Joseba Sarrionandiari gutuna

2012-01-20  //  Sailkatugabeak  //  5 iruzkin

Kaixo Joseba: Zer gisa? Ona desio!

Dinosaurua hor nonbait dabil, moroak eta euskaldunak nola

“Cuando despertaba, el dinosaurio todavía estaba allí”. Bai, Joseba, Moroak zegoen mesanotxean. Urte bat luze eman zuen dinosauruak bertan, nik –gogotik– oratzeko zain. Mairu armatuak goizez eta gauez behatzen zidan, xalo, baita zemaitzaile ere. Eta nik, behin eta berriz, Augusto Monterroso plagiatzen nuen, nire burua desenkusatu nahian. Edo!
Aidanez, ongi ageri denez, zure koordenadak –geografikoak, espaziokoak nahiz denborakoak– eta nireak –gureak– ez dira hemisferio berekoak. Edo!
Urte bat erran dut, eta urtearen buruan Eusko Jaurlaritzako kultur sailekoek gaztigatu eta zigortu zidaten: “Aizu Moroak saritu(ko) diagu. Saritu, sarritu edota zorriztu”. Baita bidenabar, bazterrak “ederto” inarrositu, pentsatu nuen nihaurek.
(Iazko) … abendua heldu zen gurera eta zure Moroak-ek nire ohantzean leku hartu zuen gauero, burusi, mihise eta izaren artean. Aldian-aldian, aldatu izaten nuen etxeko beste geletara, baina bereziki oheko posturak erasan zidan giltzurrunetan. Moroak eta ni borrokan jardun genuen-eta luzaz ohantzean.
Espazio horretan, abendutik ilbeltzera, egin zuen bide denborak, eta nik ere harekin, nire espazioan tinko, dinosaurua eskuetan, tinko. Eta behin amaitu ostean –kapituluko bizpahiru oren eman ostean, 3 bider 33: 100 ordu eman nituela kalkulatu nuen–,  hilabete luzearen ondoren, urtarrilean jada… “Ostra! Bitxia eta eskerga da gero zure Moroak”, pentsatu nuen. “Hori perla puska!” Bakizu zer otu zitzaidan amaitu eta lehenengo unean? Hauxe: “Daukadan lasaigarri bakarra munduon, hiltzea da, hiltzea eta pentsatzea ez naizela mundu honetakoekin beste mundu delakoan topo egingo”.
Krudela baita historia gero. Benaz eta zinez!
Moroaken “aurkako” azken bultan lau-bost oren eman nituen, goiz hartan bertan Irunero aldizkarirako erreseina idatzi behar bainuen. Hasi nuen idazten eta hara, hasmentan, “Izkiriaturik aurkitu dudan ene saiakera” heldu zitzaidan kolpez burura.
Eskerrik asko, orain badakit ez garela moroak, edo, bai, badakit agian moroak garela. Bai baitakit –historiako– intelektualek –Elizak, besteak beste, eta nagusiki– gure baitakoa eta gure pentsamendua osatu dituztela. Ez garela guk gure buruaz dioguna, geure definizioz, besteek definitu gaituztela, eta zentzu horretan, halaxe dela espainola, frantsesa, kristaua edo dena delakoa deitzen gaituztenean. Baita separatista deitzen gaituztenean ere, konparaziorako hau ere.
Ni ez naiz separatista ordea, definizioz. Neronek ez baitut sekula neure erabakiz bat egin aurreko izate edo deitura horiekin. Guk euskaldunok (independentistok, edo horren kontzientzia dugunok) ez dugu erabaki Espainiarekin edo Frantziarekin bat egitea, beraz, ez dugu zertan haiengandik bereizteko edo separatzeko eskatu beharrik, ez dugu zertan separatista agertu behar… Izanik ere, hasteko eta behin, ez baita ongi ikusia, ez da elkartasunezko keinua separatista agertzea.
Beraz, Etxeparek eta Leizarragak, Matalas, Santa Kruz, Sabino, Unamuno, Campion edo Agosti Xaok edota haien hurrengoek iraganean aldarrikatu zutena ez zaigu balio orainean. Funtsean, historia gure izatearen adibidea baita, adibide anitzen adibideen araberako adibideen atal sorta. Adibidea, horixe. Hortik aurrera, nork berea.
Iragana ere Axular da, eta hark Gero bi zatitan emana laga zigun. Nik, Moroak eskuetan, bi ataletan banandu dut zurea: historiak laga diguna eta zure pentsamenduak ekarria. Berau baina, parte bakarrean emana heldu zaigu: historiatik jaso duzu/guna zure emari joriarekin baltzuan. Iragana ondo dago ezagutzea, baina iraganda balio zaigu bereziki. Hots, garena jakitea ondo da, baina are hobeto da  izan nahi duguna jakitea. Ez dago iraganik, lehendik –iraganetik– heldu zaiguna geroa da, etorkizuna hots.
Asperraraziko zaitut luzamenduetan. Hara, honatx hondar berbak amaitu alderat.
Behinola, Argiak 2000. zenbakia kaleratu zuenean, zurekin akordatu ginen, baita zu zeu ere gurekin ederto portatu –eta porturatu ere. Kalaportu aldean bizi zinen, bizi, ibili, edo, hor itsasoan barrena nonbait. Lagun izoztua (*) idatzi zenuen garaia zen, edo garai haren ostean, han nonbait. Ipar hemisferioan sumatu zintudan, eta ez nintzen ausartu esaten, zu zinela –edo zu sentitu zintudala– lagun izoztua. Bon, orduan izoztua geratuko ote zinen kezkak hartu ninduen, edo apur bat kezkatua ibili nintzen behinik behin. Gaur badakit, Hego hemisferio aldera aldatu zarela nonbait, eta mairuen artean edota basamortuan bizi eta ibili arren, ez zarela urtu, ezta desagertu ere. Eta pentsalari emaro eta oparoa izaten segitzen duzula horregatik. Hori xantza! Gurea diot, euskaraz pentsatzen saiatzen garenona.
Kolosala izango da esloganaren karietara akordatu naiz berriki zurekin. Nik –orduko ere– nobela hartaz buruan daukadana hauxe duzu: Zirkua zetorren –Cirque Krone– Kalaportura edo hor nonbaitera –buruz ari  nauzu–. Zirkua etortzeaz batera II. Mundu Gerra bete-betean ari zen mundua. Gure mundua. Gaur egun zirkua ez da gehiago etortzen gurera, edo bekan, edo gutxitan… Bo, Cirque du Soleil delakoa bai, baina hori izari “apartekoa” duzu, beste dimentsioetakoa, eguzkietakoa…
Zer gura duzu esatea, hara, gure herria “xumea” izan ezezik herri “umea” duzu. Egun, zirkua gure eguneroko bizitzan instalatuta dago. Bizitza espektakulu itzela bihurtu dugu gero. Orain, nik eta ni bezalako ezkorrek zirkua ezezik III. Mundu Gerra sumatzen dugu hurbil –Bon, beste herri xumeak ere aski herri umeak dira, eta herri handiak ere ume handiak dira. Enkas, diot. Ez dadin inor haserre–.
Harira: Bilboko Autonomia kalean denbora luzaz kolapsatuak geundela, Astepeko Sekretarioaren hitz lau hauekin akordatu nintzen:
“…Bilbon eztagoela sobera kanorerik, sobera zentzurik (…) Profetak ere zorritasunez kutsa litezkeen… (..) Gu ezkara hemen lasai bizi. Guk eztugu sentitzen paradisu bat. Dantek ere etzuen holakorik asmatuko. Hau da basatza haundi bat (…) Hemen ito egiten da libertatea (…).
Lehenengo egunean egon nintzen Bilboko Bizkaia –Gabriel Gernikakoan egon zen–  frontoian eta “leihoak ikusirik han goian pentsatzen dut gure gauza galdu zela sasoian”. Zer nahi duzu esatea, nork bere zeinua jitea eta patua bizi ditu. Bon, ez niri kasurik egin.
“Bizitza nola badoan” dio Oragarreko poetak, eta halatsu nirea edo gurea ere. Ez dezagun etsi, beraz! Atxik!
“Zazpi urteko zure lanak zazpi etxe Frantzian merezi ditu”.
Horra agurrean bururatu zaizkidan berba arranditsuak. Bai baitakit, zuretzat arranditsuak direla. Behinola “Nahiko lumpen naiz eta ez dut ondasun handirik. Susmatzen dut hiruzpalau liburu izango direla utziko dudana oinordean”, erran zenigun-eta.
“Ez Frantzian, ez zazpi ere, baina etxe bat baduzu Euskal Herrian” diotsut beraz.
Ez gaitezen serio jarri ordea.
Mintza gaitezen edertasunaz.
Ruperen doinu eta hitzokin, agurtzen zaitut.
Adiorik ez!

Hango geroa heldu da

Edertasunaz mintzo zinen,
harrapa ezinaz.
Gordean ostatu horietan
ilunabarretan.
Baina denbora ihesi doa,
eder dena berarekin,
ahal bezala ari zinen
bizitzea geroko utziz.
Askatasunaz mintzo zinen
baita gogotik ekin,
borrokara emanak
eta bizitza dohainik.
Eta denbora ihesi doa
hatz zikinduen artetik,
zenbat galdu behar izan den,
zenbat min eta huts egin.
Bizitzaz mintzo zara orain,
hango geroa heldu da,
bete gabeko asmotaz,
kalteaz eta ordainaz.
Baina denbora ihesi doa
berandu baino lehen, tori,
kantutxo hau zuretako da,
adixkidea, ondo bizi.

P. S.: (1) Idazle lagun ezezagun hori, eskutitza hau ez da amaitua, eta naski, zenbait pasarte fikziozkoak izatea igurikatzen dizut. Ofizioz kazetari izaki, idazlearen imajinazioa suspertu beharrez idatzia.

(2) Bestalde, badut ere nolabaiteko arrangura bat. Zure idazlanen jarraitzaile batek liburuaren izenburuan akats bat antzeman du, hots: Moroak al gara  behelaino artean? izan beharko lukeela dio, ez arrazoirik gabe, antza. Al partikula galdetzailea ez duzula idatzi dio, haserre. Nik egia erran, batetik, zure des-ikasi beharreko maxima gogoan dudanez, ez naiz “arras” jabetu  “akatsa”z. Akatsa den kasuan, izan ere, doktoreak baititu elizak, eta ni eliza horretan ere akolito nauzu juxtu-juxtu. Bon, zuk erranen duzu. Edo erranen diozu… akolito eta mezulari honi.

(*) Bide batez erranik, eta oraingoa amaitzeko, garai hartan edo, hor nonbait, gure Letren Errepublikako Errege (sic) batek honela epaitu zuen zure eleberria: “Liburu ona da, baina nobela ez”. Ni ez nintzen deus esatera ausartu, tira funtsezko deusik ez.

Mikel Asurmendi

Txillardegirenean: zoriona eta zorigaitza baltzuan

2012-01-16  //  (C)politika, Euskara, Historia  //  Iruzkinik ez

Txillardegi Dani Blancoren begietan

Larunbat arratsa zen. Telefonoak jo zuen: “Txillardegi hil da”. Gaur Egun albistegia, ETBn: “Hiru ETAkide atxilotu dituzte Frantzian”. Biharamunean, igandean, Elkartasun Eguna izan zen Larresoro herrian, preso eta iheslarien aldeko urteroko ekitaldia. 1958an ETAren sorreran parte hartu zuen Txillardegik. Larresoro izengoitia ere erabili zuen. 1929ko irailaren 27an jaio zen, eta 1975z geroztik Gudarien Egunean betetzen zituen urteak.
1957z gero euskaltzain urgazle izan zen, baina ez zen egundo euskaltzain osoa izendatua izan, hiru bider proposatua izan zen arren. 1967an ETA utzi zuen. ESB (Euskal Sozialista Biltzarrea) alderdiaren sortzaileetako bat izan zen, baina 1980an kanporatu zuten. 1987an HBren sorreran parte hartu zuen, baina Lizarra-Garaziko garaiaz geroztik etxe hura ere utzi zuen. Aralar alderdiaren sorreran parte hartu zuen, alta, alderdi hau ere laga zuen. Zoriona eta zorigaitza baltzuan zeuden Txillardegienean.
Fatalitateak esetsi zion hiltzeraino politikarenean. Txillardegik,  Monzonek antzo, abertzaleen batasuna hobetsi zuen, haatik, Txillardegirentzat EAJ alderdi erregionalista bilakatua zen aspaldion. Politika ez zuen lagun izan, euskara bai ordea. Euskarak eraman zuen abertzaletasunera eta Batasuna euskararenean erdietsi zuen. Euskara batuaren ugazaita izan zen beste anitzekin batera, eta Euskara Batua eraman du behin betiko bere baitan.
Jose Luis Alvarez Enparantzarenean hainbat Txillardegi bizi izan ziren, alta, bada, Txillardegi bakarra izan da.

Oharra: Aurreko testu  baino luzeago bat idatzi nuen larunbatean, ilunabarrean. Luzeegia eta nahasgarria nonbait. Gogorik izanez gero, baduzu leitzen segitzea. Areago, agian, egunen batean, Txillardegi hizpide gauza gehiago jalgiko zaizkit golkotik.

Txillardegi: lekukotasunak, kronologiak…

Ni jaio nintzen urtean (Urretxu-Zumarraga 1958) sortu zuten ETA.
Guk “Gu gazte giñadela” abesten genuen urteetan (1975 aldean)  Txilladergi izen bitxia zen (Jose Luis Alvarez Enparantza, Donostia, Antigua. 1929). Guretzat bitxia zen ere Txillardegik Alvarez deitura izatea. Txillardegi Euskaltzaindia zen, baina ez zegoen Euskaltzaindian. Txillardegi ETA zen baina jada ez zegoen ETAn. Txillardegi Elsa Scheelen zen, eta guk “ginen” aditza ikasi genuen. Txillardegi bitxia zen.
Pertsona heldua nintzela jada (1998 urte aldean) elkarrizketa nuen lehen aldiz Txillardegi. Neroni oraindik ameslari, Txillardegi Komatxo artean literatur saioan bildu nuen, saio bakarrean mundua biltzea helburuz neronek ere. Euskal Herria helburu (1994) segitzen zuen Txillardegik. Euskal Herria –euskara, politika, literatura, hizkuntza, irakaskuntza… – hizpide eta nahi –ia ginen guztia– ezin laburbilduz, Antigua auzoaz eta Santa Klara, gure uharte ezezagunaz mintzatu ginen.
Harrezkero, Txillardegiren peskizan ibili naiz kazetari lanetan –haren mundualdia adierazteko helburuz, baita Jose Luis pertsona helburu ere–.

2004an inguratu nuen etxe honetara, Argiara. Iritzi sailaren nire ardura tarteko. Unibertsitate elebidunak idatzi zuen estrainakoz (2004-05-02) eta La banda (2010-12-12) azkenekoz. Anartean, Txillardegi Herri Batasuneko izana zen, baina jada ez zen. Aralarreko zen, baina jada ez zen. ANVkoa zen, baina jada ez zen. Ez zen Batasunekoa ere. Txillardegi zen.
Txillardegi hainbat aldiz solastatu izan dut harrezkero. Elkarrizketatu berriz –kazetari lanetan–, nik nahi baino gutxiago. Telefonoa eta Internet izan ditugu zubi hamaika bider. Euskal Herria helburu sortu zen ETA, baita borrokan ahitu ere. Txillardegi Internet-erekin borrokan legez, konparaziorako. Hona e-postaz Txillardegirekin trukatutako azkeneko hitzak (2010-06-21) –hitzetako batzuk–:

Kaixo Mikel:
Honekin batera bidaltzen diat Zezen hilketa erraldoien garaia artikulua .
Ongi iritsi zaiala gaztigatzea eskertuko nikek.
Zer moduz Hendaian? Badakik nik Hendaian pasa nuela sei urte. Eta harra barruan zeukeat garai hartaz oroitzen naizenean.
Besarkada bat.
Txillardegi

Egun on Txillardegi,

Pozten naiz zure berri dudalako. Ondo zauden seinale. Hendaian ondo. Uda sasoian orain, bere abantailak eta desabantailak tarteko!
Bai badakit bai Hendaian bizitzaren aldi bat eman zenuela, zuk esana Hendaian topo egin genuen azken aldian –urte batzuk dira jada– nire alaba eta Jone emaztea tarteko!
Eskumuinak eman Jone-ri, goraintziak Joseba-ri… Zure besarkada jasoa, nahi duzun arte!
Gaztigatuko dizut artikulua noiz aireratuko den, ados!
Laster arte!
mkl

Egun on Txillardegi, (2010-07-07)
Zer gisa? Ona desio!
San Fermin egunean egun ederra dugu, Iruñean zezenak eta Argian zure artikulua. Ederki.
Heldu den astean izanen duzu kalean.

Oharra: noiz hartuko dugu trago bat elkarrekin? Bulebarrean, Barandiaran tabernan bertan. Zer moduz? Esadazu!
Laster arte!

mikel

P. S.: Eta bildu ginen Bulebarrean, Barandiaran-en baiki. Eta Euskaltzaindiak plazaratutako Leturiaren egunkari ezkutua eleberriaren ekarpena (XX. mendeko euskal narratibaren testuinguruan liburua) ekarri zigun opari.
Ezin ordea Txillardegi bildu hemen, gure mundu mugatuan.
Berriz arte Txillardegi, ez adiorik Jose Luis.

Joshua

2012-01-13  //  (E)gizartea, Hizkuntzak  //  Iruzkinik ez

Itsasoa laino dago...

Astean behin egiten dut Hendaiatik Zumaiara bidaia. Bide bat maiztasunez egiteak bizitzaren egunerokoa berritzen dizu, baita begiradak –eta pasadizoak– etengabe berritu ere.

Itsasoa laino zegoen Hendaiatik Zumaiara bidean, eta laino sarria ere Zarauztik harantza. Eguna urraturik, Getarian nengoen jadaneko, Juan Sebastian Elkano nabigatzailearen irudiak itsas zeru-muga ozta-ozta seinalatzen zuen. Brastakoan, gizonezko tantaia agertu zitzaidan estatuaren pean, behelaino artean. Eskuak altxaturik, liburuxka bat eskuan, gizon lirainaren txilioa entzun nuen:
– Escuela, escuela, escuela.
Herriko semaforoen argi lausoek seinalatzen zidaten ingurumaria. Lehen semaforoaren berdeak baina, artegatu ninduen. Behako zolia bota nuen atzerako ispilutik. Tanpez sakatu nuen galga-gailua. Ezezagunak atea ireki zuen eta esku zuria luzatu zidan liparrean:
– Egun on! Vas a Zumaia?
Haren belaunburuek salpicaderoaren maila gainditzen zuten. Tarrapataka mintzatzen zen, eta nik, berriz, galderak tarrapataka egiten nizkion:
– Me llamo Joshua (*). Soy de Mali.
Frantsesa eta Bambara hizkuntzak hitz egiten dituela esan zidan. Euskarazkoren bat tartekatu zuen berak, baita nik ere. Berbaren batzuk ere frantsesez tartekatu nizkion neronek. Gaztelaniaz egiten zuen aise, ederto, azentu ederrez.
Alabaina, bere ama hizkuntza ez da frantsesa ez bambara. Frantsesa de jure eta Banbara de facto ditu. Bere bihotzeko hizkuntzaren izena aipatu zidan baina ez dut gogoan atxiki.
Bederatzi urteko alabaz eta lau urte inguruko seme bikiez mintzatu zitzaidan entusiasmo bereziaz. Bere emaztea Senegaleko da: “Hizkuntzak barra-barra darabiltzagu gure artean. Seme-alabek ondo baino hobeto egiten dute euskaraz” esan zidan gogo biziz, begiak sudur puntaraino irten zitzaizkiola.
– Lanik ba al duzu?
“Bai, arrantzalea naiz joan deneko hogei urteotan. Andaluzia aldean –eta munduan barrena–  jardun nuen Euskal Herrira etorri baino lehen. Azken bederatzi urteotan hemengo uretan aritu naiz. Baina orain apenas dago lana, ez lanik ez arrainik. Baina ni trebea naiz itsas lanetan. Arrain saldoak urrundik ikusten ditut, bista zoli-zolia daukat, eta hori patroiek biziki eskertzen dute…”
– Euskaldunekin ongi?
“Bai, ongi. Euskaldunen –eskuz adierazi zidan– ehuneko 70-80 jatorrak dira. Badago denetarik, baina hemen onen ehunekoa altuagoa da Espainian baino. Getariako jendea jatorra da. Oso gustura bizi gara…”.
Bitxia gero gauzak ‘kontatzeko’ moldea, pentsatu nuen.
–  Magrebiar asko dabil ere gure artean, neronek.
“Magrebiarrak dira gaiztoenak gurekin. Eurek diskriminatzen gaituzte gehien. Arrazistak dira. Euren iritziz, guk ez dugu Europara etortzeko eskubiderik, gu ez omen gara afrikarrak edo ez euren kategoriakoak…”.

...Getariaz haruntzaraino.

Zumaian ginen jada. Semaforo gorriaren aurrean jaitsi zen. Auto-eskolara zihoan, ziztu bizian, ordua zuen jada.
“Gida baimena behar dut, ezinbestean” esan eta eskertu zidan bidaia.
Argiako iritzi egile Arantza Urbe Irazustak oparitutako afrikar esaera zahar batek seinalatu zidan eguna:
“Haur bakoitzaren heziketa tribu osoaren lana da”.

Joshua (*): Liraina, adeitsua, maitagarria.

Oharra: Irunero 201. aldizkariko Eleak Iruten artikulua (2012ko urtarrila).

Presoak

2012-01-09  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Euskal presoen aldeko anagrama

Presoen aldeko Bilboko manifestazioa burutu zen iragan larunbatean. Ekitaldiaren aurretik, joan den astean, hari buruzko informazioa ekarri genuen Argian. Bi zatitan, Termometroko Bero-Beroan, Maltzagatik sailean, Xabier Letonak idatzia. Eta orobat, Euskal preso eta iheslari politikoak izenburuko erreportajea. Neronek idatzia.
Erreportajetik kanpo geratu ziren hainbat lerro ekarri ditut nire blogera. Hitz horiek kanpo geratu ziren, eta lagungarriak izan daitezke bizi dugun prozesuan presoen gaia lantzen joateko. Nire blogera ere ekarri ditut, egunen batean presoen gaiaren gainean nire aburua ekarriko dudan menturan.
Artean, osasuna eta ekin!

Jon Enparantza, abokatua:

Gernikako adierazpenean amnistia aipatzen da. Nola ulertu behar da Amnistia gaur egun, zure ustez?
Gaia interesgarria da guretzat ere, denontzat (…). Beste gauza da, berau nola gauzatu. Zertaz ari gara amnistiari buruz hitz egiten ari garenean? Amnistiaz hitz egin behar da, kontzeptuan sakondu aldera.

(Kanpoan geratu zena) Amnistia  konponbide demokratikoaren oinarrizko elementua da, horregatik jasotzen da Gernikako Akordioan. Legalki eta denboran zehar nola aplika litekeen jakitea ez da erraza. Baina garbi dagoena da guretzat kontzeptu integrala dela, presoen kaleratzea eta iheslarien bueltatzearekin batera gatazkaren arrazoiei heldu behar zaiela. Ikuspegi kolektiboa izan behar duela, zapalkuntzak, errepresioak, espetxe politikak duen bezala. Borondate politikoaren arabera, kolpe batean izan daiteke ala prozesu batean. Muturreko egoerak konponbidean jartzetik hasi eta azken presoaren kaleratzeraino… Perspektiba hori izan beharko genuke. EPPK hausnarketa-eztabaida horretan ari da besteak beste, eta bere iritzia funtsezkoa izango da.

Sakabanaketarekin amaitzea lagungarria litzateke horretarako, noski.
Bai. Eztabaida abiatu da, baina errazagoa litzateke presoak batuta baleude, baldintzak ezberdinak lirateke. Hor dago koska. Erabakiak hartzeko orduan, presoek baldintza egokian egon beharko lukete.

(Kanpoan geratu zena) Premiazkoa da, espetxe politika indargabetzea, sakabanaketa indargabetzea, muturreko egoerak indargabetzea. Abiatutako bidea indartuko luke.

Estanis Lopez Agiriano, preso politiko ohia:

(Kanpoan geratu zena) Biktimak ez dira lehenengo ez bigarrengo mailakoak. Presoen gurasoak edo seme-alabak biktimak dira, eurek ez dute ezer ikustekorik seme-alaba edo aita-amaren jarduerarekin. Baina presoen zigorra haiei ere aplikatzen zaie.
Noski biktimak daudela alde guztietan. Adiskidetzea aipatzen da, baina hori lasaitasunean eman behar da, ez presiopean, denbora bakoitzak ekarriko du aitortza hau, hori edo beste bat. Biktimak Euskal Herrian sortu dira, bertako gatazkarengatik. Biktimak ezin dira berezi. Niretzat biktima Euskal Herria da.

Jose Mari Lasaren gorazarrean

2012-01-05  //  (D)kulturgintza  //  Iruzkinik ez

Jose Mari Lasa, zuzendari lanetan, Jose Mari Iparragirre bardoaren parean, Santa Anastasiatako urteko kontzertuan.

“Ez adiorik Jose Mari, gero arte baizik” esan genion Urretxuko Iparragirre plazan geunden senide, adiskide, lagun eta herritarrek.

San Martin Eliza mukuru bete zen, eta haren inguruan barruan beste hainbeste jende bildu zen.

Parrokoak hona bildu zuen Jose Mari Lasaren nortasuna: “Pertsona eredua, langilea, arduratsua, xumea, isila…”

Artean, elizkizunak hasi aurretik, Jose Mariren lagun txistulariek haren espiritua zabaldu zuten herriko kaleetan.

Elizkizunetan jadanik, Jose Mari bertan zegoela, lagunen dultzainek eta kantuek girotu zuten gorazarrea.

Jose Mariren adiskide Jose Ignazio Ansorenaren maitasunezko txistu joaldia kanpoko jendearen murmurioaren artean entzun genuen barruan geundenok.

Elizatik kanpoan jada, azken agurrean, Urretxuko Musika Bandak eta  Txistulari Taldeak ohorezko aurresku jo zuten.

Bideoaren egilea: Gotzon Aranburu.

Aurreskua dantzari bakar batek edo bik edo hiruk edo… jokatu ote zutenez  ez nintzen jabetu. Jende oldeak agerraldia ikustea galarazi zidan.

Agur Jauna-ren notak entzuten ziren. Isiltasuna berebizikoa zen. Jose Mariren arreba Gema agurtu eta besarkatu nahi izan genuen.  Alabaina, oharkabean, berak agurtu gintuen autotik. Bazihoan ordurako, senideekin, Jose Mariren gorpuaren segizioan hilerriaren aldera.

“Ez adiorik Jose Mari, gero arte baizik” berretsi nuen nire baitarako. Eta aldi berean, atzo Jose Mari gogoan izan nuelarik, ahaztu nuen haren izaeraren beste alderdi bat oroitu nuen:

Oroit dut Jose Mari Lasa Urretxuko zinegotzia zela (*).

Eta egun pentsu dut, pertsona eredua izan zela, besteak beste, eta hain zuzen ere, politikari izatearen gainean eta azpian pertsona –Jose Mariren nortasuna– gailentzen baitzen.

(*) Jose Marik herriaren alde egin zuen lana, zinegotzia zen garaian edota zinegotzi ez zen garaian ere, herritarrek badakite.

P. S. Mezan, besteak beste, Jose Mariren andreak –Iburretako– Ana izena duela oroitu nuen, eta semeak berriz, Ander izena duela ikasi nuen. Bihoazkie nire besarkadak, baita haren gurasoei eta gainerako senideei.

Jose Mari Lasaren oroiz

2012-01-04  //  (D)kulturgintza  //  Iruzkin bat

Jose Mari Lasa

Oroitzen dut Jose Mari Lasa, Zumarragako La Salleko Hermanoetan, futbol txapelketetan, 1970 urteetan.
Oroit dut Jose Mari Lasa, Urretxuko Euskal Jaian, 1975, 76, 77… urteetan.
Oroit dut Jose Mari, Jose Mari Iparragirre-ren omenezko Zure oroiz diskoan.
Oroit dut Jose Mari Lasa, Egin egunkariko bi herrietako berriemaile, 1980ko hamarkadaren urteetan.
Oroit dut, urte askoren ondoren, Urretxuko Jaietan, goizean goizeko kalejiran, alboradan, eta arratsaldeko karrozen ibilaldian.
Oroit dut Jose Mari Lasa, Urretxuko Euskal Jaia, 1985-2009 liburuaren karietara.
Oroit dut, Jose Marirekin inoiz edo behin herrian topo egin izana, Ander semearekin;  San Joanak, Santa Anastasiak edota Eguberrien karietara…
– “Aupa Miel, aspaldikoa. Gutxitan etortzen zara herri aldera. Semea bai, hemen ikusten dut sarritan”.
Herenegun, urtarrilak 2, telefonoak gaueko hamarretan jo zuen gurean. Jose Mari zen, koinata:
– “Jose Mari Lasa hil da”, andreak.

Biharamunean, lagunek berretsi ziguten ezbeharra.

Atzo, urtarrilak 3: “Jose Mari Lasa urretxuarra hil da: egunero hiltzen da norbait, norberarentzat baina beti badago inor ez dela nornahi” idatzi nuen Twiterren.

Gaur, urtarrilak 4, goizean: “Gaur iluntzean Jose Mari Lasa Urretxun izanen da izar nagusia, izen bereko Iparragirrek legez iraunen du zeruan eta geroan”.

Gaur, iluntzean, Urretxun izanen naiz, izanen gara.

Artean, Jose Mari Lasa gizon xaloa oroitzen dut.
Hitz neurriko gizona.
Aldarte onekoa.

Gero arte, Jose Mari.

Irunero eta paradoxak

2011-12-26  //  Hedabideak  //  Iruzkinik ez

Irunero aldizkariaren aurtengo azal bat

2008an zabaldu zen egun pairatzen dugun krisi ekonomikoa. Gurean, Irunerok zeharka-meharka jaso ditu horren ondorioak. Ez nator trapu zaharrak aireratzera, ez baitut etxe honetako hautsa behar beste zapaltzen.

Irunero eta paradoxak

Nolabait abiatu behar nuen 2011ko abenduaren Eleak iruten hau, eta horra sarreran paratu dudana. Inpentsan ia-ia, krisi ekonomikoaren gaia, asko pentsatu gabe, pentsamenduan baitaramagu denok.
Krisi ekonomikoa, finantzieroa, politikoa, merkatuen krisia… Bitxia da krisiarena. Hamaika modu dago sistema politiko kapitalista honen porrota adierazteko, baina sistemak zutik jarraitzen du. Horra paradoxa!
Munduaren paradigma politikoak eta ekonomikoak aldatu dira, baina gure paradoxak ez hainbeste. Pertsonak gara paradoxikoenak, antza.
Paradoxak paradoxa, esaterako, Espainiako Ekonomia ministro Elena Salgadok (hitz hauek argitaratu orduko, ministro ohia) iraila aldean, krisiaz ari zela hitz paradoxikoak erabili zituen: “2008ko krisiaren ondoren krisi berria dator 2012. urte berrian” esan zuen Salgadok.
Hara, pentsatu nuen, ergel aurpegia nuela: “2008koa iragan al da? Gainditu al da? Hau berria al da?”. Mundua gobernatzen dutenen paradoxak ote!? Noski, horiek horrelakoak dira, gu ere paradoxikoak garelako. Herri xehe eta xume deritzogun hori, alegia. Gu, hor nonbait.
“Irunerok krisi ekonomikoaren ondorioak zeharka-meharka jaso ditu” idatzi dut sarreran. Ez nator trapu zaharrak aireratzera, ez, ez baitut etxe honetako hautsa behar beste ezagutzen. Egia. Baina, nago, Iruneroren inguruan, goian eta behean, paradoxa asko gertatu eta gertatzen direla.
Esaterako, 197. zenbakia, abuztukoa, urrian kaleratu zen. Irailekoa ez zen agertu (198.). Urrirako idatzi genuena azaroan (199.) argitaratu zen. Nola edo hala, abendu honetan, 200. zenbakiak argia ikusiko du. Aski paradoxikoa, ezta? Horra gure paradoxak eta paradigmak!
Horiek horrela, Irunero aldizkaria orain arte kaleratzea posible egin duten enpresa, instituzio, langileei eta irakurleei hitz hauek luzatu nahi diet:
“Hainbatetan, gure mundua osatzen duten etxeak ez ditugu ezagutzen. Zoritxarrez, esango nuke. Horra paradoxa! Horra eraiki dugun mundua. Habitatzen ditugun etxeko hautsak ez ditugu zapaltzen eta nozitzen. Ez aski bederen. Ez nuke inola ere hautsak harrotu nahi horregatik.
Alabaina, orain balizko irakurleei zuzentzen natzaie bereziki: “Paradoxak paradoxa, paradigmak paradigma, Irunero jarraitzeak merezi al du? Urte berrian ikusiko al dugu Irunero? Izanen ote 201. zenbakirik?”
Galdera asko horren testu laburrean.
Galderak galdera, hona nire agiantza: Zorionak Irunero honen 200 zenbaki betetzen “lagundu” duzuen guztioi. Urte berri on! desiratu ez ezik, bizitzako urte askotan, Irunero zeuen bizitzaren parte izatea desiratzen dizuet.
Zorionak zuri, Ana. Zorionak eta eskerrik asko!
Eguberri on! Irunero irakurri eta maite duzuen guztioi!

P. S.:  Artikulu hau, aurreko astean orriotan agertu zen Paradoxak eta Paradigmak izenekoaren lehen bertsioa da. Artean, badaude pasadizo batzuk (bi artikuluen arteko lotura agertzen duten azalpenak), idatziak ditut, baina bego hor, nire karpetan oraingoz. Koldarra izaki nonbait. Edo zuhurra. Edo maltzurra…

Paradoxak eta paradigmak

2011-12-14  //  Hedabideak  //  Iruzkin bat

Eleak Iruten

2008an zabaldu zen gaur egun pairatzen dugun krisi ekonomikoa. Bitxia da krisiarena. Hamaika modu dago sistema politiko kapitalista honen porrota adierazteko, baina sistemak zutik jarraitzen du.

Paradoxak eta paradigmak

Nonbaitetik edo nolabait abiatu behar nuen 2011ko abenduaren Eleak iruten hau, aurtengo azkena, eta horra sarreran paratu dudana. Inpentsan ia-ia, krisi ekonomikoaren gaia, asko pentsatu gabe, pentsamenduan baitaramagu denok.

Krisi ekonomikoa, finantzieroa, politikoa, merkatuen krisia… Bitxia da krisiarena: “Hamaika modu dago sistema politiko kapitalista honen porrota adierazteko, baina sistemak zutik jarraitzen du” idatzi dut sarreran. Horra paradoxa!

Munduaren paradigma politikoak eta ekonomikoak aldatu dira, baina gure paradoxak ez hainbeste. Ageri denez. Pertsonak gara paradoxikoenak, antza.

Paradoxak paradoxa, esaterako, Espainiako Ekonomia ministro Elena Salgadok (hitz hauek argitaratu orduko, ministro ohia) iraila aldean, krisiaz ari zela hitz paradoxikoak erabiltzea iruditu zitzaidan: “2008ko krisiaren ondoren, krisi berria dator 2012 urtean” esan zuen Salgadok.

Hara, pentsatu nuen, ergel aurpegia nuela: “2008koa iragan al da? Gainditu al da? Datorren edo heldu den hau berria al da?”. Mundua gobernatzen dutenen paradoxak ote!? Noski, horiek horrelakoak dira, gu ere paradoxikoak garelako. Herri xehe eta xume deritzogun hori, alegia. Gu, hor nonbait.

Ez nator trapu zaharrak aireratzera, ez, ez baitut etxe honetako hautsa behar beste ezagutzen. Halaxe da. Baina, nago, Iruneroren inguruan, goian eta behean, paradoxa asko gertatu direla azken hilabeteotan.

Esaterako, 197. zenbakia, abuztukoa, urrian kaleratu zen. Irailekoa ez zen agertu (198.). Urrirako idatzi genuena azaroan (199.) argitaratu zen. Nola edo hala, abendu honetan, 200. zenbakiak argia ikusiko du.

Aski paradoxikoa, halere, ezta? Horra gure paradoxak eta paradigmak!

Hainbatetan, gure mundua osatzen duten etxeak ez ditugu ezagutzen. Horra paradoxa! Horra eraiki dugun mundua. Habitatzen ditugun etxeko hautsak ez ditugu zapaltzen eta nozitzen. Ez aski bederen. Ez nuke inola ere hautsak harrotu nahi horregatik. Gure “bizimoldea” agertu nahi dut, gaingiroki baino ez bada.

Joan badoa abendua, badator urtarrila. Joan badoa beste urte bat, eta heldu da berria. Zorionak Irunero honen 200. zenbakia osatu duzuen guztioi. Berau burutu eta berau lagundu duzuen guztioi.

Urte berri on! desiratu ez ezik, Irunero zeuen bizitzaren parte izatea desiratzen dizuet bizitzako urte askotan.

Zorionak eta eskerrik asko!
Eguberri on! Irunero irakurri eta maite duzuen guztioi!

Irunero 200. aldizkarian idatzitako Eleak Iruten artikulua (2011ko abendua).

Federico Fellini eta Sara

2011-12-01  //  (D)kulturgintza, Zinema  //  Iruzkinik ez

Erakusteka: Ilusioen zirkua (Federico Fellini). Donostiako San Telmo Museoa

Ilusioen zirkua erakusketa Ion Olano Carlos kazetariak iragarri zigun, eta ondo baino hobeto azaldu, Argiako 2.295 zenbakian (2011ko urriaren 23a). Horregatik menturatu berri gara berau ikustera. Horregatik, eta Federico Fellini zinegilearen eta ilusionistaren obra hagitz erakargarria delako.

Emazteak eta biok, eta seme-alabak hurbildu gara San Telmora. Lehen aburua –atsegina– museoak berak eman digu, berau berritu ondoren ikusi gabe genuelako ziur aski. Antzinako eta gaurko eraikinen uztartzeak eta kanpoko zabalguneak aire berezia ematen diote Museoari. Berant gabiltzalakoan sartu gara. Harrerakoek bisita gidatuarekin bide egiteko gonbita egin digute. Elkar begiratu dugu, baita onartu ere.

Lehenbiziko hitzetan ari da gidaria. Gaztelaniaz dihardu. Multzo zabalaren aurrean ari da, suelto eta ederto. “Nor da Felliniren ezaugarri nagusiena?”. “Lilura”. Gidariak Felliniren lilura transmititzen du aiseki: Felliniren obsesioak –emakumezkoen ipurmasail eta bular oparoak–, Riminiko haurtzaroko oroitzapenak, herri kulturarekiko harremana, zinegile izan aurretiko ilustratzailea….

Roberto Rosseliniren Roma, cittá apertak ireki zion zinearen atea Felliniri, artean, gidoilari lanetan. Zineak, La Dolce Vita tarteko, bizitza ona eta gozoa esperimentatzea eskaini zion. Horrela diosku gidariak, Amarcord filmak utzi zion arrastoa azpimarratu du… Filma hamalau urte zituela ikusi zuela…

Luzaz eta oparo jarraitu du gidariak, hasierako hitzekin azaldutako lilura bera transmititu digu azken minutuan ere. Bukatzeko ordua gainditua, eskerrak emateaz bestera, Museoko kafetegian luncha zain dugula adierazi digu bisitarioi. Jende multzoak eraman gaitu haraino. Familiakook elkarri begiratu diogu harriduraz: “Erakusketa dohainik eta luncha?”.

“Aizu, barkatu… ejem, zer da hau? Ez dugu ulertzen”. Gidariaren erantzuna: “Ilusioen zirkua La Caixako Gizarte Ekintzak finantzatua dago, eta jende hau haren langile multzoa da. Baina, lasai, geldi eta hartu zerbait. Inor ez da jabetuko ez zaretela La Caixakoak…”

“Fellini, gezurraren magoa” titulatu zuen Olanok bere erreportajea. Eta halaxe ibili ere gu, gezurretan. Lotsatuta ere gutako baten bat. Ez denok: “Pintxoak Arzak-ek eginak omen dira… kar, kar, kar” .

“Aizu, barkatu berriz ere. Hau lotsa! Atrebentziarekin… zure izena? Izen tipia besterik ez…”.

– Sara.

– Eta euskaraz ere erakusten duzu?

– Beharko!

– Bada, mila esker Sara, zuri eta Felliniri”.

Bi anai: (Nire) Denboratik at

2011-11-23  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Bi anai. Zuzendaria: Imanol Rayo. Aktoreak: Bingen Elortza, Aitor Coteron. Euskal Herria, 104 minutu.

Hogei urte luze joan dira Bernardo Atxagaren Bi anai ipuina irakurri nuenetik. Beranduago  irakurri nuen Obabakoak. Obabako Daniel eta Paulo bizilagun petoekin gogoratu nintzen orduan. Bi anai ez dago Obabakoaken. Aspaldiko kontuak dira niretzat, eta orain Bi anai filma ikusi dudanean, egia erran, ez ditut horiek gogoan.

“Filmak liburutik ahalik eta gehien aldenduz eta, era berean honi fideltasun osoa gordez, azalean soilik geratuko ez den berezko lengoaia berria sortzea du azken finean helburu” irakurri diot filmaren zuzendari Imanol Rayori, pelikula ikusi ondoren.

Bi anai (edo Obaba) ulertzeko funtsezkoa dugu denbora geureganatzea, Obaban ordea denborarik ez dago. Edo ez dago, guk bizi dugunaren erara. Denbora izatez ez da existitzen. Denbora pertsonok gure buruari inposatu diogun aldagaia da. Literaturan –fikzioan– murgiltzen garenean, eguneroko denboratik at bizi gara –edo bizi nahi dugu–. Liburuaren maila nolakoa halako lilura sentitzen dugu. Denbora, izan ere, gure irudimenaren araberako lilura –aldagai magikoa– baita.

Paulo eta Daniel

Nago, zinemaren lilura –istorioa, elkarrizketak, irudiak, muntaia, musika…– Imanol Rayok Bi anaien sortu duenaren bestelako lengoaia dela. Niretzat, noski. Bizitza nork bere erara bizi baitu, baita zinema bizi ere. Bi anai filmaren irudiak ederrak dira, ederrak oso bizitzaz gozatzeko, eta zinema –nire gusturako– irudia da oroz gain. Ezer ez da absoluturik ordea. Irudiak –norberaren irudimenaren araberakoa– tempoa behar du. Bi anairen (edo Obaba) munduko biztanleek beren tempoa bizi dute, eta zinema aretoko ikusleek beste bat. Bestelako denbora, nire kasuan. Film honetako pertsonaiak ez dira naturalak, nire denboratik at daude, Daniel eta Paulo anaiez gorde ditudan oroitzapenetatik oso urrun (daude).

P. S.:  Kultura saileko Abarrak (2.300 zenbakian argitaratua).