baita judutarren hilobiren bat ediren ere: Dabiden izarra hilobian, judaismoaren agergarri.
Kristau gurutzearen ordez, lauburua aurkituko duzu, asko aurkitu ere. Semearen hilobian ere halaxe ageri. Eta ez dakit hain zuzen zergatik. Unean uneko egoera bitxian, hilobi egileak halaxe galdetu zidan: “Voulez-vous mettre la croix basque?”. Ez nekien zertaz ari zen. “Lauburua”, esan zidan.

Bertan daude ere, konparazione, Kepa Ordoki (1912, Irun–1993, Baiona) Eusko Gudarosteko gipuzkoar gudaria. EAE-ANV alderdiko kidea. Ezkertiarra, hots. Eta Jean Pierre Leiba hendaiarra, GALek hildako langile xumea.

Aipatu hori guztia bertako jendartearen lagin tipia baino ez da, sinbolo ugari eta hizkuntz anitzen artean agerikoa. Alta, gaur, krisantemoen –urrelili deritzote zenbaitek– kolorea nabaria duzu Xurioenian.
   Xurioenia Hendaiako nortasunaren lekuko paregabea gisa aurkeztu dizuet, hartara berau bisitatzera gonbidatzen dizuet Bidasoako bestaldeko herrikideei.

Hil harri berriak Henri Barbusse karrikaren goian daude

Bat aldatu ahala bestea aldatzen da, ezinbestean

2013-10-25  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

EIPKren ekitaldia Miarritzen: “Lekuz aldatzen garen ahala aldatzen da eszenatokia”.  (Arg: Gaizka Iroz)

Bi hitz normalizazioaz, prozesuaz, aro berriaz…

Iheslarien (EIPK) kolektiboko bi kideekin jarduteak “normalizazio politikorako zabaldu den prozesuaz” hausnartzeko parada eman dit.

Aieteko Adierazpenaren eta ETAren armei behin betiko adioaren ondoren zabaldu den aro politiko berria mamitzen ari da, emeki bada ere.

Prozesu hitzak denboraz itauntzen digu nolabait. Hau da, noiz arte luzatuko da egoera politiko berria ekarri behar duen prozesua?

Prozesuaren gauzapena eta normalizazio politikoa bat bera izateko, bi premisa bete beharko dira:

– Bat: euskal preso politiko eta iheslari guztiek etxean izan beharko dute.

– Bi: oraingo gatazka egoera sorrarazitako motibazio politikoak ondo aztertu eta berauek ondo landu ostean, egungo statu quo politikoa –Euskal Herriaren marko-juridiko-politikoa – birplanteatu beharko da.

Gatazkan inplikatutako alde batek –ETAk eta ezker abertzaleak– aldebakartasunez abiatutako bide berria blokeatua egon da bi urtez. Etsipena nagusitzen ari zen unean –eta bidean– Estrasburgoko Auzitegiak Parot doktrinaz hartutako erabakiak itxaropena ekarri du.

Hots, bi urte behar izan dira prozesuan funtsezko aldaketa ezagutu ahal izateko. Hala ere, duela urte batzuk ezinezkoa zirudiena, egun gauzagarria dela ikusten dugu. Hots, egoera politikoa –egonkorra eta tematua bihurtzen denean– ez da aldatzen indarrez eta temaz, adimenez baizik. Aldatzen da zu aldatzen bazara.

Botilaren metaforak –botila erdi betea edo erdi hutsa den– ez du balio jada. Botila betetzen –eta prozesua urratzen– doa alde bat aldatzen den heinean. Alde bat aldatu ahala beste aldea aldatzen da ezinbestean.

Euskal Iheslari Politikoen Kolektiboaren bidean funtsezko aldaketa dago. Euren lema batek horixe adierazten du: “Errelatua egiteko, biharko eraiki nahi dugun jendartea eraikitzeko, ezin izango dugu egin alde batekook ez bagara beste aldekoen esparruan kokatzen”. Areago diote hala ere: “Galtzaileak eta irabazleak nahi dituzte. Errelatu horretan ez gaituzte topatuko”.

“Normalizazio politikoa” ekarriko duen prozesua eta bidea urratzea ez da erraza –ezta laburra ere– izango. Alabaina,  alde batekoak ez direla irabazleak izango barneratzen hasi badira, beste aldekoek ere horixe barneratu beharko dute. Barnean daramaten mina –biktima izateagatik mina daramatenak, gogoan– handia izanagatik ere.

Inork pentsatzen badu 50 urteetan gertatuaren errelatua datozen hamar urteetan gauzatuko dela, inozoa da edo nahasle. Gizaldi bat beharko da, eta gertatua, hala ere, ez da inoiz guztiz ezagutuko. Alabaina, gertatuaren egia apur bat gehiago ezagutzen dugun heinean, errealitatea argituz doa, eta berau argitu ahala errealitate politikoa aldatzen da halaber.

Politika –boteretik– kudeatzen dutenek ez dute berez egoera politikoa aldatzeko nahikaririk. Statu quo politikoa aldatzeko behartuak izango dira, behean daudenek beren burua aldatzeko beharra barneratuz gero.

Orreagaren inguruan… (II)

2013-10-14  //  (C)politika  //  7 iruzkin

Orreagaren gainean, Orreagaren inguruan, Orreagari buruz izenburuko postak 21 iruzkin ekarri zituen blog honetara. Martin Larraldek (zein Martin? zein Larralde?) idatzi zuen lehena. Peru, Amaia, Iñaki, Fergal, Arrasate, Iker Araotz, Arrangoitz eta Imanol izan dira haren arerioak. Nor dira pertsona horiek guztiak? Nor da izen bakoitzaren atzean?

Plaza galdu dugu. Eztabaidak ez dira bekoz beko izaten engoitik. Exajeratu gabe, euskal plazetan –gure historian– ez da politikaz eztabaidatu funtsean. Pilotari, aizkolari, harri-jasotzaile –bertsolariak tarteko– eta itzain lehiakideek hartu dute gure plaza. Nor baino nor. Horixe gure indarra, hori gure nor eta izatea.

Orreagako Anabitarte eta Erauskin kideekin izandako elkarrizketa irakurri gabe egin zituzten iruzkin horiek. Elkarrizketa argitaratu ostean berrirakurri dut berau.  Elkarrizketek –nik egindakoek– sorrarazten didaten ohiko inpresioa eragin dit. Handi-handika erranik, hauxe:
Elkarrizketa artifizioa besterik ez da –kazetaritza generoaz ari naiz–. Dialektika. Hitzak besterik ez. Eurenak eta nireak. Eta nire hurrengo hitz hauek berriz ere, hitzak dira, hitzak besterik ez.

Orreagaren gainean, nire ikusmen laburretik: Orreagaren ideologiak duela bost mende galdu genuen (tira, ordukoek galdu zuten) Euskal Estatuan (Nafarroa) hartzen du funtsa. Izate hura gizaldiz gizaldi galduz joan da, eta euren ustetan, artean, EAJk (Jainkoa Eta Lege zaharra) 1936an eraiki zen azken estatuaren abagunea deuseztatu zuen –1962an hondoratzen hasi zuena 1977an eraisten jarraitzeko–.

Harrezkero, ezker abertzalea ere (ETismoA) bide beretik ari da, estrategia eza dela eta. Jeltzaleak (JELtsismoa) bezalatsu, alegia. Orreagaren iritziz, herri honek ez dauka berau independentziara eramango duen berezko estrategiarik. Herri hau okupatua, menperatua, zapaldua eta asimilatuta dagoela dio Orreagak. Hots, euskal herritarrok engoitik orain ez gara gure izatekoak.

Galdera: zein da bost mendetan galduz joan den –garen– izatea geureganatzeko estrategia politikoa?
Erantzuna: nire ikusmen laburretik ez dago izate hori berreskuratu dezakeen estrategia politikorik. Ez dago mendez mende gure alboan garatu diren estatu-politiko horiei jarduera politikotik buru egiterik, ez “politikoki” garaitzerik.

Orreagaren inguruan, nire ikusmen lausotik: ez gara gure izatekoak, ez gara gure baitakoak. Sinesmenaren esparruan sartu gara. Erlijio jarduera iraganean nola halatsu gaur egun jardun politikoa. “Politika” diskurtsoa da, dialektika, eta doktrinamendua ere bada.

Orreaga herriaz mintzo da, berau “ente” definituta eta osatuta balego legez. Aldi batez, herri “engainatua” bezala hartzen du Euskal Herria. Herri horrek egia –errealitate politikoa– noizbait bere egingo duela eta nonbait suspertuko den jende-ostea bezala ikusten du.

Nire ikusmen lausotik, herria –jendartea– norbanakoek eta jendeek osatua da. Heziketaren, soziologiaren eta psikologiaren araberako izatea duena. Mendez mende zertuz eta aldatuz joan dena. Jendea (nor) pertsona bilakatu gara –pertsona gara–, kontraesan intrintsekoa, barne-barnekoa. Pertsona, dena eta izan nahi duenaren arteko izate mugatua da. Pertsona hobekien definitzen duen hitza “miseria” da. Miseria moralaz ari naiz.

JELtsismoak eta ETismoak legez, Orreagaren pentsamenduak ere, herria bere eta bereganatzeko –salbatzeko– nahia dauka. Ordea, jendea –inor– ez dago libreki bereganatzerik, ez salbatzerik.

Orreagari buruz, nire ikusmen inozotik –edo handiustetik: demokrazia herriaren gobernamendua da. Herri honek ez du herriko plaza egundo politikoki hartu. Herria kudeatzen duen politikaren bilakaera geldiezina da, etengabe aldatzen doana. “Politika” posiblearen artea –bilakatu– da, politika posibilismoaren esparruan jokatzen da. Herri honen “izate posiblea” errealitate horretan gauzatzen da. Herri hau esparru horretan asimilatua bizitzen “egokitu” da.

Orreagak dio: “Independentzia da demokraziaren abiapuntua”. “Independentziarik gabe ez dugu demokraziarik”.
Neronek, nire ikusmen inozotik: demokrazia jendearen izate naturalaren kontrakoa da. Jendea pertsona bilakatuz joan den arau joan da demokrazia gauzatzen. Herria –jendartea– independentea delako ez da demokratagoa. Aitzitik, estatua gauzatzen den heinean pertsona menpekoagoa bihurtzen da. Estatua ez da inoren askatasunaren berme. Okupatu, menperatu, zapaldu eta asimilatu gaituztenak estatuak dira (espainiarra, frantziarra, europarra laster, estatubatuarrak tarteko…). Engoitik orain, estatua  da –omen edo bide– euskalduna nor izateko bermea. Hara, paradoxa ! Paradoxa eta malura!

Politika “indarra” dela dio Orreagak. Zeri esaten zaio indarra baina? Indarra bada jende kopurua izatea, herri hau menpe hartzen duten estatuetako pertsonak askoz gehiago dira, beren estatua –ei eta bide– eraiki nahi duen herri honen jende kopurua baino. Indarra armak izatea bada, estatu horiek aise arma gehiago daukate herri honek baino. Haiek beti garaile, beraz.

Politika indarra bada, euskaldunok ez dugu munduan izaterik. Herri honek historiaren bilakabidean “galdu” edo “eraiki” ez duen izate politikoa ez dago politikatik eraikitzerik edo berreskuratzerik. Herri honen arazoa, “kultura” arazoa da. Indarra adimena –lantzea– bada, indarra kultura –arimaren eta buruaren lanketa– bada, herri hau nor izango da.

Zentzu komunaz

2013-10-04  //  (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Sense common, sens commun, sentido común…:           zentzu komuna sen ona ote?

Baionan Place des Basques edota Ruelle des Basques izeneko tokiak daude, baita Hendaian ere: Rue des Basques eta Passage des Basques. Imajinatzen dituzu Parisen Place des Françaises edo Calle de los Españoles Madrilen. Bizitzaren ironiak!

Hendaian barna segitzen dut, gure historiaren arrastoetan. Karrika horien izenek azalpenen eta zentzuren bat izanen dute. Hain ziur! Alta, gure historia paradoxikoa da, bai horixe!

“Azalpen” eta “zentzu” eleak aipatu ditut. “Zentzu” hitzak inarrosi dit barnea. Zentzu komunaz –sentido común edo sens commun delakoaz– hausnarrean ari naiz. Hiztegietan so eginez gero, sentido común delakoak sen ona edo sen handia dakartza ordaintzat. Nago, ordea, “zentzu onez edo handiz jokatzeak” ez duela baitezpada adierazten “zentzu komunaz” jokatzea. Nire aburuz, zentzu komunaz jokatzea besterik da, hurkoaren zentzu berean aritzea da. Zentzu komuna, herri edo komuna batean gehiengoak zentzuzkotzat jotzen duena da. Pertsonek ideia edo jokamolde bera partekatzen dute, eta horietatik landa aritzen dena zentzu komunetik at geratzen da. Hots, sen onekoa izan zaitezke, baina talde baten zentzu komunetik kanpo gera.

Egun, gure aitatxi-amatxien garaian ez bezala, zentzu komuna ez da existitzen, zentzu komunak ez du izaterik. Herri txikietan –Altzürükün edo Gaintzan, konparazionera– herritarrek zentzu komunaren zantzuren bat partekatu ohi –edo ote– dute oraino, baina metropolietan edo Interneten –Plaza globala– zentzu komunarenak egin duelakoan nago. Nork bere sena. Horixe enea!

Hendaian barrena nabilen arren, Alsaziaraino joan zait gogoa. Handik ekarritako pasadizo bat kontatuko dizut: Alsaziar bat mugaz bestaldeko herrixka batera joan da, lagunak bisitatzera, egun pasa… Paseoan doala zebrabide baten aitzinean geratu da. Alabaina –autorik ez datorrela ikusita– bidea iragan du argi-gorria egonda ere.

Arratsean, lan-egunaren amaieran, herrixkako elkartean sartu da lagunekin eta hauen lagunekin biltze aldera. Sartzean isiltasuna nagusitu da. Herritarrek bisitariak goizean legea urratu izana –zebrabidea gorriz zeharkatu izana– gaitzetsi diote begirada larderiatsuez.

Ez dakit pasadizoak germaniarren senaren nolakoa –hori bai zentzu komuna, alajaina– edo nik faltan hartzen dudan zentzu komuna adierazteko balio duen. Ziur aski, biak. Ez dakit ere, rue, ruelles, place edota passage haiek biziarazi zituzten euskaldunen zentzu komuna nolakoa zen, zentzu handirik izango ote zuten ere.

Besterik barik, “zentzu komunaz” hausnarrean etxeratu naiz, irakurle.