Xala, Xalbador gogoan

2011-06-15  //  (E)gizartea, Kirola  //  2 iruzkin

Yves Salaberri Xala, Irunen

Atzo Zumaian bazkaldu nuen, Justa tabernan. Taberna herrikoia. Erribera kalean. Primeran edukiz eta prezioz.

Udal ordezkariak aukeratu berriak izan dira Zumaian, hurrenez hurren hauexek: Bilduko 6 zinegotzi, EAJko 5, PSE-EEko 1, Aralarreko 1.

Bazkaltzen hasita, albisteak lagun, ondoko hiru lagunen jarduna zabaldu zen jangela, ozen zabaldu ere.

–“Qué le pasa al francés? (Yves Salaberri, Xala)
–¿A quién?
– A ese, el francés, a Sala, al pelotari?
– Ahora les da por llorar en público.
– Tranquilo, seguro que ese le llama a Sarkozy y sulucionao!

Nagusiarekin trukatu nuen begirada. Serio gizona. Disgustuko keinua sumatu nion, eta pentsamendua asmatu ere bai. “Tontolapikoa… Utzak, utzak, bezeroak beti arrazoi”.

Fernando Aire Xalbador

Urepeleko artzainaren odolaren mintzoa borborka jalgi zitzaidan, odola eta mintzoa: “Espainolak eginak gira joan den aspaldian!

Konpainia noblean

2011-06-12  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Literaturaren Menturan (Arg: JP Artola)

VII. Literaturaren Menturan literatur hitzaldiak Anjel Lertxundi ekarri digu Hendaiara, ekainak 11 zituela. Hamaika zituen ekainak, baita oparo heldu ere Zarautzetik, Orioko Andu baserrian jaiotako idazlea,  Zarautzetik Hendaiara bitartera lehen herria: Orio. Oriotik Zarautzera egin zuen Anjelek haurra zela. Bertatik bertara geure begietara. Anjelen aburuz ordea, “mundu batetik beste mundu batera joatea izan zen”. (gehiago…)

Salmaren malkoen oroimenez

2011-05-30  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Etz Limon/Les citronniers/Los limoneros. Eran Riklis zuzendaria

Etz Limon film franko-germaniar-israeldarra da; Berlingo Zinemaldian ikusleen saria irabazi zuen 2008an. Eran Riklis da zuzendaria, israeldarra, Jerusalemen jaioa 1954an. Limoiondo lur-sail baten jabea da Salma Zidane, Hiam Abbas aktoreak jokatutako protagonista nagusia. Mira Navon (Rona Lipaz-Michael aktorea) berriz, israeldarra da; are gehiago, Israelgo Defentsa ministroaren emaztea da. Ziad Daud abokatua (Ali Suliman), Israel Navon ministroa (Doron Tavory) eta Tarik Kopty laboraria (Abu Hussam) dira gainontzeko aktore nagusiak.

Nik estreinatu berria ikusi nuen, zinematokian. Ez da ahanzturan geratzen den filma. Beraz, berriki, AEBetako Obama presidentea eta Israelgo lehen ministro Netanyahu bildu direnean, filma ikusi dut berriz ere; DVDan oraingoan. Obamak, dakizunez, “Israel eta Palestinaren arteko 1967aren aurreko mugak berrezartzea” proposatu dio Netanyahuri. Israelgo agintariak ezetz esan dio. Analista politikoek beren iritzia eman dute gaiari buruz. Nik, politikaz harago edo honago, film honetan israeldarren eta palestinarren arteko elkarbizitza –errealitatearen lagin txikia– modu interesgarrian eta ikusgarrian islatua ikusi dezakezula gogoratu nahi dizut.

Salma laborariaren lur-saila Israel eta lurralde okupatuen arteko muga-mugan dago. Mugan bertan, etxe berrian, kokatu da Israelgo Defentsa-ministroa. Israelgo Estatuak, segurtasuna dela-eta, Salmaren arbasoek utzitako limoiondoak erauzi nahi ditu errotik. Arrazoia, ministroa “palestinar terroristen” erasoetatik babestea.

Hasieratik beretik filmaren argiak liluratuko zaitu, baita limoiondoek beraiek ere. Liluratuko zaituzte ere lurra eta arbolak zaintzen dituztenek. Salmaren sufrimenduak gatibatuko zaitu.

Filmak, bistan da, ez dizkigu 3.000 urte dirauen israeldar-palestinar gatazka ebazteko klabeak iradokitzen, ezta saiatu ere. Israel eta Palestina arteko auzia ez da bihar ebatziko. Baina ebatziko balitz ere, filmak berdin balioko luke. Lurra eta pertsonok izate beraren parte garela erakutsi digu Eran Riklisek. Tarik laborariaren jarduna –Israelgo Auzitegi Gorenean mintzo denean– pasarte zoragarria da. Jendeen arteko harremanen irudiek helarazten diguten samurtasuna hunkigarria da: Salmak eta Mirak elkarrekiko duten errespetua nahiz Salma eta Ziaden arteko maitasuna, kasurako.

Ikusi filma! Ez dituzu Salmaren malko hunkigarriak ahantziko.

P. S. : Argiaren 2279. zenbakian Abarrak sailean argitaratua.

Hitzezko begiradak

2011-05-18  //  Zinema  //  Iruzkinik ez

Edota tabuak hausten hasteko era egokia.

Hitzezko begiradak edota tabuak hausten hasteko era egokia.
“Euskal Herriko zinemagintza aztertuko duen lana” idatziko zuela aurreratu genuen Iruneroko orriotan iazko apirilean. Aurtengo apirilean Zeluloidezko begiradak. (Elkar) kaleratu du Mikel Garcia kazetari-idazle irundarrak.

Mikel Garcia Idiakez irundarraren Zeluloidezko begiradak. Euskal Herriko 13 zuzendarirekin hizketan liburua hartu dugu hizpide, eta hasieratik beretik hartu ere: “Ba al dugu euskal zinemarik? Zer da, baina, euskal zinema?” gaztigatu digu egileak liburuaren hitzaurrean.

Euskal eta zinema hitzek ez dute lokuzio errazik osatzen, ez horixe. Hartara, Mikel Garciak Euskal Herriko hamahiru zine zuzendarien hitzak eskaini dizkigu. Tabuak hasten hasteko era egokia. Bai, horixe.
Baduk-n hamahiru! beraz, (Badok amairu hura gogoan). Ez dira denak, baina, liburuko begiraden bitartez, euskal zinemaren paisaia ez ezik, euskal zinemaren espiritua iradoki digu egileak.

Euskal zinemak –edo balizko zinemak– jatorrian du arazoa. Erran nahi baitut, artean, nazio osatu gabeko baten zinema dela, ez dela beste nazioen aukera eta neurrien araberako zinema. Ez gehiago eta ez gutxiago. Euskal zinemaz, hots, euskal nazioaren zinemaz mintzatzea kimera da gaur gaurkoz.
Alabaina, nazioa eta gatazka hitz kidekoak dira gurean. Euskal gatazka lokuzioa ez da kimera. Erreala da. Euskal zinemaren historiaz ari garenean, Ama Lur filmetik hasi eta Euskal Pilotara bitarte gai politikoek zeresan franko eman dute, franko polemikoak gainera. Horra nazio arazoa, euskal zineman ere ageri da. Horren lekuko bikaina dugu Zeluloidezko begiradak liburua.
Liburua eta zinema –baita sortuz eta eraikiz doan euskal zinema ere– nazioa, gatazka eta politika baino gehiago dira, bistan da. Zinema, oroz gain, artea da, zazpigarren artea omen. Artea, nire usteko eta gustuko, kaosaren adierazlea da. Eta zinemaren kasuan are gehiago, zinema egitea, film bat gauzatzea, pertsonen arteko harreman kaotikoaren emaitza da. Hori pentsatzen nuen, eta hori berretsi dut Mikel Garciaren liburua irakurrita.

Tira, zinema hori baino gehiago ere bada. Historiak eta istorioak ondo biltzea –ongi produzitzea, hitz batez–, gidoia egoki kudeatzea, horiek aktoreen jokoen bitartez irudietara ekartzea, eta gutxi balitz ongi muntatzea eta ongi zabaltzea… Besteak beste. Hitz batez, zinema arte konplexua da, pertsonen arteko harremanak konplexuak baitira.

Liburuaz gehiago esateko leku gutxi geratu zait (13 zinegile hauen hitzek, gutxienez hamaika aburu eskaintzen dute-eta).  Hara, gure zinemaz jakin nahi duenak, zinema maite duenak, hamaika espresio eta jokabide biltzen dituen zinema egin nahi duenak badu zer ikasia “hitzezko begirada” hauen bitartez. Hamahiru zinegileen hitzeko begiradak bereziak –eta bereiziak– bezain interesgarriak –eta anitzak– baitira. Erotzerainokoak esango nuke. Zinema egiteko erotzera iristeko prest izan behar baituzu laguna.

Azkenezko hitz sorta hau idazle bilakatzen ari den Mikel Garcia kazetariarentzat da: asmatu duzu. Ederki hautatu, bildu, uztartu eta muntatu dituzu egileek eskainitako begiradak: hitzezko  begiradak!

P. S. Irunero aldizkarian,  2001ko maiatzean argitaratua

Inperialismoaren osteko turistak

2011-05-10  //  (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Hendaiako Hondarraitz

Hendaiako Hondarraitzen promenada egin dugu maiatz honetan estrainakoz, baita etzanaldia ere. Bikotea eta biok. Paseoaren bueltan beste bikote bat egokitu zaigu gure ondoan. Nahita edo ez, belarriak zolitu zaizkigu, edo zolitu ditugu. Alde kuxkuxeroa ernatu zaigu, alegia.

Alboko bikotea: gizona, baserriko morroi euskalduna –haren gaztelaniaren doinu  markatuan erreparatuta–, emakumea, aldiz, kubatarra. 60 urte ingurukoa lehena, 50 urte pasatxo ditu bigarrenak.

Hona gure belarri zoliek jasotakoa.

Gizonak (etzanda): “…que lo agites bien, que lo menees vamos”. Aginduzko ahots-tonuz.
Emakumea eguzkitako krema zabaltzen ari zaio gizonari bizkarrean.
(…)
Gizonak: “¿Tu lo has hecho? ¿Pero te la han metido hasta el fondo?
Emakumeak: Pues claro.
(…)
Gizonak: ¿Tu te pondrías con le chocho al aire aquí en la playa por un millón?
Emakumeak: ¿Pues claro? Y si los policías me detienen, les diré que tu me has obligado.

Behin baino ez gara itsasoaz harantz bidaiatu, oporretan. Orain bost urte. Dominikar Errepublikarrean egokitu ginen.
Handik bueltan hainbat konstatazio eta ondorio ekarri eta idatzi nituen. Hauxe haietako bat:

Inperialismoaren osteko turistek –garai bateko konkistatzaileen ondorengoek– leku hauetara joatean ez dugu herria bisitatzen, herri hauei lapurtutako lekuak baizik.
Tira, herriei lekuak lapurtu, eta enda zaputzak ere sortu ditugu.

Euskalgintza saretzeko beharrean

2011-05-04  //  Euskara, Hedabideak  //  Iruzkinik ez

Euskalgintza saretzeko beharrean

Espainiako Gerra Zibilaren (1936-39) ostean abantzu akabatua gelditu zen euskara. Iragan mendearen erdialdean ernatzen hasi zen berriz ere. Euskara baserritarren egintza zen batik bat. Gintza atzizkia lanari atxikia zen ordura arte, hala industriagintzari nola itsasgintzari, besteak beste. Ez zegoen euskalgintzarik, ordea.

Horra hor Bidasoaz hegoaldeari larriki botatako begiratua. Iparraldean, anartean, euskararen agonia gertakizun naturala zen jendartean. Testuinguru hartan jaio zen euskalgintza. Euskalgintza hitz modernoa da gure hiztegian. Euskararen –egintza– bidean ekimen ugari sortu zen XX. mendeko erdiaz geroztik. 1968ko Arantzazuko Kongresua izan zen ekimen haietako ikurra. Euskalgintza izakari nerabea zen orduan. 1980 urterako berriz, izakari gazte lerdena bilakatu zen, izaki iraultzailea. Baserriko hesiak zeharkatu eta kalegintzan presentzia hartu zuen: Ikastolak eta Gau-eskolak dira izate haren emari historikoak. Hamaika elkarte, talde eta kultur espresio jalgi ziren plazara, baita ekitaldi oparoak gauzatu ere. Euskalgintza, ekimen herrikoia, aske eta –oso– ideologizatua izan zen. Euskalgintza eta abertzaletasuna hitz kidekoak izan dira orain gutxi arte.

Bidasoan: euskaraz eragile! Nola?

Frankismoaren amaiera arte euskalgintza herri borrokari lotua izan zen, abertzaletasunari. Azken 30 urteotan ideologiak –eta administrazioak– eragin handia izan du euskalgintzan. Azkeneko hamar urteetan ez da aski abertzale izatea ordea, ezta euskaltzale ere. Euskaldunak eragile izan behar du, ingurune erdaldunetan euskaraz aritzeak –egintzak euskaraz burutzeak– bihurtzen gaitu euskaldun.

Gurera helduz, Bidasoako euskal jendarteak euskalgintza beste bi egintzarekin partekatzen du: frantses zein espainol gintzarekin. Euskal Herriko jendartea anitza bada, are anitzagoa da Bidasoakoa. Hendaiako euskaldunok –hauetako asko–,  konparazionera, jatorri ezberdinetakoak gara. Gure seme-alabak bertakoak dira, baiki, baina Bidasoako euskaldun berria, arrazoiak arrazoi, hara eta hona mugitzen da.
Belaunaldien joan-jinean, Hendaian ez da euskalgintza saretu. Eta saioak egin, egin dira xede horretan. Esaterako, Irun Iruten Elkartea gauzatu zen garaian antzeko elkarte bat sortzeko asmoa zabaldu zen Hendaiako jendartean. Saioa hutsean geratu zen, alta.

Ideologien arotik kontsumismora
Ideologia handien garaia joan da. Ideologiek ez dute behiala bezala gizartegintzan eragiten. Ideologiak euskalgintza biziarazi du iraganean, baina ez euskal jendartea euskaraz sendo saretzeraino –ezta gutxiagorik ere–. Ideologien aroa joan da, eta merkatu-ekonomiaren aroa bizi dugu. Jendartearen ezaugarri nagusia kontsumoa izaki, gure ideologiaren eragile nagusia kontsumismoa da. Gure ekimen gehienak ekonomiaren arabera gauzatzen dira. Ekoizten dugun arau kontsumitzen dugu. Mundua merkatu handia bilakatu da. Euskal merkatua arras tipia da, haatik.
Euskalgintza modernoan “asko” ekoizten ari gara, alabaina gutxi gara kontsumitzaileok. Euskarazko hedabideak dira euskaldunok gehienbat kontsumitzen ditugunak, eurek saretzen dute batez ere jendartea. Hedabideez harago baina, euskal jendartea ez dago saretua. Euskarak eta euskal jendarteak plaza galdu dute.

Euskaldunok ez gara eskas Bidasoan, baina euskal hiztunok euri tanta bezalakoak gara hizkuntzen eremu anitzean. Bidasoarrok ez gara itsasoan ari, bertako euskaldunok hizkuntzen ozeanoan dihardugu. Hedabideez landa, jendarteak saretuko duen elkarteen arteko sinergia falta du euskalgintzak.
Hitz laburretan: Hendaian euskalgintza ez da elkarte baten inguruan saretu orainokoan, hori du eskas.

P. S.: Bidasoako Antxeta Irratiak (10. urtemuga kari) aurtengo otsailean kaleratu zuen aldizkarian publikatua.

Geroa gurea da

2011-04-26  //  (C)politika  //  2 iruzkin

Koldo Ordozgoitiren Geroa Gurea da (Alberdania)

Geroa gurea da (Ibarretxe Lehendakariaren memoria politikoak) liburua irakurri, egilea (Koldo Ordozgoiti) elkarrizketatu eta bi astera, honatx, bote lasterrean, ganbaratik desarratutako hitz-bala beroa. Edo epela. Gustuak gustu, juzkuak juzku… (gehiago…)

Jose Bové Hendaian

2011-04-18  //  (C)politika, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Jose Bové Hendaian Bizi-ren eskutik.

Garazitik heldu zen Jose Bové Hendaiara, Bizi-ren eskutik. Pausuko Xaian pausa egin zuen, baita ahamen bat hartu ere.
Pipa mahai gainean itzalirik, euskaldun imajinatu nuen, euskalakari ona litzateke. (gehiago…)

Pentsatu, ez sinestu!

2011-04-08  //  Antzerkia  //  Iruzkinik ez

Sei pertsona eta hil-kutxa bat, Odei laguna barne

Belaunaldi baten errautsak eleekin iragarri ziguten obra, Luhuso herrian estreinatu zutenean; iragan azaroan. Areago, adierazi ziguten ere egin gabeko iraultzen hileta festa zela: sei pertsona eta hil-kutxa bat, Odei laguna barne. Iragan martxoan, Hendaian eman zuten. Anartean, Donostiako Antzerki Saria jaso du Errautsak antzezlanak, eta jokalariek errautsak aireratzen segitzen dute herriz herri. Arrakasta handiz gainera.

Belaunaldi bakar baten errautsak baino, erran nezake, obra honetan zenbait belaunaldirenak haizatzen direla. Hirurogeigarren hamarkadako seme-alaba hauen gurasoek (ber)piztu zuten sua. Eta, belaunaldiz belaunaldi, erraustutako belaunaldi horren ondorengoetan ezpaltzeko zurik ez ote den gelditu, erran nezake. Bego!

Sekula ez da berant. Greziarren Fenix Hegaztia antzo, euskaldunon Arrano Beltza berpiztu liteke errautsetatik. Fenixa bostehun urte bizi ondoren berpizten zen. Zer dira bizpahiru belaunaldi errausturik Nafarroako Erresumaren gainbeheraz geroztik. Bego!

Guztiarekin ere, zorionak obra hau asmatu eta jokatzen duzuenoi. Zorionekoak, jendarte kirrinkari baten erretratu zintzoa egin duzuelako. Nahaspilatutako jendartea konplexurik gabe agertzen duzuelako. Askotan –sarritan maiz ardura usu– elkar entenditzen ulertzen endelegatzen ez den euskaldungoa agertu duzuelako zinismorik gabe –edota zinismo handirekin.

Hombre, ez dugu elkar aditzen. Bistan da, klaro eta noski.

Guztiarekin ere, konparazione eta berbarako, Hendaiako Hendaitz gazte taldearen “Pentsatu, ez sinestu!” lemaren ildoan, beharbada gureak ez du oraindik egin –ez da guztiz erraustu– eta jaio(ko) dira berriak. Agian antzinako Grezia Euskal Herria berrian berpiztu liteke. Oxala! Obrak eta antzerkigile hauek –eta beste batzuek ere– merezi dute-eta. Odei eta haren lagunen aurreko belaunaldiak kantatu zuen bezala: “Euskal Herria ez dago hilda, Euskal Herria bizi da” erraten dut, prefosta.

Errautsak: Le Petit Théâtre de Pain, Artedramak eta Dejabu.

P. S.: Apirilaren 17an, Abarrak sailean argitaratua (2.273 zenbakian).

Autozentsura

2011-04-01  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Autozentsura osasungarria omen da

“Hau bezalako uneetan, gauza asko ahaztu behar da” zioen ARGIAn oraindik orain Carlos Garaikoetxeak.
Trantsizio garaian gaude berriz ere, antza.
Duela 35 urte ere –baldintza sozio-politikoak ezberdinetan baina– halaxe egon ginen. Orduan ere Garaikoetxeak esandakoa esaten zela gogora heldu zait.

Orduan “hau bezalako uneetan, gauza asko ahaztu behar da” etsaiak direnen ahotik entzuten zen.
Etsai haien aurkako arerio batzuek ahantzi zuten, beste askok ez.
Egun “hau bezalako uneetan, gauza asko ahaztu behar da” esaldia, etsaien artean ez, arerio politikoen arteko “gatazka” bideratzeko  erabiltzen da.

Eta batzuek ahantzi nahi dute, eta beste batzuek ez.
Alegia, etsaiek (demokrata bihurtu diren frankistak) ez zuten diktaduraren autokritika egin, iraganean gertatua ahaztu behar zelakoan. Trantsizioaren ondoren, demokrazia garaian autokritika egingo zutela –esaten omen zuten– baita, agian, frankismoa ere kondenatuko zutela.

Trantsizio garaian gaude berriz ere, eta “hau bezalako uneetan, gauza asko ahaztu behar da” esaldia aholkua bezala ulertu behar da. Euskal gatazka bideratzeko ari direnek, arerioek ere –ez etsaiek– ahantzi behar dute iragana.
Gero etorriko da autokritika, baita agian kondena ere.

Kondena hitza “gure demokrazian” falazia handiena da. Areago, eta bereziki, ezer zehatz kondenatzen ez denean, hala nola dena orokorrean kondenatzen denean.

Autokritika egiteari ondo deritzot, baina hemen inork ez du iraganean egindakoaz autokritikarik egin.

Laburzurrean: etsaiek ezarritako zentsuraren kultura ondo barneratu dugu, baita gure buruari auto-zentsura bezala aplikatu ere. Osasungarria omen da.
Denok egiten dugu. Eta politikoek eta kazetariok are gehiago.
Nik ere bai.

P. S. Otsailaren 8an idatzia eta auto-zentsuratu nuena. Ona omen da-eta osasunerako.