Maitasuna gerra garaian

2012-06-29  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Iban Garate (Enrique) eta Karra Elejalde (Don Eladio)

Andaluzia. 1950.eko hamarkada. Espainiako Gerra Zibilaren ondoko garai doilorra. Francisco Franco militar faxistaren lehenengo urteak dira, ezurteak. Diktaduraren aurkako erreboltariek (Maquis) erresistentzian dihardute. Hauetako batzuk, legeari ihes eginak, sierran dabiltza, frankismoak ezarritako legearen aurka altxa dira. Legalitatean ari dira ere beste batzuk. Herriguneetako bizitza “normaldu”an, erdi-klandestinitatean, gaueko lanetan. Cencerro, Perdigones, Tomillo dira horietako batzuen goitizenak.

Erregimen ankerrari aurre egiteko antolatu dira, Alzamiento Nazionalari aurre egin zioten hildakoen duintasuna bizirik gorde aldera sikiera. Militar faxisten nagusitasuna erabatekoa da. Garai nahasia. Elkarbizitza gogorra da, psikologikoa nahiz fisikoa, gosete urteak izaki. Mesfidantza gailentzen da herritarren artean. Pertsonen bizitzak ez du bi sos balio. Enrique eta Carmen bikote gaztea, maitasunaren abaroan, egoera horretan moldatzen dira, itxurak itxura.

Honaino nire eskutiko sinopsia. Filmak iradoki dizkidanak segidan, bi partetan emanak:

Bizitzeak, garena garela ere, birmoldatzen gaitu. Areago, gerrak harrapatzen bagaitu, gure izatearen bilakaerak harrituko gaitu, harritu ez ezik, larritu, baita biziro eraldatu ere. Bizitza “normaldu”an hurkoa ez dugu inoiz ezagutzen, eta geure burua ezagutzea bizitza osoaren ikasgai amaigabea da. Gerran, berriz, gure burua ezagutzeak eta gure erabakiak hartzeak areago larriagotzen gaitu. Gure erabakiak eta konpromisoak onartzeko prest egon gaitezke, larriki bada ere, baina ez ditugu besteenak berdin onartzen. Enrique eta Carmen gazteen kasua da.

Imanol Uribe eskarmentudun zinegilea da, begi-bistan da. Gaiak gai, gerra, kitzikagarria izaki, pantailara ekartzen jakin du. Badaki filmatzen, hots. Filma ongi birsortuta dago: ongi narratuz eta muntatuz, eszenen tempo ongi neurtuz, plano ederrak islatu ditu. Hots, kontatzen digu, hala testu nola irudi landuen bidez –laranjen eztitasuna ageriz nola–. Filmaren jarraikitasuna egokia da. Orekatua. Nekez ihes egingo diozu kontaketari. Akzioa neurritsua da eta ongi tartekatua. Aktoreek maila politean dihardute. Esaterako, Karra Elejalde (Don Eladio) bikaina da, baina aktore horren maila ezaguna da. Iban Garate (Enrique), artean, aktore ospetsua eta zaildua izan gabe, horra bidean jarri du Uriberen Miel de naranjasen egindako interpretazioak.

Miel de naranjas. Zuzendaria: Imanol Uribe. 01:41 mn. Alta Producción S.L.U. (Espainia)/Fado Filmes (Portugal). Aktoreak: Iban Garate, Blanca Suarez, Karra Elejalde, Eduard Fernandez, Carlos Santos, Angela Molina.

Oharra: Argiako 2330. zenbakian argitaratua, Abarrak sailean

Pasadizoak (eta VII)

2012-06-21  //  Azpiegiturak  //  Iruzkinik ez

Demokraziaren biribila: entzun eta isil, ezezko biribil

Zazpi pasadizo kontatu d(it)ut, eta bekatu kapitalak heldu zaizkit gogora. Ez pasadizoak bekatuak direlako, ez, ordea, konfesatzen aritu izan banintz legez sentitu naiz. Are, badoa zazpigarrena.

Azken pasadizo hau lankide batek kontatua da. Hemen ere, bekatuekin bezala, bekatua kontatu bai, baina bekataria azaldu barik.

Horratx nire transkripzioa, gutxi gorabehera.

Udaletxean hitzaldi publikoa ematen ari dira zaborren inguruan. Gaia atez ateko zabor bilketa da.

Halako batean, EAJko batek (itxuraz hala ematen du: trajea eta gorbata eta plantak… eta):

– “…bada, ni ez naiz ados, zeren eta sistema hori ez da egokia…”.

Hau eta beste erranez segitzen du ustezko jeltzale pijoak. Eta bota du, bota duenez: “Erreferenduma egin beharko litzateke!”.
Erdaraz… bota ere, dena erratera.

Hitzaldia bitartean edo gero, ez dut zehazki gogoan, lagunak berak ustezko jeltzaleari esandakoa ere kontatu zidan.

“…bada ni ezkerraldekoa naiz, eta han, berbarako, artean, gune berde apurrak zeudela muntatu zuten IKEA. EAJ zegoen udal gobernuan eta PSE-EEko akolitoak ziren edo alderantziz, beno, berdin dio. Eta guk, oposiziokoek ekimena publiko zela-eta hiru bider eskatu genuen kontsulta…”.

Ustezko jeltzalearen edo soziolistoaren erantzuna:

“Ez, proiektu horiek (beti erdaraz porziento, erdaldun hutsak dituk, morroi pijo horiek, diost lankideak) en interes de la mayoria garatzen dira”, esan zidan.

Lankideak berriz ere berba egitear zegoela…

“Tipoak hitzik ez, bizkarra eman zidan eta eskaileran behera desagertu zen atoan”

Moraleja edo ikasbidea:

– Orduan, boterean zeudela, demokrazia nahikoa lau urtetan behin, eta orain, to, eurek erreferendumaren eske.
– Ederra pasadizoa, hain krudela ez balitz demokrata hauen jitea!

P. S.: Joderse, krudela da gero demokrazia delakoa. Purgatuko al ditugu behingoz geure  lizunkeria, lukurreria, jalekeria, alferkeria, haserrekeria, bekaizkeria, harrokeria..?

Amen!

Pablo Sastre

2012-06-15  //  (B)literatura, (C)politika, Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

Pablo Sastre Dani Blanco-ren argazkian

Pablo Sastre idazlea elkarrizketatzeko parada ukan dut oraindik orain, Gauzen presentzia eta Gizajendearen ahitzea liburuen karietara.

Bi liburuak elkarren segidakoak dira, oso interesgarriak biak ala biak. Bere bizitzako hainbat gauza tartekatzen dira beraietan, bizitzari buruzko gogoetak, ikusitakoak, baita esperientziak barne ere.

Solasaldian kontatutako guztiak ezin izan ditut paperera ekarri. Bestela ere, hainbat kasutan, ekarriak edo emariak, hobe liburuetatik jasotzea. Horretarako dira-eta liburuak.

Nola nahi den ere, liburuak irakurtzeko nire gomendioa egiteaz batera, Pablo Sastrerekin izandako elkarrizketak utzitako zenbait ziztako xume helarazi nahi dizuet:

Idazteko moldeaz
Idazteko dudan jarrera naturala da, saiatu edo saiatu gabe ere, gure hizkera naturala erabiltzen saiatzen nauk, hizkera korrientea, berez isurtzen dena.

Ez dituk itzulpen literarioak egiten normalki. Ez zeukaat erdarazko aipuak gurera ekartzeko ohitura, euskaldun batek nola esaten dizkien beste euskaldunei agertzeko usaia, alegia. Bigarren liburuan, batez ere, nahiago izan diat espainolez edo frantsesez agertzea. Hizkuntza horietan dezente konplexuagoak /konplikatuagoak baitira gauzak. Esaerak beste manera batez josi behar dituk.

Alde horretatik, sinple idazteko joera zaukaat. Zergatik izan behar dugu besteek bezala? Hau da, batzuetan ez dira gauzak ekarri behar bere konplexutasunean. Halaber, euskaraz sinpleago esan badaitezke, bentaja hori badiagu-eta, ez gaituk konplikatuko, ezta? Zerbait galdu, zerbait irabazteko.

Liburutegi zalea
Liburutegietan mugitzen nauk. Urtean hiruzpalau liburu interesekoak iruditu, eta horiek eskatzen ditiat. Donostiako eta inguruko liburutegian, baita Lapurdikoetan ere. Bi liburuok guztiz liburutegietako lanak dituk. Batetik, ezinbestean, ez baitiat aipatzen ditudan liburu horiek guztiak erosteko aski diru. Baina, hautu bat duk ere bai, eta eroso oso.

“Ez gara gure baitakoak…” erran zuen Joxemiel Barandiaranek
…ez gara gure baitakoak, batez ere banaka. Ditugun jakituriekin, egiten ahal ditugunak jakinda ere, ez direla asko, deus gutxi gaituk, humanoak gaituk.

Halere, taldean, kolektibo txikietan, bide e(ra)mangarriak ikusten ditiat, talde txikietan antolatzeko era –gauza txikiak edo handiak lortzeko, nondik ikusten den–. Auzolana, adibidez, oso ondo ikusten diat.

Politikaren aldetik begiratuta, batzarren bidez, urruti joan gabe, bertan ezagutu ditugunak baliatuz egin dezakegu aurrera. Badira pistak han-hemenka, jakinda ere, ezer gutxi ahal egingo dugula, baina horrek ez dik kentzen egiten saiatzea.

Gauzen presentzia (Elkar)

Gizajendearen ahitzea (Elkar)

Errespetu osoz

2012-06-13  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Olariagak Erroren burmuinean seinalatu digu afasia

Angel Errok Errespetu osoz artikulua idatzi du gurean, Zirtak delakoan. Gomendatzen dizuet irakurtzea.

Angelek dioenez, shock traumatiko batek afasia eragin dio burmuinean.

Kontuak kontu, aste honetan Errok artikulua gaztelania hutsez igorri digu, eta ondorioz, neronek itzuli behar izan dut.

Tira, ez da hainbesterako ere, baina, Patxi Larrion eta Alberto Barandiaran lagunei eskatu nahi nieke, faborez, horrelako erronketan ez sartzeko Angelekin.

Egia erran zaila zait sinestea Angel afasiak jota dagoela, baina kontuak kontu, lagunekin izandako xextraren aitzakian, zirta ederra sartu digu alajaina.

Beraz, Angel, Patxi eta Alberto, espero dut zeuon artekoak konpontzea, eta hurrengo Zirtak euskara hutsez jasotzea.

Adeitasunez, bosteko bana.

Mikel Asurmendi (ARGIAko iritzia saileko arduraduna)

Xora ausartaz (bigarrenez)

2012-06-12  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Ausardia da xoroen ezaugarria.

Maulen estreinatu zen Xora filma, baina ezin izan nuen ikusi. Donostiako aurkezpenean ikusi ondoren, hizpide ukan nuen. Atzo Hendaiako Varietés antzokian ikusi nuen bigarrenekoz.

Horra jarraian beste aburu sorta bat:

Iluna omen da Xora. Baiki, bizitza nola! Xora ausarta da, eiki, bizitza nora! Egileek, abiaburuan, ez omen zekiten zer egingo zuten ororen buruan. Anartean, “ez dakigu, baina entseatzen gira egitez” pentsatu omen zuten. Nik uste, bazekiten/badakite, eta horregatik egin dute, egin duten filma: duina. Dena dela ere, euren filosofiarekin geratu nahi dut, hots, “egiteko egin egin egin behar dela” delakoarekin. Egiten ikasten da. Gure gizartearen –eta gure izate lotsatu eta herabetuaren– konplexuak hautsiz, egin egiten da. Bego.

Hara, mintza nadin filmaz amiñi gehiago. Filmaz kanpokoaz lehenik:

1/ Filma hobeto itzulikatuko da Iparraldean, Hegoaldean baino. Frantzian hobeto Espainian baino. Hobeto diot, alde bateko zein besteko jendartearen ezaugarriak ezagututa. Tempo kontua da. Tempo kontua, eta zinemarekiko bestelako kulturak izatea han eta hemen, hemen eta han. Oro har, ari nauzue.

Filmaren barrukoaz, bigarrenik, eta bigarrenez:

2/ Xora zubereraz izateak mugatu zidan berau endelegatzea “osoki”, edozein hizkuntzan “osoki” endelegatzea ere ezinezkoa dela jakitun. Baina, aldion, bigarrenez aise gehiago harrapatu dut funtsa, eta gehiago konprenitu ere, frantsesezko azpitituluak izaki bertsio honetan. Hots, filma errazago neureganatu dut gisa honetara, euskal mintzoa eta erdal idazkia batera uztartuz.

3/ Hartara, aktoreen narrazioak aise hobeki segitu ahal izan ditut, eta hobeki preziatu eta estimatu ere testuaren heina eta mamia. Peio Cachenaut-en istorioa zinez interesgarria da, ongi idatzia, euskarara ontsa ekarria. Literalki ongi garatua, hots, literaturaren bidean landua. Aberatsa eletan. Oi Zuberoa! Oi Zuberera!

4/ Horiek erranik, Jef Goienexpe eta Dominika Rekalt-en (X eta Holly Wooden roletan) interpretazio lanak berriz ere hizpide, bi ele: beste X bat ikusi dut oraingoan, orekatuagoa, naski bere rola hobeki konprenitu dudalako. Baina, batez ere, beste Holly Wood bat antzeman dut. Izanik ere, Rekalt-ren rola narratiboagoa baita, literalagoa, zerebralagoa… Filma bi aldiz ikusi ondoren, hobeto kausitu ditut bi aktore nagusiak, eta are hobeto Dominika Rekalt. Eta honek berdin balio du ere, gaineratiko jokalarientzat, prefosta.

5/ Filma bitxia da, diferentea. Iluna. Eta istorio iluna garatzeko hartzen duen estiloa eta jite zinematografikoa ez da samurra. Aurreneko testuan erran bezala, ziur baduela zer hobetua. Ziur, egileen buruan zegoen istorioa, Peio Cachenaut-en buruan bereziki, ez dela azken buruan ekranean agertu dena, ez “osoki” bederen. Baina, hori ezein arte espresiotan inoiz ez da gauzatzen. Erran nahi baitut, “literaturaren” bidean landu eta garatutako espresio zinematografikoak tempo, bitarteko –medio eta baliabideak–, eskarmentu eta esperientzia are gehiago biltzea eta pilatzea eskatzen duela. Horregatik, egilea –eta lagundu dutenak– filma zinema geletan zabaltzera ausartu badira, ziur naiz, ekinaren ekinez, istorio borobila(go)ak filmatu eta pantailaratuko ditu(zt)ela. Ausardia baita xoroen ezaugarria.

6/ Joan eta beha. Beha eta adi. Mundu bakarra dago eta hamaika modu mundua irudikatzeko! Hamaika mundu sortzeko mundu-modu anitz. Gustuak gustu, egoerak egoera, nahiak nahi, beharrak behar, desioak desio, asmoak asmo… pleonasmo. Xora!

Pasadizoak (VI)

2012-06-08  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Txinoak gurean

Pasadizoa joan deneko apiril euritsuko egun horietako batean izan zen.

Bikotea gosaltzen ari da, goizean goiz. Gizonak kafea prestatzeko azken filtroa erabili duela –ustekabean– jakinarazi dio emakumeari.

– Ba, gaur ez daukat betarik ez gogorik saltoki handi batean sartzeko eta filtroak erosteko.
– Lasai, nik erosiko ditut.
– Ama ikustera noanean, justu Chino baten ondoan pasa ohi naiz.

Euria burrustan ari da gizona Zumaiako Chino batean sartu denean.

Euritakoaren tanten turrusta utzi du sarbidean. Kanpoan iluna dago, lokala hitsa, hutsa eta laiotza berriz.

Ate ondoko mostradorean dago dendako enplegatua, neska gaztea.

– Kaxo, atsaldeon…
– Filtroak… zea, ¿teneis filtros de papel para cafeteras?
– Sli, hail al flondo…

(…)

Mostradorearen aurrean jada, filtroak eskuetan.

– ¿Cuánto es?
– Uno cualenta.

Kutxa erregistratzailearen soinuak euriarena sorgortu du une batez.

– Este año no tenemos primavera.
– No plimavela… no plimavela.

(…)

– Uno cualenta y sesentla… dos eulos. Glacias.
– Puf! Bueno, vaya tiempo, agur!
(…)
– Ploblema no mal tiempo, tiemplo malo no ploblema.
– Ploblema no venil gentle. Ploblema, gente no complal.

Pasadizoak (V)

2012-06-07  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Euroa: 166,66 pezeta / 8 libera

Euro dibisa 1999ko urtarrilaren 1ean hasi zen funtzionatzen, eta harrezkero, gerora, moneta gisa erabiltzen hasi genuen ere.

Hendaian, konparazione, liberak (frankoak) eta pezetak generamatzan patrikan ordura arte. 1900eko hamarkadaren amaia aldean, libera bat / 20 pezeta zen diru trukea, aldian aldi, gora eta behera.

Pasadizo laburra baina esanguratsua da bosgarren hau.

Ekaineko hasiera da, hondartzako denboraldia hasia. Bikotea plaia aldera jaitsi da. Aparkalekua indarrean dago, udaberri-negualdean ez bezala. Artean, libera/frankoa txanpona zegoen indarrean.

Lehen udatiarrak dabiltza espaloian, itsas zerumuga urdina agerian. Autoa aparkatu dute:

Bikotea:
– Txanponik bai, aparkalekua ordaintzeko?
– Bai. Bost liberako txanpon bat, besterik ez.
– Bost libera? Ehun pezeta ordaindu behar dugu? Ezta pentsatu ere.
Hau lapurreta!
– Bada, isuna jartzen badigute, hirea errua.
– Hor konpon!

Badoa bikotea, paseo-bidean barrena, ernegatua edo.

Hurrengo urtean, 2000ko urte aldean jada, bikote bera hondartzara hurbildu da, ekaina da orain ere. Aparkalekua ordaindu behar den garaia, berriz ere.

Bikotea:
– Txanponik bai, aparkalekua ordaintzeko?
– Bai. Zenbat nahi duzu?
– Ekarri euro bat edo!

Ordain-gailura joan da morroia, euroa sartu, eta tramitea bete.
Badoa bikotea promenan, lasai antzean.

Oharra: 5 libera erosteko 100/120 pezeta behar izaten genuen. Gero, euro bat erosteko 166,66 pzta. 8 libera.

Pasadizoak IV

2012-06-01  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Etiopia-ren bigarren edizioa (Erein)

Duela 25 urteko pasadizoa da honako hau. Hondarraitz plaian dago pijoa, zangoak zabal-zabalik toalla gainean, neska bikote liraina haren ondoan, titiak zut. Eguzkia ederra zeruan, egun paregabea.

Euskal kulturaren espresio bateko izar berri horietakoa da gizonezkoa.

Haien atzean beste morroi bat dago, bikoteari so tarteka, kuxkuxean edo. Liburuxka arraro bat dauka eskuetan, Afrikako herrialde baten izenburukoa. Irakurtzen ari da, edo plantak egiten bederen. Nekez ulertzen du irakurtzen duen apurra, dena den.

Utopiaren adierazpena omen da liburua, eta bidenabar erranik, utopikoa ere bada, ingurumari horretan irakurtzea.

Adi-adi morroia, horrela entzun du haren aurrean dagoen artistaren ahotikan:

– Benetan esaten dizut neska, gure esperantza bakarra burdinarekin dabiltzanak dira. Horiek gabe, ez dakit Euskal Herrian bizitzeak merezi duen.

Horra! Badira bai, bizitza seinalatzen –eta markatzen gaituzten– diguten pasadizoak.

P. S. Artistak bigarren etxe bat dauka Hendaian gaur egun. Bide batez erranik, I. pasadizoko komunista ohiak ere bai.

Kantagintza: Euskal Irratiak eta bertze

2012-05-27  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Marie-Agnès Gorostiague eta Jone Barneix, Irulegi Irratiko kazetariak. (Argazkia: Dani Blanco)

Erreportajea lantzen hasia, Ipar Euskal Herrian, Euskal Irratiek iragan 30 urteetan musikaren zabalpenean –ukan– duten garrantzia hartu nuen gogoan, baita Euskal Kantu Txapelketak –ukan– duen munta ere.

Irulegiko Irratia jo nuen begiz, eta Donibane Garazin lehen geltoki egin ere. Marie-Agnès Gorostiague eta Jone Barneix-ek hartu gintuzten.

Hitz eta pitz! Kliska eta klaska! Kantagintzaren argazki baten egiteko bidea ireki ziguten. Hainbat kantu eta kontu ezagutzeko parada ere eman ziguten. Alta, bada, ororen buru, deus gutxi ekarri dut erreportajera. Ofizioaren benturak edo desbenturak.

Bihoazkie beraz, ene ele hauen bitartez, ene eskerrik onenak Jone eta Marie-Agnèsi.

Bidez bide aitzina segitu genuen, Baxenabarretik Zuberoara, Zuberoatik Lapurdira. Anartean, bistan da eta prefosta, hamaika kontu eta kanta bildu genituen, baita hainbat argazki ere, Dani Blancoren eskutik. Hitz hauetarik bakar batzuk baino ez dira ageri izan erreportajean. (Ene) ganbaran gorde

ditut. Irudiak, berriz, agertuko dira egunen batean.

Bidez bide, aitzina segitzen dugu alabaina. Bizitza nola badoan!
Batzuk badoaz: Pagolako Alexandre Bordagarai, Altzürüküko Dominika Etxart, eta berrikitan zendu den Izurako Eñaut edo Ellande Larralde.

Haiek gogoan…
Sortuko dira berriak!

Mila esker denei!

mkl

Pasadizoak (III)

2012-05-24  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Gabatxolandia, Bilboko Athleticen aberchale baten soan.

Badira bizitza seinalatzen –eta markatzen gaituzten– diguten pasadizoak. Honako hau, Bilboko Athleticek liga eta kopa irabazi zituen garaiko pasadizoa da (1984 urtekoa, Javier Clemente entrenatzaile izaki):

Heldu da, bada, Baionara, egun pasa, Botxoko laguna. “Erbesteratu” laguna bisitatzera. Kalean gora, karrikan behera, aldian behin, eta aldian beste behin, bilbotarrak “estos putos gabatxos” esanera besterik ez dauka ahoan.
Frantzia ezin jasan darabil biraoka, Frantzian baitago. Atzerrian.

Halako batean, koadrilako batek nazka-nazka eginda:
– Ei tú. ¿Como en Bilbao no?
– ¿Cómo, como en Bilbao?
– (…)
– Pues eso, aquí en Francia y allí, en Bilbao, en España.
– Venga tío, no me jodas, aquí no hay más que franceses, la ostia. Aquí no oyes hablar en euskara ni pa fardar!
– (…)

Iluntzean jada, agurtzeko tenorean, autobusa hartzeko esperoan, azkeneko tragoen inguruan, morroia burua agertu nahian, erdi lotsaturik edo, koadrilako bere lagun “erbesteratu”ari berebiziko aitortza egin zion:

– Sabes, al fin de todo, me hecho abertzale.

Hari begira besteok.

– Si, me he hecho socio del Athletic. Bueno, yo y mi mujer y mi hijo! Vamos, toda la familia socios del Athletic.

Begiak handi-handiak esan zituen hitzak. Irribarre herabe ausart batez.
Besteok, hari begira aho bete hortz zeudela.