Literatura: talentua eta afektua

2012-05-20  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Hendaiako Mendi Zolan aretoan: ezkerrean Bruno Agerre, erdian Bernardo Atxaga

Bernardo Atxaga-ren Soinujolearen semea hizpide aritu ginen atzo Hendaian, Akelarre elkarteko Literaturaren Mentura klubaren eskutik. VIII. Literatur mintzaldia izan zen.

Lehen partean, klubeko lagunen artean jardun zuen idazleak, eta ondoren publikoaren aurrean. Atxagak hitzaldia eman zuen bitartean, Bruno Aguerrek koadro bat margotu zuen. Ekitaldiaren marka, seinale eta oroigarri gisa geratu da margolariaren lana. Koadroa Bernardo Atxagari eskaini genion, bere bisitaren opari.

Obabakoak hizpide, Obaba gogoan, Soinujolearen semea nobela kari, hiru bat orduz mintzatu zen Atxaga. Bi ordu, klubekoekin, ordu bat luze mintzaldi zabalean.

Luzatu gabe, hona neronek Atxagak literaturaz, fikzioaz, kasuon nobelaz, azaldutako hitzek –Soinujolearen semeaz laburrean– utzi zidaten hainbat seinale:

– Nobelan gaiak ez dauka muntarik handiena, gaia bigarren mailako gauza da. Areago, nobelan ez dago gai bakarra, gaiak daude.

– Literaturan –nobelan– garrantzikoena azalean ageri dena da. Azalaren azpian motorrak daude. Azala, azaleko kontua izan ez dadin, motor horiek ondo olioztatuak mantendu behar dira. Idazleak istorioa hasieratik amaierara pizturik atxiki behar ditu motor horiek, ongi hornitu eta elikatu behar ditu motorrak: intriga, pasioa, irudimena… bizi-bizirik mantendu behar ditu.

– Nobelan gure historia dago –idazlearen eta irakurlearen historia– istorioen bitartez kontatua. Historian bizitza dago. Hitzek elikatzen eta hornitzen dute bizitza. Hitzen adieran eta esanahian dago nobelaren –bizitzaren– gakoa edo giltzarria.

– Historian eta istorio batean –nobelan– pertsonak eta pertsonaiak daude. Eta geografia. Idazleak geografia nahiz pertsonaiak ondo azalduko eta narratuko baditu, ondo baino hobeto ezagutu behar ditu biak ala biak: geografia –erreala edo fikziozkoa– eta pertsonaiak. Kanpotik baino, barrutik  –ez azaletik soilik– ezagutu behar ditu geografia(k) eta pertsonaia(k). Hots, ez soilik protagonista nagusien baitakoa, pertsonaia guztiena baizik.

– Antzinako geografian, duela 2000 urtetik orain dela 100-200 urtera bitartekoa, hots, Kristoren garaitik  XIX-XX. mendeetara bitartekoa –euskaldunon geografian, duela 50 urtera artekoa– Jainkoaren “diktatuen”  araberako historia eta istorioak bizi eta ezagutu ditugu. Gaia(k) gerra(k)  d(ir)a, gaien motorra maitasuna eta herra. Gaiak dira ere traizioa edo leialtasuna.

– Iragan mendetik gaurrera bitarte, berriz, gure mundua, gure literatura  –“gure”, hau da, “mendebaldeko” deitzen dugun horretaz ari naiz– ez da jada Jainkoaren diktatuen arabera gauzatzen, bizitzen. Ez soilik. Harrezkero, Freud, Marx, Lenin edo edota Bakunin-en –besteak beste– diktatuek pisu handia hartu dute gure bizitzan eta literaturan.

– Azkenik, literatura –artea, oro har eta orobat– bizi esperientziak eta jakituriak ukitutako eta hunkitutako sortzailearen –idazlearen– emaitza da. Batzuk Jainkoak ukituagoak eta hunkituagoak, bestetzuk Freudek edo Marxek –besteak beste– ukituagoak edo hunkituagoak. Finean eta funtsean, literatura Jainkoak –pertsonaiak– eta pertsona horiek guztiek idazlea “afektatu” duten araberako emaitza da. Hori da historia, hori da istorioa, hori da kontua edota nobela. Horiek guztiak eta nobelagilearen afektua eta talentua.

Soinujolearen semea edo gure herriaren fatalismoa

2012-05-18  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Soinujolearen semea

Datorren urtean hamar beteko dira, Bernardo Atxaga Soinujolearen semea nobela argitaratu zela. Komeni da hori aipatzea, nire kasuan, orain bederatzi urte irakurri bainuen lehen aldikoz. Berriki irakurri dut, bigarrenekoz, baita Hendaiako Alekarre elkarteko Literaturaren menturazaleak taldeko kideekin batera irakurri eta komentatu  ere bai.

Premisa bat abiaburuan, handi-handika: denbora da nobelaren ezaugarri funtsekoetakoa bat –eta literaturarena orobat–, denbora da, eta berarekin denbora gainditzeko berarekin daukan tasuna, berezkotasuna.

Soinujolearen semea nobelak badu ezaugarri hori, esan gabe doa –edo joan behar luke–. Ezaugarri horren ifrentzua ekarri nahi dut hizpide hasieran, eta da: nobelak –ona bada– denbora gainditzen du, eta lehen irakurketa eta bigarrena ez da bera. Kasuon, nire kausan, bederatzi urte joan direnez gero, are aldaketa gehiago sumatu dut irakurketan. Hau da, nobela bat beti bera izanagatik, irakurlearen bizitzaren –literaturarenean barne– esperientziaren ondorioz, nobelarengatik jasotzen duena berritzen doa etengabe.

Hasierako balorazio honekin batera, eztabaidarako puntu bat ipini nahi dut mahai-gainean: nola gainditzen ditu nobela honek espazioa eta denbora, euskalduna ez den batentzat? Nola hauteman dezake Soinujolearen semea euskalduna ez denak? Zentzu horretan, nobela oso gurea da ezbairik gabe. Eta nola ez, dilema hauxe planteatzen da: zein zailtasun edo tasun dauzkan edozein nobelak eta honek berak ere, denboran irauteko?

Soinujolearen semea Obaban garatzen da. Ez da espazio bakarra, baina bai nagusia, garrantzizkoena, funtsezkoena. Obaba baina, ez da Obabakoak nobelako (?) Obaba hura. Ez garaian, ez tratamenduan. Obabakoakeko Obaba, artean, mundu bizi-bizia zena, iraganeko –edo amestutako– paradisua, euskaldunon harkadia…  zena.

Soinujolearen semearen Obaba, berriz, hiltzera doa –lehenetsi dezagun desagertze bidean dagoela, tonu horren dramatikoan ez erortzeko–, desagertze bidean dago: erritoak eta baloreak, heziketa moldeak eta ekoizpen moduak aldatu dira aurreneko bi-hiru hamarkadetatik gaur egunera (nobelaren garaira); aldaketa oso sakon baten hasiera da, nabarmena. Lerro batez errana: nekazal munduaren eraldaketa ematen ari da –“gure” kristau erlijioarekiko atxikimendua, besteak beste– euskalduna hirira areago zabaldu da, hiriko jendartearen beraren hazkunde izugarria tarte, kanpoko kulturaren indartze neurrigabearen artean –frankismoaren etorkinen olde behartua eta kalkulatua gogoan, bestek beste–.

Historia hurbila presente dauka Obaba garaikide horrek. Hitz batean, edo bitan kokatzeko: 1936ko Alzamiento Nacional eta Gernikako Bonbardaketa presente ditu gertatu zireneko hogeita hamar urtera. 30 urtera galtzaileak esnatu dira, eta garaileak beldurraren –sarrarazi zuten beldurraren– ordaina nozitzen hasiak dira.

Bernardo Atxagak Gizona bere bakardadean hausnartutako gaia berrartu zuen berriz nobela hau gauzatzean. Nik nagusiki eta hitz bakar batez definitu aldera, honako hauxe erranen nuke: fatalismoa da nobelaren leit motiv-a. Herri honen –Euskal Herriaren– fatalismoa. Izan ahal izateko, euskaldunok dauzkagun mugak eta gabeziak. Nobelak, oroz gain, herri honen fatalismoa helarazi dit. Nobelaren ezaugarrietako bat, ez bakarra, baina niretzat nobelaren ezaugarri nagusia. Noski, badira beste batzuk ere, ezaugarri osagarriak, nobelak –herri bateko eta bere herritarren sentipen eta bizipenaz bestera– intriga, misterioa, gozotasuna, hizkuntzaren eta idazketaren emariak eskaintzen dizkigu. – Soinujolearen semeak horiek ere helarazten ditu/dizkigu–

*  *  *

Lagunek, taldekideek, eman dituzte beren testuetan nobelaren hainbat ezaugarri, ederki asko eman ere, beraz, haietan nobelaren gaineko beste ezaugarri buruzko hainbat gogoeta azalduta daudelakoan nago. Alabaina, hainbat zertzelada ekarri nahi nuke, bai, hitzaldian bide egiteko baita Atxaga bera bere jardunean “lagundu” aldera. Erran bezala, taldekideen aurreko testuekin batera.
Zertzelada hauek, galderak izan daitezke, edo lerro-buru batzuk:
– Maitasuna da liburuaren aldarria. Obaba hartatik (Obaba idiliko hartatik) Obaba honetara bitartean paradisua galdu zaigu, eta bidez bide, infernua aurkitu. Ez dagokio herri honi soilik, unibertsala da, gizakiari doakion ezaugarria da. Gure kasuan, areagotua da naski, gure izatea eta nortasuna eta identitatea galbidean baitago. Hots, infernuan barrena goaz, eta maitasunaren bitartez edo laguntza bakarrik aterako gara gure galbidetik, infernutik. Horixe da  nobelaren beste ezaugarria: esperantza.
Geroko utzi gabe, galdera botako dut. Aski al dugu maitasuna infernutik jalgitzeko, fatalismotik ateratzeko? Ezezkoan nago. Ez da gutxi maitasuna, asko da, baina ez da aski. Funtsezkoa bai, baina ez guztizkoa. Ez dago guztizkorik-eta, ez erabatekorik, ez absoluturik. Eta maitasuna ez da dena. Barkatu, nire fatalismoa.
– Pertsonaiak eta beste: nobelako denak dira ezinbestekoak Soinujolearen semea nobela eta Obaba ulertuko baditugu, bakoitzaren historia, ahalen eta izaeraren arabera ulertuta betiere. Bi bereiz ditzagun: David protagonista eta Joseba. Izanik ere, nobela neurri batean autobiografikoa izan daiteke, edo behintzat, egileak erabiltzen duen gaia edo materia esperientziarena da, zentzu zabalean ulertua noski. Hots, ez da sorkuntza erabatekoa, ez da literatur sorkuntzara mugatua. Alegia, hainbat gertakari historikoen harian ageri diren arrastoak eta ezaugarriak autorearen bizipenetan funtsa hartzen dutelakoan bainago/baikaude.

Bidenabar, aipa ditzadan, noski, egilearen barne ahotsaz beste, bigarren begia ere baduela. Davidek eta Josebak bi begi ezezik, lau begi dituzte. Berbarako diot. Beraz, zentzu literarioaz harago, guk denok, gutxi asko, ezagutu dugun errealitatearen gainean jardun du egileak, efektu bat bilatu du, zentzu efektista bat, eta horren bitartez gu sartzen gaitu nobelan, gu, euskaldun suerte bat barnean gaude. Izan ere, herri honetako pertsona askok ikus ditzake pertsonaia horien baitan bere burua eta larrua. Ez alferrik, 50 urte luzeetan jende askok, eurrez, hartu du parte, aldez edo moldez, jokaleku horretan.

– Horregatik berarengatik, euskaldunok  –eta Obabako euskaldunengandik hurbilagoa gaudenok areago, ezaugarriak ezaugarri– nobela hau irakurtzean mina sentitzen dugu –sentitu behar dugu– ezinbestez. Jendea, irakurlea, ezin da gustura geratu, nahiz eta erran bezala, nobelak arrazoi ugari ematen dituen gozatzeko. Bizitzen ikasten gozatzeko, bizitzaz gozatzeko.

Izakion izatearen bi aldeak agertzen dira Atxagaren nobelan, eta funtsean bere literaturan. Heroiek ez dute lekurik bere mundu literarioan. –Nahiz eta, betiere kontraesanak izan daitezkeen, berbarako, John Wayne ez dago nobelan, baina zeharka Raquel Welchengana bueltatu dezakegu gure begirada–. Nolanahi den ere, komeni da Etiopia poesia (Utopiaren aurkakoa) liburua gogoratzea, zentzu horretan. Soinujolearen semea heroien kontrako aldarria edo manifestu nobeleskoa da. Barkatu espresioa, ez da oso ortodoxoa-eta.

– Obaba joan da. Ez gaude Obaban. Eta orain zer? Obaban, Soinujolearen semearen herrian badago burgesia (egileak deskribatzen duen Obaba duela 40 urtekoa da: hots, hozkailuak, banketxeak, eskubaloi taldea, kafetegiak… daude). Imajina dezagun nolakoa –izango– den gaurko Obaba! Ez da zaila, ondo-ondoan daukagu-eta.

Obaba hazten joan zen eta hazi ahala desagertzen eta eraldatzen doa –joan da. Ba al dugu euskaldunok Obaba garaikidean bizitzerik?
– Traizioa: propio utzi dut nobelak lantzen duen gaietako bat azkenerako, azkenean agertzen baita halaber: traizioa. Gure taldeko kideak inarrosi ditu/gaitu bereziki gaiak. Bizitzan justifikagarria al da traizioa? Egileak justifikatzen ote du nobelan traizioa? Nobela batean kontatzen dena estrapolatzen ahall da errealitatera?
Idazlea nobelan dago. Idazleak: David eta Joseba. Jose Irazu. Zenbat dago Jose Irazurenetik Josebarengan, Etxeberriarengan, Mansonengan? Zenbat dago Ramuntxoren eta Daviden baitakotik autorearengan?

Nor da Bernardo Atxaga? Zer bilatzen du Atxagak  David eta Joseba pertsonaiekin?

Galderak eta iradokizunak. Egileak, Bernardo Atxagak, erantzunen ahalko ditu? Agian!

Artean, gera gaitezke, literaturarekin, poesiarekin…

“Obabatxua lo ta lo
orain suk eta nik gero
suk gurosun orduen batien
biok egingo degu lo”.

Atxagari begirunez. Eskerrik asko Irazuri.

Mikel Asurmendi  (Hendaia, 2012ko maiatzaren 13-14-18an)

Oharra: Bernado Atxagaren mintzaldiaren karietara idatzia. Maiatzaren 19an, Hendaian.

Xora, bitxia, diferentea

2012-05-16  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Zuberotarren Xora

Xora filma bitxia da, diferentea, baina ez zuberotarrek egina delako. Izanik ere, narratzen duen istorioa Zuberoan agitzen da, baina Zuberoa ez da baitezpadakoa. Filma unibertsala da, hitz laburretan errana. Areago, jendeen ametsak presente dira, baina ametsa ez da amerikarra, ez da hollywoodar ametsean murgiltzen hartara. Are, protagonistak –batak zein besteak– jainkoak sortu ditu eta beste protagonistak desegin “behar” ditu. Euskal filma izateko, bitxia.

Diferentea da euskal zineman, antzeko filmarik ez baitugu orainokoan ikusi. Xoraren aldean bestelakoak dira besteak. Gustuak gustu, egokiagoak edota eskasagoak, naski, ikuslearen gustuaren arabera betiere

Ez ohikoa da ekranera dakarren gaia, gure zineman diot, baita berau tratatzeko manera ere. Gaia baino gaiak. Lantzen duen gaien artean bi azpimarratuko ditut:  herioa –eta jainkoaren gaia, gure kulturan bera gabe ez da herio ulertzerik-eta– eta maitasuna. Hitz batez, bizitza. Bizitzaren esperientzia edo eskarmentua. Transmisioa ere lantzen du. Modu berezi batez. Literatura hartzen baitu makulutzat, bi protagonistak idazleak izaki. Bat, kontsakratua eta bestea idazle gaia. Bat “mundu”tik erretiratua eta bestea “mundua”n ezin egokitua: Holly Wood eta X. Osaba eta iloba.

Literatura makulutzat hartzen duen filma izaki, kultuko filma bilakatzen da ezinbestean. Espresuki bilatu gabe ere –demagun– beste maila bateko –estadio bateko– espresioa gauzatu du errealizadoreak. Literaturan iturria duenak, ur –eta emari– nahasiak eta asaldatuak ekartzen ditu edozein gisetara, halatan dauka iturri zuzendari honek, eta halaxe ekarri ere Peio Cachenaut egilearen eskutiko Xora filmak.

Funtsarekikoak:

1/ Xora gure gizarte produktibista eta kontsumistaren kritika da. Egungo artearen beraren –edozein dela espresioa– sorkuntzari –produktibistari– buruzko kritika, baita honek betetzen duen funtzioari buruzkoa ere. “Sortu, zertarako?” itauntzen digu.

2/ Mendebaldeko jendarte hollywoodarrean, sorkuntza bizi aurretiko espresioa da. Esperientzia eta bizi gabeko sorkuntza. Hartara, X-k zer sortuko ote duen eguneroko bizimolde arruntean murgildurik?  Holly Wood idazleak X ilobak biziko duena ezagutzen du jada. Gaztetan bizi(ko) zuena idatzi du Umeki eleberrian, eta X-k biziko d(it)uena irudikatu d(it)u jada, X-k berak bizi aurretikan (agian, akaso, Holly Woodek AEBetara joan gabe ez zuen idatziko, idatzi duena). Predestinatuak gara, bizi aurretik hautatua dugu bizitza, gure destinoa markatuta dago, idatzita dago. Erlijioaren zentzu osoa hartzen du Xorak. Zentzu modernoan noski. Orain arte, erlijioak eta sinesmenak seinalatu digu mundualdia, eta orain jendarte edo mundu hollywoodarrak.

3/ Alta bada, X-k destinoa aldatzea erabaki du irmoki. Holly Woodek seinalatzen dio bidea. X-k bizi nahi du, eta bizi ahal izateko, bizi den munduan bizi ahal izateko, herioari irabazi behar dio dema. Maitasuna –Nerea neskalagunarekin partekatzen duena, bereziki– bere eginen badu, herioa garaitu behar du. Izan ere, X-k ez du ametsik egiten. Eta amets egiten ez duena hilik edo ero dago.

4/ Beste zenbait gaia edo ildo ekar eta urratu (ge)nezake. Bego. Aurrerago agian, ez dugu filma ere kontatuko. Areago, gaizki kontatzeko proportzio handia baitago, gaizki interpretatzeko aukerak ematen baititu filmak.

Estetikarekikoak, formarekikoak:

1/ Literatur zinemarekikoak, hobeto erranik. Filmak bi edo hiru bider ikustea eskatzen baitu, beharbada. Beraz: egokia al da hori eskatzen duen film bat? Ona al da? Zinema aipatzeko edo epaitzeko dugun hitza erabiliz: Ona? Edo txarra, noski. Ez dago guztiz onik, ez guztiz txarrik alabaina. Ez jainkorik ez deabrurik, ez guztiz, bederenik. Beraz, gozatzea ere trebatze kontua izan daiteke, gustua hezi beharra. Literatura-enean bezala funtsean.

2/ Bistan da, ikusleak nahia eta irrika baditu trebatuko da. Eta ildo berean, zinema egiten segituz gero, trebatuko dira ere filmaren egileak. Horregatik, ziur filmak baduela zer hobetua. Horiek erranik, bistan da, ezin ahantzi zein den filmaren “aurrekontua” –Mixel Etxekopar gogoan–. Horiek horrela…

3/ Xoraren irudia(k) bikaina d(ir)a. Zuzendariak badaki zer nahi duen, eta bere ekipoaren ahalaren arau, goi-mailako emaitza erdietsi du. Goi-goi mailakoa. Irudien sekuentziak eta enkoadratua bikaina lortu ere. Traveling zenbait, hainbat, asko, magnifikoak dira. Horrek, nire gusturako noski, atxikitzen du filmaren narrazioa eta kontaketa. Horrek eta musikak berak ere, irudiei eta istorioari musikaren egokitzapena –Jeremie Garat-en eskutik–. Horiek dira filmaren bi euskarri nagusiak.

4/ Horiek eta Holly Wood eta X-ren interpretazioak, ontsa jokatutako rolak bi-biak. Rol eta joko ezberdinak dira nolanahi ere. Literarioagoa Holly Woodena, espresiboagoa X-rena. X-k bizi duena, barne sentipena, ederki asko azalarazten du aktoreak. Cachenaut kontent egon daiteke aktore “profesionalak” ez diren bi lagunen ekarpenaz. Ontsa ezagutzen ditu biak ala biak: Dominika Rekalt eta Jef Goienexpe. Jef-eren interpretazioak aipamen berezia merezi du. Eta, prefosta, esku-zarta sorta bat ere gaineratiko jokalarientzat.

5/ Aktore bien arteko elkarrizketak onak dira, zubereraz. Baina zuberera ezagutzen ez dugunontzat –maila diferentetan– jardunak mugatzen du filman modu laxoan murgiltzea. Eta azpitituluak ez dira behar beste egokitu, ene ustetan. Tira, mugak zuberera ulertzen ez dugunona dira, ez zuberotarrena.

6/ Xorak –eta ia filma guztiek– dituen mugak muntaian leudeke, akaso. Istorioa ez da samurra, eta istorioaren bilakaera harilkatzea ez da gauerdiko ahuntzen eztula, areago ahuntza zuberotarra izanik. Alabaina, nik “nahikoa” ematen diot, “nahikoa altua”. Zenbaki batez: sei hamarren artean. Muntaketaz ari naiz, gainerako atalez eta filmaren balorazio orokorraz, zuek egin kontu, neronek arestian idatzitakoaren (h)arieran.

7/ Luza nezake gogoeta, baina luzetsi naiz jada. Hurrengo batean, gehiago agian eta menturan. Xoraren ametsetik esnatzen hasita nago eta odolaren usaina aditzen dut anartean. Aizue, jakizue, filma garratza da zenbait pasartetan, alta, ongi helarazia da garraztasuna. Garratz tantoak baino ez dituzue, mundu honetako arrasto neurrizkoak, zentzuzkoak, arrazoikoak.

Nola ulertu bizitza bestelakoan?

Pasadizoak (II)

2012-05-13  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Independentzia eta Sozialismoa

Badira bizitza seinalatzen diguten –eta markatzen gaituzten– pasadizoak. Honako hau inozentziaren urteetakoa da, hor nonbait:

Oraingoan ere, aurrekoan bezala, protagonistak Zabaleta abizena zuen. Pasadizoa aurrekoa baino bost urte lehenagokoa da, gutxi gorabehera.

Zabaleta hau ETAko kide izan zelako atxilotua izana zen iragan berrian. Preso egon zen aldi luzeska batez.

ETAren Independentzia eta Sozialismoa aldarrikapena ozen zabaltzen hasia zen garaia zen.

Zabaletari hiru milioi pezeta inguru tokatu zitzaion loterian. Bazen dirua garai hartan.

Berria herrian zabaldu zen. Niri zirrara berezia egin zidan nonbait. Berria bueltaka ibili nuen buruan egun osoan.

Gaua iritsita, anaia (bi urte gehiago zeukan nik baino) eta biok ohean ginela, halaxe jardun ginen:

– ¿Lo de Zabaleta, un poco putada ya es, no?

Anaiak: – ¿Pues?

– Jode! ¿Qué va hacer con el dinero?

Anaiak: – ¿Qué va hacer..? Pues gastárselo!

Pasadizoak (I)

2012-05-11  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Chomolungma

Badira bizitza seinalatzen diguten –eta markatzen gaituzten– pasadizoak. Hona, batto:

1980ko maiatzaren 14a zen. Martin Zabaleta mendizale hernaniarrak Everesteko gailurra zapaldu zuen. Biharamunean, Egin egunkariak berriaren tamaina eman zuen lehen orrialdean. Honela zioen, gutxi gorabehera:

– “Euskadi conquista el Everest” edo “Euskadi llega a la cima del Everest”.

Gure koadrilan jende anitza –ideologiaz– biltzen ginen, gazteak eta berdeak artean. Ni abertzale… tira, nik ez nuen abertzale itxurarik ematen. Morroi libre antza ematen nuen, edo –libertarioa edo anarkista esateko, hitz handiegiak–. Laguna komunista zen, komunismoaren grina bizi zuen…

Hitz bitan: berak “komunista”rena markatuago zeraman nik “abertzalea”rena baino.

Berak familiarengandik jasoa zuen euskara, ni ikasten ari nintzen:

– Euskadi igo dela Everestera? Bada, ni ez naiz egon.

Berak, berriz, lagunak:

– Ni, bai.

Hogeita hamabi urte bete(ko) dira astelehenean Everesteko balentria eta lagunaren eta bion arteko pasadizoa bizi izan genituela. Gaur egun euskaraz aritzen garenean, ez beti, nola gerta, lagunak zera esaten dit:

– Poliki, polikiago egin, nik ez daukat zure mailarik.

Ezina ikusaraziz egina

2012-04-27  //  (C)politika, Zinema  //  Iruzkin bat

Jon Maia, Luix gaztagilea, eta Asier Oiarbide

Giza Eskubideen X. Zinemaldian estreinatu zen Gazta zati bat dokumentala, Donostiako Victoria Eugenia antzokian. Ingurune egokia inondik ere. Gizabanakook erabakitzeko dugun eskubidearen gainean mamitzen da filma eta, gaiaz zein filmaz mintzatzeko parada izan genuen bertaratuok.

Filmaren estetikaz zenbait hitz, lehenik: dokumentala xaloa da, egileek modu naturalean sortu zen ideia bati jarraikiz eginda. Hartara, filma ez da ohikoa, ausarta da, lotsagabea (kolokioa kudeatu zuen Begoña del Tesok erranen lukeen moduan, gamberroa da). Lotsagabea baina duina. Izan ere, filmaren forma ulertzeko edukia ezagutu beharra dago, gaztaren historia, historia eta bidaiaren abiapuntua… Eskoziara. Honek guztiak ez du kentzen, bistan da, egitasmoari egokitutako gidoia irudimentsua izatea, muntaiaren lan eskerga, etxeko tresnez filmatu dutenen eta filmatzen eskarmentua dutenen irudien uztartze-egokitzapena, ezta musika arduraz eta adorez egokitu dutenen lana ere duina izatea.

Gaztaren funtsaz eta historiaz nasai idazteko berriz, munduko nazio ukatu adina berba beharko genuke. Hasteko, hamaika lagunen izenek merezi dute aipamen berezia. Denona ezean, hona bakar batzuena: Mikel Garmendia (haren bikote Lourdesek filmean hartzen duen munta barne) eta Loinaz Urrestarazu. Angel Oiarbide (Garmendiaren espirituaren hauspotzailea, dokumentaleko aktore nagusia eta bikaina: egitasmoaren –erabakitzeko eskubidearen– bisualizatzailea) eta Asier Oiarbide: hurrenez hurren, ezker abertzaleko eta EAJko zinegotziak. Aspaldion Eskoziaratu zen Xavier katalana. Kolokioan honen ondoan egon zen Ander, Nazio Batuen Erakunderaino gazta puxka eraman zuena. Eta, noski, gaztaren egilea: Luix. Eta beste zenbait… Eta hainbat… Mundu bat!

Munduan nazio ukatua eta ezagutu gabea den Euskal Herriko eredua da protagonista nagusia: Idiazabal herria. Hiri zabaleko herritarrak: izaldarrak. Eskoziaraino egindako joan-etorriko bidaia naturalaren ondoren berezko egitasmoa sortu duena. Aro berrian espiritu berria erakutsi duen herri aitzindaria.

Ikaspenak azkenik: demokrazia, beraz, herriaren gobernamendua, ekimen oso garrantzizkoa da politikari hautatuen esku soilik uzteko. Politika hitz kutsatuak gazta usaina hartu behar du, herritarren usaina berrartu. Horretarako baina, jendarteak batu beharra dauka, Idiazabalgo espiritua zabaldu Luixek gazta partekatzen duen modura. Unea iritsi da, Eskoziaren eta Euskal Herriaren unea. Erabakitzeko unea.

Ezinezkoa ikusaraziz. Angel Oiarbidek dioenez: bisualizatzen. Edota Luixek dioenez: holaxen!

Gazta zati bat. Euskal Herria. (99 minutu). Zuzendaria: Jon Maia. Muntaia: Eriz Zapirain. Argazkia: Juantxo Sardon. Musika: Xabier Solano eta Zigor Lanpre. Ekoizpena: Nazioen Mundua (Angel Oiarbide).

P. S. ARGIAko Abarrak sailean argitaratua; 2321. zenbakian (2010-05-06).

Hollande, Sarkozyren gerra psikologikoaren pean

2012-04-24  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

François Hollande, presidente izateko faboritoa

Inkestek iragarritako hautagaien emaitzak bete dira, gutxi gorabehera. Parte-hartzearen ehunekoan huts egin dute, ordea. Herritarren %80ak bozkatu du, espero baino ehuneko hamar gehiagok. Sarkozyren bataila piskologikopean jokatuko da bigarren itzulia.

Bozen estimazioak ezagutu zirenean (igandeko 20:00etan) Hollandek (%28,60 lortu du) bi puntu eta erdi ateratzen zion Sarkozyri; (%27,10 lortu du). Azkenean, hautagai sozialistak presidente kontserbadoreak baino puntu bat eta erdi gehiago erdietsi du. Espero baino gutxiago? Gehiago? Dena dela ere, Hollande da irabazlea eta Sarkozy galtzailea. Atzo arte, presidente bat ez zen bigarrena izan lehenengo itzulian. Estimazioek Marine Le Peni bozen %20 eman zioten; (muturreko eskuindarrak bozen %18,20 lortu du). Puntu eta erdi hori Sarkozyk bere egin du azkenik. Hirurak izan ziren gaueko protagonistak, eta Le Pen, psikologikoki, garaile nagusia.

Hollande faboritoa, baina kasu

Hollande da presidente izateko faboritoa. Ezkerreko (Mélenchon, Joly, Poutou, Arthaud) gainerako hautagaien –Sarkozyren aurkako deia egin dute– sostengua dauka. Aski al da, halere?     Le Penek bere aitaren diskurtso gogorra –arrazismoa, segurtasuna…– leundu du, eta krisi-oldeak jotako –Sarkozyren– eskuin moderatuari espazio puska kendu dio. Le Penen hitzetan eskuin berria sortzear dago Frantzian. Ezkerrak bildots larruz jantzitako otsoa jotzen du Le Pen. Nola ikusten dute zentristek Le Pen, ordea? Botoak herritarren esku daude, baina lehen itzuliaren ondoren kanpoan geratu diren hautagaien jarrerek bozemaileengan eraginen dute. Alta, bada, Le Pen eta Bayrouren jarrera anbiguoek bizirik atxikitzen dituzte Sarkozyren itxaropenak eta aukerak. Eskuin-eskuineko Le Penen eta eskuin-zentroko François Bayrouren jarrerek bereziki eraginen dute presidentea erabakitzeko unean.

Sarkozyk ez du etsiko

Sarkozy kolpatuta dago, baina ez dago K.O. Botereak ematen dion artilleria guztia jarri du indarrean jada. Hedabideetan lehiatu nahi du Hollanderekin. Hiru eztabaida proposatu dizkio telebistan. Hollandek bat baino ez dio onartu. Sarkozyk beldurraren diskurtsoa zabaldu du dagoeneko. Estatuaren segurtasun printzipioa da bere leloa. Finantza botereak samurtzen ditu, eta herritarrak berriz, larderiaz durduzatzen. Frantzia indartsuan oinarritzen du bere bataila psikologikoa.

Ipar Euskal Herria

Hollande Sarkozyren aitzin kokatu da Iparraldean. Hirugarrena Bayrou, Mélenchon laugarren, eta Le Pen bosgarrena. Hollande etorriko al da kanpainan Euskal Herrira? Maiatzaren 6an ezagutuko dugu presidentea.

Philippe Poutou (Nouveau Parti Anticapitaliste)

2012-04-23  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

NPAko Philippe Poutou

Txurroak txurro, okerrak oker, akats larria burutu nuen iragan asteko Frantziako presidentetzarako bozak artikuluan.

Abertzaleak aiduru izeneko zatian, amaieran, Iparraldetik begira idatzitako zatian honela idatzi nuen:

“Alabaina, ezkerreko hautagaiek (Mélenchon, Arthaud eta Poutouk) hizkuntza gutxituen ezagutza konstituzionala errefusatzen dute…”.

Baita, Frantziako muturreko ezkerra eskuina bezain jakobinistatzat jo ere.

Nouveau Parti Anticapitalisteko (NPA) hurbileko militante baten oharra jaso nuen herenegun, nik idatzitakoak asaldatu zuela aditzera emanez.

Bada, bai, arrazoi osoz asaldatu da ohar egilea.

Philippe Poutouk, eta NPAk orobat, euskararen (ko)ofizialtasuna aldarrikatzen du, baita Euskal Herriarentzat autodeterminazio eskubidea ere.

Beraz, lurtarron legea, bakoitzari berea.

La Grandeur de la France edota hiru txurro

2012-04-20  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Hexagonoa presidentzetzarako kari

Frantziako presidentetzarako bozak heldu dira eta hauen inguruko lehenengo artikulua egitea egokitu zait gurean. Egokitu baino “tokatu” zait, bigarren adiera hau egokiagoa delakoan.

Beranduegi.tv saioan artikulua aipatu dute, Frantziako hauteskundeei buruzko analisia hitza entzun dut lankidearen ahoan. Eskerrik asko, baina, eta barka, banitate faltsua ematen badu ere, nik horrelako artikuluen aurrean, txurrogile sentitzen naiz. Izan ere, analisia hitz handiegia egiten zait zintzurretik pasatzeko unean.

Analisia delako horri txurroa deitzen diot, behin burmuina sakatzen  hasiz gero –txurrogileak txurro-gailua sakatu nola–, funtsean eta finean, ez baitakit zein eitez edo formaz aterako zaidan-eta, artikulua. Noski, txurroetan forma baino funtsezkoago da mamia. Baina, tira, ura, irina, gatza –apur bat azukrea– besterik ez duzu txurroa. Forma desberdina, baina mamia beti bera. Hots, ni ere, demokrazia gairekin egiten den antzera, nire motzean, hiruzpalau gai urri horiekin orea legamiatzen eta moldatzen aritzen naiz,

Bai, badakit nirea ez dela txurroak saltzeko propaganda egokiena, areago propaganda ezkor hau etxekoen kalterako izan daitekeela ohartu ere.
Barkatu, beraz. Eta barka berriz, txurroen eiteko nire umiltasun tolesdun zuri hau.

Alta bada, horiek horrela, nire blogaren bitartez artikulua, txurro edo analisia –lagun eta lankideei esker– horren propaganda egiten ausartu naiz –ausartu hitza erabili dut, egungo demokrata zintzoen gisara–.

Hau lotsa! Hau lotsabakoa, hobe esanda. Izan ere, neronek ere, Europako demokraziaren ereduan –esateko modu bat da, frankismo-kumea bainaiz– eta sehaskan hezi –berandu bada ere– naizen honek bi zentimetroko hipokresia geruza daramat azalean –hipokresia gure garaiko krema moderno erabilienaren izena da. Barka propaganda–.

Txistea esplikatuko dut, enkaxka: txurroa saltzen ari naiz lankideek analisia iritzi duten artikuluaren prezioan.

*  *  *

Hibernatus et La grandeur de la France

Sarrerako bat idazten hasi dut… baina, baita luze eta astun idatzi ere. Egungo demokraziaren diskurtsoaren eredu eta isla da nirea ere: luzegia eta astunegia.

Funtsean, idatzi nahi nuena jarraian dator. Hauteskunde kanpaina kari, honako hauetxek esateko asmoa nuen Hexagonoa hizpide:
– Frantsesek ez dute ulertzen zergatik mundu osoko hiritarrak ez diren frantziarrak. Izan ere, eurak munduko demokraten artean demokratenak izaki, horixe litzateke logiko eta normalena. Horretan funtsatu da, besteak beste, La Grandeur de la France. Charles de Gaulle demokrataren ibilerak gogoan, atzoko eta egungo gaullismoaren aitapontea. Besteak beste, diot, frantziarren historia handia eta sekulakoa baita, batez ere eta bereziki, eurek kontatzen duten gisara interpretatua eta ulertuta.

Aurreko ikuspuntu hau gaurkotu aldera:
– Frantsesa eta demokrata bitasun guztizko izate hori, orain gutxi arte horrela ikusia izan da behintzat, bizi dugun krisialdi dela-eta –krisi ekonomikoa, sozial, kultural, etikoa…– frantses batek baino gehiagok zalantzan jartzen du egun. Oroz gainetiko eta guztizko beren eredu demokratikoa, alegia. Nonbaitetik hasi beharko du mendebaldeko “demokrazia” garaile honen ereduak hondoa jotzen, eta zein egokiago hondoa jotzeko jaio –demokraziaren aro modernoaz ari naiz– zeneko sehaskak berak pitzadurak –ur sarbideak– nozitzen baditu, ezta?
Izan ere, mendebaldeko demokrazia sistemaren –sistema kapitalistaren eredu demokratikoa– boterea ez da gauzatzen engoitik, demokraziako hiru oinarri eragileen arabera: legegilea, exekutiboa eta judizialaren eskutik, hots. “Demokrazia” jendartearen eliteek kudeatua eta ezarria da. Erran nahi baita, multinazionalek eta bankuek inposatua. Beraz, frantsesen demokraziak berak ere funtsa galdu du. (barka berriz ere, pernandokeria hau).
– Frantsesak –ez denak baina– monarkiaren erresuminez (erret-minez) bizi dira, britainiarren eta espainiarren inbidiaz eta bekaizkeriaz. Erregeari (Louis XVI) burua moztu zioten, baina errege-erreginen falta ei dute egun, antza. Hartara, Nicolas Sarkozy presidentea Napoleon Bonaparte-ren pare ezarri nahi dute. Enperadore eta monarkiaren berrezartzaile.
– Duela bost urteko bozetan, Nicolas Sarkozy ezean, Ségolène Royal pronto zuten frantziarrek. Hots, “errege” ezinean, “erregina” nahi zuten euren tronoan. Oraingoan, Royal-en ordez, honen senar ohi François Hollande dute tronorako hautagai berria.
Marine Le Pen, Jean-Luc Mélenchon, Françoise Bayrou, Eva Joly, Nathalie Arthaud, Nicolas Dupont-Aignan, Philippe Poutou eta Jacques Cheminadek osatzen dute gorteiatzea. Gorterako bidean, kortesia plus bat da, Frantzian politezia (politesse). Printzipioz, pertsonen nortasun balore bat. Demokrazian baina, kortesia eta politezia erabiltzearen poderioz hipokresia geruza edota estalkia bilakatu da.

Paradoxikoa da, baina, Nazioarteko Diru Funtseko presidente ohi Dominique Strauss-Kahn-ek (DSK) galdu zuen Frantziako Gorteko tronoa. Nork galdu eta multinazionalen eta bankuen boterea hobekien maneia zezakeenak galdu ere. DSK sozialista da, portzierto.

Hara, oraingoan ere beste txurro bat atera zait.

*  *  *

Hexagonoa, berriz ere, hor nonbait

Eta nik, besteak beste…:
– …Michèle Alliot-Marie hizpide izan nahi nuen. UMPko diputatua ez baitator bat Lapurdin AHT bide berria egiteko hartu den erabakiarekin.
Izan ere, pentsu dut, ez da ados, berak ez baitu erabakia hartu edo indarrean ezarri. Horra demokraziaren hipokresi erupzio bat.
–  …edota Jean-Luc Mélenchon hizpide izan nahi nuen, beste aldeko hautagai bat aipatu aldera (ez naiz espektro politikoaren bi aldekoen mutur-muturrera joan, frantziarren sen demokratikoa ez iraintzeko. Marine Le Pen dut gogoan). Hizpide izan nahi nuen, gogoratzeko, Mélenchon komunistak –eta jakobinistak bidenabar– dioena, funtsean, hautagai denek diotena, ñabardurak ñabardura: gutxiengoen hizkuntzei bai (erregionalak euren ahotan), baina, frantsesa da Errepublikako hizkuntz ofizial bakarra. Puntu. Hots, batzuek “hiritar” dira jaiotzez, eta bestetzuk, jaiotzez kondenatuta gaude “herritarrak” izatera. Guretzat, euskaldunontzat, ez dago demokraziarik.
Hots, Frantziako demokraziaren sehaskan bi mende luzez kulunkatu direnak, kulunkatzearen poderioz eta zorabioz, demokrazia sehaska kontua bailitzan jokatzen ohitu dira. Hots, munduko demokraten demokratenentzat ere hauxe da maxima: demokrazia ez da egunero lantzen den ekimena, jaiotzez jasotzen den dohaina baizik.
– …edota –egiari zor, dena ez da ezkor– Frantziako kazetaritza hizpide izan nahi nuen. Frantziako demokraziaren eredua gainbehera etorri den arren (Espainiako behetik goiti doa, baina unibertsoko azken planeta baino urrutiago dauka demokrazia), Frantziako demokrazia eredua, AEBetako ereduarekin gero eta antza handiago badu ere –hauteskundeen ereduari buruz ari naiz uneon– gustatuko litzaidake, oro har, Frantziako hedabideak eta kazetariak Euskal Herrian izatea. Hots, euskaldunok Frantziako egunkarien, kazetarien eta hedabideen lana, maila eta ofizioa izatea –oro har ari naiz, noski–, horiek baitira, neurri batean, Frantzian demokrazia –izan– denaren ondarea edo adibidea.
Sarritan pentsu dut, agian, beharbada, kazetaritza Euskal Herrian euskaraz egiten dugunok garela –izan gaitezkeela– demokrazia, euskal demokrazia hasteko, eraikitzen lagun dezakegun sektore funtsezkoetako bat.

Eta barka berriz ere, eta hau ez da banitate faltsua. Hau izatekotan, beste txurro bat da. Luze-luzea, agian luzegia eta irentsi ezina.

Kazetari baina, ez da jaiotzez izaten, demokrata legez, ekinez egiten –eta izaten– da.

Perpinyà-tik deia

2012-04-16  //  Sailkatugabeak  //  3 iruzkin

Rin... rin... rin!

Telefonoak jo du, etxean.

– Bai, nor da?

– Mikel Asurmendi?
– Bai, eta zu?

– Parlez-vous français?
– Oui, je me débrouille…

Solasaldia aurrera doa:

– …Argipen baten beharra daukagu gure etxean, horregatik deitzen dizut/gu. Jakin nahi dugu euskaldunek Stéphane izena nola esaten duzuen euskaraz…

Ni sano harrituta…:

– …baina, zergatik deitzen didazu(e) niri? Nork eman dizu(e) nire izena? Nor zara zu?

– …Interneten aukitu dugu zure izena. Zu Mikel Asurmendi deitzen zara, ezta..?
(Alors, vous parlez en basque, vous… vous-êtes bien basque… Vous… vous appelez Mikel Asurmendi… vous-êtes un vraie basque!

Solasaldiak jarraitzen du:

– …ez dakit ni ote naizen… zu(e)k behar duzu(e)n pertsona… Mmmm… Ni ez naiz aditua (je ne suis pas un expert…).
…Dena den, ene uste apalean … Stéphane, nik ezagutzen ditudan euskaldun bakanak Estepan deitzen dira… (…en basque).

– Estepan..? À bon! Mais vous m’avais dis, que vous n´êtes pas un expert dans la matière…
– Voilà, oui exacte, je ne suis pas un expert…
– Merci monsieur, de toutes manières merci beaucoup!

Telefonoak eskegitzear… :

– Itxaron (attendez, attendez…), nondik deitzen duzu?

– Perpinyà-tik deitzen dizugu. (On vous appelle de Perpignan).

– A bon. Katalanak zarete beraz?

– Oui, nous sommes katalanbou!

Ez diot ulertu… katalanbou delako hori.

– Adeu, agur…

P. S. (1): Estepan Urkiaga Lauaxeta poeta, Estepan Aldamiz-Etxebarria kazetaria heldu zaizkit gogora. Geroago Mikel Garcia lankidea ere bai. Bera dugu euskarazko izenen gaian aditua gurean.
[Zuetako] … inork ba al daki zer den katalanbou?

P. S. (2): Irakurle lagun hori, asmatua ematen du, baina ez. Amestu ote dudan pentsatu dut une batez… Baina, ez, ez… Errealitateak fikzioa gainditzen du sarritan.