“Haunditzen zeranean…”

2011-01-12  //  (B)literatura, (D)kulturgintza, Musika  //  2 iruzkin

Abestitzak eta poema kantatuak

“Haunditzen zeranean ikusiko duzu isilik egoteak zenbat balio dun”. Haurtzaroa iraganean, artean nerabezaroa erabat gainditu gabe, gaztaro gordinean bizi ginen. Euskaraz ulertu ezinik, erdaraz irakurtzen (ge)nizun. Erdaraz irakurrita ere, nik ez nizun ulertzen –ez onartzen, hots– isilik egotearen balioa.

Kaixo Xabier. Non zaude? Zein larretan? Nekez akordatuko zara nirekin. Izan ere, nik ezin dut hasi eskutitz hau “Adiskide bat zen” titulupean. Behin baino ez genion bostekoa elkarri eman. Eta ia-ia hogei urte joan dira harrezkero. Gogoan ez dudan, Lapurdiko (Hendaia, Urruña edo Azkainen izan ote zen nago) eliza bateko sakristian izan zen, kontzertu baten ondoren. Zurekiko nire estimua agertzera hurbildu ninduzun.
Lanbideak hurbildu ninduen zuregana orduz gero. Ez ginen baina, elkartzera behin ere iritsi. Ordainetan, Lourdesen ahotsa ezagutu nuen telefonoz –zu elkarrizketatzeko ene nahiak kitzikatua– eta zure eskutiko hiru gutun labur jaso nituen. Hemen ditut gordeak. Gutunak eta oroitzapenak.
Gainontzeko deus gutxi ene aldetik: zutaberen bat. Zure abesti eta poema kantatuen lorratzean ele sotil batzuk eta Pour sa femme artikuluxka. Kilometroak-en karietara Errenterian eman zenuen kantaldiaren lorratzetan idatzia.
Nire nahia zu solastatzea izan zen. Nahia eta tema. Kazetari adoretsu ausart bipila nintzela agertzeaz gainera, bihoztuna nintzela erakutsi nahi nizun nonbait. “Xabier Leteren letrek bizitza ulertzeko behar den guztia badaukate, zertarako Xabier Lete elkarrizketatu?” jalgi zitzaidan kolkotik behin baino gehiagotan. Etsiak hartuta nolabait. “Poetak nahi edota behar duena poemetan errana badu, zertarako emanen dit elkarrizketa?” niotson nire buruari. Areago, ni bezalako kazetari txaplasta hamaika atzean izanik.
Ez genuen elkar ezagutu izan. Zu elkarrizketatua ere, oso urrun izango nintzen zu ezagutzeaz. Beraz, ez naiz zurekiko hitz alferretan errendituko. Alabaina, hemen idazten ari dena bi pertsona dituzu, zu inguratzea lortu ez zuen kazetaria eta artean gazte berde heldugabe hura.
Xabier, zutaz oroitzean “Izan zen gizon bat, saiatu zena, baina ez zuena asmatu” delakoa heldu zait gogora. Zomorroa legez gogoratzen zaitut. Horregatik, zeruko larretan hobeto mugitzen zarela pentsu dut. Barkatuko ahal didazu induljentzia hau, zauden goiko larre horietatik.

Amaitzeko bi juzku:
1: Barkatu, baina ez dizut barkatzen Jacques Brel-en kantuak zure ahots “kaskarrean” grabatu gabe –argitara eman gabe– partitu izana.
2: Eskerrik asko. Zu (ere) “ezagutu” gabe ez nintzelako naizena
–era eta neurri berekoa– izango. Artean, nire bidean segitzen dut, handitzen, osotoro hazi –heldu– gabea banauzu ere.

P. S. : Urtarrileko Irunero aldizkarian agertua (190. zenbakia), sarrera hau daramala: Urtats duzu lagun. Goiz goiza da. Urte zaharreko oroitzapenak eta agiantzak biltzen diren lapsus tartea. Urte berrirako nahikariak eta beharrak nahasten dituen hondo gabeko zulo unea.

Bustilehorreko poemak

2011-01-03  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Denbora neurtuaren menpekoak bihurtu gara

Bustilehorreko poemak (itsasoak eta jendea).  Horixe Jose Luis Otamendiren ekitaldiaren izenburua. II. Neguko Poesia saioaren karietara heldu da Azpeitiko poeta. Juan Azpillaga berarekin heldu ere, doinu emaile; Robert J. Flaherty-ren irudiak lagun dituztela.  Bidasoako lapurtarrok, hitzen lapurrok, dozena bat poema arakatu dugu anartean. Ele zaharren eta berrien maitaleok irrikaz igurikatzen dugu errezitaldia, eta, zu, hitz hauen irakurle, aizu, zure aiduru gaude.

Erlojuen mekanika liburuaren peskizan bildu ginen itsasoko jendeok larrazkenean. Egileak testu andana igorri zigun denboraren makinan murgiltzeko, eta horietan busti gara neguaren atarira bitarte.

Hainbat pentsu izan dugu. Hona aburu bat. Bat, hamaika artean: “Denbora neurtuaren menpekoak  bihurtu gara”. Denboraz harago edo honago baina, aberria hauteman dugu, eta maitasuna. “Eta poeta, eta poeta…” hitzen doinua iradoki digute Otamendirenak.

Atx poetak! Lasai irakurle, Jose Luis poeta mundukoa dugu. Jon Anza-ri poema bi eskaini(ko) dizkio: Murmurio halako bat eta Murmurio halako bi.

Eta hitzen ondorioetan, hona poema bakoitzeko beste aburu bi:

Bat: “Poetak bizia ematen dio Joni, mintzarazten baitu, bere larruan ezartzen da. Egon eta Izan aditzen arteko jokoak existentzia fisikoaren eta espiritualaren aldarrikapena adierazten du”.

Bi: “Liluramendua dago, baina ez da erreala. Bizitzaren eta heriotzaren arteko mugarekin jokatzen du poetak. Gorpu baten burutazioak dira. Zerbait bizirik dagoen froga da”.

Ei, irakurle, hitzok ez dira soilik nireak, literaturaren menturazaleonak dira: Pantxika, Juanita, Marian, Santi, Gema, Miren Edurne, Josebarenak (ere) badira. Zer iruditzen? Hendaiara jiteko gertu? Menturatuko al zara?

P. S. : Jon Anza gogoan, 1.259. zenbakian idatzitako abarrak.

Luzebidea

2010-12-22  //  Euskara, Hezkuntza, Osasuna  //  Iruzkinik ez

Bide luzean Luzebidea

Aro moderno eta librea omen da gurea. Espainiako Estatuko
(horrela izendatzea demodé ote dago, naski) demokrazia aroren hasiera gogoratu zait negu hasiera honetan. Trantsizioa delakoa gainditua zen jada, Tejerazoa iragana zen alegia. Ordurako demokrazia Isidorok sendotuta zegoen, edo bermatzen hasia bederen.  (gehiago…)

Nafar

2010-12-16  //  (E)gizartea, Historia  //  4 iruzkin

Nire kalea edo karrika

… Nafar hori eta ni.

Abenduaren 6a: “La Constitución no, La Contribución esan zidan Maria La Cordobesak” egun hartan. 14:00etan iritsi nintzen Donostia Ospitalera. “Maria goiko solairura eraman dute” esan zidan amak. “Kimioa ematera” haren bilobak, Nagorek. (gehiago…)

El Muki…

2010-12-12  //  (C)politika  //  2 iruzkin

El Muki kartzelan dago jada

… El Muki eta ni.

Abenduaren 3a: Etxera bueltatzeko asmoa bai, baina autoa ez zegoen Donostia Ospitalearen ingurumarian: “Espaloiaren gainean utzi dut goizean, gaizki aparkatua. Udal garabiak eraman al du? Edo El Mukik?” pentsatu nuen…
Baita pentsatu ere: “Joder… aukeran hobe estatuaren morroiak izatea ez eta El Muki”.
Udaleko garajetan berreskuratu nuen autoa, 156, 32 euroren truk. Etxera bidean… neke eta hastio.
Biharamunean El Mukirekin gogoratu nintzen. J. A-k postaz bidali zizkidan mezua eta oharra berreskuratu nituen:

Mezua: Sinestezina!
PP, Ezker Abertzalearekin batera ohar bat adosten…
…azken finean, kalean polizi gehiago eskatzeko!
Aurrera egiten ari gara edo, karramarroen antzera, atzera goaz?

Oharra: Gaitzespen oharra
Ordiziako EAJ-PNV, PSE, EA, EB, Aralar, PP eta Ezker Abertzaleak, azken asteetan Goierrin eta, bereziki, Ordizian aurreko asteburuan izandako gertaeraren aurrean gure gaitzespena azaldu nahi dugu eta biktimari, honen familiari eta ingurukoei gure elkartasuna helarazi. Era berean, Ordiziako Udalatik arduraz aritzeko gure borondatea azaldu nahi dugu, halakoak berriz gerta ez daitezen beharrezko neurriak hartuko direla jakinaraziz.

Eta egun pentsu diat… besteak beste.

1. Hara, Elkarrik egin ez zuena lortu dik El Mukik.

2. Zapatero, Rubalcaba, Lopez, Ares edota Egigurenek arrazoia ditek. ETAren amaiera geroz eta hurbilagoa zegok. Jagoitik ez ditek ETAren beharrik, badute-eta El Muki.

3. Eta hi? Hi ere zer? Zein kokolo eta koldarra haizen… El Muki baino Estatuaren morrontza hobetsi ere…

Que viene El Muki! Que viene El Muki, El Muki...

4. (…)

8786 XV 64

2010-12-09  //  (E)gizartea, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Nire autoaren matrikula: 8786 XV 64

8786 XV 64: nire autoaren matrikula.

Amarekikoak gertakari andana utzi dizkit… zabaltzeko.
Kronologiak espazioa antolatzen laguntzen du. Hona autoarekikoak.
(gehiago…)

Ama

2010-12-08  //  Osasuna  //  Iruzkin bat

Donostia Ospitalea

Azaroaren 29a: Zea Mays entzuten noa Gasteizera bidean, Eusko Legebiltzarrera noa, PSEko Jose Antonio Pastor elkarrizketatzera. 11:00ak. San Juan Egoitzako (Zumaia) Iker erizainak deitu dit “Ama Donostiako Ospitalera eramango dute laster, gaizki dago-eta”. 15:30ak. Bertan nago bueltan. 22:00ak. Ama ospitaleratu dute. Diagnostikoa: “Tiene una infección, pero no me atrevo a ponerle un adjetivo” esan dit larrialdietako medikuak. “Sabe usted, con 83 años se pude esperar cualquier cosa”. Urgencias telesaila fikzio hutsa da hemengoaren aldean. Madalena gela-kidea ezagutu dugu. 23:00ak.  Agurtu ditut eta etxera noa.

Azaroaren 30a: 8:00ak. Estitxuk lankidearen e-posta: “Zer moduz artzainarekin?”. “Artzain edo artzanor?” nik. “Ama ospitalean daukagu”. Abisua pasa dut Erredakziora. Onintzak animuak igorri dizkit. Ospitalean Antonia gela-kide berria ezagutu dugu: Villanueva de la Serenakoa. 16:00ak. Amari hamaikagarren proba egin diote. Diagnostikorik ez, oraingoz. 4:00etatik ari naiz han-hemenka. 22:00ak dira. Alaba geratu da amonarekin. Ni etxera noa.

Abenduaren 1a: 5:00ak. Egun Zierre aurreratua dugu Argian. Lanak aurrera doaz. Amari bi zentimetroko harri koskorra aurkitu diote giltzurrunean. Kateter bat jarriko diote. 13:00ak. Ordu txikietarik nabil. Ibili eta ari. Hamaika mezu posta elektronikoan: Inma E-k eskatua… ahantzi nuen igortzea. Eider A-k bere artikuluko aldaketa biren zioez galdetu dit. Itxaro B. eta Sustrai C. helbide eske ditut posta bidez. Animuak jaso ditut postaz. Marta erizainak deitu du San Juanetik amaz galdezka. Gaua pasa dut amarekin.

Abenduaren 2a: 14:00ak. Ospitalera iritsi naiz. Deitu diot arrebari. “Kirofanoan nago, zain” diost. “Ez, ama gelan berrira daramate… Urologiara” nik. Banoa atzetik trepeta eta puskekin. Gela ez dago Urologian, Kardiologian baizik. Hirugarren gela da. “Ufologia” pentsatu dut. Ama hobera ari da kateterrarekin. 16:00etan Txillardegirekin geratu naiz Barandiaran-en. Sasoiko dago gizona, 81 urterekin. Saiakera berria prestatzen ari da. Etxera bidean irratia piztu dut: Real zaleak kexu. Ilaran goizdanik, hotzak akabatuta eta gainera zuzendaritzak eraman omen ditu Derbyrako sarrerak.

Abenduaren 3a: Gorkak “Durang… on” idatzi dit mezu batean. Lanak aurrera doaz, Urtekaria-renak barne. Sahara gaia hizpide Garazi H-rekin geratu naiz astelehenerako, abenduaren 6an; Ormaiztegin. 19:00ak. Etxera bueltatzeko asmoa bai, baina autoa ez dago. Espaloiaren gainean utzi dut goizean, gaizki aparkatua. Udal garabiak eraman al du? Edo El Mukik? Udaleko garajetan berreskuratu dut 156, 32 euroren truk. Etxera bidean, Gorka ari da EIko Arratsean. “Nola irakurri liburuak, liburuak (osorik)  irakurri gabe”. Estu dabilen ni bezalako kazetari batentzat metodo gomendagarria. Berriak segidan. P. L. lehendakaria mintzo da Euskararen Nazioarteko Eguna kari. Lotsak… Itzali dut.

Abenduaren 4a: 15:00ak. Xiker lehengusuaren bisita, Gara eskuetan: “Colapso aéreo en el Estado Español”. Ama hobera doa, baina zundak eta sueroak  zintzilik betiere. 16:00ak. Josemari Berasategi aktorearekin topo egin dut sarreran: “Kaixo, aspaldiko. Nolatan…?”. “Osaba daukat hemen”. “Nik ama”. Segi ondo. Etxean sartu, ordenagailua piztu. Argiako webgunean: “Xabier Lete ospitalera eraman dute larri”. Nekatuta nago. Lete Berasategiren osaba dela ez gogoratzea ere… 22:00ak. “Hil egin da Xabier Lete”. Lehen eskutiko berria Argian, Lander Arbelaitzen eskutikoa.

Abenduaren 5a: Amaren gela-kide Maria ezagutu dugu. Cordobakoa da  jaiotzez eta izatez. Bost seme-alaben ama. Minbizia du. Sei seme izandakoa. Bi zenduak. Genio y figura… Tito semea ezagutu dut, eta Eneritz eta Idoia bilobak, zarauztarrak. 20:45ak. Anoeta estadiotik iragan dut etxera bidean. Maddi Oihenart entzuten dut azken egunotan.

Abenduaren 6a: 9:00ak. Emaztea agurtu dut: “Amak ondo pasa du gaua”. “La Constitución no, La Contribución” esan dit la cordobesak. 10:00ak. Dani lankidea hartu dut autoan. 11:00ak. Ormaiztegin gaude. Rubalcabak : “Quien echa un pulso al Estado, lo pierde”. “Bankariak xaxatzen ari ote, ministro multi-karguduna?” pentsatu dut. Gurutze, Garazi eta Beñatek hartu gaituzte euren etxean. Saharako tea dastatu eta hitz eta pitz jardun dugu bi orduz. 14:00ak. Ospitalean berriz ere. Maria goiko solairura eraman dute. “Kimioa ematera” esan dit Nagore bilobak.

Abenduaren 7a: 10:00ak. Proposatua hurrengo baterako uztea eskatu dit Txillardegik. Barkamena eskatu dit. Barkamenik ez otoi. Eskerrak eman dizkiot bere gertutasunarengatik. Ospitalera noa semearekin. Emaztearen deia bidean: “Amonari alta eman diote”. Zumaiako San Juan Egoitzara goaz segidan. Itzultzean, EI piztu dut. Durangoko Azokatik ari dira Arantxa eta enparauak. Gaiak: biniloa eta CDa. Erotismoa. Hamaika zutabegilek idatzi dute Xabier Lete gogoan. Laboa eta Txinaurriak ere aipatu dituzte. Berriak EIn. Jaimek: “Wikileaks-en fundatzailea atxilotu dute”. Lete gogoan berriz ere. Argiako webgunean: ANVren 133 hautagai zerrendak “iruzurra” zirela esan du Estrasburgok. Besteak beste.

P. S. : 21:00etan oheratu nintzen bart. Koldo I-ren Autopsiarako frogak eskuetan errenditu ninduen loak. 23:00ak. Alabak esnatu nau telefonoz Baionatik. Autopsiarako frogak eta loaren aurka borrokan jardun dut luzaz. 06:00ak. “Agur jendetsua Leteri Urnietan” (Argia).
Kronologia luzatu zait eta erradiografia bihurtu, une argi eta gune ilun asko tarteko. Semea jaiki da. Auto gida-baimena azterketa du Baionan. Aurki 8:00ak. Amaren bisitatzera aterako naiz atoan. Gau epela, haize hegoa dabil eta ni zonbi oraindik ere. Bizitza nola badoan.

Agurretik beretik

2010-11-25  //  (E)gizartea, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

“Itzuli da emakumea, gizona presondegian dago”

Ogia eta egunkariaren eske sartzeko zorian nago denda atarian. Eskalea topatu dut ate ondoan. Errumaniarra deitzen diogu. Aldion eskalea haren bikotea da, haren andrea. Aspaldian ez ditut ikusi, ez emakumea ez gizona.
Dendan sartu eta “negua heldu eta itzuli al da eskale bikotea?” galdetu dut:.

Bezero batek erantzun du: “Itzuli da emakumea, gizona presondegian dago”.

– Presondegian?
– Bai, gizonak jipoitu du eta lau hilabeterako sartu dute kartzelan.
Ilaran gaude. Zain. Aspaldi ikusi ez dudan lagun bat sartu da:

– Zer moduz?
– Ongi… eta zu?
– Ondo esan beharko!
Barre egin dugu. Honetaz eta hartaz mintzatu dugu, gure txandaren zain.
“Zer moduz galdetu eta ‘ondo’ erantzuten dugu, baina ‘bizitza nola doan’ ez diogu zinez elkarri azaltzen. Zaila da gure baitakoa ondokoari zabaltzea…” pentsatu dut unetxo batez.

Pertsonok, aldian aldi, tokian toki, egoerak egoera, elkar agurtzeko darabiltzagun diosal topikoak azaldu dizkiot lagunari ondoren. Hitz eta pitz..:
– Zer moduz?
– Hainbestean!
Azkenaldion erabili ohi dugun agurrik etsigarrietako bat ere aipatu diogu elkarri:
– Zer moduz?
– Txarra kenduta, ongi.
Egun euritsua da. Egun hitsa. Giro hori, zenbaitetan, pertsonok gure aldartea disimulatzeko darabilgun geruza “izaten” da. Geruza euritsuak gure barru hitsa estaltzen du.

Lagunak, adeitsu, lagun bati ikasitako beste diosal bat irakatsi dit. Ikasi bezala, gaztelaniaz:
– ¿Qué tal?
– ¡Bien…! ….y te lo cuento.
“Ongi litzateke elkarri esaten dioguna baino gehiago esatea, esateko ahalmena izatea”, pentsatu dut.
Nire txanda da. Egunkaria eta ogia hartu eta agurtu dugu elkar.
Atean errumaniarra edo rom deitua izaten den emakume eskaleari eskupekoa  luzatu diot.
– Ça va?
– Ça va!

Agurretik –eta izenetik– pertsona “izaten” hasten gara.

Bizitza nola badoan!

PS: Azaroko Irunero aldizkarian agertua (188. zenbakia).

Presoak negu hurbilean

2010-11-17  //  (C)politika, (E)gizartea  //  Iruzkin bat

Presoak etxera

Ursoa Parot eta Mattin Troitiño ezagutu ditut berriki.  Paule Sudupe eta Idurre Gallastegirekin telefonoz mintzatu ere. Presoen senideak dira.
Mikel Albisu Antza presoarekin ere hitz batzuk trukatu nituen posta bidez. Jon Bilbao Moro preso ohiarekin ere berba laburrak izan nituen. Jose Luis Elkoro preso ohiarengana ere hurbildu nintzen, artean preso zegoela, familiaren eta lagunen bidez.

(gehiago…)

Testuketan

2010-11-12  //  (B)literatura, (D)kulturgintza  //  Iruzkinik ez

Oier Guillan eta Uxue Alberdi, Testuketan saioaren gidariak

‘Testuketan’ literatur saioa desagertua zela eta, Berriako Urtzi Urkizuk deitu zidan.

Erreportajea osatzeko hainbat galderari erantzungo ote nion galdetu zidan, baita egin ere. Erreportajea  iragan astean publikatu zen.

Hona nire aburuak bere osotasunean. (gehiago…)